Konsolidacja sprawozdań finansowych na świecie

Pełen tekst

(1)Agnieszka Herdan KatH" Rachunkowejel FI ......w.1. Jadwiga. Banaśkiewicz. Ka'."" Rachunko.e•• Flna ....wel. sprawozdaJl , . . nasWlecie 1. Wat,p Wiek XX to okres przemian spolecznych. politycznych oraz szybkiego postępu technologicznego . Dynamiczny rozwój rynków finansowych. znoszenie barier w przeplywie kapitalów. uslug oraz sily roboczej ma niewątpliwie bardzo istomy wplyw na proces ewolucji przedsiębiorstw. Intensywny rozwój ekonomiczny ostatnich kilku lat na rynkach światowych oraz liberalizacja gospodarki spowodowały powstanie korporacji nie tylko w skali mikro-, lecz zwłaszcza makroekonomicznej. Procesy globalizacyjne sprawiają. że coraz częściej podmioty gospodarcze podejmują działania integracyjne. które mają doprowadzić do osiągnięcia większych zysków między innymi dzięki lepszej sprawności dzialania i obniżeniu kosztów . Różnorodność tych procesów sprawia, że właściwe ich odzwierciedlenie w sprawozdaniach finansowych nastręcza wiele problemów.. 2. Rys historyczny konsolIdacii. sprawozdań. finansowych. Pierwsze transakcje lączenia się podmiotów miały miejsce w Stanach Zjednoczonych już w latach 70. XIX w .. lecz ich największe nasilenie nastąpiło dopiero po kryzysie w 1899 r. Były one następstwem coraz swobodniejszego przeplywu kapitalów, braku regulacji w zakresie łączenia się podmiotów oraz dążenia do wykorzystania ekonomii skali. Wynikiem pojawiania się na rynku kapitalowym nowych złożonych form organizacyjno-prawnych była konieczność sporządzania sprawozdań finan sowych w taki sposób, aby odzwiercie-.

(2) Agnieszka Herdan, Jadwiga dlały one pozycje finansową, majątkową przedsiębiorstw,. i dochodową grupy,. Ball(l:~kie\vic:.:. obejmującej. kilka. Pomimo że pierwsza grupa kapitałowa powstała w Stanach Zjednoczonych w 1832 r 1, to pierwsze skonsolidowane sprawozdanie finansowe opublikowane zostało dopiero w latach 90, ubiegłego stulecia. Zasady przyjęte do jego sporządzania nie różniły się jednak od ogólnie obowiązujących reguł dotyczą cych prezentacji danych finansowych pojedynczych podmiotów gospodarczych'. Szybko rozwijające się nowe formy działalności gospodarczej pociągnęły za sobą konieczność zmian w zakresie regulacji rachunkowości. Jednostkowe sprawozdania finansowe podmiotów dominujących prezentujące jedynie aktywa i źródła ich finansowania oraz zyski i straty nie pozwalały na pełną ocenę sytuacji finansowej całej grupy. Problem ten został poruszony na Pierwszym Mię dzynarodowym Kongresie Rachunkowości w SI. Louis przez AL Dickinsona, który jako pierwszy wyraził publicznie potrzebę powszechnego sporządzania i przedstawiania "skonsolidowanego bilansu" (consolidated ba/ance sheet) i "skonsolidowanego rachunku dochodów" (colIsolidated s'atefllell' oj' earnings), czego dał wyraz w drugim wydaniu swej książki pl. Auditing'. Powszechnie uważa się, że jako pierwsza zasady sporządzania skonsolidowanych sprawozdań finansowych wypracowała amerykańska US Steel Corporation, która przygotowała skonsolidowany bilans na dzień 31.12.1902 r. i poddała go analizie'. Według zasad przyjętych przez US Steel Corporation poszczególne pozycje bilansu przedstawione zostały w formie zagregowanej jako suma poszczególnych jednostkowych pozycji składników aktywów i pasywów podmiotu dominującego i jemu podległych. W konsekwencji lokaty kapitałowe podmiotu dominującego w podmiotach zależnych, które dotychczas wykazywane były w sprawozdaniach tylko podmiotu dominującego w wielkości poniesionych na nie nakładów, zostały przedstawione w postaci sumy poszczególnych pozycji aktywów i pasywów podmiotów powiązanych kapitałowo z podmiotem dominującym. Dodatkowo wprowadzony przez US Steel Corporation skonsolidowany rachunek wyników przedstawiał wyniki finansowe osią gnięte przez podmioty zależne, a nie jedynie pozyskiwane z nich dywidendy. Wypracowane przez US Steel Corporation zasady szybko zostały przyjęte przez inne firmy w Stanach Zjednoczonych, co było wynikiem m.in.: - powstawania i rozwoju wielu spółek holdingowych związanych z drugą falą fuzji, R. Ignatowski, Konsolido(ja sprawozdań.flflonsmvych, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1995. 