Henryk TOMCZYK
Stratygrafia syluru ·
Wobszarze nadbahyckim Polski no podstawie wiercen
WSTF;P
N a .()/bszarze nadbaltydkiro 'PolSki osady wiellw sylurskiego zostaly do- tychczas stwierdzone w50 otworach wiertniczyCh. Profi'le te wystEW"uj~
na odcilnku ·okolo 4310 ikm, rtj.od Darlowa na zachod·zie po Jez. Okrq;gle na wschod'zie i(fig. 1) oraz z p6lnocy na poludnie na odcinku dkolo 135 km, tj. od rejonu :t.eby do Cibszaru struktury Ohojnic. Najpeiniejszy syIur uzy- skano w otworaCh L~bork, lPa-sl~, Bartoszyce i Golidap, w innych nawieT- cono tyllko strop ludlowu lub osi~gni~to dolny sylur
·CnP.
K~trzyn, Olsztytn2, Lutom i Jez. Okrqgle). .
. Gl6wna cz~c wierceit zostala' przeprowa{lizona w ramach badait In- stytutu Geologiczneg9: Zaklad Geologii Nizu wylkonal otwory L~bork,
Byt6w, Pasl~, O~ztyn 2, Bartoszyce, K~trzyn i Goldap ~ Zaklad Zl6Z Surowc6w Chemicznych otwory Ce1Jniewo, IOhlapowo 1, 3, 4, Czarny Mlyn 1, 2, D~bek, Jastamia, Jastrz~bia G6r~, Karwia, Klanino, Miero- Bzyno 1, 2, 3, 4, Opalino, 'Radoszewo 2, 3,' 4, 5, Salina, Wejherowo, Wer- blina i 'Wladyslawowo 1, 2, oraz Zaftdad Z16Z Rud Zelaza otw6r Jez.
OkrqJg'le. Natomiast profile wierceit w rejonie Darlowa (Darlowo 1, 2, 3), :t.eby {Leba 2, 3, 4, 5, :6, 7} i Chojlnic (Lutoon, St,dbno 1, Chojlllice 3) zostaly
odwier~one w ramach poBzulkiwait naftowych.
W zakresie planowyoh prac Instytutu Geologicznego materialy stra- tygraficme z wi~ks.zoSd wierceit zebralaU!tor w latach 195'9-1'9'616. Pr ace kameralne na!d sylurem natd:baUyckim prowadzone byly r6wnolegle do opracowait stratygrafii sylluru W obnizeniu podlaskini, w pI"Zedg6rzu Kar- pa t i w G6rach ·Swi~tdkrzyskich. .
Za powierzenie -mi materialOw z powyils'zych wierceit dzi~kuj~ prof.
drowi ,Wo PozarySkiemu, drowi B. Areniowi i mgtowi S. Tyskiemu ·z Za'- kladu Geologii NiZu, drowi inz. Z. Wernerowi - K,ierownilkowi ZaiJrlaclu Z16z Soli oi Srurowc6w Ohemicznyc'h oraz mgrowi inlZ. E-. CieSli i mgrowi J. Pokorskiemu z Za,kladu ,Z16Z lR'ud Zelaza. Dzi~iUj~ r6yvmiez pracowni- kom Zjednoczenia Przemyslu ,Nattowego, ,a w szczeg61nosci mgrowi'inz.
-L. Cimaszewskiemu, mgrowi inz.. IP. KarnkoWSkiemu j mgrowi iInZ. K.
Korabowi 'Za uldost~ienie material6w z rejonu !.eby, Darlowa i Ohojni~.
Kwar-taLn'ik ~1-ogic2'.Ilv. 11:. 12, nr 1, 1966 ·r.
16
Henryk TomczykW niektórych profilach występowała fa,cja wapienno-marglista z fau-
ną mał~owo-hracihioOpodową i inną, skąd. pobrano próbki do olPracowań
paleontologic.znych. IPrace 'te są obecnie k01)tynuowane w Zakładzie Stra- tY1grafii IG i dotyczą: ItEm'takulitów - opracowywanych przez mgr B. Haj-
łasz, konodontów - przez mgr M. NehrLn'g, trylobitów - przez dr E.
Tomczyikową, małżorac2Jk"ów - przez mgr E. 'W!itiwidk:ą .oraz Vi ZaJkła
dzie Paleozoologii Uniwersytetu Warszawskiego wypreparowanych grap- tolitów -. ;przez Doc (ira A Urbanika. tponadto prowadzone są prace petrograficzne nad sylurem nadbałtyckim przez dr A Langier-Kuźniaro
wą z Zalkładu PetrograJfii ~G. Ostatnio w Instytucie Geol.ogicznym zapo-
czątkowa'I'1io :badania w Zakładzie, ZłÓŻ ROIPY i Gazu nad IPrzejawami bitu'"
minów w sylurze (dr J! CalJ.ikowski:) oraz w ZaildaJdzie Geologii IStru~tur Wgłębnych ~ prace o charakterze sedymen,to'logicZl;lyttl (mgr K. Ja"
woriowski).
Wszystkim wymienionym wyżej geologom i paleontologom serdecznie
dziękuję za wydajną współpracę nad rozwiązaniem podstaw stratygrafii . syluru nadbałtyckiego w !Polsce.
PROFILE LITOLOOICZiNO-STR'ATYiGRiA!FICZ1N1E SYlIJUlRU W :północnej Polsce . znaczna część zaledwie nawierconych profilów sylul'lu jest skupiona w dlmlicy Darłowa, Łeiby i Zatoki [Puckiej. Pełniej
.sze !pl"O!fi1e tych osadów uzyskano dopiero lIla południe od iŁęby w otw,c)...
rach Lębork i !Bytów, ,b~dź na WlSChód w .otworach !Pasłęk, Bartoszyce i Gołdap «(f.ig. 1). Na ,obszar:z;e za,chodni:m między Zalewem :Szcmcińskim
i Darłowem wyikonane iclotychczas wiercenia nie 'stwierdziły 'syluru. Naj-
częściej pod przykryciem młodopaleozoicznym (perm, karbon, dewon) wy;.
