Wpływ transformacji gospodarczej na zmiany użytkowania ziemi w strefie zewnętrznej Krakowa

Pełen tekst

(1)617. 2003. Ekonomlan_1 w Krakowi_. Bogusiem' Luchter KalodNI o..,.clarkl Regl ••• ln". W transformacji gospodarczej na zlluany · kowania zienli w strefie zewnętrznej akowa (na przykładzie byłej dzielnicy katastralnej Podgórze) l. Wprowadzenie. Wspb!czcsny Kraków podlega silnym przeob rażeniom struklllralnym w róż nych jego częśc iach , zarówno w strerie centralnej, przejściowej, zewnętrznej, przedmiejskiej, jak i podmiejskiej. Przeksztalcenia te wynikaj'l z ponownego wdrażania gospodarki rynkowej, a podlegaj'l im zarówno grunty zabudowane, jak i niezabudowane. W przypadku tercnów zabudowanych przcobrai.en ia maj'l przewa żnie charakter jakościowy. Obiekty u ży tkowane po II wojnie św iatowej, najczęściej przez podmioty u społecznione, od pocliltku lat dziewięćdzi esi~tych XX w. zaczynają wracać do prawowitych , głównie prywatnych właścicieli. Zmianom własności towarzys z~ zmiany funk cjonalne. W wielu przypadkach bud ow lom, które w okresie gospodarki socjalistycznej miały charakter niemieszkałny, przywrócona zos tała funkcja mieszkaniowa i odwrotnie - budynki mieszkalne, zwłaszcza korzystnie położone przy głównych ulicacll. ewentualnie w ich poblii.u, zamieniono na obiekty o zróżnicowanym ui.ytkowaniu (tl.w. wiclouslugowe czy wielofunkcyjne)'. Tereny niezabudowane , położone zwlaszcz" blisko centrum miast" , Sil zabudowywane. w pierwszej kolejności Ila ccle mieszkaniowe . a na s tępnie uslugowe (najczęściej z przeznaczeniem na handel) . W ostatnich latach zauw,,I Klasyfikację UŻytKllW prl.~ds!awillll() w pracy doklorskic j alltura pl. Ki/'f/IIlJ..'i pr:'t'lII ia!/ 1/::.\'1kOIl'(/l/itl : /(,'11/; II' ag f 011/('/"(/( :Ji k nikOl! ",\1. h'J, Al': w K rakow i~ . l IJX 7, miL'I! ynop i s..

(2) 617. 2003. Ekonomlan_1 w Krakowi_. Bogusiem' Luchter KalodNI o..,.clarkl Regl ••• ln". W transformacji gospodarczej na zlluany · kowania zienli w strefie zewnętrznej akowa (na przykładzie byłej dzielnicy katastralnej Podgórze) l. Wprowadzenie. Wspb!czcsny Kraków podlega silnym przeob rażeniom struklllralnym w róż nych jego częśc iach , zarówno w strerie centralnej, przejściowej, zewnętrznej, przedmiejskiej, jak i podmiejskiej. Przeksztalcenia te wynikaj'l z ponownego wdrażania gospodarki rynkowej, a podlegaj'l im zarówno grunty zabudowane, jak i niezabudowane. W przypadku tercnów zabudowanych przcobrai.en ia maj'l przewa żnie charakter jakościowy. Obiekty u ży tkowane po II wojnie św iatowej, najczęściej przez podmioty u społecznione, od pocliltku lat dziewięćdzi esi~tych XX w. zaczynają wracać do prawowitych , głównie prywatnych właścicieli. Zmianom własności towarzys z~ zmiany funk cjonalne. W wielu przypadkach bud ow lom, które w okresie gospodarki socjalistycznej miały charakter niemieszkałny, przywrócona zos tała funkcja mieszkaniowa i odwrotnie - budynki mieszkalne, zwłaszcza korzystnie położone przy głównych ulicacll. ewentualnie w ich poblii.u, zamieniono na obiekty o zróżnicowanym ui.ytkowaniu (tl.w. wiclouslugowe czy wielofunkcyjne)'. Tereny niezabudowane , położone zwlaszcz" blisko centrum miast" , Sil zabudowywane. w pierwszej kolejności Ila ccle mieszkaniowe . a na s tępnie uslugowe (najczęściej z przeznaczeniem na handel) . W ostatnich latach zauw,,I Klasyfikację UŻytKllW prl.~ds!awillll() w pracy doklorskic j alltura pl. Ki/'f/IIlJ..'i pr:'t'lII ia!/ 1/::.\'1kOIl'(/l/itl : /(,'11/; II' ag f 011/('/"(/( :Ji k nikOl! ",\1. h'J, Al': w K rakow i~ . l IJX 7, miL'I! ynop i s..

