Pojęcie i obszary kreowania oraz zapewniania bezpieczeństwa finansowego przedsiębiorstwa

FOLIA OECONOMICA 267, 2012

Lidia Karbownik*

POJĉCIE I OBSZARY KREOWANIA ORAZ ZAPEWNIANIA BEZPIECZEēSTWA FINANSOWEGO PRZEDSIĉBIORSTWA

1. WSTĉP

Integralnym celem kaĪdej jednostki gospodarczej, niezaleĪnie od jej typu, wielkoĞci czy rodzaju prowadzonej działalnoĞci, jest przetrwanie i rozwój. Zdol-noĞcią do kontynuowania i rozwoju tejĪe działalnoĞci jest bowiem zaintereso-wanych wielu uĪytkowników informacji o jednostkach gospodarczych.

Kluczowe zagroĪenie finansowe moĪe byü powiązane z niezdolnoĞcią da-nego podmiotu do pokrycia bieĪących wydatków koniecznych dla prowadzenia podstawowej działalnoĞci operacyjnej oraz przypadających do spłaty w danym okresie zobowiązaĔ finansowych (w tym m. in. w związku z zatrudnieniem pra-cowników, wystĊpowaniem obciąĪeĔ ZUS i US, płatnoĞci z tytułu dostaw su-rowców, materiałów, paliw i energii, itp.). Podobnie naleĪy chociaĪby potrakto-waü niemoĪliwe do odroczenia płatnoĞci z tytułu zaciągniĊtych kredytów, poĪy-czek lub innych płatnoĞci.

Dla przykładu zwłoka w realizacji zobowiązaĔ powstałych w stosunku do dostawcy moĪe spowodowaü utratĊ opinii solidnego partnera handlowego, znie-chĊciü dostawcĊ do udzielania kredytu kupieckiego, bądĨ jego udzielenie moĪe byü powiązane z wiĊkszą moĪliwoĞcią dostawcy do przyjĊcia korzystnych dla siebie ustaleĔ przy negocjacji ceny, warunków dostaw i płatnoĞci.

PrzedłuĪający siĊ brak moĪliwoĞci pokrycia tych wydatków, stanowi zagro-Īenie dla istnienia przedsiĊbiorstwa. MoĪe byü bowiem podstawą do uznania trwałej niezdolnoĞci do spłaty zobowiązaĔ i ogłoszenia upadłoĞci.

Równie istotną grupĊ wydatków stanowią te, które ponoszone są w związku z rozwojem przedsiĊbiorstwa i jego przyszłoĞcią. Są to wydatki na inwestycje rozwojowe, odtworzeniowo-modernizacyjne, na rozszerzenie zakresu działalno-Ğci, inwestycje finansowe, prace badawczo-rozwojowe i inne. Brak moĪliwoĞci

*

Mgr, asystent w Katedrze Analizy i Strategii PrzedsiĊbiorstwa UŁ. [63]

pokrycia tej grupy wydatków moĪe zagroziü funkcjonowaniu przedsiĊbiorstwa w długim okresie1.

Jednym z podstawowych warunków kontynuacji i rozwoju działalnoĞci przedsiĊbiorstwa na konkurencyjnym rynku jest zatem zapewnienie bezpieczeĔ-stwa finansowego. Bez niego dana jednostka gospodarcza nie stanowi bowiem wiarygodnego podmiotu wypełniającego swoje powinnoĞci wobec interesariu-szy, tj. właĞcicieli, zarządzających, wierzycieli, pracowników, klientów, czy teĪ dostawców, partnerów strategicznych i społecznoĞci lokalnej.

Pomimo jednak powszechnoĞci posługiwania siĊ pojĊciem bezpieczeĔstwa finansowego jednostki gospodarczej, zagadnienie to nie jest jednoznacznie zde-finiowane i budzi wiele kontrowersji. Przyczyn tej sytuacji jest wiele, ale nie-wątpliwie jedną z najwaĪniejszych wĞród nich jest chociaĪby skłonnoĞü danego podmiotu do podejmowania ryzyka.

Zasadniczym celem opracowania jest próba zdefiniowania bezpieczeĔstwa finansowego przedsiĊbiorstwa wraz z wskazaniem kluczowych obszarów jego oceny. Główną tezą niniejszego artykułu jest stwierdzenie, iĪ nie moĪemy mó-wiü o bezpieczeĔstwie finansowym jednostki gospodarczej, gdy nie posiada ona zadowalających finansowych perspektyw i warunków kontynuacji oraz rozwoju swojej działalnoĞci.

2. POJĉCIE BEZPIECZEēSTWA FINANSOWEGO PRZEDSIĉBIORSTWA

Termin „bezpieczeĔstwo” jest niezmiernie czĊsto uĪywany i adresowany do wielu róĪnorodnych problemów ludzkiej działalnoĞci, zjawisk przyrodniczych, zdrowia, sytuacji politycznych i społecznych itp. Generalnie biorąc, moĪna przy-jąü, iĪ bezpieczeĔstwo utoĪsamiane jest najczĊĞciej ze stanem niezagroĪenia (zob. tab. 1).

WyĪszemu poziomowi zagroĪenia odpowiada niĪszy poziom bezpieczeĔ-stwa (zob. rys. 1), co moĪna zapisaü za pomocą funkcji:

Sec = f(Thr)

przy załoĪeniu, iĪ:

lim ( ) 0 lim 0

Thr→∞ f Thr Thr→∞Sec

= Ÿ ₌

gdzie f(Thr) oznacza funkcjĊ, która jest okreĞlona w przedziale

(

a

;

∞

)