2 Należy pamiętać, że sprawozdania finansowe w tym okresie nic obejmowały rachunku zysków i strat. 3 R. Ignatowski, op. cit., s. 270. 4 Jego współautorem był sam A.L. Dickinson. Zob.: OJ. Prewittts, 8.0. Merino, A HislOr)' oj Accountill in America, Roland Press Publiction, John Wiley&Sons, New York 1979. s. 177. J.

(3) Konsolidacja'. 'finansowych na. ,~wi ec il'. - możliwościami wykorzystywania skonsolidowanych sprawozdań finansowych do celów podatkowych (glównie w latach 1917- I 934), - zaakceptowania konsolidacji przez Nowojorską Gieldę Papierów Wartościowych w 1919 r. jako sposobu sporządzania raportów grup kapitalowych'. W Europie zarówno holdingi, jak i skonsolidowane sprawozdania finansowe rozwinęly się znacznie póżniej . Najbardziej otwarta na nowe rozwiąza nia byla Wieka Brytania. Zdaniem J.R. Edwardsa i K.M. Webba pierw szą próbą sporządzania skonsolidowanego sprawozdania finansowego w tym regionie w postaci skonsolidowanego bilansu bylo opublikowane w 1910 r. sprawozdanie spółki Pearson&KnowlesCoal&lron Co. Ltd · Jego celem bylo wykazanie silnej pozycji bilansowej firmy, co nie było możliwe do zaprezentowania w jednostkowym sprawozdaniu finansowym podmiotu dominującego, dla pozyskania nowych kapitalów poprzez kolejne emisje akcji. Pierwsze skonsolidowane sprawozdanie finansowe zostalo sporządzone dopiero 1920 r. przez spólkę Nobellndustries Ltd., która zaprezentowala swoim udzialowcom zagregowane pozycje bilansu spólki dominującej i podmiotów zależnych w postaci zalącznika do sprawozdania zarządu z działalności spólki'. Pierwsze opracowanie podejmujące problem konsolidacji opublikowane zostalo w Wielkiej Brytanii w 1923 r. W książce pl. Holding Companies and I/leir PlIblished Accollnls' G. Garnsey przedstawi I istotę, cele i techniki konsolidowania sprawozdań finansowych oraz zaproponował trzy sposoby sprawozdawczosci powiązanych kapitalowo podmiotów: - "publikowania jednostkowego bilansu i rachunku zysków i strat podmiotu dominującego wraz z oddzielnymi bilansami i rachunkami zysków i strat wszystkich spółek zależnych wchodz'lcych w sklad grupy, - publikowania polączonego bilansu i rachunku zysków i strat wszystkich spólek zależnych wraz ze sprawozdaniami podmiotu dominującego, - publikowania oddzielnie lub jako uzupelnienie do bilansu spólki dominującej skonsolidowanego bilansu i rachunku zysków i strat w taki sposób jakby tworzyly one jedną jednostkę sprawozdawczą"'W trakcie gruntownej reformy prawa spólek,jaka miala miejsce w 1929 r., problem sporządzania skonsolidowanych sprawozdań finansowych został cał kowicie pominięty. Pomimo że od 1939 r. Londyńska Giełda Papierów Wartościowych wprowadzi la wymóg przeprowadzania konsolidacji sprawozdań grup. W 1939 L wprowadzono obowiązek s porządzania skonsoJ idowanych sprawozdarl finan sowych dla grup notowanych na giełdzie i d oko nujących nowych emisji akcji . C. Nobcs . R. Parker . Comparative Iflternarional Accouming, Prcnticc Hall, Cambridge;: 1991, s . 284. fi J .R . Edwards, K.M. Wcbb , The Development of Groa!, Accounting in tlle Un;tecl Kingdo11! /o /993 , Thc Accounting Historians Joumal, voL II. 1984 , nr l . 7 M. Dav ics, R. Paterson, A. Wilson, UK GAAP, Ernst&YmlOg, Mac MiJ1 ian Publ. Ud. , London 1994 ,s. 158. ~ G . Garnscy • Holding Compan ;es (Ind '''cir Publislu'd AccOImts. Gcc& Co., 1... um.lon 192J. 9 R. Ignatowsk i. op. cil .. s . 273-274 . 3.

