Edyta Łyżwa
Ewolucja przedsiębiorstw
społeczeństwa informacyjnego a
elastyczność pracy
Ekonomiczne Problemy Usług nr 123, 265-273
Ekonomiczne Problemy Usług nr 123
IS S N : 1 8 9 6 -3 8 2 X | w w w .w n u s .e d u .p l/p l/e p u / DOI: 10.18276/epu.2016.123-25 | strony: 265-273
E D Y T A Ł Y Ż W A
U n iw e r s y te t J a n a K o c h a n o w s k ie g o w K i e l c a c h 1
EWOLUCJA PRZEDSIĘBIORSTW SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO A ELASTYCZNOŚĆ PRACY
Streszczenie
T e c h n o lo g ie IC T o d g ry w a ją k lu c z o w ą ro lę w e w s p ó łc z e s n y m p ro c e s ie tr a n s f o r m a c ji g o sp o d a rk i. Z m ia n y , k tó re k re u ją , r o z s z e rz a ją m o ż liw o ś c i p rz e d s ię b io rs tw , w ty m k s z ta łto w a n ie n o w ej sp e c y fik i re la c ji p ra c o w n ik - p ra c o d a w c a . B a d a n ia w s k a z u ją n a to , że są s e g m e n ty ry n k u p ra c y , k tó r y c h e w o lu c ja m o ż e j e d n a k n a p o ty k a ć n a o p ó r, ta k ż e ze stro n y s a m y c h p rz e d s ię b io rc ó w .Słowa kluczowe:
społeczeństw o info rm acy jn e, tech n o lo g ie in fo rm acy jn o -k o m u n ik acy jn e, inn o w acje, ew o lu c ja p rzed sięb io rstw , ew o lu c ja gospodarki, kap itał ludzki.Wprowadzenie
W w y n ik u z a c h o d z ą c y c h w g o s p o d a r c e p r z e m ia n k r y s ta liz u je s ię n o w y s y s te m f u n k c j o n o w a n i a s p o łe c z e ń s tw a d e f in io w a n y j a k o s p o łe c z e ń s tw o in f o r m a c y jn e . I d e n ty f ik o w a n a z c y w i l i z a c j ą in f o r m a c y jn ą id e o l o g i a G O W - G o s p o d a r k i O p a rte j n a W i e d z y - b a r d z o s iln ie z w i ą z a n a j e s t z k a p ita łe m lu d z k im i s ie c io w a n ie m ( r e a l i z o w a n y m d z ię k i I n te r n e to w i, in tr a n e to w i, e k s tr a n e to w i o r a z s ie c io m s p o łe c z n y m i g o s p o d a r c z y m ) . T e c h n o lo g ie in f o r m a c y jn o - k o m u n ik a c y jn e (I C T - I n fo r m a tio n a n d C o m m u n ic a tio n T e c h n o lo g y ) o d g r y w a ją z a te m k l u c z o w ą r o lę w e w s p ó ł c z e s n y m p r o c e s ie t r a n s f o r m a c ji g o s p o d a r k i. O b e c n o ś ć I C T w p ł y w a n a k s z ta łto w a n ie i b u d o w ę p r z e w a g k o n k u r e n c y jn y c h w a s p e k c ie p o d a ż o w y m ( w y d a jn o ś ć g o s p o d a r o w a n i a z a s o b a m i r e g i o n u /p r z e d s ię b io r s tw a ) o r a z p o p y to w y m ( n o w e u s łu g i i p r o d u k ty ) ( K ie r c z 2 0 1 5 , s. 1 5 7 1 5 9 ) . P o w s z e c h n e j k o n f r o n ta c ji z n o w y m i te c h n o lo
266
Ewolucja przedsiębiorstw społeczeństwa informacyjnego a elastycznośćpracy
g ia m i i p r z e k o n a n i u o k o n ie c z n o ś c i z m ia n to w a r z y s z y j e d n a k n ie je d n o k r o tn ie s iln y o p ó r w o b e c n ie j w e w n ą tr z s a m e j o r g a n iz a c ji. C e le m a r ty k u łu j e s t p r z y b liż e n ie o c z e k iw a n y c h k i e r u n k ó w r o z w o ju p r z e d s i ę b i o r s t w w s p o łe c z e ń s tw ie i n f o r m a c y j n y m z e s z c z e g ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m z m ia n w z a k r e s ie g o s p o d a r o w a n i a a k ty w a m i n ie m a te r ia ln y m i n a p r z y k ła d z ie w y b r a n e g o s e g m e n tu r y n k u p ra c y .
