Wybrane cechy biologiczne i występowanie Anthoxanthum aristatum Boiss. na Wysoczyźnie Kałuszyńskiej

(1)

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N – P O L O N I A

VOL. LXII (2) SECTIO E 2007

Katedra Ekologii Rolniczej Akademii Podlaskiej, ul. Prusa, 1408-110 Siedlce, ekorol@ap.siedlce.pl

TERESA SKRAJNA, JANINA SKRZYCZY SKA

Wybrane cechy biologiczne i wyst powanie Anthoxanthum

aristatum Boiss. na Wysoczy nie Kałuszy skiej

Selected biological features and occurrence of Anthoxanthum aristatum Boiss. in

the Kałuszy ska Upland

Streszczenie. W pracy przedstawiono wyniki bada prowadzonych w latach 2003–2007 w agro-cenozach i na nieu ytkach porolnych Wysoczyzny Kałuszy skiej. Dotyczyły one wyst powania, rozwoju i zmienno ci cech morfologicznych Anthoxanthum aristatum w ró nych warunkach siedliskowych. Do bada biometrycznych pobrano po 30 okazów Anthoxanthum aristatum rozwijaj -cych si w zwartym łanie yta, bardzo przerzedzonej uprawie yta, poro ni tym ciernisku, upra-wie ziemniaka i na nieu ytku porolnym, przebadano je pod wzgl dem 10 cech morfologicznych.

Anthoxanthum aristatum na Wysoczy nie Kałuszy skiej, pospolity gatunek rozprzestrzeniaj cy si

na nowe tereny, zarejestrowany jest na 74 stanowiskach. Analiza wyników biometrycznych wyka-zała du e ró nice w budowie morfologicznej w zale no ci od stanowiska, z którego pochodziły. Najbardziej rozkrzewione okazy rosły na nieu ytkach porolnych były one równie najplenniejsze. Najni sz redni wysoko osi gały osobniki populacji zebranej z upraw ziemniaka. Istotne ró nice mi dzy populacjami Anthoxanthum aristatum w zale no ci od stanowiska udowodniono statystycznie.

Słowa kluczowe: Anthoxanthum aristatum, stanowiska, badania biometryczne, agrocenozy, nie-u ytki porolne, Wysoczyzna Kałnie-uszy ska

WST P

Anthoxanthum aristatum Boiss. jest gatunkiem jednorocznym, który pochodzi z

ob-szaru ródziemnomorskiego [Szafer i in. 1986]. Do Polski został zawleczony w XIX w., pierwsze informacje o wyst powaniu tomki o cistej pochodz z rejonów zachodnich z miejsc ruderalnych. Ju w latach 60. XX w. notowany był na wielu stanowiskach za-równo na siedliskach ruderalnych, jak i segetalnych [Głowacki 1962, Anioł- -Kwiatkowska 1974, Latowski i in. 1974, Wójcik i Doma ska 1976]. Szybkie rozprze-strzenianie si tego gatunku na nowe tereny przyczyniło si do masowego wyst powa-nia. W wielu regionach kraju tomka o cista zaliczana jest do gatunków ekspansywnych stanowi cych zagro enie dla upraw zbó ozimych na glebach lekkich [Ku niewski 1996,

(2)

Misiewicz 1970,Warcholi ska iSici ski 1996, Szmeja1996]. Jest ona równie

pospoli-tym gatunkiem na Wysoczy nie Kałuszy skiej [Skrzyczy ska iSkrajna 1999], cz sto

masowo zachwaszcza uprawy yta i ci gle zwi ksza si jego areał wyst powania i li-czebno populacji. Masowo porasta ró nego typu nieu ytki, a szczególnie nieu ytki porolne, których na terenie mezoregionu przybywa. Na takich stanowiskach tworzy niejednokrotnie zwart okryw i pełni funkcje przeciwerozyjne [Kozłowski i in. 1998]. Obecnie jedynie w Polsce północno-wschodniej Anthoxanthum aristatum notowany jest bardzo rzadko [Korniak 1992, Zaj c i Zaj c 2001].

Tomka o cista wykazuje du e zdolno ci adaptacyjne, wyst puj c w ró nych warun-kach siedliskowych, zmienia swój pokrój i wielko .