(4) Agnieszka Herdan, kapitałowych,. jako warunek emisji nowych akcji, byla ona nadal malo rozpo-. wszechniona 1o . Czynnikami, które wpłynęły na powolnie postępujący rozwój praktyk konsolidacyjnych w Wielkiej Brytanii były: - możliwość ukrycia w jednostkowych sprawozdaniach finansowych podmiotu dominującego nieefektywności dzialania podmiotów podporządkowa nych i wzajemnego wspierania się pożyczkami II, - opór dyrektorów i kierowników, którzy zgodnie z brytyjskim prawem byli odpowiedzialni za publikację sprawozdań finansowych względem konsolidacji", - ograniczenie możliwości tworzenia ukrytych rezerw w nowych warunkach", - postrzeganie skonsolidowanych sprawozdań finansowych jako dodatku do bilansu firmy matki, nie zaś jako jego substytutu, jak miało to miejsce w USA. Zdecydowanie później datuje się rozwój sprawozdawczości grup kapitało wych w Europie kontynentalnej. Spólki niemieckie nie wykazywały zainteresowania konsolidacją aż do lat 30., a wymóg prawny sporządzania tego typu raportów pojawił się dopiero w 1965 r. Obowiązkiem konsolidacyjnym objęte były jedynie krajowe jednostki wchodZi!ce w skład holdingu. Praktyka niemiecka zasadniczo różniła się od angloamerykańskiej. Dla przykładu różnice konsolidacyjne określane były na podstawie wartości księgowej aktywów netto jednostki powiązanej kapitałowo z jednostką macierzystą, a nie na podstawie wartości realnej <fair va/ue). Istotne zmiany w zakresie stosowanych praktyk konsolidacyjnych w Niemczech spowodowało wdrożenie w 1990 r. VII Dyrektywy EWG. Większość niemieckich rozwiązań dostosowana została do wzorów międzynarodowych opartych glównie na rozwiązaniach anglosaskich. Rozwój sprawozdawczości grup kapitalowyeh we Francji był jeszcze wolniejszy. Ch. Nobes oraz R. Parker, powolując się na raporty COB - Francuskiej Komisji Papierów Wartościowych - podają, że w 1967 r. tylko 22 spośród grup kapitałowych notowanych na Paryskiej Giełdzie prezentowały swoje roczne raporty w układzie skonsolidowanym. W latach 70. większość francuskich korporacji dobrowolnie przygotowywała skonsolidowane raporty. Brak ujednoliconych zasad i metod konsolidacji utrudniał jednak dokonywanie porównań działalności korporacji. Stanowiło to wyzwanie dla organów zajmujących się regulacjami w zakresie rachunkowości, którego efektem by lo opublikowanie 1968 r. przez Krajową Radę Rachunkowości szczególowych zasad konsolidacji sprawozdań finansowych I'. lO. Przykład spółki Wm.H.Muller&Co. z 1926 r.. Zob.: C. Nobcs, R. Parker, Comparati~'t' II/ter~. na/ionaJ Accountillg. Prenticc Hall, Cambridge 1991, s. 284. 11 A.E. Dickinson, Accountin Practice and Procedure, Thc Ronald Prcss Co .. New York 1914, s.175-176. 12 C. Nobcs, R. Parker, op. cit .. s. 284. DA.E.Dickinson,op.cit.,s.175-176. 14. R.M. Wilkins, Group Accounts, The Fundamental Principlesjór Accountaflt, Tllc Institutc. of Chartcred Accountant in England and Wales, London 1975, s. 25..