1. Rola ICT w gospodarce
R a c j o n a l n a i u m ie ję tn a e k s p l o a t a c j a ś r o d k ó w te c h n ic z n y c h b a z u ją c y c h n a c y f r o w y m p r z e tw a r z a n iu i t r a n s m is ji d a n y c h o d d z ia łu je w g o s p o d a r c e n a tr z e c h p o z io m a c h ( K ie r c z 2 0 1 5 , s. 1 5 9 ): 1) in d y w id u a ln y m , g d z ie d o ty c z y c o d z ie n n y c h c z y n n o ś c i, d o s k o n a le n ia z a w o d o w e g o , f o r m r o z r y w k i; 2 ) a d m in is tr a c ji p u b lic z n e j - e - g o v e m m e n t, s p o łe c z e ń s tw o o b y w a te ls k ie ; 3 ) p r z e d s ię b io r s tw , w k tó r y c h z w i ą z a n a j e s t z e z w ię k s z e n ie m e f e k ty w n o ś c i ic h f u n k c j o n o w a n i a w y r a ż a n e j p o p r z e z : r e d u k c ję k o s z tó w (m .in . t r a n s a k c y jn y c h ) , p o d n i e s i e n i e j a k o ś c i lic z n y c h o p e r a c ji, u m o ż liw ie n ie o p e r o w a n ia n a w ię k s z y c h z a s o b a c h in f o r m a c y jn y c h , a k c e le r a c ję p r o c e d u r z a r z ą d z a n ia , z w ię k s z e n ie w y d a jn o ś c i p r a c y , o s z c z ę d n o ś ć c z a s u , r e d u k c ję r y z y k a , p r z y s p ie s z e n ie r o z lic z e ń f in a n s o w y c h , u s p r a w n ie n ie p r o c e s ó w lo g is ty c z n y c h , s ty m u lo w a n ie in n o w a c y jn o ś c i p r o c e s o w e j i p r o d u k to w e j p r z e d s ię b io r s tw , z w ie lo k r o tn ie n ie e la s ty c z n o ś c i d z i a ła n ia p o p r z e z s z y b k ie d o s to s o w a n ie s ię d o o to c z e n ia , p o p r a w ę k o n ta k tó w z p a r tn e r a m i i k lie n ta m i b i z n e s o w y m i, m o ż liw o ś ć o t w ie r a n ia n o w y c h k a n a ł ó w d y s tr y b u c ji, r o z s z e r z e n ie m i ę d z y n a r o d o w y c h r y n k ó w z b y tu n a u s łu g i i p r o d u k ty p r z e d s ię b io r s tw a , r o z s z e r z e n ie m o ż liw o ś c i r e k l a m o w a n i a p r o d u k t ó w i u s łu g . B ill G a te s tw i e r d z i ł ż e „ ( . . . ) w s z e c h o b e c n y i j e d n a k o w y d o s tę p d o in f o r m a c ji s tw o r z y r z e c z n a j b l i ż s z ą d o s k o n a łe m u r y n k o w i A d a m a S m ith a , g d z ie p o d m io ty g o s p o d a r c z e m a j ą w y r ó w n a n e s z a n s e ” ( T a b b 1 9 9 9 , s. 2 1 7 ; za : K ie r c z 2 0 1 5 , s. 1 5 7 ). M o ż liw o ś ć g r o m a d z e n ia , p r z e c h o w y w a n i a , p r z e t w a r z a n i a i w y k o r z y s t y w a n i a i n f o r m a c ji w p r z e d s ię b io r s tw ie o d b y w a s ię w o p a r c iu o j e g o a k ty w a n ie m a te r ia ln e . A k t y w a n i e m a te r ia ln e p r z e d s i ę b i o r s t w a o b e j m u j ą t a k i e e le m e n ty , ja k : - k a p i t a ł lu d z k i: w ie d z a , u m ie ję tn o ś c i i ta l e n t p r a c o w n ik ó w , - k a p i t a ł in f o r m a c y jn y : b a z y d a n y c h , s y s te m y i n f o r m a ty c z n e , s ie c i o r a z i n f r a s t r u k t u r a te c h n o lo g ic z n a , - k a p i t a ł o r g a n iz a c y jn y : k u ltu r a , p r z y w ó d z tw o , d o s to s o w a n ie z a tr u d n ie n ia , p r a c a w z e s p o le i z a r z ą d z a n ie w ie d z ą . I n w e s ty c ja w k a p i t a ł in f o r m a c y jn y j e s t r a c j o n a l n a w w a r u n k a c h r ó w n o le g łe j i n w e s ty c ji w k a p i t a ł lu d z k i i o r g a n iz a c y jn y . T r u d n o t r a k t o w a ć j e b o w ie m o d d z ie ln ie i n ie z a le ż n ie - w s p ó łu c z e s tn ic z ą w s tr a te g ii f ir m y , a w a r to ś ć k a ż d e g o z n i c h z a le ż y
Edyta Łyżwa
267
o d s p o s o b u , w j a k i z o s ta n ie o n w y k o r z y s ta n y d o je j r e a l i z a c j i ( K a p la n i N o r to n 2 0 1 1 ; z a : B lik le 2 0 1 4 , s. 4 9 0 ).