Celem bada była analiza wyst powania oraz zmienno ci wybranych cech morfologicznych tomki o cistej w ró nych warunkach siedliskowych Wysoczyzny Kałuszy -skiej.

MATERIAŁ I METODY

Obserwacje terenowe na Wysoczy nie Kałuszy skiej przeprowadzono w latach 2003–2007. Stanowi one fragment bada flory segetalnej w tym tak e bada popula-cyjnych tego mezoregionu [Skrzyczy ska i Skrajna 1999, 2004]. Badaniami obj to uprawy rolnicze i grunty porolne na glebach lekkich zaliczanych do kompleksu ytniego słabego i bardzo słabego oraz zbo owo-pastewnego słabego. Wykonano zdj cia fitoso-cjologiczne [Pawłowski 1972], szczególn uwag zwrócono na wyst powanie tomki o cistej, zarówno na stanowiskach ju notowanych, jak i nowych. W dwóch ostatnich okresach wegetacyjnych z siedlisk jednorodnych pod wzgl dem troficznym (piaski gli-niaste lekkie poło one na piaskach lu nych zaliczanych do kompleksu ytniego słabego) zebrano materiał do bada biometrycznych populacji Anthoxanthum aristatum. Próby pobrano losowo: w zwartym łanie yta (pokrycie ro liny uprawnej powy ej 80%), bar-dzo przerzebar-dzonej uprawie yta (pokrycie ro liny uprawnej poni ej 50%), poro ni tym

ciernisku (pokrycie chwastów rednio 60%), plantacji ziemniaka i nieu ytku porolnym. Ł cznie po 30 okazów z ka dego siedliska.

Badania biometryczne obejmowały nast puj ce cechy Anthoxanthum aristatum (rys. 2): wysoko k py, szeroko k py, wysoko p dów generatywnych, liczba d beł w k pie, długo d bła od w zła krzewienia do li cia flagowego, liczb odgał zie w d ble, liczb kłosów w k pie, długo kłosa, liczb ziarniaków w kłosie (liczono ziar-niaki we wszystkich kłosach w badanych okazach), plenno . Pomiary biometryczne posłu yły do przeprowadzenia analizy wariancji jednokierunkowej z wykorzystaniem rozst pu Tukeya [Gru ewska i Malicki 2002].

Aktualne rozmieszczenie stanowisk Anthoxanthum aristatum w agrocenozach i na nieu ytkach porolnych Wysoczyzny Kałuszy skiej przedstawiono na tle zarejestrowa-nych stanowisk (rys. 1).

WYNIKI

W badanym okresie tomka o cista została zarejestrowana na 13 nowych stanowi-skach i aktualnie stwierdzono na Wysoczy nie Kałuszy skiej 74 stanowiska tego gatunku.

(3)

Wykaz stanowisk (numery informuj o lokalizacji miejscowo ci): 1 – Abramy, 2 – Adampol, 3 – Anielinek, 4 – Antonin, 7 – Borówek, 8 – Borek Czarnie ski, 9 – Budy Barcz ckie, 10 – Brzozowica, 11 – Budy Ł kawickie, 12 – Cegłów, 13 – Ciele-chowizna, 15 – Chmielew, 18 – Dobre, 19 – Gliniak, 20 – Gł boczyca, 22 – Grabniak, 23 – Huta Kuflewska, 24 – Huta Mi ska, 25 – Iłówiec, 26 – Jakubów, 28 – Jaczewek, 30 – Kałuszyn, 31 – Kamionka, 33 – Kazimierzów, 34 – Kiczki I, 36 – Kluki, 37 – Kobylanka, 39 – Królewiec, 41 – Leonów gm. Kałuszyn, 42 – Leonów gm. Dobre, 43 – Leontyna, 46 – Ludwi-nów, 47 – Łaziska, 48 – Maliszew, 49 – Marianka, 50 – Marysin, 51 – Mienia, 52 – MikaLudwi-nów, 56 – Niedziałka, 57 – Niedział-ka Stara, 58 – Nowodwór, 61 – Piaseczno, 63 – Podciernie, 64 – Podskwarne, 65 – Posiadały, 66 – PrzytoNiedział-ka, 67 – Rabiany, 68 – Rakowiec, 69 – Rososz, 71 – Rudzienko, 72 – Ryczołek, 73 – Rynia, 74 – Rz dza, 75 – Sewerynów, 79 – Sokóle, 81 – Stara