(5) Konsolidacja Jprau·o:.dafi j hllll,.w wych fUl .\:wiecie. W 1971 r. Francuska Komisja Papierów Wartościowych nałoi. yła obowiilzek sporząd zania skonsolidowanych sprawozdań finan sowych, kt óre miały być elementem prospektu emisyjnego spó lek wchodząc ych na pary s ką gieldę . Natomiast dwa lata później wprowadzono wy móg ich badania I'. Dopelnieniem tych osiągnięć bylo nałożenie w 1985 r. obowiązku konsolidacyjnego na grupy kapitałowe zgodnie z wymogami VI! Dyrektywy. Rozwój konsolidacji we Francji w 7.I1acznym st opniu był wynikie m dążeń firm francuskich do wejścia na giełdy w Londynie i Nowym Jorku . Konsolidacja sprawozdań finansowych w krajach takich,jak : Grecja, Hiszpania, Luksemburg czy Włochy nale ż.ała do rzadkośc i. Dopiero lata 90. i VII Dyrektywa zmieniły tę sytuację. Natomiast w Szwajcarii, nie nalci.ącej do Unii. pomimo braku odpowiednich unormowań prawnych, więk s zość holdingów, mając na celu zwięk s zenie jakości informacji dostarczanyc h inwestorom i innym odbiorcom sprawozdań , sporządzała je dobrowolnie . Zakres publikowanych sprawozdań grup kapitałowych w wybranych krajach ś wiata przedstawia tabela l. Tabela I. Zakres publikowanych sprawolChIIi finan sowych w wybran yc h krajach ś wial a S półka. Kraj. Wielka Brytan ia. bilans tak •. Skonsolidowane. malka. rac hunek zysków i str;JI. sprawozdanie z p rze p ł y wó w picni\l.nyc h. bi hm s. •. lak tak tak wk tak. me .. flI C •. USA. Ole. 111('. me. Niemcy. tak tak tak. lak. IlIC. lak tak. me. Francja Holandia. • •. •. /li C. rachunek zysków i sI nI!. tak tak tak tak tak. sprnwozdanie 7. przepl ywów pien ię ż n yc h. tak lak tak tak lak. Źródło : C. Nobcs, R. Parker. op . cil ., s. 296.. Jak można zauważyć , ogromny wpływ na rozwój praktyk konsolidacyjnych w Europie miało wprowadzenie VII Dyrektywy . Wynikało to z ros nącej liczby organizacji gospodarczych powiązanych kapitalowo i potrzeby opracowania jednolitych zasad i metod sporząd z ania skonsolidowanych sprawo zdań tych grup. Podstawowym jej celem była harmonizacja zasad rachunk o wości skonsolidowanej, aby ulatwić porównywalność sprawozdań finansowych na szczcblu międzynarodowym . Dilżono ponadto do rozpowszechniania praktyki konsolidacyjnej w Europie poprzez podkre ś lenie jej niewątpliwych walorów w postaci możliwości uzyskania szerszego zakresu informacji o przed s iębior stwach międzynarodowych . 15. D . Alcx andcr, S. Archcr. TIU! Ellropt'1! AreOLO/ring Gllidt~ . Academic Prcss Ltd .. London. ł992.s . 472 .. ..