stępują zaburzOne iłowce graptolitowe wie'Jru' :karadok - landeil, co ob-
~erwowano w otworach Jamno. 1 i 2. \Natomiast ~tę:pujące na tym obszarze tpIleistoceńskie głazy narzutowe z licznym materiałem sy'lurSkim
rrutują pośrednio na litologię i stratygra:fię syluru !pochodzącego z ero- dowanego dna Bałtyku. Osady morenowe występu'jące wZldłuż :brzegu morskiego międ;zy Rewalern i Niechorzem I(fig. 1) zawierają liczne Igłazy
i ·otoczaki wapien:rio-mal"gUste i mulciwcowe,'w którY1Ch stwierdziłem hO'-
ogatą i dobrze zachowamą faunę sylurską. Z -głazów ;wapiennych E. Tom- czykowa .oznaczyła: C,alymene s:p., Calymene blumenbachi i(lBr o n g n.), Proetus sp., Acaste Sjp., Encrinurus sp. {rb. rzaJd!1d), Chonetes sp., C. striatel- lus [) a l m., Atrypa sp., Camarotoechia sp., C.
m.
nucula Sow., ponadto liczne małże, ślimaki,małzoraCllki, ten talku lit y i głowonogi. Drug.i typ otoczaków sylurskich, mniej liczny, stanowią 'głÓWnie mułowce, przekątnie i konwdlutnie laminowane o cechach szarogła'zowych z inuSkowitem.
Dominują w nich graptolity: Saetograptus :Sp.,' S. chimaera cervicornis U rb., S. leintwardinensis (H i
s.),
S. leintwardinensis n. sulbsp., Cucul- lograptus sp., Pristiograptus sp., P. dubius ~u e ss), P.er.
ultimus (P e r- n er), P. cf.bohemicus (B a r !I".), Monoclimacis haupti (\K li h n e) i Lino- graptus ,sp., natomiast sporadyczme są małżoraczki i głowonogi. Zespół powyż'Sz'ej fauny, szczególnie ,graptolitów, daje wprost doskonałe nawiązanie do stropowej ,części osadów warstw mielnidkich z wierceń w Polsce
północno-W'schodniej lub do warstw prągowiec'kidh z Gór Świętokrzys
kich.
stratygrafia syluru w obszarze nadbałty,ckim Polski 17
- - - - 1 2 .3
Fdig. 'I. Schemat poW1ierzclm.i strapowej .syluru wraz, z lakal:iJzacją ,głównych wier-
ceń na obszarze nadbałtyckim Polski
Scheme al the slir!ace al the Silurian deposits and ·situation al main bore holes within the Peribaltic area of Poland
1 - granica erozy:Jna syluru; lA - główne strefy idYBlokaey.Jne; 3 - wiercenia: 1 - Ja1lllll0 2, lA - iDa.rłowo lA, ;3 - Darłowo G, 4'- Darłowo l, li - Łeba 3, 6 - Łelba 7, '1 - Łelba. 5, 8 ' - Leba 6, 9 - it.eba 4, 10 ~ Łeba l, 1:1 - Łeba .2, :111 - L~bork l, 13 - Bytów .~, '114 --: M:iaBtko 1, ,1:5 .- LUftom l, '16 - StQbno 1, 1'1 - 'Choj~ice 3, lJ8 - Sanno l, 19 - -Dęibek; 2jJ . ...., Opałino 1, 21 - (Ka·rwia 1, ~ - ChłBiPoWO ,l, 23 - WŁadysławowo
1, ;24 - Werblina !l, 125 - JaStarnia l, ~ ...., 'Wed'herowo 11, ~ - !Pasłęk [, 2.8 - Okiztyn
2, 29 - .Bar't=yoe '1, 30 - KętrzY:ll· 1, :n - If..an,kedmy 1, .2, a2 - lK1lewno 'l, :!CI - Gol- IdIłlP 11, IM - J-ez. Qk.>rągłe, 35 - N'iwińSk, 36 - Gruls'iew, :n - VirbaJ!is, 00 - Kalwaria, 39 - Sasnawa, ro - IPreny
1 - eroslonał iboundary ,0If t'he Silurian de!Posits; .2 - main disloca·t!on zones; 3 - bore holes: l - JaIIllno 12, 12 - lOarł01ll"o II, ·3 - lDa'rłowo ~, 4 - lOa·rłowo l, 5 - Łeba 3, 6 - !t.eba 7, f1 - ŁeIba 5, 8 - ŁeIba 6, 9 - It.e.ba 4, 'lO - ŁeIba 11., ,U - Leba !.I,lI! - Lębork l, ~ - Bytów l, ·14 - lM!!astko l, il6 --IlIutdm 11, 1].16 -<Sitdbno :t; rT - ChO'jlllilce 3, 18 - \SaUno 'l, 119 - IDębek, CliO - Opallno 11:, al - (Ka·rwia 1, 122 - iCh1aiPowO l, Z3 -
'Władysławowo l, 1łI4 - 'Werblllna '1, 25 .:... Jalrtamla 1, 26 -, 'Wejherowo ł, ~ - /Pasłęk
l, 211 - Qlsztyn .2, 29 - Ba!rtoszyce l, 30 - !Kętrzyn ,l, roll - Łan'kejmy 1', :z, 32 - !Kłew
no !l', 33 - OOllidslP 1, 34 - Lalke Okrągłe, lI5 - NiWlńSk, 36 - Gusiew, :J1 .,- V'irlbaRs, 38 - Kaolwaria .. '39 - lSa:snawa, ro - iPreny
Około 80:km na wschOd od Rewala stwierdzone zostały osady syluru w otworze Darłowo 2, a dalej na E osiągnięto <już syU.ur w licznych otwo- rach wierceń. Poszczególne opisy i schematy stratygrruficzne tychprofi.·;.
lów (fig. 1) podane są kolejno z W na E. Jedynie wspomnieć należy, że
znad Zatdki 'Puckiej uwzględniłem tyllko gł'ówne profile rzutujące na
cał.ość tego 'obszaru.
Głębokość w m
Darłowo 2 11OO4,o+161116,r5
Darłowo 3
li277,5+!1~,O
1i4I22,O+ 114'26,0
Opis
Iłowce plamiste, wiśniowo-zielone 'i szare, .pelityczne, żwietrzałe, bez fauny. Miejscami za:'b\1fI'zenia tektoni'Czne .i upady 15+26 D. Na- wiercony odcinak .'wynosi 1.2,5 m. Zapewne są to dolne warstwy sied'leckie.
