Państwo narodowe w erze globalizacji

Pełen tekst

(1)w. Anatol. Władyka. Państwo narodowe. w erze globalizacji I . Uwag I wst,pne Zakres fu nkcj i oraz zadań, jakie maj ą do s pełni en i a państwa narodowe , zm ieni a s ię pod wpływem panującyc h trendów, zj aw isk i procesów spo ł ecz nych, ekonomicznych , politycznych czy też kulturowych. W za leżnośc i od uwaru nk owań i tendencji ogó ln ośw i atowyc h państwa i rządy narodowe dostosow uj ą się i z mi e niaj ą swój mode l funkcjonowania. U sc hyłku XX w. procesem. który ma szczególne znaczeni e d la funkcjonowania pań s tw narodowych jest globalizacja, w wyni ku której nastę puje u m i ę dzynarodowienie oraz zwię k sze ni e stopnia oddz i aływań i pow i ązali we wszyst kic h sferac h życia spo łecze ń stwa. M ów i ąc o globa li zacj i, trzeba m ie ć na względzie zarówno umi ędzy n arodow i e nie rynków i kapi t a łu , jak również zagadnienia zw iązane z kulturą masową, po lity k ą , bez pieczeńs twem. Globalizacja oznacza także szy bkie zw i ększan i e ł iczby ponadnarodowych instytucji i organi zacji , przenikanie się róż n ych kultur i k o n so lid ację środk ów komun ikacji masowej w skali nie narodowej, a globalnej . Socjologow ie wiążą 10 poję cie z i n tegracją w skali cał ego globu . Efektem proces u g l oba li za~ji są przeobraże n i a świadom ości s połecz nej , rosnące poczuc ie wzajemnego u za l eż ni enia pomi ędzy mi eszkańcam i globu. Najważniejsze prz e k sz tałcenia zac h od zące w obecnym św i ec i e i mające swoje źródła w proces ie globalizacji d otyczą trzech g ł ów n ych wy miarów: gos podarczego, politycznego i kulturowego (cyw ilizacyjnego). W u k ład ac h tych roz p atrywać l akże n a l eży n ową rolę pań s twa narodowego. Implik acje w y ni kające z procesu globalizacji dla pań stwa narodowego oraz prze s ł anki dla nowego modelu zarząd zania pań stw e m i uprawiania polityk publi cznych stan owią temat tego artykułu . Autor stara s i ę ukazać wielowymiarowy charakter procesu globalizacji oraz jego konsekwencje dla rządów narodowych..

(2) Al/atol. 2. Gospodarczy wymiar globalizacji a funkcjonowanie państwa narodowe go naj starsze i stosunkowo najtrwa lsze są zw ią z ki o charakterze ekonomicznym. Gospodarka światowa tworzy ohecn ie do ść zintegrowany system, który funkcjonuje poza podziałami politycznym i i kulturowymi państw oraz narodów. Nie ma zatem wątpliwości, że istnieje rynek ś wiatowy. Globali zacja oznacza nową fazę modernizacji i rozwoju kapitalizmu , w której zw ięk sza s ię znaczenie stosunków międzynarodowych. Pr.lejawami globalizacj i gospodarki są m.in.: uniwersalizacja systemu gospodarki wolnorynkowej , denacjonali zacja produktu , deterytorializacja p rzedsięb i orczości, dematerializacja gospodarki św i atowej . Obrót gospodarczy w skali św i ata w coraz mniejszym stopniu polega na wymianie produktów przemy s łu i rolni ctwa, a w coraz w i ększym na operowaniu produktami bankowymi czy finansowymi. Mn iej ważne są takie elementy, jak grun ty, surowce czy maszyny, n abie rają zaś znaczenia elementy związ an e z prletwarzaniem materialnego substraktu : wiedza naukowa, dos tęp do informacji, reklama, sfera uslug, sfera finansowa . Globa lizacja jest nową geopol ityką , w której kontrola nad terytorium ma mniejsze znaczenie niż kontrola i dos t ęp do różnego rodzaju rynków, umiejętno ść przetwar""l:ilOiu i u żywa nia wiedzy, zdo lność rozwijania technologii oraz kapitalludzki . Global izacja przyspiesza internacjonalizację w ładzy ekonomicznej i tworzen ie się nowych ponadnarodowych centrów, które decydują o przep ł yw i e inwestycji