1

A. K u s a k, PłynnoĞü finansowa. Analiza i sterowanie, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006, s. 221.

T a b e l a 1 Słownikowe pojĊcie bezpieczeĔstwa

Terminologia Definicja Be zp ie cz e Ĕ st w o

to stan, w którym nie istnieje Īadne zagroĪenie stan niezagroĪenia, spokoju, pewnoĞci

stan psychiczny lub prawny, w którym jednostka ma poczu-cie pewnoĞci, oparpoczu-cie w drugiej osobie lub w sprawnie działającym systemie prawnym, przeciwieĔstwo zagroĪenia stan niezagroĪenia

stan niezagroĪenia, spokoju

niezagroĪenie, nienaruszalnoĞü, zabezpieczenie

ħr ó d ł o: opracowanie własne na podstawie: Mirosław B a Ĕ k o (red.), Inny słownik jĊzyka polskiego, t. A–Ó, Wydawnictwo Naukowe PWN, War-szawa 2000, s. 84; J. B r a l c z y k (red.), Słownik 100 tysiĊcy potrzebnych słów, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 50; B. D u n a j (red.), Słownik współczesnego jĊzyka polskiego, t. A–ĉ, Wydawnictwo WIL-GA, Kraków 2000, s. 82; Słownik polszczyzny XVI wieku, t. II, Wrocław– Warszawa–Kraków 1967, s. 67; E. S o b o l, Słownik jĊzyka polskiego, Wy-dawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 46; H. Z g ó ł k o w a (red.), Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, t. 4, Wydawnictwo „KUR-PISZ”, PoznaĔ 1995, s. 128.

Rys. 1. Generalny model bezpieczeĔstwa ħ r ó d ł o: opracowanie własne.

bezpieczeĔstwo (Sec)

Dla oszacowania parametrów funkcji bezpieczeĔstwa istotnym staje siĊ jed-nakĪe w pierwszej kolejnoĞci wskazanie obszarów i mierników tejĪe oceny.

Poprzez bezpieczeĔstwo przedsiĊbiorstwa naleĪy przeto rozumieü stan, któ-ry daje poczucie pewnoĞci istnienia i gwarancjĊ jego zachowania oraz szanse na rozwój.

ZdolnoĞü jednostki gospodarczej do kontynuowania działalnoĞci jest wyni-kiem zaistnienia w przyszłoĞci realnej wartoĞci zbilansowanych wpływów i wy-datków przedsiĊbiorstwa. Przyjmuje siĊ zatem w ocenie bezpieczeĔstwa finan-sowego przedsiĊbiorstwa – zgodnie z tą nadrzĊdną zasadą rachunkowoĞci – Īe jednostka nie zamierza oraz nie moĪe zaniechaü działalnoĞci gospodarczej lub ograniczaü istotnie jej zakresu2.

Z kolei, rozwój przedsiĊbiorstwa naleĪy do najbardziej złoĪonych, obiek-tywnych zjawisk i procesów, wynikających ze zmiennoĞci róĪnorodnej materii oraz istniejącego stanu rzeczy. Jest on długotrwałym procesem zmian iloĞcio-wych i jakoĞcioiloĞcio-wych, prowadzących do zróĪnicowania oraz wzbogacenia ele-mentów składowych przedsiĊbiorstwa i zachodzących miĊdzy nimi stosunków3.

PodjĊcie i rozwój działalnoĞci gospodarczej wymaga jednakĪe dysponowa-nia odpowiednimi zasobami, w tym m. in. zasobami finansowymi. Posiadane i/lub potencjalne zasoby finansowe przedsiĊbiorstwa powinny chroniü dany podmiot gospodarczy przed zewnĊtrznymi i wewnĊtrznymi zagroĪeniami, za-pewniając kontynuacjĊ działalnoĞci przedsiĊbiorstwa oraz finansowe warunki jego rozwoju.

Poprzez bezpieczeĔstwo finansowe przedsiĊbiorstwa naleĪy zatem rozumieü finansową gwarancjĊ istnienia i rozwoju przedsiĊbiorstwa, która powstaje w wyniku codziennych wieloletnich staraĔ przedsiĊbiorstwa o zapewnienie do-brej kondycji finansowej.

BezpieczeĔstwo finansowe przedsiĊbiorstwa jest poĞrednim stadium budo-wania jego niezaleĪnoĞci finansowej (zob. rys. 2).

W budowaniu niezaleĪnoĞci finansowej przez przedsiĊbiorstwo moĪna bo-wiem wyróĪniü trzy zasadnicze stadia:

1. Stadium pierwsze „osłona finansowa” – to takie zaplecze (zasoby) finan-sowe, które umoĪliwia kontynuacjĊ prowadzonej działalnoĞci gospodarczej w krótkiej perspektywie – pozostawiając czas na pozyskanie i/lub wygenerowa-nie okreĞlonych Ğrodków finansowych z prowadzonej działalnoĞci. Posiadawygenerowa-nie i zachowanie osłony finansowej umoĪliwia pokrycie bieĪących potrzeb finanso-wych, a w krótkim okresie zapobiega przed zagroĪeniem upadłoĞci przedsiĊbior-stwa.

2

E. N o w a k, Analiza sprawozdaĔ finansowych, PWE, Warszawa 2008, s. 248–249. 3

L. B e d n a r s k i, R. B o r o w i e c k i, J. D u r a j, E. K u r t y s, T. W a Ğ n i e w s k i, B. W e r -s t y, Analiza ekonomiczna przed-siĊbior-stwa, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. O-skara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1996, s. 354.

Rys. 2. Stadia budowania niezaleĪnoĞci finansowej ħ r ó d ł o: jak do rys. 1.

2. Stadium drugie „bezpieczeĔstwo finansowe” – ta takie zaplecze (zasoby) finansowe, które zapewnia kontynuacjĊ działalnoĞci przedsiĊbiorstwa oraz stwa-rza finansowe warunki jego rozwoju. Zachowanie bezpieczeĔstwa finansowego zapobiega w krótkookresowej i/lub długookresowej perspektywie przed zagro-Īeniem upadłoĞci przedsiĊbiorstwa.

3. Stadium trzecie „swoboda (wolnoĞü) finansowa” – to takie zaplecze (za-soby) finansowe potrzebne do zapewnienia bezpieczeĔstwa finansowego po-wiĊkszone o zasoby potrzebne do realizacji nieplanowanych, nadarzających siĊ efektywnych inwestycji, niekiedy nie powiązanych bezpoĞrednio z prowadzoną działalnoĞcią gospodarczą.