Wie , 82 – Szymbory, 83 – Szczytnik, 84 – Szymankowszczyzna, 85 – Trawy, 87 – Tyborów, 89 – Walentów, 91 – Wiciejów, 95 – Wo bin, 96 – Wola Mi ska, 98 – Zalesie, 99 – Zamienie, 100 – Zimnowoda, 101 – Barcz ca, 107 – Jaworek, 114 – Natolin, 106 – Osówno, 120 – Skrzeki, 122 – Suchowizna, 123 – Sulki, 124 – Wygl dówek, 125 – Zbro ki

Rys. 1. Rozmieszczenie stanowisk Anthoxanthum aristatum Boiss. na badanym terenie: – w latach 1980–1985; – w latach 1994–2002; – w latach 2003–2007;

—

_{– granica makroregionu;}

–

– –

– granica mezoregionu;

- - - -

– granica gmin

Fig. 1. Distribution of Anthoxanthum aristatum Boiss. In the investigated area: – between 1980 and 1985; – between 1994 and 2002; – between 2003 and 2007;

—

– boundary of the

(4)

1

Skala 1 : 1,5

Rys. 2. Schemat pokroju Anthoxanthum aristatum Boiss. 1 – wysoko k py, 2 – szeroko k py, 3 – wysoko p dów generatywnych, 4 – liczba odgał zie w d ble, 5 – liczba d beł w k pie Fig. 2. Habitus of Anthoxanthum aristatum Boiss. 1 – height of tuft, 2 – width of tuft, 3 – height of

generative shoots, 4 – number of ramifications on one straw, 5 – number of straws

1

2

3

4

(5)

Zró nicowanie cech morfologicznych

Po przebadaniu 5 populacji Anthoxanthum aristatum pochodz cych z ró nych sta-nowisk wyra nie uwidacznia si du e zró nicowanie w budowie morfologicznej.

Populacje rozwijaj ce si w zwartym łanie yta, charakteryzowały si najwi ksz redni wysoko ci k py – 55,3 cm, a jednocze nie najwi ksz zmienno ci analizowa-nej cechy (8,7–64,2). Pokrycie yta wahało si od 80 do 90%, a pokrycie chwastów wynosiło maksymalnie około 15%. Pozostałe populacje były ni sze, ale ró niły si mi -dzy sob istotnie. Jedynie nie stwierdzono istotnych ró nic pomi -dzy populacjami ze

cierniska i z upraw okopowych (rys. 3). Podobne zale no ci stwierdzono mi dzy osob-nikami poszczególnych populacji przy analizie p dów generatywnych. (rys. 5). Pomiary wysoko ci k p i p dów generatywnych ró ni si znacznie, poniewa o wysoko ci k py decydowały najwy sze p dy generatywne, a na redni wysoko p dów generatywnych w obr bie jednej k py miały wpływ krótkie odgał zienia wyrastaj ce z kolanek.

0 10 20 30 40 50 60 70 1 2 3 4 5 Stanowiska – Stations W ys ok o k py w c m – H ei gh t o f t uf t NIR0,05 = 4,93

Rys. 3. rednie warto ci wysoko ci k py oraz ich zmienno w populacjach Anthoxanthum

aristatum Boiss. pochodz cych z ró nych stanowisk. Obja nienia: 1 – nieu ytek porolny,

2 – ciernisko; 3 – okopowe, 4 – zwarta uprawa yta, 5 – bardzo przerzedzona uprawa yta Fig. 3. Mean values of the height of tuft and their variability in Anthoxanthum aristatum Boiss.

population, originating from various stations. Explanotions: 1 – post-agricultural wasteland, 2 – stubble-field, 3 – root cultivation, 4 – dense rye cultivation, 5 – very scattered rye cultivation

Populacje wyst puj ce na gruntach porolnych były najbardziej rozkrzewione, szero-ko k py wynosiła rednio 4,4 cm (rys. 4). Posiadały one tak e najwy sz liczb d beł w k pie – rednio 20 (rys. 6). Wytworzeniu tak rozro ni tych okazów sprzyjała niewiel-ka konkurencja innych gatunków. Pokrycie tomki o cistej było tam bardzo du e i waha-ło si od 55 do 100% powierzchni gleby. Osobniki tej populacji ró niły si istotnie od pozostałych osobników pochodz cych z innych stanowisk. Znacznie mniejsz liczb d beł miały okazy zebrane z przerzedzonej uprawy yta rednio 7 d beł w k pie. Na-tomiast populacje pochodz ce ze cierniska, upraw ziemniaka i zwartego łanu yta wy-twarzały nieliczne d bła i nie ró niły si od siebie istotnie.