bezpośrednich i po ś rednich oraz tempie wzrostu gospodarczego. Globali zacja gospodarki powoduje , że rynki prze stają mieć charakter narodowy. Procesy produkcji , wymiany i podzia ł u zachod zą bez udziału rządów, które mają coraz mniejszy wpływ tak że na rynki wew n ętrzne. Zw i ększa s i ę natomiast rola korporacji między- i ponadnarodowych. Kszt ałtują one w coraz w i ę k szym stopniu rynek pracy oraz d ecydują o poziomie rozwoj u gospodarczego. Globalizacja rynków oznacza zrastanie się początkowo nieza l eżnyc h rynków w różnyc h krajach w ponadnarodowe rynki ś w i atowe. Powoduje to zacieś nian i e wzajem nyc h powiąza ń handlowych i inwestycyj nych m i ędzy gospodarkami różnych krajów. D z i ęki rozwoj owi transportu i telekomunik acji oraz pos t ęp uj ącej liberalizacji handlu międ zynarodowego granice krajów ni e stanow i ą już problemu . Rynek uważa s i ę za globalny wtedy, gdy pozycja konku rencyjna na jed nym rynku krajowym za l eży od pozycj i na drug im rynku krajowym. co prowadzi do powiększe nia tego rynku i bezpoś rednio do zwię k sze ni a int ensywności konkurencji. Ko rzyści globa lnego kapitali zmu są rozdzielone nierówno . K ap i tał jest w znacznie le pszej sytuacji n iż s ił a robocza. po ni eważ jest on bardziej mobilny . Ponadto kapitał finansowy jest ł atwiej przystosować do globalnego systemu niż kapitał przemysłowy , trudno bow iem przen i eść w inne miejsce już i s tn iejącą fabrykę. Warto dodać, że ponadnarodowe korporacje m ogą różn i cować cenę W. g l oba li zuj ący m się św i ec i e.

(3) Państwo. narodowe. IV. erze. tran sferu i wywierać presję w okresie , kiedy pod ej muj ą nowe decyzje inwestycyjne, ale i tak ich elast ycz n ość jest nieporównani e mniejsza ni ż wo lno ść, jaką c i eszą s i ę międ zy narod ow i inwestorzy fi nansowi. Istnieje dodatkowa k orzyść z samego bycia w centru m globalnej gospodarki , a nie na jej peryferiach. Wszystki e te czynniki wspólnie przy czy niają s ię do c iąg ł ego zw i ększa nia rozmiarów oraz znaczenia rynków finan sowych. Rozwój gospodarki globalnej wymusza potrze bę st ab i lności rynków finan sowych. Międ zy n arodowe rynki fi nansowe są z natury niestab ilne, poddane cyklowi boomu i krachu . Podczas boomu kapitał pł y ni e z centrum na peryferie; kiedy zaufanie jest nadszarpni ę te, wraca do swojego źród ł a. Nie m ożn a pozos tawi ć rynków finansowyc h samych sobie. Ich ni es tabiln ość może powod ować znaczne zaburzenia ekonomiczne i s połeczne. Od zakoń cze ni a II woj ny św iatow ej pań stwo odgrywał o coraz ważniejs zą rolę w utrzymaniu stabiln ośc i eko nomicznej , dąż e niu do dania równych szan s, zapewni eniu zabezpieczeń socjaln ych , przede wszystkim w wysoko uprze m ys ł owionych krajach Europy i Ameryki Północnej. Globalizacja w d u ży m stopniu os ł ab ił a mo ż ł iwośc i pań stwa w zakresie ochrony dobrobytu jego obywate li, gdy ż kapitał m oże znacznie łatw i ej ukry ć s ię przed opodatkowaniem ni ż sila robocza. K ap itał ni e bywa lokowany w krajach, w których zatrudni en ie jest wysoko opodatkowane lub mocno chronione. co prowadzi do powstania bezrobocia. W kraj ach rozwi ni ę t yc h globali zacja sprzyja przyspieszeni u wzrostu gospodarczego . natomiast w s łabo rozwiniętyc h stwarza zagrozeni e. Wedłu g prezesa Bank u Św iat owego Jamesa D. W o łfensohna l rządy ni e są obecnie w stanie samodzielnie decydować o rozwoju swoich pań stw, szczególnie dotyczy to krajów bied nych. Uważa on , że konieczna jest debata o wielkich sprawach gospodarczych, politycznych i s poł ecznych w zmieniający m s ię w szy bkim tempie św i ec i e. Potrzebna jest ona . dlatego że pomimo wysi lków rządów, oficjalnych in stytucji i organ izacji po zarządowych istni eje c ią g l e wiele ni e rozw ią zany c h problemów, g ł ówni e natury s połecznej . 