2. Aktywa niematerialne w przedsiębiorstwie wirtualnym
E f e k ty w n e s tr u k tu r y in f o r m a ty c z n e i k o m u n ik a c y jn e s ą p o d s t a w ą s p r a w n e g o f u n k c j o n o w a n i a s ie c i i n f o r m a c y jn y c h i r o z w o j u tz w . p r z e d s ię b io r s tw w ir tu a ln y c h ( B o g d a n ie n k o , H a f f e r i P o p ła w s k i 2 0 0 4 , s. 1 5 3 - 1 5 8 ) . P o d m io ty te t w o r z ą e l a s t y c z n e u k ła d y p o m i ę d z y p o s z c z e g ó ln y m i k o m ó r k a m i n a r z e c z m o b iln o ś c i p r a c o w n ik ó w w e w n ą tr z o r g a n iz a c ji c z y t w o r z e n i a g r u p r o b o c z y c h d la p o tr z e b r o z w ia z y w a n ia d o r a ź n y c h z a d a ń . W s p ó łp r a c u ją c e w o r g a n iz a c ji j e d n o s t k i (n p . p r z e d s ię b io r s tw a ) z a c h o w u j ą o d r ę b n o ś ć p r a w n ą i e k o n o m ic z n ą . P r z e d s ię b io r s tw o w ir tu a ln e m o ż e n ie m ie ć s ie d z ib y , o s o b o w o ś c i p r a w n e j i b y ć s tw o r z o n e d l a p o tr z e b w y k o n a n i a j e d n e g o p r z e d s ię w z ię c ia . C e c h a m i p o d m i o t ó w te g o r o d z a j u są: s p o n ta n ic z n o ś ć , s z y b k o ś ć , e l a s ty c z n o ś ć , g o to w o ś ć d o z m ia n . S tr u k tu r a o r g a n iz a c y jn a b u d o w a n a j e s t n a p o d s ta w ie p o z io m y c h s ie c i m ię d z y z e s p o ła m i, p o w o ły w a n y c h d o r e a liz a c ji p r o c e s ó w , c z y n n o ś c i c z y g r u p c z y n n o ś c i. F u n k c ją l i d e r a j e s t b u d o w a n ie i u tr z y m y w a n ie s ie c i k o n ta k tó w w e w n ą tr z z e s p o łu i p o m ię d z y z e s p o ła m i. B iu r o w ir tu a ln e p o tr z e b u je :
- ś r o d k ó w k o m u n ik a c ji m u ltim e d ia ln e j, - s iln e j k u l t u r y z a u f a n ia ,
- w y s o k ic h u m i e ję tn o ś c i w s z y s t k i c h p r a c o w n ik ó w ,
a w ię c w s z y s t k i c h a k ty w ó w n i e m a te r ia ln y c h - k a p ita łu in f o r m a c y jn e g o , o r g a n iz a c y jn e g o i lu d z k ie g o - d l a d o b r e g o f u n k c j o n o w a n i a s tr u k tu r y h e te r a r c h ic z n e j.
P r z e d s ię b io r s tw o w ir tu a ln e w y d a je s ię b y ć p r z y k ła d e m p r z e d s i ę b i o r s t w a p r z y s z ło ś c i, tj. o r g a n iz a c ji ( M o r g a n 1 9 9 7 , s. 3 5 ): - z m o ż liw ie p ł a s k ą s tr u k tu r ą w e w n ę tr z n ą , - o p a rte j n a g r u p a c h s p e c ja lis tó w , - p o z b a w io n e j k ie r o w n ik ó w n iż s z e g o s z c z e b la , - o p r z e jr z y s ty m p o d z ia le k o m p e te n c ji i o d p o w ie d z ia ln o ś c i z a o s ią g a n e e f e k ty , - u m ie ją c e j n a w ią z y w a ć w e w n ę tr z n e i z e w n ę tr z n e o tw a r te s to s u n k i m i ę d z y lu d z k ie , - c e n ią c e j w i e d z ę i p o m y s ło w o ś ć , - w k tó r e j p r a c o w n i c y n ie b o j ą s ię p o d e jm o w a ć d e c y z ji i p o n o s ić z a n ie o d p o w ie d z ia ln o ś c i. P o d m io ty te g o ty p u , j a k o o r g a n iz a c je in te lig e n tn e , u c z ą c e s ię , s z y b k o a d a p tu j ą c e d o w a r u n k ó w o to c z e n ia , o tw a r te n a z m ia n y , s ą z d o ln e d o a b s o r b o w a n ia i n f o r m a c ji i w y k o r z y s t y w a n i a ic h d o u z y s k a n i a p r z e w a g i k o n k u r e n c y jn e j ( P e r e c h u d a 2 0 0 0 , s. 2 1 5 ).
