Kultura i Edukacja 2010, nr 2 (76) ISSN 1230-266X
A g n i e s z k a U n i e w s k a
UKRYTY PROGRAM KSZTAŁCENIA NAUCZYCIELI
PRZEDSZKOLI
Niniejszy tekst jest jedynie próbą wskazania zjawiska, które pojawia się na styku dwóch obszarów rzeczywistości społecznej – procesu kształcenia nauczycieli przedszkoli i pewnego rodzaju działań edukacyjnych, realizowanych w tych wła-śnie instytucjach. Jego celem jest zasygnalizowanie dostrzeżonych efektów eduka-cji nauczycieli przedszkoli, które czynią zasadnym rozpatrywanie go w kategoriach ukrytego programu, gdyż de facto przyczyniają się do tworzenia i umacniania tzw. szarej strefy rynku usług edukacyjnych.
Usługi, o których mowa, to oferowane w polskich przedszkolach, zwłaszcza niepublicznych, płatne zajęcia dodatkowe, realizowane obok działań wynikających z podstawy programowej pracy z dziećmi i tych, które również traktowane są jako dodatkowe, ale biorą w nich udział wszystkie dzieci. Koszt uczestnictwa w nich jest bowiem wliczony w miesięczną opłatę za pobyt dziecka w przedszkolu.
Zajęcia płatne są prowadzone na terenie przedszkola przez osoby spoza kadry pedagogicznej placówki, często zatrudniane przez fi rmy edukacyjne, które podpi-sują umowę na świadczenie takich usług z dyrektorem przedszkola, przedstawi-cielem organu prowadzącego czy Radą Rodziców. Oferta zajęć jest bogata i różno-rodna, nierzadko idealnie wpisuje się w aktualne trendy w edukacji przedszkolnej, a tym samym spotyka się ze zrozumiałym zainteresowaniem dzieci i ich rodziców. Z badań pilotażowych przeprowadzonych we wrześniu i październiku 2009 roku, którymi objęto przedszkola na terenie miasta Torunia, wynika, że za dodatkową opłatę1 (wniesioną przez rodziców) dzieci przedszkolne – w zależności od wieku
204 Agnieszka Uniewska – mogą uczęszczać między innymi na zajęcia plastyczne, z języków obcych, karate, rozwijające zdolności manualne, wyobraźnię, pamięć, wspomagające ekspresję, zajęcia z tańca towarzyskiego, rytmiki, gimnastyki korekcyjnej czy gry w szachy. Organ prowadzący przedszkola wydaje decyzję określającą ramy czasowe, w któ-rych codziennie mogą być realizowane zajęcia dodatkowe. Zwykle są to godziny popołudniowe (czas po obiedzie i zajęciach wymaganych podstawą programową), co może wiązać się z obniżeniem aktywności i możliwości percepcyjnych dziecka, wynikającym z naturalnego rytmu dobowego. To zaś nie pozostaje bez wpływu na korzyści wyniesione z uczestnictwa w zajęciach, zwłaszcza takich, które wymaga-ją koncentracji uwagi, szybkiego kojarzenia faktów czy ich zapamiętywania. Firmy edukacyjne nie prowadzą działalności charytatywnie, są zatem nastawione na zysk, tym bardziej że koszty zatrudniania specjalistów prowadzących zajęcia są zazwy-czaj wysokie, a i oni sami też je ponoszą, zdobywając nowe kwalifi kacje i dosko-naląc posiadane.