Iłowce. 'szarozięlonawe, pelityczne z wkładikami mułowców. Spo- radyczne graptolity: Pristiograptus Sp., P. bohemicus (B a r r.) i Linograptus s.p.
Mułowce zielonawe z muskowitem o laminacji przekątnej i kon- wolutnej, przekładane iłowcami pelity'cznymi. Graptolity rzadkie:
Pristiograptm bohemicus (B·a r r.). Nawiercona mią1Jszość dolnYiCh warstw siedleckich wynosi tu 11150,5 m.
Kwartalnik 'GedlogioCzny - 2
18
DarłowO 1
Leba 3 7"75,7+844,6
Leba 6 763,'7+7912,0
Leba 4 '1112,0+743;5
Leba 7 696,0+701,3
Leb a 5 6'1\2,4+7123,5
. Henryk: Tomczyk:
nowce sz!U'ozielonawe, pelityc:;zne, .w~niste, z bogatą fauną:
.Monograpt:us for.mosus. B o u ć e 'k, 'Linograptus posthumus R.
R i c h t er. Monograptus ex ,gr. uniformis,Pristiograptus uUimus (P e r n er), P. dubiu8 (S u e s s) oraz Chonetes
cf:
striatellus D a l m., Camarotoechia Sp., CeratiOcaris sp., Tentacutites sp., Neobeyrichia sp., Bryozoa sp., ,ponadto małże, ślimaki, głowonogi. W dole wkładki bentonit6w. Są to g6rne warstwy siedleckie. Nawiercona miąż
szość 6~,lm.
nowce szarozielonawe, pelitycznie, słabo laminowane i złupkowa
ue, z fauną: Monograptu8 formosus B o u cek, Monograptus ex gr.
uniformis, Pristiograptus cf. ultimus ,(P e r n er), P. ,cf. dubius (S ue s 's), Unograptus Sip . .oraz IsporadY'ozne m.alri:e i ~wonogi. Są
to g6rne warstwy siedleckie. Nawiercona miąższość 681,9 m.
llowce szarozielonawe, pelityczne, słabo wapniste, g6rą zwietrzałe, wiśniowe, dołem zwięzłe, zielonooliwkowe. Fauna li<czna: Pristió- graptus Sp., P. d. ultimus (P e r n er), Unograptus posthumus R.
R i c h t e r, ,ponadto Chonetes Sp., Camarotoechia sp., Calymene sp., Acaste sp., Nodibeyrichia sp., Ceratiocaris sp., U.czne małże,· śli
maki i głowonogi. Są to g6rne warstwy siedleckie. Nawiercona
miąższość 128,5 m.
,Howce szarozielonawe, wapniste, słabo <laminowane i złupkowane
z fauną: Monograptus ex gr. formosus; unifórmis, Ptistiograptus dubius 1(5 u e ss),P. cf. ultimus (P e r n e r) oraz Chonetes striatel- lus D a l m., Ungula sp.,Camarotoechia sp., Tentaculites sp., Neo- beyrichias!p., szczą1iki małż6w, ślimak6w i ,gqowonog6w. Są to ,gór- ne warstwy siedl-eckie. Nawiercona miąższość :n,5 m.
nowce szarozielonawe, peli tyczne, miej.scami plamiste i zwietrzałe
z ubogą fauną: małż.oraczk6w (Nodibeyrichia, Neobeyrichia, Amy- gdalella i in.), :głowonog6w (Drthoceras) i mą.łż6w \(Pterinea). !Za- pewne są.to g6rne warstwy siedleCkie. Nawiercona miąższość 6,3 m.
Iłowce szarozielonawe, pelityczne, słaibo laminowane i złupk:owane, z bog,atą fauną: Pristiograptus sp., P. cf.ultimus (P e r n er), Li- nograptus posthumus R. R i c h,t e r, Monograptus s:p., Camarotoe- chia sp., Chonetes striatellus D a l m., Orbiculoidea ,sp., Ungula sp., Acaste sp., Ceratiocaris sp., ponadto małiJe, ślimaki, ten<taku-
, lity, małżoraczki, głowonogi i szcząt'ki liliowców. Są to g6rne war-
stwy siedleckie. Nawiercona miąższość 5\1,1 m.
__ ~ _________ S_~_a_t_y_gr_a_f_ia __ S_y_lur __ u __ w ___ o_b_sza __ r_ze __ n_a_d_baH~_y_clti __ '_,m __ P_o_~ ___ i __________ 19
L-ebal1 6IM,5-H!3i,8
831,8+'11273,4
Leba 2
87~,0+8614,3
Lębork 1 1007,8+11'0'00,0
1~63,0+1l1100,O
1111182,0+1982,0
lłowee' szawzielQnawe,pell'tyczm:, mleJscami wapniste, z bogatą fauną: AcaBtelZa prima T o m czy k o
w
a, Acaste sp., Calymenesp., C. blumenbachi (B r o n g n.), ponadto liczne brachiopody, mał
że, ślimaki, tentakulilty, małżorae:clti, ezłony liliowców, Qraz z grap- tolitów Monograptus ex gr. uniformis .i uncinatus.
nówce szarozielonawe j.w. z bogatą fauną: Pristiograptus sp., P.
dubius (S u e 's s), P. cf. ultimus (IP e r n er), Monograptus ex gr.
formos'/JJs, ·M. formosus B o u
e
e k ()II."az małże, br,achi,opody, małżor.aczki i in. Są to górne warstwy siooleckie. Nawiercona miąż
szoŚĆ wynosi tu 008,9 m.
Iłowce plamiste i zwietrzałe, wiśniowo-szare z fauną małżów
i ,malżoracZk~.
Iłowce szarozielonawe, miejscami wapniste, ze sporadycznymi {do 2 om) wkładkami wapieni i margli. Bogata fauna: Pristiograptus ciubius 1(8 u e s 's), P. d. ultimus (P e r n er), Linograptus sp., Cha- netes striatelZus D 'a 1 ni., Camarotoechia sp., Dayia cf. navicula S o w., Orbiculoid.ea sp., Lingula sp., Acaste 'Sp., A. of. ciayiana R., E. R i ,c h t ,e r, ponadto małże', ślimaki, wielkoraIci, tentakulirty, m.ałżorac:cld, liliowce, gło.WOIl<Jg-i i in. Są rt<J górne warstwy siedle- ckie. Nawiereona miąższość 45,5 m. . '
Iłowce szarozielonawe, pelityczne, wapniste, z fauną: Chonetes striatellus D a '1 m., Camarotoechia nucula S o w., Dayia navicula S <J w., Acastella prima T D m C z Y k D W a, A. spinosa (S'a l t er},.