(3) Bogus/al\' LIIc/Her. żyć moźna tak że. znaczny wzrost udzialu terenów komunikacyj nych. wskutek wytyczania nowych arterii drogowych względnie modernizacji już istniej'lcych. najczęściej poprzez ich poszerzanie . Jednocześnie w wielu przypadkach grunty dotychczas u żytkowa ne rolniczo. na sk utek przeobra żeń prawnych. pozostaj'lniezagospodarowanc. Przyczyni a się to do wzroslll udzialu terenów nieui.ytkowanych (n ieu ży tk ów sztucznych). Ce lem niniej szego artykulu jest rozpoznanie skal i przemian użytkowania ziemi w strefie zewnę trznej Krakowa . wyróżni o n ej przez K. Bromka' i R. Mydela ', polożonej pomiędzy ce lllralnymi dzielnicami miasta (ze Śród mieśc iem na czeJe) a dzielni cami tworZ<lcymi przcdmicjsk'l i podmicjsk'l strefę. Strefa zewnętrz na odznacza się typowo miejskim zagospodarowaniem, choć zabudowa nic jest tak gęs ta jak w strefie ce ntralnej czy przejściowej.. 2. Stan dotychczasowych badawczel. badań. I zarys procedury. Artykul stanowi kontynuację bada,! prowadzonych przez autora nad procesem przemian użytkow an ia ziem i w poszczegó lnych częściach Krakowa: centralnej", przedmiejskiej' i podmiejskiej". Jest też fragmentem badaJ! prowadzonych w ośrod ku krakowskim nad Krakowem, rozpoczętyc h przez K. Bromka J, a kOlllynuowanych przez R. Mydel,,', Z. Górkę" i in. K . Bromek. U:yrkowlUlic' :.;t'IIli II' Krakoll'it, i pr::.yll!Rlych (·:r.k iach powiatll krakowskiego ok. 1960,." UJ, Zeszyty Naukow~. Kraków J 966, nr 12ł1 . Prace Geograficzne, z . 14 . Prace IG UJ, z.36 . .1 R . Mydcl. Rozwój struktury pr:t'Slr:.el/lIl'j lIlit/s/(I KrakOlvtl. PAN, Ossolineum, Wrocław 1979, s. 29, 4 B. Luchtcr. Zmian)' u:ytkc)\\'(lI/jcl :.iemi II' KrahJ\l'il' I\' /a1(/ch /983-1992 IW pr;;.yklad::.ie c('nlmltlej c::.r.ki mi/ufa , hyh'J I d:.idllicy katas/mlm:} - Ś,.ódmidcie. AE w Krakowi e. Zeszyty Naukowe. Kraków 1994 . nr 422: lmiftllY n' :.aj;ospodarowlIuill celllralJlt'l C.ł'.f('; Krakowa II' okresie Irtl1lsformacji (Zc· szc:c'gc)JI/YII/ IIw:'K/{'dnietJh'lII IlIt 1991- 1995), AE w Krakowie , Zc.szyly Naukowe. Kraków 1997, nr 483 . ~ B. Luchtcr, Charakrerysr)'cVlt' n'clly przt:miall /I :'yt kowallia zin"i IV strt:fh' pn.ej.kjowt'j Krakowa w la/{lch 1983- 1994, AE w Krakowic. Zeszyty N'lllkowc, Kraków 19(}6, nr 470. {. B. Luclltcr, G/óll'f/e kientnki prz('mial! uż,ytkm\'(lII/" ::.ic'lIIi IV strefie podmiejskiej KrakOl'l.'o w larach 1983- 2000 (/la przykladzit· Brol/owic Wielkich), AE w Krakowie . Zeszy ty Naukowe. Kraków 2(X)2. nr 588. 7 K. Bromek, op. cil. "R . Mydeł . op. cit .; Ro::.wój ul'halliJtyc::'IIy lIIilIsIa Kmkmł'(f po (IrllJ.:it'j wojn;l' ,~wialow{'j. 2. Secesja. Krolków 1994 . 'l Z. Górka, MOHografia ,t;(~OKmJic::."o-t'koll(lmic::'lI(1 1 d::.ielnicy kalaMrclll/('j mia,wa Krakowa - SnJdmidcit', Instytut Geugrafii UJ, Kraków 1973, maszynopis pracy doktorsk il.~j : Zmilllly IV oHrllktlll'Z'(' fUllktjOIlOllll'j ct',lIrum Krakowa \\' dobit' tram:f'ormllcji SP(J/l' C ; ZIIfJ-{'koI10IllicZl1l'j PolJki. VIII Konwersatorium Wiedzy o Micscie, "Region miejs ki Centrum a peryferia w okrc,~ic transformacji pol itycznej . gospodarczej i spokcznej", red . J. Kaczmarek, Katedra Geografii Miast i Turyzmu Uniwersytctu Łódzkiego, Komisja Geografii Osadnictwa i Ludnosci PTG. Lc'ldź 19<)4,.

(4) . . Zlellll. ... , " j{ospodarc:ej nu .. .,-, , · ', "~~. ",. I. -". r-'. ~. ••.• :r•.• , . , '. I. -~""--,. '.' ,. I .......... .." ....... " . .. .. • .. . ... " o. t ·. " '. ' •. p. ". I. IV. · , . .... . . . , · ,. II. V. C-' ] ..:.'0'. .. ... ...'. _ _o. , ,oo,, ". ~-". :r.T. ' ,', : •• o·,'. '. '.'. .. - - - -. ,. •. 1 ' - -'] L~ _____ .. \. ). •. ·. ,. III. P. l. .... . .. ••••. :1. . Rys . I. Podgórze - X X II d/.ielni ca kalaslralna ( 17&4- 1915 sa modzielne miasto) na tle slref urbanistycznych Krolkowi.! I - strefa podmiejska, II - strefa przedmiejska, III - sa cfa zcwn,!rz na, IV - stref.1 przej śc iuwa. \' - strefa cent ralna, P - Podg órze mi tle Krakowa, l - gr;.lIlica administracyjna Krakowa. 2 - granice stref, J - granice Podgórza Zród lo: op racowanie własne na podstawie: R. MyJ e1. RO: \\'f;j slruktury pr:('.w ·:'('III1l'j miasta Krakml'a, Ossolineum, Wrod4.lw ]<)79, s. 29.. Badania maj,!ce na celu rozpoznanie procesu przemian w strefie zewnętrz nej Krakowa przeprowadzono na przykladzie Podgórza, bylej XXII dzielnicy katastralnej (rys. I), niegdyś samodzielnego miasta (1784- 19 15 ), będ,!cego przedmiotem studiów historyków: J. Bardela "', J. Bieniarzówny i J. Malec, kiego"; architektów: J. Bogdanowskiego 12 i innych badaczy I. . ł. F. Bardel. Miasto Podl:(;I': (' , ji'gO /wlI'.\"tllllie i pil 'I"I\'.\':..\'(II 50 hit i .\"ll/iI'lIil l . K r;lkbw 11)0 1. )I J)::;I!jl' Krakowa . reLl. J. Bicniarl.ównll. J . Malct' ki . Wydawniclwo Lilcrad ic, t. 2 ( Kmk tiw li' u'h'ka(h XVI- XVlIl l. Krak6w ]979, I. J ( Kra/a;)!' \t' I"f(/ch / 7f.)6 - / Y/ X). Kr;lk 6w 1 9~4 : J. Makr }': i . h '.'i:c:,c (I poc:t(tkach P(1(I.~f;':.tI i jt'go I/(/ ~:wh'. Roczn ik Krakowski , Kr.. ków, 197X. t. 4Y. I ~ J, Bogdanowsk i ll/ollit, .. IW K r:emiollkf/cl!, c:.yli !,oc/llmfa 1\'.\'I'OC:yl1kll IIf/ " I ąu' k lI'it·()11. t. ... /lej "ja J,: 1\' .~ redlli(}\\'if'c ::' /f , " Aur;l" ::!(K)(l, nr 12, I ,' Pot/glir::'l' It' d:.iejt/cllwidkif').:o KrakOlI'lI. Mat er iał y Sesji Naukowej odbytej 17 kwietnia ]999 r.. "Kraków w dzi ejach narodu". reo. J. Mak'di , Tuwarzys two Miłośnik \'l\v Hi storii i Zabytków Kr4.lkowa, Kraków, 2000: WolI/I: Kró/t'II'skie Mi{/.\'f(J Pm/gór :'l', red. 1. Zólcia k. Kraków 1996..