268
E w o lu cja p rzed sięb io rstw społeczeństw a inform acyjnego a e la sty c zn o ść p ra c y3. Przedsiębiorstwa w gospodarce przyszłości
P r z y s z ło ś ć , z w i ą z a n a z r e w o lu c ją t e c h n o lo g ii in f o r m a c y jn y c h , k t ó r a o b f itu je w i n n o w a c je , p r a w d o p o d o b n ie b ę d z ie p o s tę p o w a ć i s tw a r z a ć c o r a z le p s z e m o ż l i w o ś c i ( S h ille r 2 0 1 4 , s. 1 9 6 ). N o w e t e c h n o lo g ie k o m u n ik a c y jn e , k s z ta łtu ją c s y tu a c ję p r z e d s ię b io r s tw i g o s p o d a r k i, ł ą c z ą s ię z ta k im i z j a w i s k a m i , a k : - u m o ż l i w i a j ą le p s z ą in te g r a c ję p o s z c z e g ó ln y c h c z ę ś c i ś w ia ta - s z e r s z e m o ż liw o ś c i d y s k o n to w a n ia n is k i c h p ła c w r ó ż n y c h r e j o n a c h ś w ia ta , k tó r e p r z e d s i ę b i o r s t w a u z y s k u j ą d z ię k i p o s tę p o w i w t e c h n o lo g ia c h k o m u n i k a c y jn y c h i m o ż liw o ś c i z le c a n i a n a z e w n ą tr z ( o u ts o u r c in g ) c z y p r z e n o s z e n i a n a in n y o b s z a r ( o f f s h o r in g ) z a d a ń ( A c e m o g lu 2 0 1 4 , s. 3 3 ). M o ż n a s ię s p o d z ie w a ć , ż e u ła tw ia ją c p r z e n o s z e n ie p r o c e s u p r o d u k c ji n a in n e t e r y to r ia lu b z l e c a n ie n a z e w n ą tr z z a d a ń , k tó r e w c z e ś n ie j w y m a g a ły b e z p o ś r e d n ie g o k o n ta k tu , p o s tę p r a c z e j z w ię k s z y je s z c z e g lo b a liz a c ję t e c h n o lo g ii ( A c e m o g lu 2 0 1 4 , s. 6 2 ); - p o j a w i a j ą s ię g ło s y z w r a c a ją c e u w a g ę n a to , ż e w s p ó łc z e s n y p o s tę p p r a w ie c a łk o w ic ie d o ty c z y t e c h n o lo g ii in f o r m a c y jn y c h , a w k w e s tia c h z w ią z a n y c h z p r o d u k c j ą i k o n s u m p c j ą n ie w ie le s ię z m ie n iło w c ią g u o s ta tn ic h t r z y d z i e s tu la t. „ I n te r n e t, e - m a il, iP o d y , s m a r tf o n y i t a b le ty n i e s ą n ic z y m w ię c e j, j a k ty lk o z w o d n ic z y m i z a b a w k a m i, k tó r e lu d z k i d o b r o b y t p o p r a w i a j ą w ta k z n ik o m y m s to p n iu , w j a k i m p r z y c z y n i a j ą s ię d o w z r o s t u p r o d u k t y w n o ś c i ” ( D e a to n 2 0 1 4 , s. 7 1 );
- d o ty c h c z a s p o s tę p w z a k r e s ie w z r o s t u g o s p o d a r c z e g o m ie r z o n y b y ł i lo ś c ią w y p r o d u k o w a n y c h r z e c z y - z w ię k s z a n ie m s ię ilo ś c i d ó b r n a o s o b ę . O b e c n ie w y d a je s ię , ż e p r o d u k t y lic z ą s ię m n ie j n i ż u s łu g i, a j a k o ś ć j e s t w a ż n i e j s z a o d ilo ś c i. W z w ią z k u z ty m , ż e b a r d z o tr u d n o j e s t m ie r z y ć u s łu g i, a ty m b a r d z ie j i c h j a k o ś ć , w g o s p o d a r c e o b e c n e j e s t p o w s z e c h n e n i e d o s z a c o w a n ie w o c e n ie s k a li w p ły w u t e c h n o lo g ii in f o r m a c y jn y c h n a d o b r o b y t ( D e a to n 2 0 1 4 , s. 7 5 - 7 6 ) ; - s p o s ó b p o d z ia łu z y s k ó w z e w z r o s t u g o s p o d a r c z e g o w p a ń s tw ie o k r e ś la n y j e s t p o p r z e z j e g o in s ty tu c je i w y b o r y p o l i t y c z n e d a n e g o n a r o d u . M a j ą o n e w p ły w n a p o d a ż u m ie ję tn o ś c i u m o ż liw ia ją c y c h p r a c ę z r ó ż n y m i te c h n o l o g ia m i, d y s tr y b u c ję ś r o d k ó w w s p o łe c z e ń s tw ie o r a z n a r o z w ó j te c h n o lo g ii ( A c e m o g lu 2 0 1 4 , s. 6 0 ); - ż y je m y w e p o c e o g r o m n e j ilo ś c i d a n y c h , k tó r e s ą u d o s tę p n ia n e n a c a ły m ś w ie c ie . I lo ś ć t a b ę d z ie w p r z y s z ło ś c i w c ią ż r o s ła , a d e c y z je i s tr a te g ie g o s p o d a r c z e b ę d ą o p r a c o w y w a n e z u w z g lę d n ie n ie m n ie u s ta n n ie r o z w i j a j ą c e g o s ię z b io r u in f o r m a c ji ( S h ille r 2 0 1 4 , s. 1 9 7 );
- d z ie le n ie s ię c o r a z w i ę k s z ą il o ś c i ą in f o r m a c ji s p o w o d u je c o r a z ła tw ie js z e n a m ie r z a n ie lu d z i d z ia ła ją c y c h w p o d z ie m iu g o s p o d a r c z y m a lb o g o s p o d a r c z e j s z a re j s tr e f ie ( S h ille r 2 0 1 4 , s. 1 9 9 );
Edyta Łyżwa
269
- „ J e ś li w s z y s tk o p ó jd z ie d o b r z e , k o m p u te r y n i e z a s tą p ią j e s z c z e w n a d c h o d z ą c y m s tu le c iu lu d z i, c z e g o w ie lu s ię o b e c n ie o b a w ia . N a t o m i a s t t e c h n o lo g ie i n f o r m a c y jn e p o z w o l ą lu d z io m le p ie j s ię z e s o b ą k o n ta k to w a ć i o s i ą g a ć w ła s n e c e l e ” ( S h ille r 2 0 1 4 , s. 2 1 4 ).