Acaste dayiana IB.., E. R i c h t e r, Uczne małże, ślimaki,małżoracz
ki (E. Witwicka, lS67). Brakgraptolit~.
IiJ:owce szarozielonawe, miejscami złupkowane i laminowane, z graptolitami: Pristiograptus cf. ultimus ICI? e r n er), p. ciubiuB (S u e s s}, Linograptus d. posthumus R.R i c h t e T oraz małżo
raczki, małże i ,głowonogi.
IiJ:owce szarozielonawe, pelityczne j.w. w dolnej serii wkładki mu-
łowców z :muskowitem: Liczne graptolity: Monograptus ex gr.
formosus, unClinatus" uniformis, microcion, M. formosus B o u-
e
e k, Pristiograptus ultimus (OP e r n en,
P. dubius I(S u e s 5'), Li- nograptus sp., L. ci. posthumus R. R i c h t e'l' i inne n<lwe gatun- ki. Serię tę aż do stropu syluru (tj. do gł. 11'012'7,8 m) autor zaliezado
górnych warstw sied/leckkh. Miąższość 864~ m.nowce ,szaroziel<lnawe z częstymi wkładkami mułowców z mus- kowitem. Z g;rapto-Utów występuje tylko rodzaj Pristiograptus {ex .gr. uZtimus, longus, ciubius, tumescensi in.). Seria ta, zawar- ta między spągiem zasięgu Monograptus ex gr. formosus a
.stro-
pem zasięgu Pristiograptus bohemicus; stanowi środkowe waT- stwysiedleckie. Miążsmść IlOOi1) m.
1 Schemat Op.ll!m OIPa.rto na pracaoh: il". DS'h!lig.rl1n, O. ISeitz, 194;4;., L. Teller, !982; A. Ma'!"- t1nl!Son, 11184, jednak' przewodnie gatUIllki AcasteUa prima i MonogralPf;ua f<l!TmOsus ~odal au:;
tor na p~wie olJiserwaqi za-chowanych próbek w lBerlinie:
20
1982,0+2760,0
.3100,0-+32'48,0
32418,0+0073,0
Bytów 1 14'7!M-H22'10,0
22l;(),O~O,O
Lu t{)m 1
2463,O~ao116,0
Stobno li 2485,0-;-.2530,3
Henryk Tomczyk
Iłowce szarozielonawe, przewarstwiane mułowcami, o lamina- cji przekątnej i konwolutnej.Zgraptolitów dominuje PTiStiograp- tus bohen'ticus I(IB a r r.). Są to dolne warS'twy siedleckie. Miąż
szość mlB,o m.
Iłowce szare, w górze z wkładkami mułowców z muskowa.teIn, z graptolitami pozi'Otnu Saetograptus. leintwardinensiS do Gotho- graptus nassa włącznie. Są to warstwy mielnkkie. Miążs'zość
340,0 m.
Iłowce szare z graptolitami poziomu Monograptus testiS do Cyrto- graptus murchiSoni i C. insectus włącznie. Są to górne warstwy pasłęckie odpowiadające wenlokowi. iMiąższość 148,0 m. '
,!łowce czarne z 'graptolitami, w górnej .części wkładki. iłowców
zielonawyohbez ,graptolitów. Seria ta obejmuje poziomy. Stomato- graptus grandiS do Akidograptus ascensus włącznie. Są to środ
kowe i d<llne warstwy pasłędkie (landower-). iMiąższość <ca 25,0 m.
Całkowita miąższość syluru w tym prOlfiIu wYMsi 22'45.2 m.
Iłowce szarozielonawe, laminowane, w dole Wkładki mułowców.
Liczne ,graptolity: Monograptusex gr. formosus, uniformis, un- cinatus, microdon i linne, M. formosus B () u
c
e k, Pristi.ograptus ultimus I(\P e r n e r},P.m .
dubius 'ts u e s s), Linograptus post- humus R. RichteT. Są .to górne warstwy s1edleckie. Miąższość 001,0 m.
Iłowce szarozielonawe, przewarstwiane mułoweami . o laminacji
przekątnej i konwolutnej z muSkowitem. Graptolity liczne:· Lino- graptus sp., L. posthumus R R i ,c h t e r, Pristiograptus ex gr.
ultimus, longus, dubius, tumescens i inne. Są to środkowe war- stwy siedleckie. Miąższość 11i80,0 m. .
Iłowce szarozie1'Onawe z wkładkami mułowców j.w. Spośród grap- tolitów dominuje Pristiograptus bohemicus {B a r r.). Są to dolne warstwy sied'leckie. Nawiercona mi~szość tych warstw wynosi 173,5 m. !Natomiast całkowita mią:ŻJszość naw~erconego syluru w Bytowie wynosi '1084,5 m.
S'mUKTURA OHOJNIC
Bezpośrednio pod permem występują iłowce szarozielone i szare,
często przewarstwiane mułowcami o laminaCji przekątnej z ma-
teriałem tufogenicznym. SpO'l"aqyczne graptolity poziomów (wg K. Korejwo i L. Tellera, :1966) SpiTograptu8 turriculatus,. Rastri- te8 maximu8 i Monograptu8 sedgwicki. Nawiercony od'cinek 5'513,0 m odpowiada straty,graficznie środkowym warstwom pa-
słęckim .(górny landower), jednak jest on silnie zaburzony tek- tonicznie o Upadach zmiennych 51 - 30 - 80° i jego miąższość
nie przekracza 250 m.
BezpośrednIo pod .permem występują zaburzone tektonicznie (30- 70·, iłowce szare· z wkładkami mułowców.· Uboga fauna: Pristio-
Stratygrafia syluru w obszarze nadbałty'Clcim' Polski 21
Chojnice 3 200'7,4+0044,5
Chłap<lwo ,l 961,2+!l050,4
g1'aptus sp., P. cf dubius (S ue s s), ponadto {wg K. Korejwo i L. ,Tellera, 1966) małże, brachiopody i małżorac2'ki. Są to środ
kowe warstwy siedleckie. Nawiercony odcine'k w tym profilu wynosi 46,03 m.