Stosowanie do czĊsto spotykanych poglądów prawidłowe podstawy finan-sowe przedsiĊbiorstwa w gospodarce rynkowej wyraĪają siĊ w pełnym pokryciu aktywów trwałych przez kapitały własne. Taka sytuacja odzwierciedla niezaleĪ-noĞü finansową przedsiĊbiorstwa i stwarza warunki do korzystnej pozycji w momentach trudnoĞci finansowych. Niestety tak znaczne zaangaĪowanie kapi-tału własnego w finansowaniu aktywów trwałych jest w wielu wypadkach zu-pełnie niemoĪliwe, a zwłaszcza w dynamicznie rozwijających siĊ przedsiĊbior-stwach, które są w trakcie wykonywania znacznych inwestycji. Ponadto tak wysokie zaangaĪowanie kapitałów własnych moĪe powodowaü obniĪenie ren-townoĞci. Dlatego teĪ, przyjmuje siĊ moĪliwoĞü sfinansowania aktywów

trwa-Swoboda (wolnoĞü) finansowa BezpieczeĔstwo

finansowe

łych nie tylko kapitałem własnym, ale takĪe długoterminowym kapitałem ob-cym. Łączy siĊ to jednakĪe z pewnym ryzykiem finansowym, np. uruchamianie nowych inwestycji jest czĊsto wspomagane kredytami długoterminowymi. Nie-dopuszczalne są natomiast zabiegi finansowe polegające na pokrywaniu zobo-wiązaĔ inwestycyjnych z kredytów krótkoterminowych, gdyĪ przebieg amorty-zacji aktywów trwałych nie jest zgodny z terminem spłaty i wielkoĞcią kredytów krótkoterminowych, co moĪe prowadziü do znacznych trudnoĞci płatniczych4.

3. OBSZARY KREOWANIA I ZAPEWNIANIA BEZPIECZEēSTWA FINANSOWEGO PRZEDSIĉBIORSTWA

Istnienie i rozwój danej jednostki gospodarczej determinowane są przez sze-reg czynników wewnĊtrznych i zewnĊtrznych. Jednym z nich jest sprzedaĪ pro-duktów (usług), towarów i materiałów, bowiem nawet krótkookresowy brak popytu na nie zagraĪa funkcjonowaniu przedsiĊbiorstwa. WielkoĞü sprzedaĪy stanowi bardzo waĪny czynnik okreĞlający moĪliwoĞci płatnicze przedsiĊbior-stwa, poniewaĪ jest ona podstawowym Ĩródłem wpływów Ğrodków pieniĊĪ-nych5. W skali mikro bezpieczeĔstwo finansowe jest przeto kształtowane pod wpływem sukcesów i niepowodzeĔ na rynku sprzedaĪy produktów (usług), to-warów i materiałów.

Równie istotnym obszarem kreowania i zapewniania bezpieczeĔstwa finan-sowego przedsiĊbiorstwa, wielokrotnie uwydatnianym w literaturze przedmiotu (zob. tab. 2), jest utrzymanie płynnoĞci finansowej. Niedopełnienie bowiem tego warunku prowadzi do eliminacji przedsiĊbiorstwa z procesu gospodarcze-go6. Zdaniem D. WĊdzkiego bezpieczeĔstwo finansowe w Polsce maleje, gdyĪ coraz mniej aktywów obrotowych moĪna przeznaczyü na spłatĊ wymaganych zobowiązaĔ krótkoterminowych. W tej sytuacji podstawĊ analiz powinno stano-wiü badanie płynnoĞci finansowej, a zasadniczym przedmiotem zarządzania nią jest kapitał obrotowy7.

W porównaniach miĊdzyzakładowych nie moĪe byü jednakĪe stosowana kwota kapitału obrotowego, pomimo przyjĊtego w literaturze przedmiotu poglą-du, iĪ najkorzystniejsza wielkoĞü kapitału obrotowego jest wyznaczona przez osiągniĊcie dwóch zasadniczych efektów:

4

L. B e d n a r s k i, R. B o r o w i e c k i, J. D u r a j, E. K u r t y s, T. W a Ğ n i e w s k i, B. W e r -s t y, op. cit., -s. 105; T. W a Ğ n i e w -s k i, W. S k o c z y l a -s, Teoria i praktyka analizy finan-sowej w przedsiĊbiorstwie, Fundacja Rozwoju RachunkowoĞci w Polsce, Warszawa 2002, s. 435–436.

5

Por. A. K u s a k, op. cit., s. 23. 6

T. W a Ğ n i e w s k i, W. S k o c z y l a s, op. cit., s. 431. 7

D. W Ċ d z k i, Strategie płynnoĞci finansowej przedsiĊbiorstwa, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2003, s. 38.

− zachowanie płynnoĞci finansowej,

− uzyskanie maksymalnego zwrotu z kapitału własnego ROE (zysk/kapitał własny).

DuĪe przedsiĊbiorstwa powinny mieü bowiem zaangaĪowane wyĪsze kapi-tały w obrocie niĪ przedsiĊbiorstwa małe i to niezaleĪnie od poziomu płynnoĞci. Zatem dla uzyskania porównywalnoĞci wielkoĞci kapitału obrotowego w róĪ-nych podmiotach gospodarczych stosuje siĊ wskaĨnik poziomu kapitału obroto-wego ustalany według formuły: kapitał obrotowy/aktywa ogółem8.

T a b e l a 2 Obszary kreowania i zapewniania bezpieczeĔstwa finansowego (przegląd literatury)

Autor (Rok publikacji) Obszary oceny bezpieczeĔstwa finansowego przedsiĊbiorstwa D . W Ċ d zk i (2 0 0 3 ) W . Ro n k a--Ch m ie lo w ie c (r ed .) ( 2 0 0 4 ) L . J. P aw ło w ic z (r ed .) ( 2 0 0 5 ) J. F ra n c--D ą b ro w sk a (2 0 0 6 ) M . Z u b a (2 0 1 0 ) K . P io tr o w sk i (2 0 1 1 ) PłynnoĞü finansowa WypłacalnoĞü finansowa SprawnoĞü gospodarowania