1,2 mld ludzi, czyli jedna czwarta ś wia towej populacji, żyje w skrajnej nęd zy. W c ią gu najbli zszych dwóch dzi es i ę ci oleci ta sytuacja m oże s ię jeszcze pogorszy ć , poni ewaz przybędzi e 2 mld ludzi, i to głów n ie w krajach biednych. Niepokojące jest ogromne zrózni cowa· nie m i ędzy biednymi i bogatymi. Na przy kład w Brazyl ii 25% najbiedniejszych lud zi zarab ia tylko 2,5% krajowego dochodu , gdy 20% najbogatszych kontroluje prawie dwie trzecie PKB w tym kraju . A l armujące dane poc hod zą równiez z takich krajów. jak Kolumbia , Niger, Republika Południ owej Afryki i Rosja. Proces globalizacji powod uje umięd zy n arodow i e nie stosunków spo łecz · nych. W jego wyniku problemy społe czne nabierają charakteru globalnego. Dal eko pos unięta globalizacja rynków oraz jednoczesna erozja systemu poli tycznego prowadzą do powstania problemów natury s połecznej, takich jak np .: bezrobocie i ubóstwo , degradację środowi s ka naturalnego oraz przes tępczość. 11.0 . Wolfcnsohn. Globalne dzialanie w globalnej gospodnrce. "Rzeczpospolita" 2000. nr 85..

(4) Anatol W na s tęp s tw ie znacznego postępu technologicznego ogromna rzesza lud zi w krajach rozw ijających s ię nie znajdzie zatrudnienia . Pań stwo narodowe sloi przed wielkim problemem dotyczą cy m k sz tałtowania i ochrony rynku pracy w sytuacji global izacji produkcji. Szczególnie trudna sytuacja wy s tę puj ę w krajach rozwijającyc h się . Udział państw Trzeciego Świata w światowej produk cji prze m ys łowej obni ży ł s ię z ok. 70% w okresie 1750- 1800 do ok. 10% w 1950. r.. Rola korporacji i instytucji ponadnarodowych w oddziaływa niu na kwestie s połecz ne , a w szczegó ln ości organi zacji gospodarczych wymagaja odrębn ego omówienia . Coraz częśc iej wskazuje s ię na k onieczność dostosowania strategii ekonomicznych wielkich koncernów do czł ow i eka i spo łeczeńs t wa. W sytuacji gdy znacznie og rani czy ła s i ę rola pańs tw a narodowego, pojawiła się kon ieczność wy pełniania przez globalne koncerny funkcj i s połe cznyc h , co nie zawsze od powiada intereso m ekono micznym . Inwestorzy wycofują s ię z dotknięt yc h kryzysami kraj ów, powod uj ąc tym samym ich całkow it e załamanie gospodarcze. Takie zachowanie wywołuj e dys ku sję na temat etyki biznesu, rozumianej jako moralna odpowiedzial n ość przed s i ębiorców wobec swego b l iższego i dalszego otoczenia, wobec klientów, dostawców, kooperantów , wspó lnot lokal nych i reg ionalnych, wobec wspólnoty politycznej i globalnej.. 3 . Polityczny wymiar globallzacll Roz patrując. proces globalizacji w aspekcie politycznym, zw rócić n a l eży na podstawową tend e n cję poleg ającą na dominacji gos podarki nad polit yką. Globalizacja rynków znacznie w y przed z iła procesy polityczne i spoleczne. Jest to źródł e m wielu protestów i kryzysów natury spolecznej, w następ s t wie których m oże nastąpi ć krach rynków globalnych. W wypadku więzi politycznych s połeczno ść międzynarodową cechuje obecnie znaczna fragmentacja. Można zauważyć jednak tenden cję do poszerzania wzajemnyc h stosu nków, zw ła szcza po upadku bloku pań s tw socj ali stycznych. Sprzyja to tworzeniu globalnego systemu międ zynarodowego , który pomimo trudnośc i w y nikającyc h z odmienności systemów poli tycznych będzi e ki e rowa ł s ię racjonalizmem działań zmi erzającyc h do wprowadzenia w miarę stabilnych reg uł pos tępowania . Dostrzec można też stały wzrost funkcji i rozbudowa organizacji międ zy narodowych . K sz tałtują s ię tak że form y regionalnej współ pra cy państw . Pań s t wa narodowe przestają być jedynymi podmiotami decydującymi o kształcie prowadzonej polityki tak w ujęciu lokalnym (krajowym) ,jak i w skaj i globalnej . A. i H. Tofflerowie 2 uwa żają, że pań stwa narodowe będą mu s iał y podz i eli ć s ię wład zą nad globem z nowymi s iłami z gru pą podmiotów, którą uwagę. 2. nr 7.. A. Tomer. H. Tomer. Czy przetrwają pmistwa narodowe. Kraj okrojollY. "Polityka" 2000..