Wobec powyższego można zastanawiać się dlaczego do prowadzenia zajęć do-datkowych w przedszkolach zatrudniani są specjaliści z zewnątrz, skoro najlepszy-mi specjalistanajlepszy-mi i znawcanajlepszy-mi w tym zakresie są (a przynajmniej powinni być) pra-cujący w nich nauczyciele? Rozsądek podpowiada też, że – w przeciwieństwie do osób, które prowadzą zajęcia 2–3 razy w tygodniu przez około 30 minut – dobrze znają każde z dzieci i nierzadko łączy je z nimi autentyczna więź. Czy określone przez właściwe ministerstwo standardy kształcenia nauczycieli, w tym nauczycie-li przedszkonauczycie-li, wyznaczają adekwatny do reanauczycie-liów społecznych i kulturowych kie-runek przygotowania do zawodu, umożliwiający zdobycie wiedzy i umiejętności niezbędnych do pełnej realizacji funkcji opiekuńczej, wychowawczej i kształcącej przedszkola, czyli wspomagania rozwoju i edukacji dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym? Zwróćmy uwagę, że lektura aktów prawnych2 określających stan-dardy kształcenia nauczycieli przedszkoli, wskazujących umiejętności, jakie kan-dydaci do tego zawodu powinni posiąść w trakcie studiów, także podyplomowych, pozwala przypuszczać, że ich absolwenci będą dobrze przygotowani do pracy i re-alizacji celów wychowania przedszkolnego. Uczelnie wyższe prowadzące kształce-nie na kierunkach i specjalnościach przeznaczonych dla osób zainteresowanych pracą na stanowisku nauczyciela przedszkola w ofertach dydaktycznych zapewnia-ją o możliwych do uzyskania w trakcie studiów rozległych kwalifi kacjach, m.in. w zakresie:
– nowoczesnych metod pracy w przedszkolu, w tym planowania, organizowa-nia i dokumentowaorganizowa-nia procesu wychowawczo-dydaktycznego,
205 Ukryty program kształcenia nauczycieli przedszkoli
– diagnozowania i stymulowania potrzeb i możliwości dziecka w wieku przed-szkolnym, także dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi,
– współpracy z rodzicami, organizacjami i środowiskiem lokalnym,
– wspomagania wszechstronnego rozwoju i wczesnej edukacji dzieci od trze-ciego do siódmego roku życia oraz realizacji zadań w zreformowanej szkole podstawowej na poziomie edukacji wczesnoszkolnej,
– prowadzenia dodatkowych zajęć korekcyjno-kompensacyjnych, dydaktyczno-wychowawczych i socjoterapeutycznych wspomagających rozwój dziecka. Nie znajdziemy natomiast choćby wzmianki o wymaganiach wstępnych wobec kandydatów dotyczących opanowania umiejętności bardzo przydatnych w pracy z dziećmi przedszkolnymi i stymulowaniu ich rozwoju, które byłyby doskonalone w trakcie studiów: posługiwania się technikami plastycznymi, gry na instrumencie, śpiewu czy tańca.
Również wskazane w podstawie programowej wychowania przedszkolnego3 cele wychowania oraz warunki ich realizacji, wyodrębnione zakresy działalności edukacyjnej przedszkola wraz z przypisanymi do nich wiadomościami i umiejęt-nościami, jakimi powinno wykazać się dziecko po ukończeniu edukacji przed-szkolnej, dają powody, by sądzić, że pracujący w nich nauczyciele powinni być (nie tylko ze względu na obowiązujące prawo) gruntownie przygotowani pod wzglę-dem merytorycznym, wychowawczym, dydaktycznym, prakseologicznym, komu-nikacyjnym i kreatywnym. Ponadto z chwilą rozpoczęcia pracy w przedszkolu nauczycieli obowiązują zasady i tryb awansu i rozwoju zawodowego, w które nie-jako z defi nicji wpisane jest dalsze samokształcenie, doskonalenie zawodowe i do-kształcanie na kursach, szkoleniach czy studiach podyplomowych.
W związku z szybko rosnącą w całym kraju liczbą dzieci uczęszczających do przedszkoli i dużym zainteresowaniem tą formą opieki i edukacji nasuwa się py-tanie, czy proponowane dzieciom i rodzicom płatne zajęcia dodatkowe w przed-szkolach wynikają z dbałości o podnoszenie jakości pracy palcówki, uatrakcyjnie-nia jej oferty i sprzyjauatrakcyjnie-nia wszechstronnemu rozwojowi dziecka, czy może podyktowane są względami innej natury?