Według regulacji ustawowych dotyczących zakładów ubezpieczeĔ: Ğrodki własne w wysokoĞci nie niĪszej niĪ margines wy-płacalnoĞci i nie niĪszej niĪ minimalna wysokoĞü kapitału gwarancyjnego, utwo-rzenie kapitału zapasowego oraz kapita-łów rezerwowych, rezerw techniczno--ubezpieczeniowych, aktywa w wysokoĞci nie niĪszej niĪ wartoĞü rezerw

techniczno-ubezpieczeniowych w ujĊciu brutto ħr ó d ł o: opracowanie własne na podstawie: J. F r a n c - D ą b r o w s k a, BezpieczeĔstwo fi-nansowe a efektywnoĞü zaangaĪowanych kapitałów własnych, Roczniki Nauk Rolniczych, War-szawa 2006, seria G, t. 93, z. 1, s. 121; L. P a w ł o w i c z (red.), Ekonomika przedsiĊbiorstw: za-gadnienia wybrane, ODDK GdaĔsk, GdaĔsk 2005, s. 42; K. P i o t r o w s k i, BezpieczeĔstwo finansowe w branĪy TSL, „Transport i Spedycja” 2011, nr 4, s. 52–54; W. R o n k a -- C h m i e l o w i e c (red.), Zastosowanie metod ekonometryczno--statystycznych w zarządzaniu finansami w zakładach ubezpieczeĔ, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2004, s. 30–39; D. W Ċ d z k i, Strategie płynnoĞci finansowej przedsiĊ-biorstwa, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2003, s. 35–36; M. Z u b a, Wpływ zatrudnienia na rentownoĞü i bezpieczeĔstwo finansowe wybranych spółdzielni mleczarskich w Polsce, [w:] H. M. S z o e g e (red.), Problemy Rolnictwa ĝwiatowego, Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2010, s. 117.

8

Kapitał obrotowy netto stanowi syntetyczne powiązanie płynnoĞci finanso-wej i wypłacalnoĞci. NiezaleĪnie zatem od charakterystyki bieĪącej zdolnoĞci płatniczej przedsiĊbiorstwa, celowa jest takĪe ocena bardziej perspektywicznych moĪliwoĞci spłaty jej zobowiązaĔ długoterminowych, zaciągniĊtych na cele inwestycyjno-modernizacyjne, tj. wypłacalnoĞci finansowej9. Ten obszar kre-owania i zapewniania bezpieczeĔstwa finansowego przedsiĊbiorstwa moĪna uznaü za niezbĊdny nie tylko dla kontynuacji działania przedsiĊbiorstwa, lecz takĪe do jego rozwoju i wzrostu wartoĞci rynkowej10.

Zdaniem J. Franc-Dąbrowskiej analiza płynnoĞci nie stanowi całkowitego odzwierciedlenia bezpieczeĔstwa finansowego, a waĪne jej uzupełnienie stanowi analiza sprawnoĞci gospodarowania11. Innym obszarem kreowania i zapewniania bezpieczeĔstwa finansowego moĪe byü równieĪ analiza rentownoĞci. Zakłócenia płynnoĞci finansowej są bowiem powodem strat finansowych, a takĪe podwaĪają zaufanie kontrahentów gospodarczych oraz instytucji finansowych do przedsiĊ-biorstwa12. Nadmierna płynnoĞü finansowa powoduje ograniczenie moĪliwoĞci rozwojowych przedsiĊbiorstwa, gdyĪ zmniejsza zysk, którym zazwyczaj finan-suje siĊ ten rozwój13.

Zysk jest konieczny nie tylko do sfinansowania rozwoju, stwarzając tym samym potencjał długookresowego osiągania przyszłych zysków, ale takĪe dla sfinansowania prowadzonej działalnoĞci gospodarczej. Jednak nie bezwzglĊdna wielkoĞü dodatniego wyniku finansowego Ğwiadczy o efektywnoĞci przedsiĊ-biorstwa, ale relacja osiąganego zysku do poniesionych nakładów, czyli rentow-noĞü. TĊ samą wielkoĞü zysku moĪna bowiem osiągnąü przy róĪnym poziomie zaangaĪowania zasobów, przy róĪnych rozmiarach działalnoĞci gospodarczej14.

Analiza rentownoĞci nabiera ponadto szczególnego znaczenia z uwagi na fakt, iĪ w długim okresie przewaĪają pozytywne związki pomiĊdzy efektywno-Ğcią a wypłacalnoefektywno-Ğcią. Wysokie zyski zasilają w dłuĪszym okresie kapitały

9

M. Z u b a, Wpływ poziomu wartoĞci majątku na bezpieczeĔstwo finansowe wybranych spółdzielni mleczarskich w Polsce, Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, t. XIII, z. 1, Warszawa–PoznaĔ–Wrocław 2011, s. 485; M. S i e r p i Ĕ s k a, T. J a c h n a, Ocena przedsiĊbiorstwa według standardów Ğwiatowych, PWE, Warszawa 2002, s. 89.

10

A. N. D u r a j, Wykorzystanie rezerw finansowych w ocenie wypłacalnoĞci przedsiĊbior-stwa, [w:] J. D u r a j (red.), Problemy współczesnej analizy ekonomicznej przedsiĊbiorprzedsiĊbior-stwa, Wy-dawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, ŁódĨ 2007, s. 219 i 221.

11

J. F r a n c - D ą b r o w s k a, BezpieczeĔstwo finansowe a efektywnoĞü zaangaĪowania kapi-tałów własnych, Roczniki Nauk Rolniczych, Seria G, t. 93, z. 1, 2006, s. 125.

12

A. K u s a k, op. cit., s. 5. 13

D. W Ċ d z k i, op. cit., s. 34. 14

M. Z u b a, Wpływ zatrudnienia na rentownoĞü i bezpieczeĔstwo finansowe wybranych spółdzielni mleczarskich w Polsce, [w:] H. M. S z o e g e (red.), Problemy Rolnictwa ĝwiatowego, Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2010, s. 120–121.

sne, które stanowią w duĪej mierze o wypłacalnoĞci przedsiĊbiorstwa15. Poza tym, zdaniem W. Skoczylas jednostki gospodarcze osiągające wyĪszą dochodo-woĞü16 prowadzonej działalnoĞci są bardziej skłonne, by liberalizowaü warunki płatnoĞci naleĪnoĞci, czy teĪ szybciej spłacaü zobowiązania17.