(5) Państwo. narodowe w erze. tworzą korporacje ponadnarodowe, K ośc i ó ł katol icki , ekspansywne re ligie takie jak np . islam , ok. 25 tys. organizacj i pozarządowych , a także organizacje przes t ępcze. W chwili obecnej trwa rywal izacja między NGOs a organi zacjami mię d zyrządowy mi (lGOs) powołanymi przez pań stw a narodowe . Do NGOs zaliczyć można m.in . Międ zy narodowy Fundusz Walutowy , WTO , Międzynarod ową Organi zację Lotnictwa Cywilnego i Międ zynarod ową Agencję Energi i Atomowej . Tofflerowie uważają , i ż w niedługim czasie rola organizacji ponadnarodowych wzrośnie tak znacznie, że będą s ię li czyć na równi z wielkimi pań s twami naszego globu. Oczekiwać naj eży także, że ONZ będzie się mu s iała otworzyć s i ę dla nowych organizacji , traktując je jako partnerów z prawem głosu. M ożna obec nie zaob se rwować obie ktyw ną t endencję: zmniejszanie s ię roli tradycyjnych instrumentów polityki, czy li rządzenia oraz wzrost roli organi zacji pozarządowyc h. Udz iał rządów poszczególnych pań s tw mal eje na rzecz s pol eczeństwa obywate lskiego . Tendencje, które oprócz globalizacji i umię dzynarodowien ia k sz t ałtują obraz nowoczesnego pań s twa , to decentralizacja oraz trzysektorowy model organizacji . Następuje "roztopienie s i ę państw narodowych". Szczególn ie widoczne jest na przy kład zie int eg ruj ącej s i ę Europy. W ogólnoeuropejskiej strukturze politycznej rolę ojczyzn s pełni ać będą prowincje , reg iony, miasta , land y. Osłab i e nie pań s tw narodowyc h s powod owa ło pewnego rodzaju pró żn i ę i ni e ład . Jako panaceum na uporządkow ani e św i ata ponadnarodowego wskazuje się k onieczność nadania prawu wymiaru globalnego. Wprowadzeni e taki ego rozwiązania wydaje się bardzo trudne. Pallstwa silne ni e c h cą dop u ścić, by prawo mi ędzy narod owe ograni czało ich s uw ere nn ość, natomiast pozostałe są za s łabe, żeby d ecydować o wprowadzeniu prawa między narod o wego). Pań s t wa narodowe ni e s pe łn iają obecne swo ich funkcji politycznych. Wynika to z dwóch powodów', mianowicie nie są w stanie s pros t ać wyzwaniom globalnym , czemu towarzyszy ideologia gospodarczego liberali zmu. naruszająca resztki zdolności pań stwa do dz iał ania w imieniu dobra publicznego. M ożna za u w ażyć intere sującą prawidłow ość: im bardziej pań stw a są kapi talistycz.ne, tym bardziej są na u słu g ach k ap ilału (korporacji transnarodowyc h). Pań s two w pewnyc h aspektac h upodabnia s ię coraz bardziej do korporacji , np . promuje swój wizerunek w podobny sposób, tymi samymi technikami reklamy. marketingu , public re lations. Nazwa pań s twa staje s i ę znakiem handlowym. "Turbokapitali zm"\ którego ś wiatowa ekspansja wydaje s ię nie do pOWSlrzy· mania . demoni uje podstawy swojej egzyste ncj i: sprawnie funkcjonujące pań stwo i demokraty czną s tabiln ość.. J B.R. Barber. Dżihad kontra Mcświat . Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA. Warszawa 2000. s. 286. 4 Ibidem. s. 353. s H.P. Manin . H. Schu mann. Pulapka globalizacji. Wydawnictwo Dolnoś lą skie. Wrocław 1999. 5.14..