(5) !Jog/{s!ml' Lltchler. Jako czasokres badali przyjęto lata 1983~-2001~ Dane z 1983 r. pochodz'l z pracy doktorskiej autora niniejszego artykLilu 'l . Analizę porównawcZ<1 przeprowadzono na podstawie materiałów zebranych drog<J badatl terenowych, zrealizowanych w okresie od sierpnia 2000 r. do stycznia 2001 r .. przy pomocy mapy topograficznej, wykonaneJ w skali I : 10 000, opracowanej zarówno dla Krakowa w aktualnych granicach administracyjnych,jak i dla całej Polski". Proces przemian użytkowania ziemi prześledzono na podstawie tabeli odchyleli udziału poszczególnych kategorii (l stopie Ii podzialu użytków), grup (II stopieli podziału użytków) wzgl,dnie form użytkowania ziemi (III i IV stopieli podziału użytków) w latach I 983-20() ł . Jako bazę porównawcZ<1 przyjęto 19X3 r. Wskaźniki odchyleli obliczono w ten sposób, iż od wartości udziału danej formy użytkowania ziemi w 20() I r. odjęto wartość udziału lej formy w 19X3 r. \Vyniki dodatnie oznaczały wzrost. a ujemne - spadek udziału danej formy użytkov,lania ziemi w punktach. Suma odchyleil dodatnich równa się sumie odchylell ujemnych i mO/.e zawierać się w przedziale ID, !OD]. Rzadko jednak zdarza si" żeby sUllla odchyłeli była równa O (co oznacza brak jakichkolwick zmian) lub IDO (zmiany całkowite). Tego typu przeobrażenia (lub ich brak) mog'l mieć miejsce co najwyżeJ w obrębie poszczególnych fragmentów jednostek katastrałnych. tj. bloków urbanistycznych, wyznaczonych najczęściej czworobokiem ulic. W artykule posłużono się ezterostopniowym podziałem uż.ytków przyjętym w pracy doktorskiej autora"'. Do tzw. kategorii użytków (l stopieli podziału) zaliczono: użytki zielone, ui.ytki techniczne, wody, tereny specjałne, nieużytki. W ramach kategorii wyróżniono ł4 grup użytków (II stopień podziału). Do użytków zielonych zaliczono: rolnicze ui.ytki zielone. lasy oraz tereny zadrzewione i zakrzewione, pozostalc ui.ytki zielone (tzw. zieleli techniczn~ łub urz~ dzoml); do użytków technicznych (tzw. forrn zainwestowania miejskiego): tereny przemysłowo-skladowe, tereny usługowe, tereny komunikacyjne, tereny zabudowy mieszkaniowej, tereny budowy. pozostałe użytki techniczne; do wód: wody stoj'lce i płynące, a do nieużytków: nieużytki sztuczne (nieużytków naturałnych w Podgórzu w 200ł r. nie było). Przyjęto także 64 formy ui.ytkowania ziemi - w podziale lI! stopnia, a w podziale IV stopnia - 87 form. Rozpatrzenie tak dużej liczby użytków pozwoliło uzyskać większe rozpię tości sumarycznych odchyleli.. B. Luch!cr, Kierunki pr:;l'lIIillll". Pr:~t'st"::l'lIl1(' ::\\'il!:.ki u:W/.:oH'tll/ia ;:j(,lIli Dokumentacja Gcograficl.Il<l, Wrocław 1990.1.. 213. 1_' Mapa !o/JOgl'II/ic:://{/ ['(lIski I: I () ()()(), Glówn y Gc{)(!cta Kraj u. Wms/a wa, 14. II,. B. Luchlcr, Ki(,J'/IlIkipr::l'lIIillll .... s. 175--19X.. H'. Krakowie,.

(6) Wp/yw Iromformwji !-{O.'i/)(J(/arc:.(i IW ::.m;oIlY 1I:.\'ll\mnl1l;O ::.icmi .... 3.. Użyłkowanie. ziemi na terenie Podgórza w 1983 r.. Podstawę. oceny proces u przemian u ż. yt ko wiJnia ziemi s Ianowiły b;ldania przeprowauzone przez autora niniejszego artykułu v',.. trakcie n: ałizacji \VSPOnmianej pracy doklOrskicjl7. Pozwoliły ()ne lIL'hw ycit; i oL'~nk sta n ui.ytkn\Vania ziemi w 198J L. tj . w okresie POCz~łtk()wym nałam ywa nia sit,." gospodarki socjalistyczncj. Podg órze , jako sa modzielne mia sto , a od 191 5 r. dzielnica Krakowa, ukształtowane zostało już znaczn ie \VL'zes ni cj l ~. Zgodnie I . informacjam i zawartymi na mapie gospodarczej U~.yci(' pOI\';cr:clwi :;('11/; z ok. 1950 r. l" , użytki tech niczne sta nowiły jui. 46% tc,j dość duiej dzielnic y. zaJllluj" c cj ok. 54R ha (! .7'Y, obszaru współc zesnego Krakowa). W latach 1950- l9X3 nast'Il,i! wzrost ud ział u tej kategorii 1I1,ytkó w do ok. 56 9". Ponad 1/3 oOs7.arll przypadalo na u ż.ytki zielone , glównil! pozarolnicze , YYC :-o tallowi ly wody. li niclI i.ytki - 4%. Tylko O.X % przypadało na tereny specjal ne (w 1950 r . ... l.ł %). W grupie uzytków technicznych _. blisko połowę powierzchni zajmowały tereny przemysłowo-magazynowo -s kładowc . a 1/."\ - teren y komunikacyjne. Ponad 30 % terenów komunikacyjnych przypadało na sieć kokjow" (taoc ia 1). Na trzecim miejscu w obrębie użytków h:(~hniczny(h znajdowała sit; I,abudowa mieszkani owa (ponad 10%). w 70';; wiełorodzinna zwarta - czynszowa. powstała przed 193Y r. Niccałe 4 % ogólu powierzchni Podgórza przypadało na tereny us łu gowe (7% powierzchni użytk<"w technicznyc h ). W grupie użytk ów zielonych 2/3 powiazchni przypadało na tzw . zieleli pozost,tłą - tj. niero lniczą i nielesnq. Szczególne znaczen ie miała tu tzw. zieleli historyczna pow stająca okolice Kopca Krakusa i kościółka św . Benedyk ta . Zieleń rolniczq sta nowił y głównie c harakterystycz ne dła strefy zew nętrz nej sady i ogrody warzywne'''. towarzyszące przede wszystkim zabudowie jednorodzinnej. Ok . 2.5% przyp ada ło na łąki. a niecały 1% - na grunty orne (w ł 848 r. - grunt y orne zajmowały ponad 50% powierzchni Podgórza" ). Podgórze. które bez większych korekt granic wstało wł'lczonc do Krakowa. składało się w ł 983 r. z dwó ch części: północnej. położ.onej bliżej cent rum Krakowa, O wyższym udziałe form zainwestow"nia miejskiego. z rynkiem i s iecią re gu łarn yc h ulic , i południow o -wsc hodniej. w której największe znaczenie miały tereny zielone (w tym rolnicze). tereny przem ys łowo -m"gazy nowo-składowe (wraz z czynnymi jeszc ze w ł 983 r. kamieniołomami) i tereny komunikacyjne (zw ła szcza kolejowe).. 17 Ihidl~ lI!.. I ~ Potlglir::J.' w. d:.it:Joch.... I'j B. Ludller. u:y tkOI\ 'Włic : ;('111; II ' Krak(lwi!' II ' .\:11';('/(/ 1 mal'Y ):(}J/mt!al"! ·:'t'j ,. U::.yt"it' I'f/wier:.dmi :.it'tl/i" :-. /950 r ., AE w Krakowie. Z('."I.)'ly Naukowe , Kraków I <)t)') , nr 5'27 . ~o R. Mydl!!, !<(I:'II'(ij struktury .... s. 3~. 21 B. Luchlcr, U~~.\'Ik(ll\,(lI1it' :'.it'lIIi \\' krakowif' II! .\:1\"/('1/(' p/Wili kat(l""tI"(lllIf'go :~ '/}fd . X/X 1\' . , AE w Kr:lkowiL", Z(, ~l.y{y Naukowe, Kraków 19S7. nr 251, lab. I ..