Bezpośrednio pod dewonem I(rlywet) występują złupkowane . iłow
ce .peUtY'cme, wapniste, 'szarozielonawe o upadach zmiennych od 6 do 28°. Fauna liczna, źle zachowana.: P1'iStiog1'aptus dubiuB I(S'U e s s), P. cf. ulUmus {P e r n er}, Linograptus sp., Monog1'aptus ex gr. formosus,uniformiS, ponadto Acastella P1'ima T o m c Ż y- Ik 'o w ·a, Calymene sp., C. blumenbachi (OB T () trl. g n.), Acaste sp., P1'oetus sp., Chonetes st1'iatellus D a l m., Cama1'otoechiaaf. nu- cula So w., O1'biculoidea sp., liczne małżoraczki, małże, ś1ima!ki,
wielkoraki, głowonogi i człony. liliowców. Są to górne warstwy siedleckie. Nawiercony odcinek wynosi tu 77,11 m.
OBSZAIR 2lATO!KJ P·UC~]EJ
Iłow.ce pelityczne oraz wapniste z wkładkami wa'pienI detry- Itycznych z bogatą fauną: Chonetes st1'iatellus D a [m., Cnma1'o- toechia nucula S o w., O1'bicuIoidea sp., Acastella sp., Calymene sp., MU1'chisonia sp., BelIe1'ophon sp., Ctenodonta sp., Pterinea '$p., Nucutites sp., Tentaculites sp., EU1'ypte1'us sp., HyoIites sp., B1'yo- zoa sp., O1'thoce1'GS sp., C1'inoideaoraz liczne małżoraczki (E. -Wiot- wieka, 11967) i szczątki ,flory. Brak graptolitów .. Są to' górne war- stwy siedleckie. Nawiercona miąższość wynosi 89,2 m.
Czarny Młyn 2 ' 88l ,0+0019 ,O
Karwial
Wejherowo 1 11169,O-+'1I296,8
nowce szarozielonawe, wapniste, z przeroSltami marglistymi, z;
faUną: Chanetes striateIIus D a l m., Cama1'otoechia nucula S o w.~
Acaste sp., CaIymene sp. oraz łiczne mame, ślimaki, tentakulity,.
małŻ'OracZki, głowonogi, liliow.ce. Są to górne warstwy siedlec-- kle.. Nawiercona miąższość 00,0 m.
Iłowce szarozielonawe, pelitY'czne i w~niste z wldadkami wa- pieni detrytycznych .. Bogata fauna: Pristiog1'aptus cf. uItimus' {P e r n er), P. cf. dubius (S u e s s), Chonetes striatelI'U3 D a 1 m.,.
Cama1'otoechia nucula S o w., ponadto trylobity, małże, małżo
oraczki, tentakulity, ślimaki. wielkoralci, liliowce, growOIIlogi, mszy-' wioły i szczątki flory. Są to górne warstwy siedleckie. Nawier- cona tu miąższość wynosi ca 41114;1 m.
ilłowce szarozielonawe, pelityczne, wapniste, górą zwietrzałe, wiś-o
piowo-.szare, dołem szare, zwiężłe, z soczewkami i wkładkami
22 Henry,k To1nczyk
wapieni organodetrytycznych.Bogata ·fauna: AcasteZZa 'SIl., Aca- stesp., Calymene d. blumenbachi (.B r dn g n.), Chonetes stria- telZus Dal m., ·Camarotoechia sp., C. nucula S o w. {masowo), Rhynchospiryna sp., Orbiculoidea sp., Murchisonia sp., pterinea sp., NucuUtes sp., Aviculope.cten sp., Modiolopsis sp., Hyolites sp. oraz liliowce, mszy:wi'Oły, wit!lkora'ki, S:llCzątki ryb, głowonogi,
teIlJtakulity, małżoraczki '~. Witwicka, 1967~, ułamki flory i frag- menty rabdozomów ,graptolit6w Monograptus sp. ex gr. formosus i uncinatus. Są to górne warstwy si>edlec'k:ie. Nawiercona miąż- szoś.ć wynosi 106,8 m. .
W l,a d y s ł a w o w o 1
965,5+;1000,~
Pasłęk 1 19616,5+2100',0
21133,0 ~2198,O
21'9'8,O+~O,O
24'00,0+12525,0
2005,0+:26118,0
2618,0+2600,0
'IłowCe sZaa:"ozielonawe, wa.pniste, z ,soczewlkami,'w8iPieni, z fauną:
Chonetes striatellus D a l·m., Cannarotoechia· nucula S o w., Caly- mene !sp., Acastesp .• ponadto wielkoraki, tentakulity, małżoracZki,
liliowce, ślimaki, małże, mszywioły, ,głowonogi i inne. Są to gór- ne warstwy 'Siedleckie. Nawiercona miąż'Szość 34,5 m.
Pozostałe profile wierceń na tym obszarze, jak Jastarnia, Opalino, O'Strowo, Klanmo; Radoszewo, MieroszynQ itd. nie zo-
stały tu blirej. scharalcteryzowane,gdyż wykazują dużą ,analogię litologiczną i .srtr.aty~aficzną do wyżej podanych profilów.
WSCHO~ CZĘSĆ SYN.EKUZY PERYiBALTYCK[EJ
Iiłowce sza.rozielonawe, · Ipelityczne, złupkowane z ,gr8iPtolitami Monograptus t!x gr. formosus, uncinatus, unijormis, M. formosus B o u i': ek, Lioograptus posthumus R. 'IR Lc h t e r, Pristiograptus ultimus (P e r n er), P. dubius (S u e s 's), oraz liczne nowe gatun- ki. Są to górne warstwy siedleCkie. Miąższość 100,15· m. '
Iłowce, szaro2li.elonawe z przewarS'twieni,ami mu~owc6w i konkre- cjami wapieni. Liczne graptolity: Ltoograptus posthumus IB..' R i c h t er, Pristiograptus 'ex gr. dubius, uŁtimus, Zongus, tu- mescens i m. Są to 'Środkowe warstwy siedl«kie. Miąższość 00,0 m.