(6) Anawl Ważnym problemem wymagającym rozwiązania w czasach postępującej glo· balizacji jest stworzenie nowego porządku politycznego i okreś l enie w nim roli państwa narodowego. Istnieje wiele koncepcji reali zacji tego zadania 6 • Niektóre koncepcje mimo pogłęb i an i a się niekorzystnych zjawisk i procesów za l ecają korzystać z tradycyjnych wzorców i norm poprzez przestrzeganie przez państwa wypracowanych już ogólnych regu ł. Ten typ ładu stanow i ideał doktryny libe· ralnej lansowanej m.in. przez prl.edstawicieli amerykańskiego neokonserwaty· zmu. Uważają oni, że problemy globalne współczesności mogą być prlezwycię· żone przez rozbudowę mechanizmów rynkowych i rozszerzenie wolnej konkurencji na cały świat. Pozycja państwa narodowego w takim modelu bylaby stosunkowo silna. Inne koncepcje oscy lują wokół modeł u rządu świat owego. Ich cec h ą c harakterystyczną jest to, że zakładają wprowadzenie powszechnych mechanizmów regu lacyj no·koordynacyjnych, usta lonych na szczeblu ogól no· św i atowym. Dokonywałby tego demokratyczny organ będący ponadnarodową władzą ustawodawczą. Podejmowane decyzje miałyby dotyczyć tylko kilku bar· dzo precyzyjnie okreś l onyc h i ustalonych dziedzin , ważnych dla ca łej ludzkośc i . Zwolen nicy tej koncepcji zakład ają w i e l ką moc i s kuteczność oddziaływan i a prawa międzyna rodowego. W koncepcji tej państwa narodowe musiałyby pod· dać swój system prawny korelacji z innymi, dążąc do pewnego ujednolicenia. Ostatn i ą grupę s t anowią koncepcje, postu lujące rozwiązywanie naji stotn iejszych kweslii globalnych poprzez godzen ie obecnego policentryzmu życia międzyna · rodowego z racjonalną i planową interwe n cją różnego typu organów spo łecz n o śc i międzynarodowej. Oparciem dla nich mają być rozbudowane systemy kon· kretnych i długofa l owych poro zu mień mi ędzy państwami oraz ich grupam i. W płaszczyźnie połitycznej zależa łoby stworzyć globalny system bezpieczeń · stwa zbiorowego. W wymiarze gospodarczym tw orl.yłaby go s i eć ogólnośw i a· towych porozumień dotyczących ekologii oraz dzial ań na rzecz wyrównywania rozwoju gospodarczego pan SIw . W wymiarze kultu rowym jego początk i em byłby nowy ł ad informacyjny i komunikowania się na świecie. Globalizacja wymaga coraz lepszego jakośc i owo państwa oraz jak najlepszej polityki makroekonomicznej. Skoro bowiem nie ma ponad panstwowej globalnej w ł adzy polit ycznej , to na poziomie panstwa musi s ię dokonywać regulacja procesów globalnych, c h oćby w zakresie kont roli i przec iwdzia lan ia patologicznym skutkom libe ral izacji i deregu lacji, takich jak przemyt narkoly· ków i inne fo rmy zorganizowanej przestępczości transgranicznej czy korzysta· nie z wolnośc i dla podwa żania uczciwyc h zasad obrotu. Największym problemem jest to , że zmiany na pla szczyż nie gospodarczej zachod zą znacznie szybciej niż w polityce, w efekcie czego gospodarka i pol ityka nie n adążają za sobą. Pod wzg l ędem ekonomicznym św iat stanowi calość, pod względem politycznym pozosta ł rozbit y. Na pi ęcia pomiędzy tymi dwoma. 6 Z. CCSllil. E. StadtmUllcr, Problemy polirycVle wersytetu. Wrocławskiego, Wrocław. 1996. s. 24.. współczesnego. .twiata, Wydawnictwo Uni ·.