(6) Ba na.<:k iewic::. Herdan .. Tabela 2. Wprowadzenie VII Dyrektywy w krajowych regulacjach. Źródło: C.. Kraj. Rok. Niemcy Francja Grecja Luksembu rg Holandia Hiszpania Wielka Brylania Belgia Dania. 1985 1985 1987 1988. rachunkowości. t988. 1989 1989 19<JO 1990. Nobcs, R. Parker, op. cit., s. 287.. W św ietle przyjętych w Dyrektywie rozwiązań celem sporządzania skonsolidowanych sprawozdań finansowych grup kapitałowych jest dostarczenie informacji o stosunkach finansowych istniejących w ramach grupy. Wprowadzenie do systemów rachunkowości krajowej zaleceń VII Dyrektywy obrazuje tabela 2.. 3. Sposoby konsolIdacii. sprawozdań. finansowych. Konsolidacja .\pralVozdwi finansowych gmp kapitalOll'ych . Powszechnie stosuje się następujljCe sposoby sporządzania skonsołidowanych s prawozdań finansowych grup kapitałowych: - metoda pełna ("line by lilie" cOl1solidatiol1) polega na połączeniu sprawozdań finansowych jednostki dominujljcej oraz jednostek zależnych poprzez zsumowanie poszczególnych pozycji aktywów. zobowiązań, kapitałów wła snych, przychodów i kosztów, oraz dokonaniu odpowiednich wyłączeń lub korekt konsolidacyjnych w zakresie wzajemnych powiązali kapitałowych, rozrachunków oraz przychodów i kosztów operacji dokonywanych pomiędzy jednostkami wchodzącymi w skład grupy . Sumowanie poszczegó łnych pozycji odpow iednich sprawozdań finansowych jednostek objętych konsolidacją pełną jest moż liwe tylko wtedy, gdy jednostki s tosują jednakowe zasady wyceny i sporządzania sprawozdań finansowych lO. W sytuacji gdy podmioty zależne s tos ują odmienne metody w powyższym zakresie, wówczas spółka dominująca zobligowana jest do dokonania odpowiednich przekształceń (korekt) w sprawozdaniach finansowych jednostek zależnych. Wyłączenia natomiast mają na celu ustałenie takiej sytuacji , w której tylko transakcje grupy kapitałowej jako całości, w stosunku do reszty otoczenia biznesowego są traktowane jako przychody i koszty tej grupy; Ma lo swoją genezę w leorii jedności i całości. Zgodnie z "I teori'j sk.onsolidowane sprawozdania finansowe powinny odz wierciedlać pclnrj działalność gospodarcz,) grupy kapitałowej i to niezależnie od stmklury prawnej podmiotów j~1 wspó łtworz<}cych, a lakże bez względu na wyslę ~ po wanie ewentualnego udziału mniejszościowego . lt'.

(7) Konsolidacja '~~~~~"!l.'~z:~,,'!.(/~.ś.':It:!:'h~'(:!.'it~'___________. - metoda praw własności ("oll/ille cOII.\O/idolioll", eqllily melhod) - jej istotą jest włączenie jednostek stowarzyszonych do skonsolidowanego sprawozdania finansowego poprzez zastąpienie ceny nabycia udziału posiadanego w jednostce stowarzyszonej jej kapitałem własnym w części należącej do grupy kapitalowej i aktualizacji tych warto śc i, uwzględniając wyniki działal ności jednostki w sprawozdaniach sporządzanych za kołejne łata . Metoda ta ma na celu wykazanie udziałów w jednostkach stowarzyszonych. skorygowanych o przypadające na jednostkę dominującą zmiany kapitału własnego jednostki stowarzyszonej i pomniejszone o dywidendy; - metoda ceny nabycia (COSI mer/wd) . "Zgodnie z tą metodą inwestor księ guje inwestycję w daną jednostkę gospodarczą według ceny nabycia. Ujmuje on przychód tyłkodo wysokości wypłat,jakie otrzymał z tytułu podziału zakumulowanych zysków netto wypracowanych przez jednostkę. w której dokonano inwestycji powstałych po jej przejęciu