(7) Bogus/ml' LuducI". 4. Zmiany użytkowania ziemi na terenie Podgórza w latach 1983-2001 W tabeli I uk"zano podst"wowe zmiany w strukturze użytkow"nia ziemi Podgórz" - tej uksztaltowancj już w prze s zlości pod względem urbanistycznym dzielnicy Krakowa. W podziale I sIOpnia. na 5 glównych k"tegorii użytków. zmiany ilościowe były stosunkowo niewielkie. o czym świadczy sumaryczna wartość odchyleI\ udzialu tych kategorii w latach 1983- 200 I. Ważniej s ze zmiany objęły 1 kategorie użytków : użytki ziełone. nieużytki oraz użytki techniczne (tabela I). Na uwagę zasługuje nicznaczny wzrost udziału użytków technicznych (o 0.57 pkl.) z 56.5% w 1983 r. do 57.1 % w 2001 r. i dość duży - nieużytków (o 2.24 pkl.). W podziale na główne grupy użytkowania ziemi (II stopnia szczegółowo ści) zaobserwowano więk"e zmiany (sumaryczna wartość ws kaźników odchyleń wyniosla 12.35 pkl. W ś ród grup użytków. odnośnie których zanotowano największy ubytek. nalel.y wymienić: rolnicze użytki zielone. tereny przemysłowo-magazynowo-składowe.tereny budowy. natomiast największy przyrost nastąpił w przypadku pozostałych użytków zielonych (1.41 pk!.). terenów uslugowych (J.33 pkl.). terenów komunikacyjnych (2.37 pkl.) oraz nieużytków sztucznych (2 .27 pkl.). Podział III stopnia szczegółowości - na formy użytkowania ziemi - umoż liwia jeszcze bardziej szczegółow'l ocenę. Na podstawie tabeli I można stwierdzić. iż największe zmiany ilościowe (o ponad 0.5 pkt) miały miejsce w przypadku rolniczych użytków zielonych (u żytków rolnych) po stronie gruntów ornych (w 2001 r. nie zarejestrowano tujuż tej formy użytkowania ziemi). łąk. ogrodów warzywnych. sadów. których ubyło oraz ogrodów przydomowych. których udział w stosunku do 1983 r. wzrósł.jako jedynej z form użytkowania rolniczego ziemi (w ostatnich latach ogrody przydomowe w coraz większym stopniu spelniaj~ bowiem funkcje rekreacyjne niż produkcyjne. stąd w więk szym stopniu wykazuj" cechy tzw . zieleni pozostalej). W obrębie pozostałych użytków zielonych - największy spadek zanotowano w przypadku ogrodów działkowych (- 0.22 pkl.) . W sumie jednak dla większości form tej grupy u7.ytkowania ziemi zanotowano wzrosl. Dotyczylo to np. zieleni osiedlowej. zieleni sportu. zieleni ochronnej (izolacyjnej) - usytuowanej przede wszystkim wzdłuż ulic. Największe przeobrażenia strukturalne zarejestrowano w obrębie kategorii użytków technicznych. W przypadku terenów przemysłowo-magazynowo-składowych. obejmuj,,cych najwięk s ze obszarowo formy użytkowania ziemi - nasqpił calkowity zanik użytków kopalnych (kamieniołomów). z racji likwidacji cksploat"cji wapienia na obszarze Krakowa" . Również. nast'lpił spadek udziału terenów ~~ Na terenie Podgórza definitywnie zamknięto kamieniołomu .. Liban", urw.:h()miony pod. kon iec X I X w. (D:,il'jt' Krakowa , t. .' . s. .łtl4 ; B . Kurt US, Krakti\\' jako o,v/'()(/t'k 1' /" ::l' III.".\'I(lwy .' m :.:-.

(8) Wpl)'",. .. .. ::.1<:1111 .... przemysiu przetwórczego oraz ba z. Wzrost wykazaly z aś magazyny, hurt ownie i sklady -- zwlas zcza handlowe. W grupie terenów usłu gowych najwick szy przyrost zanotowano w przypadku terenów handłu, gastrono mii, I 'lcm ości , a tak że tzw , obiekt ów wi clouslugowych (odznaczających siC różnorodn ośc i'l usłu g), natomiast ubytek - od noś nie do terenów ośw iat y, kultury i nauki . W grupie terenów kom unikacyjn ych największy wzrost dotyczy I uli c , c ią gów spacerowych ! chodników oraz parkingó\1./ (zarów no os iedl owy ch . jak i pozostal yc h). natomiast ubytek - linii kolejowych, zw laszcza bocznic doprowad zonych niegdyś do baz i magazynów w obszarach przemyslowo- magazynowo -s kład owyc h (np . w rejonie Zablocia, ulic Rze mieśl ni czej i Lagicwnickicj) , Spadek maczenia kolei w systemie tran sport owym ma wy miar ogólnopolski i wią że się z ogromnymi problemami finansowymi PKP. Przy ogólnym spadku terenów budowy (zarów no mieszka lnyc h, jak i nic mieszkalnych) zwraca uwagę wzrost udzialu terenów remolllowanych. Wiąże się to z procesami modernizacyjnymi, zw laszcza obiektów sprywatyzowanych w ostatnich lat ac h i zmieniających swe funkcje . Spadek udzialu terenów budowy w zg lędem 1983 r. pozwala stwierdzić, iż Podgórze wykazuje cechy charakterystyczne dla dzielnic polożonych w obrębie tzw , Ił obwodnicy, a więc centralnych. w przypadku których dzialalno ść inwestycyjna (w postaci nowych obiektów) - ma charakter jedynie uzupe lniający (np . w przy padku budynków mieszkalnych - "pl ombowy" ). Za przy kład poslużyć mogą nieliczne, nowe budynki wielorodzi nne, wznoszone na przełomie 2000 i 2001 r. w róż nych czę śc i ach Podgórza - np. w blok u ograniczonym ulica mi : Krakusa - Kalwaryj ska - św, Benedykta - Rękawb, a tak że przy uli cach Staromostowej i Wieli ck iej (SM "Kabel")" . Ubytek terenów budow y na Podgórzu w latach 1983- 200 I wiąże s ię z generalnym kryzyse m inwestycyjnym w Pol sce . charakterystycznym dla okresu przejściowego, kiedy to działki, użytkowane dotychczas glównie przez przedsiębiorstwa pań stwowe , staly się przedmiotem dzialalności prywatnych inwestorów, Z drugiej strony, spadek udzialu terenów budowy wskazuje na bardziej o szczędne gospodarowanie ziemią. która prze stała być dobrem wolnym, jak mialo to miejsce w latach 1945- 1990 . W grupie pozostalych użytk ów technicznych zwraca uwagę d ość znaczny przyrost powierzchni tzw . zespołów wielofunkcyjnych i chwilowego pustostanu . Obydwie te formy u żytkowa nia ziemi są charakterystyczne dla gospodarki rynkowej. W pierwszym przypadku - obok funkcji mieszkaniowej, pojawiają s ię inne funkcje - najczęściej u sługo we , Zes poły wielofunkcyjne można wój; :lIruklUra przemysłu wit'lkiego m;llsflI . UJ, Zeszyty Naukowe. Kraków 1968 . nr 184 . Pral.:c Geograficzne. l. 14, Prace In stytut u Ge og rafii, z . 41, s. 20) . 1.1 Ze wz ględu na zaawan sowane procesy urbanizacyjne autor w swojej pracy dokto rskiej zali czy i Podgórze do tzw . rejonu zurbanizowanego , na równi 7,C Sródmidcicm , 7 pobli skimi dzielni cam i: Wawc!l:m, Nowym Świate m, Piaskiem . KIcparzcm, Wcso lą. Strado miem, Kazimierzem i najbardziej przc obra zonymi frag ment ami jednostek: Czarnej Wsi. Krowodrzy . G r zq~órzc k itp . (B . Luchtcr. Pr:.t'str:.(' lIIu' :.wicp)d ... • s. 67) ..