(7) Pmlstwo narodowe. \II. er(.e. przec iwstawnymi tendencjami rozwojowymi d o prowad ziły już do cyklicznych wstrząsów i z apa śc i w spo ł ecz n y m życ iu lud zkośc i .. 4. Wpływ kulturowego wymiaru globallzacll na państwa narodowe Wraz z dokonującą s ię globa li zacją gospodarki p oj awiają s ię tezy o tw orzeniu s i ę cywilizacj i uniwersalnej. Rozprzestrzeniani e s ię kultury masowej i towarów konsumpcyjnych nie oznacza jednak dominacji zachod niej cyw ilizacj i. która jest naj silni ejsza gospodarczo. Cywilizacja uniwersalna zak ład a kulturowe jednoczenie s i ę ludzko śc i i coraz powszec hniej szą a k ce pta cj ę wspólnych wartośc i , prze konań , orientacji. zwyczajów i instytucji przez narody calego św iata . Za uwa żalna jest jednakże tendencja odwrotna. Globali zacji towarzyszy .,etnizacja" - wzmaganie s i ę tendencji nacjonalistycznych i renesans różnych postaci "integryzmu religijnego". Wedlug B.R. Barbera 1 - ś wiat jest w pół drogi pomiędzy diihadem, a McWorld . Wszystki e te tendencje: akcentowanie wartości etnicznych, obrona narodowego pań stwa zagrożonego procesami globalizacji czy regiona lnej integracj i, wykorzy stywanie tradycji i treśc i reUg ijnych jako spo iwa sc alającego ró ż ne grupy zagrożone w ich odczuciu przez gos podarczy i kulturowy McWorld - tworzą nowe zjawisko, które cytowany history k proponuje na zw a ć "etnonacjonali zmem " i uznaje za jedną z niepokojącyc h s woi s t ości czasów najnowszych. Samuel P. Huntington po s tawił tezę S, że kultura i toż s amo ść kulturowa , będąca w szerokim pojęciu tożsamośc ią cywil izacj i, ks ztałtują wzorce spójności. dezintegracji i konfliktu na ś wieci e. Zosta ła ona ro z winięta poprzez srormułowanie na s tępujących paradygmatów megarozwoju: - po raz pierwszy w dziejach ś wiata polityka globalna jest zarówno wieIobi eg unowa , jak i wielocywil izacyjna. Modernizacja9 ni e jest równoznaczna z westernizacjąl O i nie prowadzi ani do powstania cy wilizacji uniwersalnej w żad n ym mo ż liwym do przyjęcia znaczeniu, ani do westemi zacji s poł e czeństw niezac hodnich; - na s tę puj e zmiana układu sil mi ędzy cyw ili zacjami: wp ł ywy zachodu s łabną , cyw ili zacje azjatyckie ros ną w s iłę eko n omicz ną , mi l itamą i polityc zną, w ś wiecie islamu ma miejsce demograficzna eksplozja. de s tabili z ująca kraje. 1 B.R. Barber, op. cil . I S.P. Huntington. u/erzenie cywilizacji i /lOwy kszwll ladu świa towego. Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA, Warszawa 1998. 9 Modernizacja rozumiana jest jako proces polegający na adapto waniu i wykorlystywa niu istniejącego doroblru naukowo-technologicznego. Ma on na celu osi<]gnięcie wyższego poziomu rozwoju spo łeczno-gospodarczego . 10 Wes!cmi zacja polega na przenoszeniu wzorców zachowań i ins!ywcji Swiala zac hodniego do innych cywilizacji..