Iłowce szarozielonawe z przewarstwieniami muł,owców o lamina- cji przekątnej z rzadkimi konkrecjami wapieni. Spośród grap- tQlitów dominują Pristiograptus bohemicus i(B a r r.). Są 'to dolne warstwy siedleckie. Miąższość ich wynosi 20:2,0 m.
Iłowce szare z graptolitami obejmującymi 1P0ziOmy Saetograptus leintwardinensis do Gothograptus nassa włącznie. Są to war- stwy mielnickie. Miąższość ilJ25,5 m.
Iłowce szarę z graptolitami poziomów Monograptus testis do Cyrtograptus. murchisoni i C. insectus włącznie. Są to g6rne warstwy ipa'słęckdeodpowiadające wenłokowi. Miąższość 93,Om.
:nowce ezame z graptolitami, przewarstwiane iłowcami dołomi
<tyamo-wapnLstymi, zielonymi, bezgrBjptoH<taw. Są <to dolne i środkowe warstwy pa'słęckie i(landower). Mią~ość około 20,0 m.
Ogółn,a miąższość ,syluru = 671;5 m.
Olsztyn 2 2I1'OO,o+21n6,50
Stratygr,a.fia syluru w obszarze nadbałty'ckim Polski. 23
Iłowce szare, ' laminowane i złupkowane z, graptolitami pozio- mów Saetog1.aptus leintwa1.dinensis do Pr.istiog1.aptus cyphus. Są
to warstwy mielpickie ~ pasłęckie. Miąższość ogólna 213,5 m."
Barto'szyc,e a.
1I4811,O+1J5;5O,O' Iłowce wapniste, szare, z soczewlkaII1i i wIkł~ami Wapieni, z fauną: Calymene blumenbachi I(B 'r o n ,g n.}; Ca1.diota 'sp., Or.tho- ce1.as sp., w całym zasięgu dominuje P1.istiog1.aptus bohemicus (B,a r r.). Są to dobie warstwy siedleckie . .Miąższość około 00,0 m,
Iłowce wapniste i margliste z soczewkami wapieni. Obejmują po- 1550,0+11002,0
1662,0+'1777,0
177'7,0+11181'6,7
Kętrzynl
14RO,O+-l1J5(iO,()
i5l18,1+115414,5
Gołdap 1 1,1120,0+'1-163,0
, ziomy Saetog1.aptus leintwa1.dinensis do Gothog1.aptus nassa włącz
nie. Są to warstwy mielnickie - miąższość 11l~,O m.
Iłowce margliste, szare z graptolitami poziomów ,od Gothog1.aptus nassa do Cy1.tog1.aptus murchisoni włącznie. Są to górne warstwy
pasłęckie ~owiadające wenlokowi. Miąższość 1.15,0 m.
Iłow'ce czarne z graptolitami, w ,górze wkładki iłowców zielo- nawych bez ,graptolitów, w dole (1.t8C18,O+,l18l16,7) wapienie gruz-
łowate, bulaste, bez fauny. Stwierdzono poziomy oOd C1irtograp- tus mu1.chisont do P1.isttog1.aptus cyphus. Są to dolne i środkowe
warstwy pasłęck.ie '(la:ndower). Miążs~ość około 319,7 m. Ogó,ln,a
miąższość syluru = 329,7 m.
I!l:oWce szare, wapniste z graptolitami poziomów ,:Monog1.aptus flexiJUs do CY1.tog1.aptus insevtus włącznie. Górne warstwy pa-
słęckie o miąższości 20,0 m.
Howce czarne z 'graptolitami poziomów Stomatograptus Cl1.andis do Pristiograptus cyphus. Między 'poziomami Monoclimacis c1.e.;.
nulata i Monogroptus sedgwicki stwierdzona redUkcja tedmoni-czna.
Są tośrookowe i dolne warstwy pasłęckie. 'Miąższość 18,;1 ,m.
"Iłowcewapyliste i wapienie, ~i'żej gtulby kompl~ wapieni gruż
ławatych', bulasto-żros"tkowy:ch, bez fauny. Jest 'to ·,spąg w8tstw
'pasłęckich {najiliższy landower) zawarty międży.poziomem P1.i-
stiog1.aptus cyphus a pozi,omem' 'Dalmanitina mucronata ' naj- wyższeg,o aszgilu. Miążs:lJOŚĆ około· 26,4 m. Ogólna miątszość sy- luru ~ 64,;5 m.
Iłowce margliste z wkładkami wapieni,z ,bogatą fauną Acas-tella prima T o m c z y k o w a, Acaste sp., Leonaspissp., Dipleu1.a d.
ludensis ,(M u r c h.), T1.ime1.us delphinocephalus Green, Phacops sp., Calymene 'Sp., Ota1.ion sp., Chonetes ,cf. st1.iatellus D a l m.,
,Dayia navicuta S o W., Cama1.otoechia nucula S o w., Linograptus
posthumus R. R i c h t e r, Pristiog1.aptus of. ultimus (P e r n er), Monog1.aptus formosus B o u
c e
k, oraz Monog1.aptus ex gr. fo1.- mosus, uncinatus i inne nowe gart;unki. Są to górne warstwy siedleckie. Miąższość ~,O m.24 Henryk Tomczyk
---~---~---~--- 11168,O+!lJ170,o
1170,0+11'20(;!,O
11202,0 +'112850,0
1377,O+11<419,0
[lowce mangliste z wapieniam1 j.w. Dominujq graptolity Lino- graptus Stp. i Pristiograptus 'sp. ex gr. dubius, longus, ultimus.
tumescens. Sq to srodkowe warstwy siedleckie. Miqzs:wS(: zaled-
wie 7,0 m. '
[lowce wapniste 'z soczewkami wa<pieni. W calym zasiE:gu dominu- je Pristiograptus bohemicus ,(B ar r.). Sq to dolne Vliarstwy sied- leckie. MhriszoSc ok010 32,0 m.
Dowee margliste z wkladkami wapieni. Liczne graptolilty pozio- m6w Saetograptus leintwardinensis do Gothograptus nassa 'Wiqcz- nie. Sq to warstvvy mielnickie 0 miq:zszosci 83,0 m.