W. Ronka-Chmielowiec wskazuje z kolei na koniecznoĞü tworzenia rezerw w zakładach ubezpieczeĔ (zob. tab. 2). Ich poziom ma szczególne znaczenie w przypadku tych podmiotów, które charakteryzują siĊ wysokim wskaĨnikiem zadłuĪenia. Ich niedoszacowanie stanowi bowiem zagroĪenie dla bezpieczeĔ-stwa ubezpieczyciela18, a tworzenie – zapewnia stabilizacjĊ finansową w okresie przejĞciowego braku Ğrodków pieniĊĪnych19.

Problematyka rezerw jest jednakĪe rzadko podnoszona w literaturze eko-nomicznej. Nie jest to jednak sygnałem, Īe rezerwy stanowią nieistotny czynnik, tj. nie wywierający wpływu na przetrwanie i rozwój przedsiĊbiorstwa. WrĊcz przeciwnie – rezerwy wpływają na rozwój przedsiĊbiorstwa poprzez kształtowa-nie jego wiarygodnoĞci kredytowej, a zwłaszcza rentownoĞci, płynnoĞci i zdol-noĞci do pozyskania kapitałów zewnĊtrznych. Ich tworzenie stanowi wyraz przestrzegania przez daną jednostkĊ gospodarczą zasady memoriału, zasady ostroĪnoĞci, czy teĪ zasady kontynuacji działania oraz współmiernoĞci przycho-dów i kosztów20, powoduje zmniejszenie zysku netto, jak i jest równieĪ instru-mentem kształtowania struktury kapitału. Ich tworzenie oddziałuje przeto na poziom bezpieczeĔstwa finansowego przedsiĊbiorstwa, a zakres (wynikający z prawa bilansowego) wywiera nie tylko istotny wpływ na ocenĊ sytuacji finan-sowo-majątkowej jednostki gospodarczej, ale takĪe na tworzenie obrazu pod-miotu gospodarczego troskliwie wypełniającego swoje powinnoĞci wobec inte-resariuszy21.

15 _{L. P a w ł o w i c z (red.), Ekonomika przedsiĊbiorstw: zagadnienia wybrane, ODDK} GdaĔsk, GdaĔsk 2005, s. 34.

16 _{Odzwierciedlona odpowiednio wyraĪoną samą kwotą wyniku finansowego lub teĪ przez} odniesienie jej do osiąganych przychodów

17 _{W. S k o c z y l a s, PodejĞcie memoriałowe a podejĞcie kasowe w ocenie dochodowoĞci} działalnoĞci operacyjnej przedsiĊbiorstw, [w:] T. D u d y c z, G. O s b e r t - P o c i e c h a (red.), EfektywnoĞü – rozwaĪania nad istotą i pomiarem, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2010, s. 437.

18

Zob. W. R o n k a - C h m i e l o w i e c (red.), Zastosowanie metod ekonometryczno-sta-tystycznych w zarządzaniu finansami w zakładach ubezpieczeĔ, Wydawnictwo Akademii Ekono-micznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2004, s. 35.

19

A. N. D u r a j, Rezerwy w sprawozdaniach finansowych przedsiebiorstwa, [w:] J. D u r a j (red.), Prace z zakresu ekonomiki i zarządzania przedsiĊbiorstwem, „Acta Universitatis Lodzien-sis” 2004, Folia Oeconomica 171, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, ŁódĨ, s. 24–26.

20

A. D u r a j, Rezerwy …, op. cit., s. 24–26. 21

A. N. D u r a j, Gwarancyjna funkcja rezerw finansowych przedsiĊbiorstwa, [w:] J. D u r a j (red.), Prace z zakresu ekonomiki i zarządzania przedsiĊbiorstwem, „Acta Universitatis Lodzien-sis” 2006, Folia Oeconomica 200, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, ŁódĨ, s. 43.

24 C o lr u yt 17 ,4 5 18 ,1 1 18 ,5 9 17 ,2 6 15 ,8 3 1 02 ,6 5 92 ,8 5 91 ,7 1 T a b e la 3 O b sz ar y a s tr ef y b ez p ie cz e Ĕ st w a fi n an so w eg o p rz ed si Ċ b io rs tw a (p rz eg lą d l it er at u ry ) K lu cz o w e sf er y b ez p ie cz e Ĕ st w a fi n an so w eg o p rz ed si Ċ b io rs tw a G łó w n e o b sz ar y k re o w an ia i z ap ew n ia n ia b ez p ie cz e Ĕ st w a fi n an so w eg o p rz ed si Ċ b io rs tw a O b sz ar y a s fe ry b ez p ie cz e Ĕ st w a fi n an so w eg o p rz ed si Ċ b io rs tw a A u to r (r o k w y d an ia ) 1 2 3 4 K o n ty n u ac ja d zi ał al n o Ğc i sp rz ed a Ī p ro d u k tó w (u sł u g ), t o w ar ó w i m at er ia łó w B ar d zo w a Ī n y m cz y n n ik ie m o k re Ğl aj ą cy m m o Ī li w o Ğü p ła tn ic ze p rz ed si Ċ b io rs tw a je st w ie lk o Ğü s p rz ed a Ī y w y ro b ó w i u sł u g , k tó ra je st p o d st aw o w y m Ĩ ró d łe m w p ły w ó w Ğ ro d k ó w p ie n iĊ Ī n y ch . A . K u sa k (2 0 0 6 ) S y tu ac ją g o sp o d ar cz ą j ed n o st k i, u za sa d n ia ją c ą o d st ą p ie n ie o d z as ad y k o n ty n u ac ji d zi ał an ia , m o Ī e b y ü b ra k p o p y tu n a p ro d u k ty d an ej je d n o st k i. E . N o w ak (2 0 0 8 ) p ły n n o Ğü f in an so w a D o fi n an so w y ch sy m p to m ó w za g ro Ī en ia k o n ty n u ac ji d zi ał an ia za li cz y ü n al e Ī y n is k i p o zi o m w sk a Ĩ n ik ó w p ły n n o Ğc i fi n an so w ej . L . B ed n ar sk i (1 9 9 7 ) N ie u tr zy m an ie p ły n n o Ğc i fi n an so w ej p ro w ad zi d o el im in ac ji p rz ed si Ċ b io rs tw a z p ro ce su g o sp o d ar cz eg o . T . W a Ğn ie w sk i, W . S k o cz y la s (2 0 0 2 ) Z p u n k tu w id ze n ia s tr at eg ii p rz et rw an ia p rz ed si Ċ b io rs tw a p ły n n o Ğü fi n an so w a je st w a Ī n ie js za o d r en to w n o Ğc i. D . W Ċ d zk i (2 0 0 3 ) U tr zy m an ie p ły n n o Ğc i fi n an so w ej je st n ie zb Ċ d n y m w ar u n k ie m u tr zy m an ia e g zy st en cj i fi rm y . A . R u tk o w sk i (2 0 0 7 ) P o si ad an ie p ły n n o Ğc i fi n an so w ej je st w ar u n k ie m sp ra w n eg o p rz eb ie g u b ie Ī ą ce j d zi ał al n o Ğc i p rz ed si Ċ b io rs tw a. P rz ed si Ċ b io rs tw o m o Ī e b o w ie m o si ą g a ü z y sk , le cz b ez Ğ ro d k ó w p ie n iĊ Ī n y ch n ie m o Ī e p ro w ad zi ü d zi ał al n o Ğc i g o sp o d ar cz ej . E . N o w ak (2 0 0 8 )