(9) Uog lI ,\"lmt' LucIII,,". zaohscrwo\\'ać równiei. na te:rcnach przemyslowo · składowych. gdzie obok funk c ji podstawowćj (np. przemys Iu) islolnc znaczcnie maj:, inne funkcje równic?, przeważnie USIUgllW~ , Chwilo\vy pustostan - to obiekty w trakcie pro-. \vadzcnia badall nieui,ytkowane. co. w1;lzało się Le. zrnialH). użytkownika. w/gl,dnie wlaścici e la . Najcz~ śc iej ", lO lereny dawnych przedsi,biorSIW przem)'slo wyc h . klóre oglosil y swoj:, upadloś ć (np . Krakows kie Zaklady Prze Zabłocili.. twórstWa Owocowo-\Varzywllcgo -- na. przy ul , Romanowicza.. OdzielOwa Spóldzielnia Pracy . .slrój" - przy ul. Legionów Pilsudskiego. Wlókienni cza Spóldz ielnia Prac y " Wispol " przy ul. Kalwaryjskiej i PodskaJe l. Przew;J ż n ic na skutek prywat yzacji - tereny te przejmowane S ~I na inne przemysłDwe wzt!l~dllie usłu go we (najc zę ściej h~1l1dlowc ), Na terenie PoJgórza. a taki.e. jak wykazały wcześniejsze badania. cek -- na. obszarach inn yc h bylyc h dzielnic kalaSlraln ych Krakowa " . daje si, zauw~żyć wyraźny przyroSlnieużylków s'!lIczn yc h . W 184X r. zajmowaly one ok. 1.70/, powierzc hni dzielnicy " . w I 9S0 r. - a wi,c po siu lalach ~- niewiełe więcej. bo I .9l.:>(, ~~h, l3adan ia autora przeprowadzone w lat ac h I982 -19R 3 zarejest rowaly 4'k nicu i.y lków. a na przełomie lal 2()O()- 2001 ju ż. ok . 6.1')', ' Do lej kale gorii zaliczono lereny mechanicznie uszkodzone. obecnie poros nięle Iraw" lub chwaslami .Iereny poeksploalaeyjne. pozoslałe po likwidacji kamicniolomów wapieni~. ruiny budynków . opuszczonych przez bylych użylkowników, względnie sz kiełe l y niedokOllczonych obiekiów, klórych budowę z racji przemian uS!rojowych pr7.erw~n() (np. zaniechane inweslycje fabryki kosmelyków .. Pollena-Miraculum"), a lakże pozoslałe nieużylkowane obiekly. Nalci.y wyróżnić również użylki. kl órych powierzchnia w lalach 1983- 2001 nic ulegla zmianie . Wymienić lu moż na lasy. parki leśne . lercny zadrzewione i zakrzewione. parki. zielellce. sk wery . cmenlarze. zielell hislnryczną . Nie zanoIOwano lakżc przyroslu względnie ubylku wód plyn,!cych i sloj"cych (w 1848 r. wody zaj mowaly 3.4% powierzchni dziełnicy.lyłe samo co w 2001 r .). Niewielkie zmiany ilośc iowe zarejeSlrowano również w przy padku lerenów zabudowy mieszkaniowej. Generalnie. zanotow~no niewielki wzrosl udzialu powierzchni lej grupy form użylkowania ziemi, z 5.8% w 1983 r. do 6.1 % w 2DD I r. Przekszl~łcenia mialy jednak charaklcr bardziej jakościowy. DOlyczylo lO zwlaszcza zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej zwanej czynszowej, w przypadku klórej. z jednej slrony, nasląpil wzrosl jej powierzchni. na skulek przejmowania przez prywalnych wlaścicieli obieklów użylkowanych w okresie gos podarki socjalislycznej n~j częściej przez przedsiębiorsiwa pań SIwowe w celach nicmieszkalnych . Za przyklad poslużyć może dzialka polożona u zbiegu ulic Lwowskiej i Wielickiej, gdzie po II wojnie świalOwej zlokalizowano bazę ZPC .. Wawel". W oSIainich lalach miejscu lem u przywrócono funkcję mie szkaniową ·. "-I B. LtH:hlef, G";I\'I/(' kil'/"IInki I }r.~ ('millll. .. 2'. ~I,. B, Lu ~ htl'r. U ;~ yrk(/\\'(lIIi(' :: il'f/li B. Ludllcr. U:'ytkOIl'llllil' ::/1'111;. II'. II'. Krakowif' Kra koH';('. l\'. ,{'II'i('r/f~ "ItlIlII .. ,. II'. ,fwi l'lll' IIltw.\' .. ..