K a p ita ł in f o r m a c y jn y s iln ie o d d z ia łu je n a e w o lu c ję s p o s o b ó w w y k o r z y s ta n ia t a k ic h z a s o b ó w n ie m a te r ia ln y c h , j a k k a p i t a ł lu d z k i i z w ią z a n e z n im e le m e n ty k a p i ta łu o r g a n iz a c y jn e g o . IC T o f e r u ją n ie ty lk o m o ż liw o ś c i w y r ę c z a n i a lu d z i p r z y w y k o n y w a n iu m o n o to n n y c h , p o w ta r z a ln y c h c z y n n o ś c i lu b k o r z y s t a n i a z o u ts o u r c in g u n ie w y m a g a ją c e g o b e z p o ś r e d n ie g o k o n ta k tu , c z y t e ż t w o r z e n i a p r z e d s ię b io r s tw w ir tu a ln y c h , a le , c o b a r d z o is to tn e , d a j ą m o ż liw o ś ć u e l a s ty c z n ia n ia c z a s u i m ie j s c a p r a c y s z e r o k ie j g r u p ie p r a c o w n i k ó w p r z e d s ię b io r s tw . W y d a je s ię b y ć to s z c z e g ó l n ie u ż y te c z n y m m e c h a n iz m e m w p r z y p a d k u o s ó b p o w r a c a ją c y c h n a r y n e k p r a c y , d l a k tó r y c h r y n e k t e n s ta je s ię z n a c z n ie s z e r s z y - n i e o g r a n i c z a s ię b o w ie m ty lk o d o m i e j s c a z a m ie s z k a n ia . B a d a n i a n ie z a w s z e t o j e d n a k p o tw ie r d z a ją .
4. Ewolucja pracy
O p u s z c z a n ie r y n k u p r a c y p r z e z g o r z e j w y k w a lif ik o w a n y c h lu d z i w p o łą c z e n iu z b e z r o b o c ie m i z w ią z a n y m i z ty m t r u d n o ś c ia m i w p o w r o c ie n a te n r y n e k s p r a w ia , ż e k o m p e te n c je s ła b n ą i m o ż e m y o c z e k iw a ć ( w w a r u n k a c h z a b e z p ie c z e n ia s p o łe c z n e g o ) , ż e p o ja w i s ię k l a s a n ie p r a c u ją c y c h d o r o s ły c h . „ B o g a te s p o łe c z e ń s tw o p o r a d z i s o b ie z k o s z ta m i u b e z p i e c z e ń s p o łe c z n y c h d l a tej g r u p y , a le z p o w o d u d u ż e j z a le ż n o ś c i m ię d z y ż y c io w ą s a ty s f a k c ją a z a tr u d n ie n ie m t a g r u p a p o z o s ta n ie n i e s z c z ę ś liw ą c z ę ś c i ą b o g a te g o ś w ia ta ” ( G la e s e r 2 0 1 4 , s. 1 1 0 ). R o z s z e r z a ją c e s ię m o ż liw o ś c i z a s tę p o w a n ia n ie w y k w a lif ik o w a n e j s iły r o b o c z e j t e c h n o l o g i ą i k a p ita łe m p o w o d u ją , ż e n ie n a l e ż y s ię s p o d z ie w a ć g w a łto w n e g o w z r o s tu p o p y tu n a n i e w y k w a l i f i k o w a n ą s iłę r o b o c z ą ( G la e s e r 2 0 1 4 , s. 1 0 8 ). A n d r e u M a s - C o le ll ( 2 0 1 4 , s. 1 5 1 - 1 5 2 ) z w r a c a u w a g ę n a p r a w d o p o d o b n e z m ia n y d o ty c z ą c e p o d s ta w o r g a n iz a c ji p ra c y : 1. P o ję c ie c z a s u p r a c y z u p ły w e m la t p r z e s ta n ie is tn ie ć - p o ję c ie d z ie n n e j lu b r o c z n e j p r a c y , a ta k ż e p o ję c ie s a m e g o m i e j s c a p r a c y , u le g n ie is to tn e m u p r z e o b r a ż e n iu . T e c h n o lo g ie k o m u n ik a c y jn e o f e r u j ą m o ż liw o ś ć u e l a s t y c z n i a n i a c z a s u p r a c y - w y g o d a id ą c a z a b r a k ie m p r z y w i ą z a n i a d o s z ty w n y c h h a r m o n o g r a m ó w j e s t n ie d o p r z e c e n ie n ia . D y s k u s je , j a k i e t o c z ą s ię w n i e k t ó r y c h k r a ja c h , n a te m a t o b o w ią z k ó w p r a c o w n ic z y c h i r o d z in n y c h s ą o z n a k ą k s z ta łtu ją c e g o s ię i tr u d n e g o d o p o w s t r z y m a n i a tr e n d u . 2. R o s n ą c a p o z y c j a s a m o z a tr u d n ie n ia b ę d z ie s ię d o k o n y w a ć r ó w n o le g le z tr a n s f o r m a c j ą t r a d y c y jn y c h p r z e d s ię b io r s tw , c o s p o w o d u je z a c ie r a n ie się r ó ż n ic p o m ię d z y k l a s y c z n ą „ u m o w ą o p r a c ę ” a „ u m o w ą o ś w ia d c z e n ie u s ł u g ” . W p r z y s z ło ś c i z j e d n e j s tr o n y b ę d z i e m y m i e li p r z e d e w s z y s tk im270