Uowce margliJste z mniej licznymi soczewk\UIli wapienL Grap- tolity, poziam6w Monograptus testis do Cyrtograptus murchisoni, wlqcznle. Sq to g6me warstwy pasl~Okie 0 miqZszoSci okolo 912,0 m.
Uowce zielonawe z przewarstwieniami ezarnych, z graptolitami poziom6w od Cyrtograptus murchisoni do Demirastrites trian- gulatus wlqcznie. Sq to sr,odkowe i dolne warstwy pa'sl~Ck:ie
(laniClower). MiqzszoSc 42 m. Og6lna miqiszoSc syLl:uru w tym profilu 1299,0 m.
Jezioro Okrqgle 1 71'75,5+834,2
8134,2+646,.5,
llowee margliste, szare z graptolitami odpowiadajqcymi g6mym warstwom pasl~ckim. Miqiszosc 59,7 m.
Margle szaro-se1edynowe z eienkimi, przewarstwieniami llow-c6w czarnych, z graptoIitami Spirograptus spiralis i Monoclimaois cre- nUlata. Sq to srodkowe warstwy p:asl~ckie,a byc maze i dolne?
Miqzsze5c '112,3 m. 0g61na miqzszosc syluru w tyro prOfilu 71.,0 m.
GLOWNE FACJE'SYLVlRU
N a rdzleglym obszarze naidJbaltydkim lPolski osady syluru wy(kazujl:l znaczne zr6Znicowanie lito- i ,biofacjalne zarowno w rozprzestrzenieniu stratygraficznym, jak i regionalnym. W zac!hodniej cz~ci syne'klizy pery- baltyckiej -- w, I410rku i Bytowie -- prawie caly komplelks osad6w syluru reprezentowany jest w facji ilastej, p'odrz~nie mulowcowej z graptoUtami. Jednalk w 'zasi~gu pionowym litofacja ilasta z graptolitami
najcz~Sciej me obejorilUje najniZszego syluru, a ponadto ulega m.ac:mym zmianom 'W gornym ludlowie. Oclokolic L~borka w kierunku wschodJnim (Bartoszyce, Goldap) i zapewne 'Polnocnym (Leba, Wejherowo) litofacja ilasta z graptolitami przechodzi stopniowo w litofacj~ ilasto-max,giistll i podrz~nie wapiennl:l.
N a calym obszar.ze obniienia perybaltycldego, poza bezsprzecmieido- minujl:lcl:l facjll gra'Ptolitowll, moma jesZ'Cze wyodr~bnic: litofaC'j~ ila- st<HIlulowcowl:l 'ze 'sporadyc'znymi graptolitami; 1:ittofacj~ ilasto-roaTlglistll i podrz~:nie wapierunl:l 0 Ibiofacji ma!Zowo .... brachiopoidowej, malzoracz- kowej i tzw. biofacji mieszanej z udzialem .graptolitow. Nizej podana jest ikr6tka charakterystylka wyroinionych Uto- i Ibiofacji w uj~ciu stra- tygraiicznym i regiona,inym. .
Facja graptoIitowa. Na omawianym obszarze najni.Zszy landower dol- ny;ch warrstw pasl~ch wylm,iruje dUiZI:l zmienlIl:ooc l'itologiC'ZlnI:l osadaw,
stratygrafia syluru w obszarze nadbałtY'cltim Polski 25
uzależnioną głóWlIlie od synorogenicznych ruchów 1llkońskich, jakie mia-
ły itu miej'sce na pograniczu ordowiku i syluru. W !profilu Kętrzyna
(f$g. 1 i1 ,2~ nad ma~gla!llli poziomu Dalmanitina mucronata (str.Qp asz- gilu) występują wapienie gru'Z}.owato~zrostkowe .Q cechach Zlepieńcowa
tych, świadczące c ,środ.owisku płytkim a nawet przybrzeżnym. Wapie- nie te stwierdzono dotychczas' w otworach Bartoszyce, Kętrzyn, Łan
kejmy 1, 2 i Klewno fZ. MOIdliński, 1'967). Największą miąższość .osiąga
ją one w Kętrzynie 1 (ok. 23',6 m) i ku górze 'Pr.ze.<!hodzą stopniowo w ił.ow
ce margliste, a te z k.olei w litcxfacjęi!1astą (łuPki czarne) ,z graptdlitami. ' We wschodniej części obniżenia pery1bałtyckiegopojawienie się facj'i graptolitowej 'Przypada głównie na pozi.om Pristiograptus cyphus lulb na pod.poziomy Demirastrites fimbriatus i D. triangulatus. W profilach innych, jak Pasłęk, Gołdap i J,ez. Okrągłe, gdzie nie 'Btwierdzono wapie- ni zrostk.owych, występuje ,luka straiylgraficzna, a facja' ,graptolitowa rozpoczyna się analogiczmymi poziomami (H. ,Tomcryk, 1002, 10041}. J e- dynie na zachód .od Pasłęka i Ols2'Jtyna 2 - już w okolicy Lęlbolika -
iłowce grapt.olitowe sięga'ją niżej - po poziom Akidograptus acuminatus, a na granicy .ordowiku ~ sylurem występuje litafacja ilasto-marglista.
W ogólności możemy 'Btwierdzić, że pojawienie się facji graptolitowej w dolnym sylur21eolbnirż:enia pery'bałtyckiego Ibył,o niejednalk,owe i regio- nalnie zmienne. W środkowych warstwach pasłęckich Ifjgórny land.ower) nie nastąpił jeszcze typowy rozwój facji graptolitowej. W obrębie osa- dów ilastych z graptolitami dominują przewarstwienia marglisto-d.olo- mityczne,ziel'Onawe bez grapt'Olitów. 'Natomiast w strefie basenu głęb
szego, Iktóra istniała w obszarze strulktury Chojnic (.otwór Lutom),od- powiedriiki środkowych warstw pasłęckich twor,zą grUlbe osady ilasto-mu-
łowcoWe z materiałem tutfogenic'21n-y:m, ze sporadycznymi graptolitami.