(10) Tabela I . Zmiany użylkowania ziemi na lerenie bylej XXII dzielnicy kalaslralnej Krakowa ~ Podgórze w lalach 1983~200 l Powierzchnia. Lp.. Kategorie. w ha. użytków. Z mian .\' udziału ..... Iatac h 1983- 200 1 \lo' punktac h wg stopn i podziału fonn. w powierzch ni ogólnej fe;() w roku. Udział. I'. w 2001 r .. ,-. l. I. Użytki •. zie lone I . Rolnicze u żyt ki zielone 1. 1. G runt y orne. 1.2 . Ogrody warz.ywne 1.3 . Sad)' 1.4 . Og rody przydomowe (ozdobne) 1.5. Plantacje krzewów ozdobnych 1.6. Plantacje kwiatów 1.7. Łąki 2. Lasv, terenY l.adrzewione i zakrlcwionc • • 1.1 . Tereny zadrLc\.vione i zakrLcwionc 2.2. Park i IcSnc 3. Pozos,tale U ŻYlki zielo ne 3. 1. Parki. zie leńce. sk. wery 3.2 . Ogrody jordanowskie 3.2 .1. os iedlowe 3.2 .2 . pozostałe , ł Z le ' Icn' OSIe . dl owa _._. 3.4. Ziclen sportu 3.4 .1. pozostała 3.5. Ot!H)..h: działkowc 3 .6 . CmCn l' lrl.C 3 .7 . Ziclcn ochronna (osiedlowa) 3.7. 1. ciek.Ów 3.7 .2. kolei 3.7 .3 . ulic 3.8. Zieleń zakwaterowania zbiorowego 3.9. Zi den hi storyczna. -. .. I. 3. 178.15 24.22. 200\. 1983. +. -. " 32.51. 5. 6. 7. 4.42. -. ~. 025 2.58 15.12. -. 0.<15 0.47 2 1.76. -. 35, 14 8.37 0.%. 2.50. 17.92 6.52 11.40. .1 '7 1.19. 3.36 1.2R. 2 .0~. 2.08. 136.0 I 30.57 0. 18 0.1 3 0.05 7.67 10.79 10.79 21.10. 24.82 5.58. 23.4 1. S.65. 1 5~. 22. 14. 4N 0.77 1.1 7 2.10. 4,22. 6.41 II .51 ~. 34.91. OJ) I I .40 1.97 1.97 HS. -. 6.37. 3.09. +. ·. 11. 12. ". -3.95. -<l .96 - 0.96 - 229. 6.37. -O.S6. - 229. - 0.03 0.07. - OJ)) OJl7. - 1.43. - 1...13. -0.09. - 0.09. -HJ)9. -<lN -<lm. ·.fIN. -. ;;. -. "-. ~.. .~. 1.41. ··n·08. 0.38. 0.38 0.46. 0..16. -0.22 O.oJ O.9S. -0.22 O.ot. OA I. 0.36 1.35 1.38. ODS. -O ,lJ6. 155. 155. -. 5,62 0. 1 I 0.02 0.09 1.02 1.51 1.51 4.07 1.57. -. - 2.6:\. 1.21 0.03. 1.07. 0.02. 9. + In. 2.76. om. om. ,. -. 0 ,91. O Al 5.86. ~. +. 4'. J'. 2'. ~1 . 1. 0.72. -<lm. R. . ..() ·o.,.. _ . " -"-..

(11) cd . tabeli l. J 2. 2.13 . Sport (uz.ytki techniczne sportu ) 2.13.1. uż. lech . sportu pozostałe 2 .14 . Turystyka (u ży tki techicznc turystyki) 2. 15 . U s łu gi komunalne 2 .16 . Usługi transport owe 3. Tereny komunikacyjne 3.1. Ulice. drogi. place 3.1.1. osiedlowe 3.12. pozostałe 3.2. Ciągi . chodniki 3.2.1 . osiedlowe 3.2.2. pozostałe 3 .3. Parkingi 3 3 .1 . osiedlo we. 3.3 .2 . pozostałe 3.4 . Torowiska tramwajowe 3 .5 . Linie kolejowe 3 .6 . Obs łu ga komunikacji wodnej. 4. Zabudowa mieszkan iowa 4 .1. Zabudowa wielorodzinna zwarta (czynszowa). 4 .2 . Z1budowa wielorodzinna Ju żna (os: icd lowal 4 .3. Zabudowa wielorodzinna pozostala 4.4 . Zak\\'aterowan ic zbiorowe. 5. Teren\'. budow", 5 .1. Te rem!• budowy mic ~ zkaJne no• worca lizowanc 5 .2 . Te reny budowy nicmieszkalne noworealizowane 5.3 . Tereny budowy - remontowe 5 .4 . Parcele budowl ane. ;. 4. 3. 6. 2.30 2.30 027. OA2. O .~ 8. 0,42. O.3B. 0 .05. om. 0.60 0.15. 0 .11 0.03. 0 . 12. 102.16 66.75 1.97 64.78. J 8.64 12.18 0,36 11 .82 0 .43 O.U 0.30 0.93 0.15 0 .78 0 .39 4 .7 1. 16 .27 1O.Q4 0.05 9.99 0 .0'1. 2.36 0.70 1.66 5. JO 0.82 428 2.14 25.81. 3321 ,.,.., 47 ""o. -. 6.06 4.J O. 7. J. 8. 9. 10. II. 12. 13. 0 .04 0.Q4 0.Q3. 0 .03. om. 2.37. --O.ot. --0 .0 I. 2.1-l. 0,3 J. 0.00. --". ""-. ". -.-. 0 . 15 0,4 5. OJJ 0 .39. 5.22 0.20. 5.83. --. -051 -.{) .20. --051 -0.20. ·1· '~. J.j. --0.1 4. ""-. 0.23 -(l.. 4 .24. -, "--e '" " "" ' -' o. 0 .2 J. 0 .60. ~.:::. ~. 0 .13. O..U. ~. ~. I.R .l. om. ~. .-...... "' "'. -. '-<1 ,-;:. 0 .03. 0 34. s"-. t. ".. "" ~. ~.. 4 . 11. 0 .7 5. 0 .62. O.D. 0 . \3. 4.83 1.80. 0.88. OJ3. 0.78 O. J9. 0 .\0 0 .14. O. JO 0 . 14. 0.67 OJJ6. 2 . 17 \J . 16. 3.66. OJ3. -". --0.10. -1.50 -0.\0. - 15 8 159. 029. I ,87. 0.82 0.92. 0.15 0. 17. 0 . 14. -. - 15 8. om O. J7. om 0 . 17. . ,'. . ...... .,.. ~-. '". ,,<.

(12) cd. ta beli I. ,. I'. 6 . Pows t a ł e uZ)'lki techniczne 6 .1. lJ rządzeni Ol sieciowe. 6 .1.1. cieplno-energetyczne 6 .1.2 . gazo"ic 6 .1J . lelekomunikacyne. 6 .1.4 . wodno-kanalizacyjne 6 .1.5 . pozos tałe 6 .2 . Ze s poł y wielofunkcyjne. 6 .3. Chwilowy pustostan 6A. Ś mi etniki 6.5 , Urządzenia hydrotechnic zne 6.6 . Garaż.e 6.6 .1. osi edlowe. ". II.5S 0.13. 11. 10. IIJl.l. 0,(17. 0 .0:1. OJ) I 0.113. o.()!. 0.44. 0,09 -0.113. -. 0.53 -. 6 .15. 1. 12. 10.41 0.00. 1.90. 2.99. 0.33 -. OJ):!. O.O:!. (UR 0.25 0.25. 11 m. 0,16. (l.OS Oi». 0.05 0.05. 3.36 05 7. 3A9. l _Wod y st ojące. 18 .41 3 .12. 2 . W, Kł y. t 529. 2.79. 4 . 16. 0.76. 2.79 ().8 I. 3432. 6 .26. 4.1) }. -. -. 0.0.1. 3432. 6.26 I(X>.OO. 3.99. 548.00. 0.14. -. 0.10. Ral.em. ". O.M. 11.1 R. Tereny specjalne Nieu 7.vtki • l. I\i euż. y tki naturalne 2. Nieu ż ytki sztuczne. '} .74-. I,. 3.57. 0.09. pł y n ~ce. -. 10. 132 0.51. 0.25. \Vod\" •. 9. J .Oh. 0 ._) '-. Pozos tałe. x. 7. 222~. 1J8 II.4R. 6 .7 .1. Kopce. \'. Ó. om. 6.7 .. 1\'. ,. J. 0.00. (i .6 .2. pozostałe. III. ,. 0 .79. 1.90. 05X). -{ ).eN ...J:l.09. -0.1 3. 0 .70. IIX1.OO. 0.79. -{,.05. -'} .-".:ł 2.17. -u. 13. -0 .13. -0. 1.1. -o ,OS. -{ •.05. - H.05. -0.03. --(l.O3. -M' 3. 2.27. 2.27 2.8 1 - l.R I 12.35 - 12 .35 18.77 - 18.77 2054 f-2054j. 1<= - wartoŚ(' j oJchyleri: wy liczone dla UŻY łków I stopnia podziału (kalcEorie u ż.yt kÓw ). v - wartoSc i odchyJcll wyliczonl' dl;! użytKów II stopnia ptxlzialu (grupy użytków). 3" _ wanok i odchylen wylic zone dla u żytkow III stopnia podziału t formy u żytkó w 1) . .1° - wano:ki ik.k·hylcn wyliCi"lmc dJ J uiytk6w IV slopnia podziału (formy u żytków IV) ... +"" -- prtyrosty t;} udz iału J>(\wiCrlCh ni użytkow w 200 1 r. w ~Tosunku do 198 3 r. w punkt ach ... _ .. _ ubytki 'lr udziału pow ilTLC hni u ży tk ów w 2001 r. VI.' stosunku do 19X3 r. \\ punktac h. Żródlo: opracowanie wlasne na podstawie badan terenowych z lat :!()()()...].(XXl1 oraz B. Luclncr. Kier/lilki pr:cmilll/ lI:'yrkOll"(ll/ ia :iellli 11/('r(l(ji. krakol\"skiej. AE w Krakowie. Krakó w 1987. maszynopis pracy doktorskiej.. 1\ '. ag/o. o. "'""':---". ~. --""" ~.