(6)

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 2 3 4 5 Stanowiska – Stations Sz er ok o k py w c m W id th o f t uf t

Rys. 4. rednie warto ci szeroko ci k py oraz ich zmienno w populacjach Anthoxanthum

aristatum Boiss. pochodz cych z ró nych stanowisk. Obja nienia – rys. 3

Fig. 4. Mean values of the width of tuft and their variability in Anthoxanthum aristatum Boiss. population, originating from various stations. Explanotions – fig. 3

0 10 20 30 40 50 60 70 1 2 3 4 5 Stanowiska – Stations

Rys. 5. rednie warto ci wysoko ci p dów generatywnych oraz ich zmienno w populacjach

Anthoxanthum aristatum Boiss. pochodz cych z ró nych stanowisk. Obja nienia – rys. 3

Fig. 5. Mean values of the height of generative shoots and their variability in Anthoxanthum

ari-statum Boiss. population, originating from various stations. Explanotions – fig. 3

Długo d bła od w zła krzewienia do li cia flagowego w omawianych popula-cjach była zró nicowana (rys. 7). Najwy sz warto badana cecha osi gała w okazach zebranych w zwartym łanie yta ( rednio 41,1 cm) prawdopodobnie zadecydowało o tym du e zacienienie gleby. Jedynie populacje pochodz ce ze cierniska i upraw ziemniaka osi gały najni sz redni warto analizowanej cechy, której rednia wynosiła 9,5 cm, a z nieu ytku 11 cm. Wy ej wymienione populacje pod wzgl dem tej cechy ró niły si istotnie od pochodz cych z upraw yta.

NIR0,05 = 0,60 W ys ok o p dó w g en er at yw ny ch w c m H ei gh t o f g en er at iv e sh oo ts NIR0,05 = 4,80 Stanowiska – Stations Stanowiska – Stations

(7)

0 5 10 15 20 25 30 35 40 1 2 3 4 5 Stanowiska – Stations L ic zb a d be ł w k pi e w s zt . N um be r o f s tr aw s in o ne tu ft NIR0,05 = 2,59

Rys. 6. rednie warto ci liczby dzbeł w k pie oraz ich zmienno w populacjach Anthoxanthum

Fig. 6. Mean values of the number of straws in one tuft and their variability in Anthoxanthum

aristatum Boiss. population, originating from various stations. Explanotions – fig. 3

0 10 20 30 40 50 60 1 2 3 4 5 Stanowiska - Stations D łu go d bł a do li ci a fla go w eg o w c m - L en gt h of th e st ra w b el ow th e fla g le af

Rys. 7. rednie warto ci długo ci d bła do li cia flagowego oraz ich zmienno w populacjach

Anthoxanthum aristatum Boiss. pochodz cych z ró nych stanowisk. Obja nienia – rys. 1

Fig. 7. Mean values of the length of the straw below the flag leaf and their variability in

Anthoxan-thum aristatum Boiss. population, originating from various stations. Explanotions – fig. 3

W badanych populacjach nie zaobserwowano istotnych ró nic w liczbie odgał zie w d ble, rednio wytwarzały one od 3,1 do 4 szt. (rys. 8). Znacznie ró niły si jedynie okazy pochodz ce z upraw okopowych były to najcz ciej pojedyncze nierozgał zione

d bła ( rednio 1,4 odgał zienia).

Szeroki zakres zmienno ci w ród badanych populacji wykazywała liczba kłosów w k -pie (rys. 9). Najwi cej kłosów wytwarzały osobniki na nieu ytku ( rednio 57,7 szt.) i ró niły si istotnie od pozostałych. Sprzyjały temu zarówno korzystne warunki siedliskowe, jak i mała konkurencja innych gatunków. Natomiast niewiele kłosów miały okazy zebrane z upraw okopowych, zwartej uprawy yta i ze cierniska i nie ró niły si istotnie mi dzy sob .