przez inwestora. Otrzymane wypłaty z zysku. które przewyższają zyski netto jednostki są uważane za zwrot/odzyskanie inwestycji i księgowane jako zmniejszenie ceny nabycia ""; - metoda proporcjonalna (proportiona/ conso/idatioll) - stosuje się ją w wypadku powiązań kapitałowych typu joint-venture. Połega ona na usunięciu inwestycji w spółce stowarzyszonej z biłansu spółki inwestującej (z pozycji "Finansowy majątek trwały") i zastąpienie jej proporcjonałnym udziałem w aktywach i pasywach spółki stowarzyszonej, wraz z ewentuałną premią łub rezerwą konsołidacyjną powstałą w wyniku przejęcia . Konsekwentnie z rachunku zysków i strat nałeży usunąć wszelkie dywidendy otrzymane i należne od spółki stowarzyszonej oraz zastąpić je przypadającą na spółkę dominującą, odpowiednią proporcją zysków i strat spółki stowarzyszonej . Wówczas skonsolidowane zyski/straty zawierać będą właściwą część zysków/strat spółki stowarzyszonej przypadającą na grupę kapitałową. Metody konsołidacji sprawozdań finansowych grup kapitałowych w poszczegółnych krajach świata przedstawia tabeła 3. Konsolidacja sprawozdańjinansowych Iqczących się podmiotów . W praktyce międzynarodowej wyróżnia się dwie metody sprawozdawczości finansowej w zakresie łączenia się podmiotów": - metodę nabycia/zakupu". - metodę łączenia interesów/fuzji u, . Użycie konkretnej metody jest uzałeżnione od warunków, w jakich nastę puje połączenie. 17 Międzynarodowy. wości. IK. Standard Rachunko wo,ki nr 28, Międ zy narodowe Standardy Rachunko-. 1999, International Accounting Commillcc. Londyn 1999 , M. Gmylrasiewicz, A. Karmań sk'l, RlIclllwkmvo.{(( Im!dillgów, Difin - Vademecum Rachun-. Warszawa 1996. s. 555 . 19 W Polsce Ustawa o rachunk o wości dopuszcza stosowanie tylko met ody nabycia. :lO Metoda tajest powszechnie stosowana w większości krajów o anglosaskim modelu rachunkowości. Je st także dopuszczona pn.cz Międzynarodowe Standardy Rachunkowosci (lAS). kowości,.

(8) Agnieszka Herc/ali, Jodwiga BUllaJkiewicz. Tabela 3. Porównanie praktyk konsolidacyjnych stosowanych w grupach kapitalowych w wybranych krajach Metoda łąc zenia inte resów. Kraj. USA. dozwolollił. Wielki! Brytania Hohll1dia Niemcy Francja Japonia. Polska. dozwolona dozwolona dozwolona dozwolnml niedozwolona niedozwolona. Metoda tak tak lak lak lak tak Jak. pełna. Metoda praw wła s ności. tak tak tak tak. Metoda t:eny nabycia • mc •. llIe · niC •. tllC ·. lak. me. tak tak. me. • •. JlIC. Zródło: opracowlm ie własne na podstawic: A. Karmańska, KOIl.'ioliduc.'ja Jprall'o:dmj wych II' pmkl)'(,(' świdrowej , I NFOR , 1998 , nr 12 , s. 24 .. fil/lin\'{} -. Melodallabycia (pllre/WJe 1I1('llIod) uwaźana jest za najstarszą i najpow-. szechniej stosowaną w międzynarodowej praktyce metodę sporządzania skonsolidowanych sprawozdari finansowych ". Stosuje się jq w wypadku. gdy w wyniku polączenia jeden z lączących się podmiotów przejmuje kontrolę nad aktywami netto i działalnośc ią innego w zamian za transfer aktywów. uregulowania zobowiązań lub emisję nowych akcji. Zgodnie z tą metod_I aktywa oraz zobowiązania przyłączanej jednostki powinny zostać ujęte według ich rzeczywistej wartosc i. Nadwyi,ka rzetelnej wartości płaconej przez nabywcę ponad rzetelną wartość aktywów firmy przejmowanej nazywana wartością firmy (goodwill ) powinna zos tać uznana i wykazana w bilansie nabywającego jako