(13) fiU. .. .. ~f(,11/I,. ". Z drugiej stron y. niektóre budynki dot ychczas typowo mieszkalne. administrowane po II wojnic św iatowej najczęściej przez Przed s iębiors tw o Gos podarki Mieszkaniowej (PGM Podgórze )" . zwlaszcza poloi.one wzdlu ż glów nych ci'lgów ko munikacyjnych Podgórza. w następ stwie prywatyzacji zmieniły swoją funk,j~ na mieszkani owo -u s ługową lub iml" mit.!szan:, (!worz;p: tzw, zes poły wie lofunkcyjne, względllie na całkowi cie usługow;!, W sumie . w latach I 9S1- 200 I nastąpił spadek ud z ialu zabudowy czynszowej. do czego przyczy nil y się również wyburzenia. l.wi"zanc z modcrnizacj'lul. Wielickiej wzglc;dnie zlym stanem technicznym obiekiów. Jako przy klad pos lu żyć m07.e zah udo wa bloku ograniczonego wspomnianymi już ulicami: Rękawka - Kraku sa - Liman(lWskiego - św. Benedykta. gdzie w miej sce pierwotnie iSlniej'lcej zabudowy wielorodzinnej zwartej czynszowej zrealizowano obiekty zabudowy wielorodz innej lużnej -' osiedlowej . W przy padku zabudowy jednorodzinnej - niew ielki jej przyrost jesl wynikiem większego tempa inwe stycyjnego w s tos unku do przl'w\l ż ni...: ..kosmetyczny, h" i sporad yczny, h wyburzeli . podobnie jak w przy padku z"budowy czynszowej. zwi'lzanych z modernizacj 'lul. Wielickiej względnie Nowo huckiej . Mnielsze znaczenie odegraly lu zmiany funkcjonalne. Nikly przy rosi zab udowy osiedlowej (z 0.62% w 19S3 r. do 0.75% w 2001 r.) jest efektem wybudowania nielicznych budynków typu .. plombowego". o czy m by la już m owa odnośnie terenów budowy, W sumie. na p ocząt ku 2001 r. na Podgó rzu slw ierdzon o is tnien ie 995 domów i budynk ów mieszkalnych . z lego 666 obiektów zabudowy wiełoro dzinnej zwanej czy nszowej - Ij. ok. 67 % (496 budynków glównych i 170 oficyn) . 77 obiektów zab ud owy wielorodzinnej lu ź n ej osiedlowej i 252 domy jednorodzinne. W budowie z najdowaly się tylko 3 budynki wielorodzinne i 8 domów jednorodzinnych. Trudno ocenić. o ile zmienila się zabudowa mieszkaniowa w stosunku do 1983 r .. gdyż badali dotyczących liczby poszczególInych o biektów w tym okresie nie przeprowadzo no . Natomiast wedlug K . Rollego" w 1910 r .. tj . 5 lat przed przylączeniem Podgórza do Krako wa - w mieśc ie tym znajdowalo s ię 612 domów (w 1869 r. - 2 16)' < '. Oprócz zmian ilośc i owyc h. należy zwróci,· uwagę na z miany jakościowe. polegające między innymi na poprawie stanu lechnicznego wielu budynków. zarówno mieszkalnycl1. jak i niemieszkalnyc11. Szczególnie zauwa ża lne zmiany widoczne są w przypadku zieleni olaczaj'lcej budynki mieszkalne jednoro~1. Nalwa Pod górze w tym pr zy padku dolyo.y d/.idni I.: Y admini s lra cyjn ~j, fUllk\.'jtllluj'-It.:t:j \V p()ltldnj()Wl~j \"l..; sci Krakuwa (1.;1 Wisi:)) w lalm:h I q) I- I(NI. wraz I. inn y m i. o g ra lli!:;u.: h dO ~l: zmie nnych w czasi,,' , Prl.)'kladowo w latal.:h 19 7.'\- 1'J9 1 Kraków s k ł ada l s i\" 1. O ,h,' I\ '\,: h I\lkil.' h dzid lIi<:: KrnwlIdrz:t , Nowa Illu H, P(HJ gbrzc i Ś r()dm i c ~(' ic , W dl. idnicadll ych ulworWllo PrZl'tbi ę hior~lwa GospoJarki KOfllunalm',i. adlllini s tnlj ~l u,' zasohami mic ~ zkalliowY!ll i , zn aJdl!j ' I c.:Y l1li s ię do IlJ45 r, w n;kach prywatnych WiOlkidcli , ~ x K, RoIk', Krokt;\\', ro::,s:'f'I':.t'IIil.' g/,(/IIil' /Cj09 -- /91 5, Gmina SIO!. Król, Mi 'lsla Krakowa, Kraków 193 1, ,\ . .+X(), ~ 'I. D:)tjt,' Krok()\\'(J , .. , t.. J,~ ,. 231,.