NIR0,05 = 3,95 D łu go d bł a do li ci a fl ag ow eg o w c m L en gt h of th e st ra w b el ow th e fla g le af Stanowiska – Stations Stanowiska – Stations

(8)

0 2 4 6 8 10 1 2 3 4 5 Stanowiska – Stations L ic zb a od ga ł zi e w d bl e, s zt . N um be r o f r am if ic at io ns o n on e st ra w

Rys. 8. rednie warto ci liczby odgał zie w d ble oraz ich zmienno w populacjach

Fig. 8. Mean values of the number of ramifications on one straw and their variability in

Anthoxan-thum aristatum Boiss. population, originating from various stations. Explanotions – fig. 3

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 1 2 3 4 5 Stanowiska – Stations L ic zb a kł os ów w k pi e, s zt . N um be r o f e ar s in o ne tu ft

Rys. 9. rednie warto ci liczby kłosów w k pie oraz ich zmienno w populacjach Anthoxanthum

Fig. 9. Mean values of the number of ears in one tuft and their variability in Anthoxanthum

Analizuj c długo kłosów, mo na stwierdzi , ze populacje z upraw yta miały naj-dłu sze kłosy ( rednio 2,9 i 2,2 cm) nie ró niły si mi dzy sob istotnie, ale stwierdzono ró nice mi dzy nimi i pozostałymi populacjami. Skrajnie niskie warto ci dotycz nie do ko ca wykształconych kłosów u pojedynczych okazów w uprawach yta (rys. 10).

W populacjach Anthoxanthum aristatum odnotowano znaczn ró nic w liczbie ziarniaków w kłosie (rys. 11). Najwi cej ziarniaków wytwarzały osobniki pobrane z upraw yta. Natomiast w ród okazów pobranych z nieu ytku i okopowych wyst powa-ły równie kłosy puste, niezawieraj ce ziarniaków.

NIR0,05 = 0,85

(9)

0 200 400 600 800 1000 1 2 3 4 5 Stanowisko - Stations P le nn o w s zt . Fe rti lit y 0 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 Stanowiska – Stations D łu go k ło só w w c m L en gt h of e ar s

Rys. 10. rednie warto ci długo ci kłosów oraz ich zmienno w populacjach Anthoxanthum

Fig. 10. Mean values of the length of ears and their variability in Anthoxanthum aristatum Boiss. population, originating from various stations. Explanotions – fig. 3

0 10 20 30 40 50 60 70 1 2 3 4 5 Stanowiska – Stations Li cz ba z ia rn ia kó w w k ło si e (s zt .) N um be r o f c ar yo ps es in o ne e ar

Rys. 11. rednie warto ci liczby ziarniaków w kłosie oraz ich zmienno w populacjach

Fig. 11. Mean values of the number of caryopses in one ear and their variability in Anthoxanthum

NIR0,05 = 69,11 Stanowiska – Stations P le nn o , s zt . – F er til ity NIR0,05 = 5,40 NIR0,05 = 1,09

Rys. 12. rednie warto ci plenno ci oraz ich zmienno w populacjach Anthoxanthum aristatum Boiss. pochodz cych z ró nych stanowisk. Obja nienia – rys. 3

Fig. 12. Mean values of the fertility and their variability in Anthoxanthum aristatum Boiss. population, originating from various stations. Explanotions – fig. 3

Stanowiska – Stations

(10)

Najwi ksze ró nice zaobserwowano w plenno ci (rys. 12). Najbardziej plenna była populacja zebrana z nieu ytku rednio 564 szt. ziarniaków z k py, a najmniej plenne był osobniki rosn ce na plantacji ziemniaka ( rednio 11,4 szt.). Populacje te ró niły si pod wzgl dem analizowanej cechy, nie stwierdzono istotnych ró nic jedynie pomi dzy popu-lacjami ze cierniska i zwartej uprawy yta.

DYSKUSJA

Chwasty charakteryzuj si du ywotno ci , m.in. wytwarzaniem du ej liczby na-sion, łatwo ci przystosowania do zmieniaj cych si cz sto niekorzystnych warunków [Doma ska 1974, Sukopp 1994]. Takim gatunkiem z pewno ci jest Anthoxanthum

aristatum, spotykany równie cz sto w agrocenozach na cierniskach czy nieu ytkach

po-rolnych. Na Wysoczy nie Kałuszy skiej [Skrzyczy ska i Skrajna 1999, 2004], podobnie

jak w wielu regionach kraju [Ku niewski 1996, Misiewicz 1970,Warcholi skaiSici ski

1996, Szmeja1996], tomka osi ga du e pokrycie i stanowi zagro enie dla upraw.