Ewolucja przedsiębiorstw społeczeństwa informacyjnego a elastycznośćpracy
u r z ę d n i k ó w s łu ż b y c y w iln e j ( z a t r u d n i o n y c h w tr a d y c y jn e j f o r m ie u m o w y o p r a c ę ) , a z d ru g ie j n i e z a le ż n y c h p r a c o w n ik ó w , k tó r z y u f o r m u ją g ę s t ą s ie ć k o n ta k tó w . 3. P r a c a s ta n ie s ię b a r d z ie j in t e r e s u j ą c a , g d y ż s z a b lo n o w e , r u t y n o w e o b o w ią z k i m o g ą z o s ta ć z a u to m a ty z o w a n e . M im o , w y n ik a ją c e j z c o r a z ta ń s z e j a u to m a ty z a c ji, m o ż l iw o ś c i s k r a c a n ia d n ia r o b o c z e g o z ja w is k o to n ie b ę d z ie j e d n a k d o m in u ją c e . R ó w n o c z e ś n ie b o w ie m m o t y w a c j e w y n ik a ją c e z c h ę c i a w a n s u , o s i ą g n ię c i a s u k c e s u b ę d ą w c ią ż b a r d z o s iln e , s k ła n ia ją c d o w y s ił k u i s p ę d z a n i a c z a s u w p ra c y . I n t e r e s u j ą c y m o b s z a r e m j e s t k w e s ti a z a tr u d n ia n i a k o b ie t. U d z i a ł k o b ie t w sile ro b o c z e j u s t a b il iz o w a ł się w la ta c h 9 0 . i o d te g o c z a s u j e g o w z r o s t j e s t n ie w ie lk i. B r a k is to tn y c h z m ia n d o ty c z y g łó w n ie k o b ie t z m a ły m i d z ie ć m i. W 1 9 9 5 r o k u 6 2 ,3 % k o b i e t p o s i a d a ją c y c h d z ie c k o w w ie k u p o n iż e j s z e ś c iu la t u c z e s t n ic z y ł o w s ile r o b o c z e j , a w 2 0 0 8 w s k a ź n ik t e n w y n o s ił 6 3 ,6 % . N o w e te c h n o l o g ie n ie m o g ą z a s tą p ić b e z p o ś r e d n ie j o p ie k i. D o d a tk o w o s p o łe c z e ń s tw o m a k o r z y ś c i z in w e s ty c ji r o d z ic ie ls k ie j w e w c z e s n y m d z ie c iń s t w i e p o p r z e z w p ły w n a ro z w ó j k a p it a łu lu d z k ie g o w d łu g i m te r m in ie . K o r z y ś c i, b y ć m o ż e , d o p r o w a d z ą d o m n i e js z e g o u d z ia ł u w s ile r o b o c z e j r o d z i c ó w m a ł y c h d z ie c i - m o g ą o n i u w a ż a ć , ż e c z a s s p ę d z a n y z d z ie ć m i p r z y n i e s ie w ię k s z e k o r z y ś c i. T y m c z a s e m d y n a m i c z n e z m i a n y ś r o d o w i s k a p r a c y s p o w o d u ją r ó w n o c z e ś n i e s z y b k i w z r o s t a lt e r n a t y w n e g o k o s z t u c z a s u , u t r u d n ia j ą c r o d z i c o m p o w r ó t n a r y n e k p r a c y ( G la e s e r 2 0 1 4 , s. 1 0 5 - 1 0 6 ) .5. Elastyczność zatrudniania kobiet w świetle badań w Projekcie
Innowacyjnym Novum subsydium
Z w i ę k s z e n i e a k ty w iz a c ji z a w o d o w o - s p o łe c z n e j i u ła t w i e n ie p o w r o tu lu b w e j ś c ia n a r y n e k p r a c y b e z r o b o t n y m k o b ie t o m w y c h o w u j ą c y m d z ie c k o lu b d z ie c i d o la t 6 s ta ło s ię c e le m p r o j e k tu in n o w a c y jn e g o p o d n a z w ą P I N o v u m s u b s y d iu m r e a liz o w a n e g o p r z e z M ie js k i U r z ą d P r a c y w K ie lc a c h w p a r t n e r s t w i e z U n iw e r s y t e te m J a n a K o c h a n o w s k i e g o w K ie lc a c h , r e a l iz o w a n y m w o k r e s ie 0 1 .0 5 .2 0 1 2 3 0 .0 4 .2 0 1 5 2. N a r z ę d z ie m r e a l iz a c j i c e lu b y ło z a s t o s o w a n ie p r z e z M ie js k i U r z ą d P r a c y w K ie lc a c h in n o w a c y jn e j f o r m y w s p a r c i a , n a z w a n e j s u b s y d iu m % e ta tu . W r a m a c h p r o j e k tu 75 k o b ie t p r z e t e s t o w a ł o te n ty p z a t r u d n ie n i a 3.