(8) Anatol mu zu łm a ń skie. i sąs iedni e, cywi li zacje niezachodnie potwierdzają na nowo swoich kultur; - wy ł ania s ię ład św i atowy oparty na cywilizacjach: kraje o zb li żo nych cechach kulturowych współpracują ze sobą, próby przenoszenia s po ł ecze ń stw z jednej cyw ili zacji do drugiej koń czą się niepowodzeniem, kraje grupują s ię wokół państw będących ośrodkami ich cywilizacji; - uniwersalistyczne aspiracje Zachodu prowadzą do nasilających się kon niktów z inn ymi cyw ili zacjami. Najgroźniejsze w skutkach są konflikty ze świa t e m islamu i Ch inami; - przelrwanie Zachodu należy od tego, czy Amerykanie po t wierdzą na nowo swoj ą zachodnią tożsamość. ludzie Zachod u zaś p ogodzą się z tym, że ich cywi lizacja jest jedyna w swoi m rodzaju, ale nie uniwersalna . Po raz pierwszy w historii polityka globalna s tała s i ę wielobiegunowa, a j ednocześ ni e jej podmiotami jest wie le cyw ilizacji. W okresach wcześniej szych zdarza ł y s i ę sytuacje, gdy polityka b y ł a wielobiegul1owa (A nglia, Prusy, Francja - jako jej ośrodki ) jednak jej ośrodki wywod zi ł y się z jednej cyw ilizacji . Najważniejsze różnice między narodami nie mają charakteru ideologicznego, politycznego, czy ekonomicznego lecz kulturowy (pochodzenie, religia. język, historia, wartości, obyczaje i instytu cje). Pań s tw a z łą czo n e ideo l ogią, ale odmienne kuJturowo, rozpadają s ię (Ju gos ławia, ZSRR) i na odwrót (N iemcy). W skali global nej przejawia się tendencja do ograniczenia władzy rządów pat'tstw, między innymi przez cedowan ie jej na polityczne organ izmy s u bpa ń siwowe, regionalne, prowincjonalne i lokalne (ruchy autonomiczne i secesyjne w pat'tstwach: Quebec, Li ga Pó łn ocna) . Wraz z tendencja mi globa listycznymi pojawiły się postawy separatystyczne. Wyróżnić można następujące reakcje na zachód i m oderni zację: - odrzucenie modernizacji i westerni zacji , - przyjęcie modernizacji i western izacji, - przyjęcie modernizacji i odrzucenie westerni zacji . (Japonski duch, zachodnia technika). We wczesnych fazach zmiany westerni zacja wspomaga mod ernizację. W fazach późniejszych modernizacja dwojako sprzyja odchodzeniu od westemizacj i i odrodzeniu rodzi mej kultury. W wymiarze spo ł ecznym modernizacja umacnia eko n o mi cz ną , militarną i polityczną s ilę s poł eczeń s twa jako cał ości, w ludziach zaś ugrunlow uje zaufanie do własnej kultury . W wymiarze indywidualnym rodzi uczucie alienacji i anomi i, gdy rozpadają s ię tradycyjne więzi i stosunki spo łeczne. Prowadzi do kryzysu tożsamośc i , na który odpowiedzi dostarcza religia . Następuje odrodzenie kulturowe i religijne. Obecnie na s tępuje zmierzch Zachodu i powstanie innych oś rodków władzy toruje drogę globalnemu procesowi powrotu do rodzimych wartośc i i odradzaniu się kultur niezachodnich. wartość.