Na polach uprawnych oprócz warunków glebowych i klimatycznych du y wpływ na rozwój chwastów ma rodzaj ro liny uprawnej i zag szczenie łanu. Gatunki bytuj ce w zwartym łanie maj znacznie ograniczone warunki rozwoju [Pawłowski 1966]. Zdecy-dowanie korzystniejsze warunki panuj na polu odłogowanym [Majda i Buczek [2007]. Potwierdzaj to równie przeprowadzone badania, w których tomka o cista rosn ca w okopowych lub w zwartym łanie yta wykształcała najcz ciej pojedyncze słabo rozga-ł zione d brozga-ła o nielicznych krozga-łosach. Natomiast okazy rozwijaj ce si w bardzo prze-rzedzonej uprawie yta i na nieu ytku przyjmowały pokrój krzaczasty silnie rozkrzewiony, wytwarzały du o kłosów i były bardzo plenne (828 ziarniaków z ro liny). Na zale -no liczby kłosów od zag szczenia wskazywał równie Latowski [1994].

Niektóre k py rosn ce w zwartej uprawie yta osi gały wysoko 64,2 cm i były znacznie wy sze ni podawane przez Mowszowicza [1986], Szafera i in. [1986] i Rut-kowskiego [1998].

WNIOSKI

1. Anthoxanthum aristatum na Wysoczy nie Kałuszy skiej jest gatunkiem pospoli-tym rozprzestrzeniaj cym si na nowe stanowiska.

2. Anthoxanthum aristatum w zale no ci od gatunku i zwarcia ro liny uprawnej mo-e przyjmowa pokrój krzaczasty składaj cy si z wimo-elu rozgał zionych d bmo-eł (38 d beł, 9 odgał zie ), lub pojedynczego d bła osi gaj cego wysoko do 64,2 cm.

3. Dobrze rozro ni te osobniki wydawały ponad 800 szt. ziarniaków.

4. Stwierdzono wyra ne zró nicowanie wysoko ci k py w zale no ci od siedlisk, najni -sze populacje pochodziły z uprawy okopowych, a najwy -sze ze zwartego łanu yta.

PI MIENNICTWO

Anioł-Kwiatkowska J., 1974. Flora i zbiorowiska synantropijne Legnicy, Lubina i Polkowic. Acta Univ. Wratisl. 229. Prace Bot., 19, 1–152.

(11)

Doma ska H., 1973. Atlas chwastów, PWRiL, Warszawa.

Głowacki Z., 1962. Notatki florystyczne z powiatu wołowskiego. Fragm.. Flor. Geobot. 8 (2), 119–129. Gru ewska A., Malicki L., 2002. Podstawy do wiadczalnictwa rolniczego. Wyd. Akademii

Podla-skiej, 103–109.

Korniak T., 1992. Ekspansywne gatunki chwastów segetalnych w północno-wschodniej cz ci Polski. Zesz. Nauk. AR w Krakowie 261, 33, 27–36.

Kozłowski S., Goli ski P., Sw drzy ski A., 1998. Trawy w barwnej fotografii i zwi złym opisie ich specyficznych cech. Wyd. Lit. Parnas, 194–195.

Ku niewski E., 1996. Niektóre ekspansywne chwasty segetalne gleb lekkich Opolszczyzny. Zesz. Nauk. Akad. Tech.-Roln. Bydgoszcz 196(38 ), 53–56.

Latowski K., 1994. Obserwacje nad tomk o cist (Anthoxanthum aristatum Boiss.). Mat. XVII Kraj. Konf. nt. „Przyczyny i ródła zachwaszczenia pól uprawnych”. ART. Olsztyn-B sia, 131–140.

Latowski K., Szmajda P., ukowski W., 1974. Materiały do flory pól uprawnych Wielkopolski na przykładzie wybranych punktów badawczych. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. 31, 65–88.

Majda J., Buczek J., 2007. Plenno niektórych gatunków chwastów owocuj cych na odłogu. Mat XXXI Kraj. Konf. z cyklu ,,Rejonizacja chwastów segetalnych w Polsce. ,,Biologia chwa-stów. AR Lublin, 39.