2
W ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VI „Rynek pracy otwarty
dla wszystkich”, Działanie 6.1 „Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności
zawodowej w regionie”, współfinansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego, realizowany
na podstawie umowy z Wojewódzkim Urzędem Pracy w Kiecach, pełniącym rolę Instytucji
Pośredniczącej 2 stopnia.
Edyta Łyżwa
271Elementem projektu były badania, w tym ankietowe, przeprowadzone w 2012
roku na terenie powiatów kieleckiego, buskiego, skarżyskiego, których celem było
określenie zapotrzebowania pracodawców i pracobiorców - kobiet wychowujących
dzieci do lat 6 - na proponowaną formę aktywizacji zawodowej4. Badaniem objęto
500 pracodawców oraz 1000 potencjalnych pracobiorców (głównie kobiet), nie za
trudnionych i wychowujących dziecko/dzieci do 6. roku życia. Wśród wyników
i wniosków z badań znalazły się między innymi takie, jak (Łyżwa 2012, s. 108-118):
- spośród wprowadzanych w badanych przedsiębiorstwach w latach 2009
2011 innowacji (i planowanej aktywności tych podmiotów w trzech kolej
nych latach) nowe metody organizacyjne w zakresie zarządzania kadrami,
w tym w zakresie podziału zadań i uprawnień wśród pracowników lub po
zyskiwania pracowników, stanowiły nieco ponad 20% wg wskazań;
- związek pomiędzy zastosowanymi innowacjami a spadkiem zatrudnienia
wskazała wąska grupa podmiotów (5,5%). Większość wskazywała na brak
związku lub wzrost zatrudnienia;
- przedsiębiorcy nie wskazali dodatkowego ryzyka związanego z zatrudnia
niem kobiet wychowujących małe dziecko. Biorąc jednak pod uwagę, że
60% badanych przedsiębiorców nie zatrudniało w chwili badania kobiet
z małymi dziećmi, a 10% przedsiębiorców stwierdziło, że świadomie nie
zatrudnia kobiet z małymi dziećmi, to należy brać pod uwagę prawdopo
dobieństwo, że odpowiedzi miały cechy wypowiedzi neutralnych i zacho
wawczych, a nie szczerych, faktycznych opinii. Potwierdzeniem tego może
być bardzo duża powściągliwość respondentów w zakresie określenia moż
liwości stworzenia miejsc pracy dla kobiet z małymi dziećmi na Vi etatu
w bliskiej perspektywie czasu (w ocenie 54% przedsiębiorców było to
niemożliwe lub raczej niemożliwe, a pewne szanse w tym zakresie widzia
ło niespełna 22% badanych) przy równoczesnej trudności z jednoznacz
nym wskazaniem istniejących na poziomie ich przedsiębiorstwa ograni
czeń organizacyjno-prawnych dla tego typu form zatrudnienia;
- możliwość wykonywania pracy częściowo w domu, przez zatrudnionych
na Vi etatu, dla większości przedsiębiorców była formą trudną lub niemoż
liwą do zaakceptowania;
- przedsiębiorcy nie byli zainteresowani świadczeniem pracy w godzinach
wieczornych lub w weekendy. Co ciekawe, takie możliwościjako najmniej
atrakcyjne wskazały także badane kobiety. Preferowały one stabilną, regu
larną formę świadczenia pracy w godzinach porannych lub południowych.
Tu potrzebę większej elastyczności w zakresie godzin pracy wskazywali
4 T a k ie r o z w i ą z a n i e l e g i s l a c y j n e n i e s t a n o w i f o r m y w s p a r c ia o s ó b z n a j d u j ą c y c h s i ę w s z c z e g ó l n e j s y t u a c j i n a r y n k u p r a c y p r z e w id z ia n e j w u s t a w i e o p r o m o c ji z a t r u d n ie n ia i in s t y tu c j a c h r y n k u p r a c y .
272
E w o lu cja p rzed sięb io rstw społeczeństw a inform acyjnego a e la sty c zn o ść p ra c ypracodawcy, preferując różną liczbę godzin świadczonej pracy w ciągu
dnia, zależną od potrzeb firmy.
Uzyskane z badań wyniki oraz płynące z nich wnioski wydają się nie potwier
dzać zmian zgodnych ze wskazanymi kierunkami ewolucji przedsiębiorstw w go
spodarce społeczeństwa informacyjnego. Spodziewane trendy w relacji pracodawca
- pracownik nie znalazły odzwierciedlenia w segmencie objętym badaniem, napo
tykając na opór ze strony pracodawców i brak faktycznej otwartości na tworzenie
miejsc pracy o wyższym stopniu elastyczności niż rozwiązania klasyczne.