(9) Pmislwo narodowe w erze. 5. Podsumowanie Najważniejszym wy miarem globali zacji jest rozwój globalnej ekonom ii . Oznacza to , że mamy do czynienia obecnie nie ze zbiorem narodowych ekonomii , które wzię te razem t worzą gospodarkę św i a t ową, ale z narodowymi ekonom iami będącymi częścia mi z l ożonej, śc i ś l e zintegrowanej i będącej jedn ośc ią gospodarki świa t owej. Największą si l ą procesu globalizacj i są korpora cje globalne, o kreś l ane jako ponadnarodowe lub wielonarodowe. Zacieś niające s i ę międzynarodowe więzi ekonomiczne s prawiają, że praktyczn ie żade n rząd dawnego typu pań s twa narodowego nie może niezależnie kierować w ł as n ą gospoda rk ą, an i powstrzymywać kryzysy . Czy - w obli czu utraty tożsamości narodowej - można zatrzymać proces globalizacji? Jest to niemożliwe, ale i niewskazane z co najmniej dwóch wzg l ę dów : gospodarczego i pol itycznego. Aspekt gospodarczy: św iat owa rywal izacja gospodarcza skupia s i ę na przyciągnięc iu zagranicznego kapitału. Ograniczenie do s t ępu globalnego kap itał u do gospodarki narodowej oznacza wymierne straty danego kraju. Aspekl polityczny: nadzieja na światowy pokój. Jeśli sp l otą s i ę interesy gospodarcze, prawdopodobnie na stą pi oddalenie zagrożenia konniktem mi litarny m na szero ką s kal ę. Poza tym izo lacjonizm jest nieop ł acalny, ś wiadczą o tym przy kłady Korei Pó łn ocnej i Kuby . Nowe tendencje w św iatowej gospodarce, zmi any zac h odzące w stosunkach s połecznych, a także szeroko rozumiany kontekst polityczny i kulturowy wymagają nowej polityki państwa narodowego. Spada rola regulacyjnej funk cji pań s t wa. a znaczenia n ab i e raj ą nowe nar zędzia zarządzania pub licznego. Oparte są one na w s półpracy międ zy narod owej oraz współ pracy mi ęd zysekt o rowej . Znaczen ia n ab i erają odpowiednio uksz t ałtowane relacje ze środow i skiem gospodarczym oraz organizacjami pozarządowymi. Istnieje potr.leba wypracowania nowego modelu rozwiązywani a problemów o charakterze ponadnarodowym. Koni eczna jest w związ ku z tym reforma organ izacj i ponadnarodowyc h i ewentual nie powstani e nowych, które zagos pod arowa łyb y i s tni ejącą obecnie lukę, pows t ałą na wskutek global izacji i rozprzestrzeniania się jej pozytywnych i negatywnych następstw.. Literatura Barbe r B.R., Dżihad kontra Mcświat, Warszawskie Wydaw niclwo Literackie MUZA SA, Warszawa 2000. Cesarz Z., StadlmiHler E., Problemy polityczne wspótczesnego świata, Wydawniclwo Uni wersytetu Wrocławs ki ego, Wroc ław 1996. Huntington S.P., Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ład'4 światowego, Warszawskie Wydawn ictwo Lilerackie MUZA SA, Warszawa 1998. Martin H ,P" Schumann H., Pulapka globalizacji, Wydaw nictwo Dol noś l ąsk ie . Wrocław 1999..

(10) Anatol. Władyka. Tofner A., Tofner H., CzY przetrwają paristwa narodowe. Kraj okrojony. "Polityka" 2000. nr 7. Wolfensohn J .D. , Globalne dzialanie w globalnej gospodarce . ..Rzeczpospolita" 2000 , nr 85.. Th e Na.ion State In .he Era ot Globalisation The functions and tasks of nalion slales change according to current trends , and according to soc ial , economie , political and eultural phenomena and processes. Depending on global conditions and trends, nalions and national govemments adapt and change their operat ing models. The most important transformalions in loday·s world attribUlabJe to the globalisation process occur in 1hree main dimensions . Thus. globalisa1ion ean be perceived in 1erms or an economie, polilical and cultural dimension. The new roje of nalion Sla1es in the emerging global reality should al so be viewed in Ihis setting. The article addresses the implications for nalion s1ates in 1he globalisation process and the premi ses of a new model of stale management and public policy developmen1. The au1hor slrives 10 demonstrale Ihe multidimensional character of Ihe globalisation process and ils eonsequences for nalional govemmenls..

(11)