W Lutomiu nawiercony kompleks tych osadów (dk.· 200 in) 'Obejmował
zaledwie 3 poziomy graptolitowe (K. Korejwo i L. T'elIer, 1966), tj. Spi- rograptus turriculatus,Rastrites maximus i Monograptus sedgwicki. Ty- powa facja graptolitowa rozwinięta jest dopiero w górnych warstwach
pasłęckich, tj. w wenloku. Głównie .osad,zają się iłowce z licznymi grap- tolitami, obejmującymi poziomy Cyrtograptus murchisoni Ido Monograp·· . tus testis włącmie. J,edna!k na 'E od Lęborka i Pasłęka UtO!facja ilasta z graptolitami zastąpiona jest w górnym wenl-dlru liWacją ilasto-mar-
glistą.
rw
Barloszycach zaznaćza się ona powyżej poziomu Monograptus flexilis i obejmuje cały!górny' wenlok :(K. Jaworowski, 19651), a w Gołdapi sięga nawet niżej - po pozi.om Monograptus riccartonensis (H.' Tom- czy!k, 196'4}. lP.onaldto w !profilach ,tych na pograniczu warstw pasłęckich
i mielnickich {tab. 2') dominuje litofacja marglista o biofacji mieszanej, w /której próczgraptoliJtów Hczne są trylObity (Calymene, Odontopleura, Raphiophorus, Proetus), Ibrachiopddy (Chonetes, Atrypa, Leptaena), mał
że (Cardiola, Dualina), głowonogi (Orthoceras), liliowce i inne.
. .osady warstw mielnicIkich dolnego ludl.oWU wykazują dalszą stabili-
zację i rozwój facji graptoUtOiwej. W L.ęborku iłowce 'graptolitowe się
gają do podpoziomu Cucullograptus pazdroi, natomiast w Pasłęku i .ol- sztynie 2 obejmują nawet poziom Saetograptus ·leintwardinensis. Jedynie w iBart.os:zycach i Gołidapi występują w wa~twach mielniokich podrzęd
ne wkładki soczewek walpieni z biofę.cją mieszaną. W więkSzości oma-
26 Henryk Tomczyk
wianych tu 'profilów syluru facja graptolitowa przechodzi jed'hak do
młodszych ,osadów, tj. warstw siedleckich górnego -ludlowu.
Litofacja mllłowcowa. W obrębie facji graptolitowej litofacja mułow
cawa po raz pierwszy została odkryta w 1957 r. w dbniżeniu podlaskim w otworze Zebrak koło Siedlec. W prof:i!lu tym nad zasięgiem Saetograp··
. tus leintwardinensis w iłowcach graptolitowych' cora,z częściej występu
ją przewarstwienia' mułowców mikowych nieco jaśniejszych i bardziej wapnistych, które w ikomplelksie lud'lowu wyróżniają się silną laminacją
i warstwowaniem 'Osadów. Szczególnie w. otworze Lębork wyodręlbnić możD.a gro/by lkomplelks typowej litofacji mułowcowej. Pojawia się tu ona jUiŻ w górnej części warstw mielniclkich, a zacZy<na dominować w dol- nych warstwach siedleckich w całym zasięgu 'graptolita Pristiograptus bohemicus (IB a r r.); !Bonadto' litdfacja' ta ~ontynuuj-e się 'W środkowych
warstwach ,siedlecikich, a n.awet obejmuj,e dolIną c'zęSć żasięgu Monograp- tus ex gr. formosus. Wig A. LangiJer:"KuŹlliarowej (19:67) w iłowcach
graptoUtowych przeważają hyldromiki ciemne, natomiast jasne dominują
raczej ,w mułowcach; 'których sedymentacja mógła być związana z prą'"
damizawiesinówymi. Przeprowadrone przez K. Jaworow$iego (1966) bad8lllia sedymentologic2!ne · mułowców w Lęborku stwiel'dziły wy-
raźną laminację poziomą, przelkątną i konwolutną, przy braku struktur sedymentacyjnych świadczących o środowiSku rpłytJkowddnym i przy-
brzeżnym. iWedług tego autora osady Iffiułowcowe tworzyły się raczej poniZej podstawy falowania, a duże ich miąższości wiązać można z sedy-
mentacją paralhvge'Osynki1inalną VI rozumieniu M.' Kaya I(IK. Jaworow- ski, 19;616). .
Osady liItofacji mułowcowej (poza 'L~borldem) 5t'Wierdzonedotych- czas zostały w otworach Bytów, IPasłęk i .narłowo 3. Prawldopod:obnie
w2ldłuż szelfu' platfor.my wschodnioeurqpejSkiej z zachodu na wschód, tj. 00 Darłowa po Pasłęk (fig. 1, 2), rozciągał 'Się wąski ibasen labilny o wyraźnych tendencjachobrtiżających. W !basenie tym istniałaszyblka
. sedymentacja sprzyjająca tworzeniu się Utafacji mułowcowej. Podobne warunki powstać musiały w zachodniej· części obniżenia podlaskiego, gdzie jest dobrze rOZJWinięta litofacja , mułowcowa w 'Okuniewie p'od
Warszawą o miąż~ości ponad J '000 m, słabiej w Zebraku koło Siedlec i wYlgasająca w kierunku wschodnim ju!Ż w Ihlielni'ku nad Bugiem.
Interesujący jest również falkt, !Że w całym zasięgu pionowym łiltofa
cji :mułowcowej w ·dbniżeniu perybałtydkim i podlaSkim faun,a jest głów
nie ograniczona do IgraptoHtów, które najczęściej występu'ją w przewar- st·wieniach ilastych, a sporadycznie tylko w. mułowcach. J e'dnak <grapto- lity są til zubożałe i ron,iej lic:zne niż w typowych iłowca:ch graptolito- wych. Spośród. innej fauny rzadko występują liliowce, ,głowonqgi, wiel- kora'ki, małże, ;brachi<1pody ora~ szczątki 'ryib i flory.
Litofacja ilasto-marglista. W omawianych tu profilach. syluru lito- facja ta znana już jest w dolnych i środkowych warstwach pasłęCkich,
które tworzyły się w pły1Bzym środdwiSku niż iłowce graptolitowe.
W najniżBzym sy!lurze 'zaznacza się bowiem 'stopniowe przejście od. osa- d&w marglistych do ilastych z graptolitami. Jednak we wschodnie'j części obniżenia rpery!bałtyckie,go l(Bartoszyce, Gołdap) nie nastąpiło rozwinięcie
typoWej facji graptolitowej. W 'osadach górny.ch warstw pasłęckich oraz mielnickich, a nawet w wy2szych siedledkich często. występują IPrzewar-