1 2 3 4 K o n ty n u ac ja i r o zw ó j d zi ał al n o Ğc i w y p ła ca ln o Ğü D o fi n an so w y ch sy m p to m ó w za g ro Ī en ia k o n ty n u ac ji d zi ał an ia za li cz y ü n al e Ī y t ru d n o Ğc i z w y p ła ca ln o Ğc ią . L . B ed n ar sk i (1 9 9 7 ) W d łu g im o k re si e n ie w y p ła ca ln o Ğü p ro w ad zi d o u p ad ło Ğc i. T . W a Ğn ie w sk i, W . S k o cz y la s (2 0 0 2 ) W y p ła ca ln o Ğü m o Ī n a u zn a ü z a n ie zb Ċ d n ą n ie t y lk o d la k o n ty n u ac ji d zi ał an ia p rz ed si Ċ b io rs tw a, l ec z ta k Ī e d o j eg o r o zw o ju i w zr o st u w ar to Ğc i ry n k o w ej . A . D u ra j (2 0 0 7 ) W d łu g im o k re si e zy sk o w n o Ğü i w y p ła ca ln o Ğü to d w a w ar u n k i p ra w id ło w eg o fu n k cj o n o w an ia p rz ed si Ċ b io rs tw a n a ry n k u . W k ró tk im o k re si e b ra k zy sk o w n o Ğc i n ie d ec y d u je o is tn ie n iu p rz ed si Ċ b io rs tw a. Je d n ak b ra k w y p ła ca ln o Ğc i p rz ed si Ċ b io rs tw a, cz y to w k ró tk im , cz y to d łu g im o k re si e je st p o d st aw o w ą p rz y cz y n ą je g o u p ad ło Ğc i. T o w ła Ğn ie w y p ła ca ln o Ğü p rz ed si Ċ b io rs tw a je st g w ar an te m je g o p rz et rw an ia , za p ew n ia ją c m u b ez p ie cz e Ĕ st w o f in an so w e, e li m in u je z ag ro Ī en ie u p ad ło Ğc ią . K . S tĊ p ie Ĕ (2 0 0 8 ) re n to w n o Ğü S to p a zw ro tu z k ap it ał u w ła sn eg o j es t n aj p o w a Ī n ie js zy m k ry te ri u m o ce n y e fe k ty w n o Ğc i fu n k cj o n o w an ia i r o zw o ju p rz ed si Ċ b io rs tw a. R o sn ą c ą w ie lk o Ğü st o p y zw ro tu z k ap it ał u w ła sn eg o p rz ed si Ċ b io rs tw a n al e Ī y u zn a ü za p o Ī ą d an ą z p u n k tu w id ze n ia tw o rz en ia e k o n o m ic zn y ch w ar u n k ó w r o zw o ju p rz ed si Ċ b io rs tw a. L . B ed n ar sk i, R . B o ro w ie ck i, J. D u ra j, E . K u rt y s, T . W a Ğn ie w sk i, B . W er st y (1 9 9 6 ) D o fi n an so w y ch sy m p to m ó w za g ro Ī en ia k o n ty n u ac ji d zi ał an ia za li cz y ü n al e Ī y sp ad ek p o zi o m u w y n ik u fi n an so w eg o b ru tt o i n et to , a Ī d o p o w st an ia st ra ty n et to , co m a o d zw ie rc ie d le n ie w p o g o rs ze n iu p o d st aw o w y ch w sk a Ĩ n ik ó w re n to w n o Ğc i (s p rz ed a Ī y , ak ty w ó w t rw ał y ch , k ap it ał u w ła sn eg o ). L . B ed n ar sk i (1 9 9 7 )