Podsumowanie
Oczekiwania i wymagania społeczno-gospodarcze stawiają współczesne
przedsiębiorstwa w obliczu konieczności innowacyjnościjako źródła utrzymywania
i budowania przewagi konkurencyjnej. Technologie informacyjno-komunikacyjne
są szczególnie prężnie rozwijającym się obszarem, znacząco zmieniającym formy
aktywności przedsiębiorstw w ewoluującej gospodarce, w tym w zakresie relacji
z pracownikami. Tymczasem w przywołanych badaniachjedynie grupa 20% przed
siębiorstw wprowadzających innowacje zastosowała je i planowała zastosować
w kolejnych latach w obszarze zarządzania pracownikami. Wyraźnie zaznaczyła się
postawa przedsiębiorców not in my backyard, gdzie możliwość zatrudnienia
w elastycznych godzinach pracy nie znalazła faktycznego zainteresowania praco
dawców, a wykonywanie częściowo w domu powierzonej pracownikom pracy
większość respondentów uznała za niemożliwe. Wydaje się zatem, że wskazane
w artykule kierunki zmian na rzecz uelastyczniania formy, czasu i miejsca pracy
koncentrować się będą raczej w obrębie relacji z doświadczonymi pracownikami
o wysokich kompetencjach i umiejętnościach.
Literatura
1.
Acemoglu D. (2014), Świat, jaki odziedziczą nasze wnuki, w: Gospodarka za 100
lat. Najważniejsi ekonomiści przewidują przyszłość, red. I. Palacios-Huerta, s. 23
70, Warszawa: Kurhaus.
2.
Blikle A.J. (2014), Doktryna jakości. Rzecz o skutecznym zarządzaniu, Gliwice:
Helion.
3.
Bogdanienko J. (2004), Metody i narzędzia innowacyjnego zarządzania,
w: Innowacyjność przedsiębiorstw, red. J. Bogdanienko, M. Haffer, W. Popławski,
s. 99-171, Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika.
Edyta Łyżwa
273
4. D e a to n A . (2 0 1 4 ),
Przez ciemność w stronę jaśniejszej przyszłości
, w :Gospodarka
za 100 lat. Najważniejsi ekonomiści przewidują przyszłość
, red . I. P a la c io s -H u e rta ,s. 7 1 - 8 6 , W a rsz a w a : K u rh a u s.
5. G la e s e r E .L . (2 0 1 4 ),
Bogactwo i społeczeństwo samoochrony
, w :Gospodarka za
100 lat. Najważniejsi ekonomiści przewidują przyszłość
, red. I. P a la c io s -H u e rta ,s. 9 9 - 1 4 2 , W a rsz a w a : K u rh a u s.
6. K ie rc z O . (2 0 1 5 ),
Rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej w strukturze prze
strzennej województwa małopolskiego
, w :Infrastruktura w rozwoju regionalnym
i lokalnym. Wybrane
p ro b le m y , red. T. K u d ła c z , A . H o lu j, s. 1 5 7 -1 8 0 , W a rsz a w a: C e D e W u .7. Ł y ż w a E. (2 0 1 2 ),
Subsydiowana forma zatrudnienia w opinii pracodawców
,w :
Mama w domu czy w pracy? Wyniki badań i analiz przeprowadzonych w ra
mach Projektu Innowacyjnego PI Novum subsydium
, red. A . D y b a ła , s. 1 0 8 -1 1 9 ,K ie lc e : U n iw e rs y te t J a n a K o c h a n o w s k ie g o .
8. M a s -C o le ll A . (2 0 1 4 ),
Keynes oraz jego i nasze wnuki
, w :Gospodarka za 100 lat.
Najważniejsi ekonomiści przewidują przyszłość,
red . I. P a la c io s -H u e rta , s. 143162, W a rsz a w a : K u rh a u s.
9. M o r g a n G. (1 9 9 7 ),
Obrazy organizacji
, W a rsz a w a: W N P W N .10. P e re c h u d a K . (2 0 0 0 ),
Zarządzanie przedsiębiorstwem przyszłości
, W a rsz a w a:A g e n c ja W y d a w n ic z a „ P la c e t” .
11. S h ille r R .J. (2 0 1 4 ),
Różne rodzaje ryzyka i zarządzanie nimi w następnym stuleciu
,w :
Gospodarka za 100 lat. Najważniejsi ekonomiści przewidują przyszłość
, red.I. P a la c io s -H u e rta , s. 1 9 3 -2 1 6 , W a rs z a w a : K u rh a u s.
12. h ttp ://m u p .k ie lc e .p l/n o v u m _ s u b s y d iu m /o -p ro je k c ie [d o stę p 1 5 .0 1 .2 0 1 6 ].
EVOLUTION OF ENTERPRISES IN THE INFORMATION SOCIETY
Summary
IC T te c h n o lo g ie s h a v e a m a jo r ro le in m o d e r n p ro c e s s o f e c o n o m y tra n s fo rm a tio n . Im p le m e n te d c h a n g e s s p re a d m a n y p o s s ib ilitie s to c o m p a n ie s s u c h a n e w f o r m o f r e la tio n s b e tw e e n e m p lo y e e a n d e m p lo y e r. R e s e a r c h sh o w s th a t th e re a re so m e jo b s m a r k e ts w h e re e v o lu tio n c a n b e d iffic u lt a lso b e c a u s e o f e m p lo y e rs.