(14) Lud/ter. dzinnc.jak i wielorodzinne . W efekcie zmalalo produkcyjne znacze nie ogrodów przydomowych. a wzroslo - rekreacyjne i estetyczne. Zmiany·- nieuchwytne ilościowo - widocz ne są równici. w takich przypadkach. kiedy jeden u żytkownik zostal zaS!:ipiony innym. w obr~bie tej samej formy użytkowania ziemi. Za przykład mogq posłużyć tereny przemysłowe. gdzie w miejsce jednego za kładu przemy s łowe go (np. garbarni - na Zahłociu) pows tał inny (Centrum Techniki Oś wietleniowej ES-System) . Rcasumuj'lc. nale ży podkreś lić. iż w procesie przemian ui.ytkowania ziemi wyróżnić można zarówno pozytywne. jak i negatywne działania . Wśród przeobrażeli pozytywnych należy wymienić nicw :ltpliwy wzrost udzialu terenów komunikacyjnych - tj. dróg. ei'lgów. chodników. parkingów. a ostatnio także mostów (8 grudnia 200 I r. oddano do użytku Most Kotlarski. ł :ICZący Grzcgórzki z Zabłociem)'''.niewicłki wzrost po\Vicrz.:!llli zabudowy mieszkaniowej. spadek udziału terenów przemys łowych. Wśród negatywnych przekształce" należy wyróżnić' wzrost udzialu nieu ży tków sztuczn yc h. OJ tilkl.e ich różnorodnośc i . co nicw'Jtpliwie ()bniż~1 willory estetyczne miasta . Należy tylko mieć nad z ieję. że po okresie przejściowym tereny te zostan:) należycie zagospodarowane. Do innych ujemnych następstw POCZ<ltkowcgo procesu transfoTlnacji gospodarczej. przc!omu XX i XXł w. należy wymienić brak przyrostu powierzchni parków. skwerów. park ów Idnych. ziełeni historycznej. Z dru giej jednak strony. pozytywnym zjawiskiem jest fakt. iż tego typu tereny ni c zostaly przejęte pod bardziej dochodowe inwestycje - np . supermarkety . Naló.y mieć nadzieję. iż I'"~ razie załiczane do nieużytków tereny pockspłoatacyjne powiekszq w przyszłości zieleń historyczną otoczenia Kopca Krakusa . której rolę w krajobrazie Krakowa podkreślał prof. J . Bogdanowski". miłośnik i wybitny znawca ogrodów historycznych. Na uwagę zasługują ogrody działkowe. które w okresie tran sformacji gospodarczej traktowane sq jako użytki rołne. nie zaś jako ziełeń rekreacyjna. Powierzchnia tego typu u ży tków małej e. co potwierdziły również badania autora przeprowadzone na przykladzie Bronowic Wiełkich ". Ogrody dział kowe wypierane są przez budynki mieszkalne . obiekty handlowe. tereny komunikacyjne i inne charakterystyczne dła okresu przejściowego gospodarki pol skiej użytki. Do niekorzystnych zjawisk należy zaliczyć także brak przyrostu. a nawet spadek udziału powierzchni niektórych obiektów usługowych. jak np .: ochrony zdrowia. oś wiaty czy kultury. a dla odmiany nadmierny wzrost powierzchni. 11I1\'t'SIYt:jc kOlllwlika(\jl1(, I\' Krakowi/'. "Krakowski Rynek Nieru cholll(l~t:i" 1001. nr 22. W 2001 r. oddano w Krakowi\'" do 117.ytku drugi mosl na Wi ~ lc, tzw. Zwicfzynicdi.I.)o"II:Y Zwie rzyniec z Dt;hnikami, a pod koniec 1002 r, 1111.'1: i , tJ.w . "Wandy". hlcZ;)cY Mo~ił~' z Rybitwami. ,11 J . BogJanowski. ,, !JIollh'" 1/(/ Kr::'(,lIIiollkllch ... .\(!. ,\~ B , Lucbtcr, GhiwlIl'. kil'r/ll/ki. /,r:,ell/IW/ ....

(15) 1/0 .. . 1I: r1kO\wf11ia : it'mi . ... terenów handlu, co w wicłu przypadkach powoduje konflikt y społecwc ( np. w przypadku lokali zacji supcr- i hipermarkctów) .. Wymienione, sz(.:zcgólnic negatywne skU lki okresu. przej śc i ow ego. go spo-. darki poł sk iej pow odują zahurze nia strukturalne i ckfonnaej, przestrze nn". poszczególnych. uwarunkowanych history(.: znie rejonów miasta . Należy mice nadzieję , i ż w najbli ższy m czasie l e ni cdoci.Uplięc ia zostan.) zlik widowane .. 5.. Zakończenie. Badania przeprowadzone na terenie kolejnej Slrefy uż.y tk ow ania z ie mi ze wnętrzn ej . pozwalają wyciq g nąć wnioski odnosnie do pcr spe ktywi ~l. lleg() rozwoju Krakowa . Slrefa ta. ukształlowana historyczn ie (twor z" j" Jednostki osad nicze przy l.,czonc do Krakowa po I woj nie ś wiatowej), podlega cj:)glym. przemianom - przecie wszystkim jakościowym . co. można zaohscrwow ac analizuj"c tabelę I. W ostatnich latach nie obserwuje s ię zmian lak żywiołowych jak w przy padku budowy Nowej I'łut y, kiedy 10 u ży tki zidonc (przede wszyslkim rolniC Ze) b y ł y w prost wypierane przez uż y tki tec hniczne . W centra ln ych dzielnicach miasla, po łożonych również w anali zowanej sln.:fi e zewn<;lrznej. przcobraż~llia polegaj" przede wszystkim na zasqpieniu jednych użytków lec hnicznyeh innymi. W efekcie w pod zi ale pierw szego stopn ia u ży tków zmian y s" prawic ni czauwa ż ainc . Dopiero uw zg l~dnienie u:i.ytk<lIv bardziej szczegółowych (2., 3. i 4. stopnia szczegółowości) pozwala dokładniej prześ ledzić proces przemian użytkowania ziemi . Nale ży s lwierdzić, ii. perspektywiczne badania pozwO"l ocenić dal sze kierunki rozwoju przestrzennego miasta, na przykład z ie zarówno Podgórza , jak i innych dzieln ic Krakowa, polożonych w tej strefie, lecz ukształtowanych. wodmiennych warunkach hi storyczno-politycznych (np . Bicticzyc), jak i w innych slrefach (np. w przej śc iowej : Kleparza, Kazimierza czy Piasku) . The Ellect ol Economłc Translorma!ion on Changes in Land Use in the Area Around Kraków (Based on !he Former Cadas!re Dis!ric! ol Podgórze) Thc aim or Ihis nrtide is to invcs tigalc the S(u!e ot" dwngcs in land liSI..' in Ihe area arollnd Krak ów brought about by thl' Iransilion from .1 plallllcd to a marK et l'.(Onomy . Thl..' art ide ;lI s() cunstitulcs a (olllinualioll ol' rescan.:h (onductcd by Ihe .lUlhor in ol hl'r ZO IlCS: l'l'rllral, suburban antl cll viwns. The ana lysis n:lales to Podgórze. at OIl C lime a scpa r; I1c.~ city (1784-1 () 15). anu later ,I dislric( ot" Kral<;ów. In I"uture, rese;m.:h should be \.:onductcd on Ihe rcmaining zoncs, as well ilS Podgt"Jrzt!.lo enahk an an;lIysis ot" chan ges in lantluse Sir l\."L' Ihe SCCOIllt half or Ihe ninclccruh cl'rllUry, i .c., from thc moment the l',ldastrc: plan for Krak ów WII S prepareJ in il s then ,ullllinislral ive horder~ ;1IIt! cauaslrl' maps wcre drawn up for IOWIlS and villagcs tha! Wen: subscquenlly ;l1l!lexed to Ihe city..

(16)