24 C o lr u yt 17 ,4 5 18 ,1 1 18 ,5 9 17 ,2 6 15 ,8 3 1 02 ,6 5 92 ,8 5 91 ,7 1 T ab el a 3 ( cd .) 1 2 3 4 K o n ty n u ac ja i r o zw ó j d zi ał al n o Ğc i re n to w n o Ğü N a d łu Ī sz ą m et Ċ b ez d o d at n ie j re n to w n o Ğc i p rz et rw an ie f ir m y n ie je st m o Ī li w e. D . W Ċ d zk i (2 0 0 3 ) R en to w n o Ğü j es t st an em f in an so w y m p rz ed si Ċ b io rs tw a w y ra Ī o n y m w y n ik ie m fi n an so w y m o si ą g n iĊ ty m z d zi ał al n o Ğc i g o sp o d ar cz ej (. .. ) za tr zy m an y w je d n o st ce zy sk je st Ĩ ró d łe m fi n an so w an ia in w es ty cj i ro zw o jo w y ch p rz ed si Ċ b io rs tw a o ra z Ĩ ró d łe m p o w iĊ k sz an ia t y ch z as o b ó w m aj ą tk o w y ch , w s to su n k u d o k tó ry ch in w es to rz y m aj ą t y tu ł w ła sn o Ğc i. E . N o w ak (2 0 0 8 ) re ze rw y R ez er w y n a p ew n e o ra z p ra w d o p o d o b n e st ra ty i w y d at k i p o zw al aj ą n a za b ez p ie cz en ie d zi ał al n o Ğc i g o sp o d ar cz ej p rz ed si Ċ b io rs tw a p rz ed r y zy k ie m b an k ru ct w a. J. J . P ri n g le , R . S . H ar ri s ( 1 9 8 7 ) R ez er w y są n ie o d łą cz n y m el em en te m k re o w an ia st ra te g ii w zr o st u i r o zw o ju p rz ed si Ċ b io rs tw a, a sz cz eg ó ln ie p rz ed si Ċ b io rs tw a fu n k cj o n u ją ce g o n a d y n am ic zn ie ro zw ij aj ą cy m si Ċ ry n k u k ap it ał o w y m . A . D u ra j (2 0 0 4 ) Je d n ą z f u n k cj i re ze rw j es t za p ew n ie n ie w ar u n k ó w w y p ła ca ln o Ğc i p rz ed si Ċ b io rs tw a i ty m s am y m m in im al iz ac ji r y zy k a b an k ru ct w a o ra z k re o w an ia w ła Ğc iw ej p o li ty k i in w es ty cy jn ej i f in an so w ej . A . D u ra j (2 0 0 7 ) R o zw ó j d zi ał al n o Ğc i in w es ty cj e T ra k to w an ie in w es ty cj i rz ec zo w y ch i fi n an so w y ch ja k o za sa d n ic ze g o m at er ia ln eg o i fi n an so w eg o cz y n n ik a ro zw o ju p rz ed si Ċ b io rs tw a je st Ğ ci Ğl e zw ią za n e z ce la m i i za d an ia m i, j ak ie fi rm a m a re al iz o w a ü , je j k o n ce p cj am i ro zw o ju o ra z ra ch u n k ie m ic h e k o n o m ic zn ej e fe k ty w n o Ğc i. L . B ed n ar sk i, R . B o ro w ie ck i, J. D u ra j, E . K u rt y s, T . W a Ğn ie w sk i, B . W er st y (1 9 9 6 ) R o zw ó j fi rm y d o k o n u je s iĊ z as ad n ic zo p rz ez r ea li za cj Ċ o k re Ğl o n y ch p rz ed si Ċ w zi Ċ ü i n w es ty cy jn y ch . M . S ie rp iĔ sk a, T . Ja ch n a (2 0 0 4 ) 74 Lidia Karbownik

ħ r ó d ło : o p ra co w an ie w ła sn e n a p o d st aw ie : L . B e d n a r s k i, A n a li za fi n a n so w a w p rz ed si Ċb io rs tw ie , P W E , W ar sz aw a 1 9 9 7 , s. 1 6 0 ; L . B e d n a r s k i, R . B o r o w ie c k i, J. D u r a j, E . K u r ty s, T . W a Ğ n ie w s k i, B . W e r s ty , A n a li za ek o n o m ic zn a p rz ed si Ċ b io rs tw a , W y d aw n ic tw o A k ad em ii E k o n o m ic zn ej i m . O sk ar a L an g eg o w e W ro cł aw iu , W ro cł aw 1 9 9 6 , s. 3 5 6 i 3 7 7 ; A . D u r a j, R ez er w y w s p ra w o zd a n ia ch fi n a n so w yc h p rz ed si Ċ b io rs tw a , [w :] J . D u r a j (r ed .) , P ra ce z z a kr es u e ko n o m ik i i za rz ą d za n ia p rz ed si Ċ b io rs tw em , „A ct a U n iv er si ta ti s L o d zi en si s” 2 0 0 4 , F o li a O ec o n o m ic a n r 1 7 1 , W y d aw n ic tw o U n iw er sy te tu Ł ó d zk ie g o , Ł ó d Ĩ , s. 2 4 ; A . D u r a j, W yk o rz ys ta n ie r ez er w f in a n so w yc h w o ce n ie w yp ła ca ln o Ğc i p rz ed si Ċ b io rs tw a , [w :] J . D u r a j (r ed .) , P ro b le m y w sp ó łc ze sn ej a n a li zy e ko n o m ic zn ej p rz ed si Ċ b io rs tw a , W y d aw n ic tw o U n iw er sy te tu Ł ó d zk ie g o , Ł ó d Ĩ 2 0 0 7 , s. 2 1 9 i 2 2 1 ; P o r. A . K u s a k , P ły n n o Ğü f in a n so w a . A n a li za i s te ro w a n ie , W y d aw n ic tw o N au k o w e W y d zi ał u Z ar z ą d za n ia U n iw er sy te tu W ar sz aw sk ie g o , W ar sz aw a 2 0 0 6 , s. 2 3 ; E . N o w a k , A n a li za s p ra w o zd a Ĕ f in a n so w yc h , P W E , W ar sz aw a 2 0 0 8 , s. 1 7 5 – 1 7 7 , 2 0 4 – 2 0 9 , 2 4 9 ; J. J . P r in g le , R . S . H a r r is , E ss en ti a ls o f M a n a g er ia l F in a n ce , S co tt , F o re sm an a n d C o m p an y , G le n v ie w – L o n d o n 1 9 8 7 , s. 5 3 5 – 5 3 6 ; A . R u tk o w k i, Z a rz ą d za n ie f in a n sa m i, P W E , W ar sz aw a 2 0 0 7 , s. 7 2 ; M . S ie p i Ĕ s k a, T . J a c h n a, O ce n a p rz ed si Ċ b io rs tw a w ed łu g s ta n d a rd ó w Ğw ia to w yc h , W y d aw n ic tw o N au k o w e P W N , W ar sz aw a 2 0 0 4 , s. 3 2 4 ; K . S t Ċ p ie Ĕ , R en to w n o Ğü a w yp ła ca ln o Ğü p rz ed si Ċ b io rs tw , D if in , W ar sz aw a 2 0 0 8 , s. 1 0 i 1 9 ; T . W a Ğ n ie w s k i, W . S k o c z y la s, T eo ri a i p ra kt yk a a n a li zy fi n a n so w ej w p rz ed si Ċ b io rs tw ie , F u n d ac ja R o zw o ju R ac h u n k o w o Ğc i w P o ls ce , W ar sz aw a 2 0 0 2 , s. 4 3 1 ; D . W Ċ d z k i, S tr a te g ie p ły n n o Ğc i fi n a n so w ej p rz ed si Ċ b io rs tw a , O fi cy n a E k o n o m ic zn a, K ra k ó w 2 0 0 3 , s. 3 5 .