MisiewiczJ., 1970. Masowe wyst powanie Anthoxanthum aristatum Boiss. w zasiewach yta ozimego (Secale cereale). Fragm. Flor. Geobot. 16(2), 317–318.

Mowszowicz J., 1986. Krajowe chwasty polne i ogrodowe. Przewodnik do oznaczania. PWRiL Warszawa, 595–654.

Pawłowski F., 1966. Płodno , wysoko i krzewienie si niektórych gatunków chwastów w łanie ro lin uprawnych na glebie lessowej. Annales UMCS, sec. E, Agricultura 21, 179–189. Pawłowski B., 1972. Skład i budowa zbiorowisk ro linnych oraz metody ich badania [w:] Szafer W.,

Zarzycki K. (red.). Szata ro linna Polski. PWN, 1, 237–268.

Rutkowski L., 1998. Klucz do oznaczania ro lin naczyniowych Polski ni owej. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa, 5–822.

Skrzyczy skaJ., SkrajnaT., 1999. Flora segetalna Wysoczyzny Kałuszy skiej. Acta Agrobot. 52(1–2), 183–202.

Skrzyczy ska J., Skrajna T., 2004. Anthoxanthum aristatum Boiss. ekspansywny gatunek Wyso-czyzny Kałuszy skiej. Agrobot. 57 (1–2), 239–253.

Sukopp U., 1994. Anthoxanthum aristatum Boiss. In: Biologiach-ökologische Grundlagen des Schutzes gefährdeter Segetalpflanzen. [w:] Ch. Schneider, U. Sukopp und H. Sukopp (Eds.). Schriftenreihe für Vegetationskunde, 26, 26–53.

SzaferW.,Kulczy skiS.,Pawłowski B., 1986. Ro liny polskie. Opisy i klucze do oznaczania wszystkich gatunków ro lin naczyniowych rosn cych w Polsce b d dziko, b d te zdzicza-łych lub cz ciej hodowanych. wyd. 3, PWN, Warszawa, 882.

SzmejaK., 1996. Anthoxanthum aristatum Boiss. – ekspansywny chwast pól uprawnych Równiny Charzykowskiej. Zesz. Nauk. Akad. Tech.-Roln. Bydgoszcz 196 (38 ), 193–204.

Warcholi ska A.U.,Sici skiJ.T., 1996. Ekspansja Anthoxanthum aristatum Boiss. w rodkowej Polsce. Zesz. Nauk. Akad. Tech.-Roln. Bydgoszcz 196(38), 183–191.

Wójcik Z.,Doma ska H., 1976. Nowe spostrze enia o inwazji tomki o cistej (Anthoxanthum

aristatum Boiss.) na Mazowszu. Lectures from the 8th scientific symposium on: Ekologial

aspects of multi-annual of herbicides in farming, Wrocław, June 1976, IUNG, Puławy – Wro-cław, 285–297.

Zaj c M i Zaj c A., 2001. The geographical element of the native representatives of the

Gramine-ae (PoaceGramine-ae) occurring in Poland. [w:] Frey (red.), Studies on grasses in Poland, 129–139. W.

(12)

Summary. The results of studies carried out in agrocenoses and post-agricultural wastelands in the Kałuszy ska Upland mesoregion between 2003 and 2007 are presented in the paper. The investi-gations were focused on the occurrence, development as well as variability of morphological features of Anthoxanthum aristatum in various habitat conditions. Five populations of

Anthoxan-thum aristatum developing in a dense rye field, very scattered rye cultivation, overgrown

stubble-field, potato cultivation and a several-year-old fallow land were selected for biometric studies. The populations were examined with respect to 10 morphological features. Anthoxanthum aristatum is a common species, spreading over new territories in the area of Kałuszy ska Upland. It was re-corded from 74 stations in the mesoregion so far. The analysis of the results of biometric features demonstrated large differences in the morphological structure of species depending on the origin of specimens. The most propagated and fertile individuals were found on post-agricultural waste-lands. On average, the highest specimens were characteristic of the population growing in potato cultivation. Significance of differences between Anthoxanthum aristatum populations depending on the station was proved statistically.

Key words: Anthoxanthum aristatum, stations, biometric studies, agrocenoses, post-agricultural wastelands, Kałuszy ska Upland