Rezerwy finansowe mogą byü uznane za narzĊdzie chroniące przedsiĊbior-stwo przed róĪnego rodzaju zakłóceniami22 (wewnĊtrznymi i/lub zewnĊtrznymi), jak i przeciwdziałające ich przenikaniu do przedsiĊbiorstwa. Z tego wzglĊdu ich tworzenie moĪna uznaü za niezbĊdne narzĊdzie w procesie kształtowania i za-pewniania bezpieczeĔstwa finansowego danego podmiotu gospodarczego, po-dobnie jak i inwestycje w aktywa rzeczowe oraz finansowe przedsiĊbiorstwa.

Wykazywanie dodatniego wyniku finansowego netto stwarza właĞcicielom przedsiĊbiorstwa moĪliwoĞü zwrotu zainwestowanych kapitałów w postaci wy-płaconych dywidend. Z kolei zatrzymanie zysku stanowi waĪne Ĩródło finanso-wania inwestycji, co sprzyja rozwojowi przedsiĊbiorstwa i umacnianiu jego pozycji rynkowej23.

Z punktu widzenia wewnĊtrznych determinant rozwoju zasadnicza uwaga badacza powinna byü skoncentrowana wokół kapitału, jakim dysponuje dana jednostka gospodarcza. Chodzi tutaj zarówno o wielkoĞü kapitału, jak i o jego strukturĊ, zmieniające siĊ głównie pod wpływem inwestowania w aktywa finan-sowe i rzeczowe przedsiĊbiorstwa24. Same inwestycje rzeczowe i finansowe stanowią zatem zasadniczy obszar kształtowania i zapewniania bezpieczeĔstwa finansowego przedsiĊbiorstwa.

Wobec tego bezpieczeĔstwo finansowe przedsiĊbiorstwa jest finansową gwarancją istnienia i rozwoju przedsiĊbiorstwa, która powstaje w wyniku co-dziennych wieloletnich staraĔ przedsiĊbiorstwa o zapewnienie dobrej kondycji finansowej i którą tworzą okreĞlone przychody ze sprzedaĪy produktów (usług) towarów i materiałów, odpowiednia rentownoĞü, płynnoĞü finansowa i wypła-calnoĞü, ale takĪe właĞciwy podział osiągniĊtego zysku netto.

W literaturze przedmiotu prezentowane są róĪnorodne poglądy co do klasy-fikacji poszczególnych, wyróĪnionych w niniejszym opracowaniu, obszarów kształtowania i zapewniania bezpieczeĔstwa finansowego przedsiĊbiorstwa do poszczególnych jego sfer, tj. kontynuacji i/lub rozwoju działalnoĞci gospodar-czej (zob. tab. 3). JednomyĞlny pogląd wyraĪany jest jedynie w przypadku ta-kich obszarów jak:

− sprzedaĪ produktów (usług), towarów i materiałów,

− płynnoĞü finansowa,

− inwestycje.

22

Zakłócenia działalnoĞci przedsiĊbiorstwa:

a) zmieniają normalne warunki realizacji zasady kontynuacji i rozwoju działalnoĞci przed-siĊbiorstwa oraz

b) powodują koniecznoĞü wychwycenia błĊdów i ich naprawy – redukcji, usuniĊcia. 23

M. W y p y c h, Analiza czynnikowa rentownoĞci przemysłu w okresie wzrostu i spowolnie-nia gospodarczego, [w:] T. D u d y c z, G. O s b e r t - P o c i e c h a (red.), EfektywnoĞü – rozwaĪaspowolnie-nia nad istotą i pomiarem, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2010, s. 581.

24

L. B e d n a r s k i, R. B o r o w i e c k i, J. D u r a j, E. K u r t y s, T. W a Ğ n i e w s k i, B. W e r -s t y, op. cit., -s. 354–355.

Pozostałe obszary kształtowania i zapewniania bezpieczeĔstwa finansowego jednostki gospodarczej, tj. rentownoĞü, wypłacalnoĞü i rezerwy finansowe są klasyfikowane jako te, które związane są z kontynuacją i rozwojem działalnoĞci przedsiĊbiorstwa.

4. ZAKOCZENIE

Podana w niniejszym opracowaniu definicja bezpieczeĔstwa finansowego przedsiĊbiorstwa traktuje to bezpieczeĔstwo jako finansową gwarancjĊ istnienia oraz rozwoju przedsiĊbiorstwa, która odzwierciedla dobrą kondycjĊ finansową. Tworzą ją okreĞlone przychody ze sprzedaĪy produktów (usług), towarów i ma-teriałów, rentownoĞü, płynnoĞü finansowa, wypłacalnoĞü, inwestycje i rezerwy. Są to główne obszary kreowania i zapewniania bezpieczeĔstwa finansowego przedsiĊbiorstwa, które naleĪą do dwóch wyodrĊbnionych kluczowych sfer dzia-łalnoĞci jednostek gospodarczych, tj. kontynuacji i rozwoju ich dziadzia-łalnoĞci.

Lidia Karbownik

THE CONCEPT AND AREAS OF CREATION AND ASSURANCE OF THE ENTERPRISE FINANCIAL SECURITY

Despite of commonly used the term „enterprise financial security”, the issue is not clearly defined and raises a lot of controversy. The reasons for this are many, but certainly one of the most important among them is a tendency of the enterprise to take risks.

The fundamental goal of this paper is to define the enterprise financial security and indication of the key areas of its evaluation. The main thesis of this article is the statement that we can not talk about the enterprise financial security, if it does not have satisfactory, financial prospects and conditions for the continuation and development of its business activity.

Key words: financial security of enterprise, financial position of enterprise, financial statement.