składnik wartości nicmatcrialnych i prawnych. który podlega umorzeniu w kolejnych latach po połączeniu", Sporządzanie sprawozdań finansowych metod'l nabycia polega na : - wykazaniu w rachunku zysków i strat Ucdnostkowym lub skonsolidowanym) przychodów. kosztów i wyniku finansowego za okres od dnia nabycia do dnia kończącego rok obrachunkowy: - ustaleniu w dniu połączenia i przejęcia kontroli przez podmiot przylącza jqcy łącznej ceny nabycia wartości rynkowej aktywów nellO oraz ewentuałnej wartość firmy - goodwilllub rezerwy kapitałowej ( ujemną wartość firmy. tzw , /legaliv goodwill), Łączna cena nabycia obejmuje wszystkie koszty bezpośrednio związane z transakcją, W wypadku zamiany aktywów należy stosować cenę rynkow,! aktywów tworzących podstawę transakcji : A. Hclin, K. Zordc, Fuzje i przej{'cia, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polst:c, Wurszawa 1999, s. 198 . 22 Regulacje prawne poszczególnych krajów określaj., maksymalny okres, w jaki ma nast;lpic całkow i te umorzenia wartości firmy. Wcdłu g lJS GAAP okres tcn wynosi 40 lat, lAS nakazuj" dokonm: tego w ci,}gu 20 lat, natomiast w Polscl! okres ten wynosi 5 lal. Ponadto w Wielkiej Bry tanii w niektórych przypadkach istnieje mo :i.liwo sć jednorazowego umorzenia w;lr!ości firmy 21. w momencie. połączenia ..

(9) na. •. •. •. JWlene. - ustalając wartość rynkową netto. nie można uwzględniać przeszłych strat (zjawisk powstałych po dniu dokonania transakcji. chyba że dotYCZ'l one operacji powstalych przed dniem nabycia). ani też przewidywanych. bądź planowanych kos ztów restrukturyzacji lub innych działań naprawczych. jeżeli nie są one częśc ią zobowiązań jednostki przejmowanej na dzień nabycia . Metoda Iqczenia illleresów (pooling of interest method). U podstaw tej metody legło założenie . że akcjonariusze łączących się przedsiębiorstw łączą swoje udziały. stając s ię w s półwłaścicielami obu firm . Udziałowcy/akcjona riusze łączących się przedsiębiorstw o bej mują kontrolę nad całością (lub prawie cało ścią) aktywów netto. aby zapewnić sobie stały. wspólny udział w podejmowanym ryzyku i uzyskiwanych korzyściach wiążących się z połą czonym podmiotem gospodarczym. gdzie żadna ze stron nie jest podmiotem kontrolującym dzialalność pozostałych . W wyniku tego połączenia powstaje jeden podmiot gospodarczy. Możliwo ś ć zastosowania tej metody jest uzale żniona od spełnienia przez łączące się jednostki określonych warunków. W Stanach Zjednoczonych. gdzie metoda ta jest najpowszechniej stosowana. podmioty muszą sprostać 12 rygorystycznym warunkom . Do najistotniejszych z nich należą 2.1: - każda z łączonych spółek jest niezależna. nie była dotychczas oddziałem. filią, spólką zależną bądź stowarzyszoną wobec drugiej jednostki podlegającej fuzji w okrcsie ostatnich dwóch lat przed połączeniem, - proces łączenia na stępuje poprzez jednorazow" transakcję i musi zostać zakOliczony przed upływem I roku od dnia rozpoczę c ia połączenia. - w wyniku połączenia akcjonariusze spółki przejmowanej nabywają akcje (w formie zamiany) o tych samych prawach. co dotychczasowi akcjonariusze w spółce przejmującej. Zamianie podlega nie mniej niż 90% akcji jednostki przcJmowaneJ. - żadne z połączonyc h przedsiębiors tw nie może nabywać akcji własnych poza ściśłe określonymi okolicznościami . - w okresie dwóch lat po połączeniu interesów . żadna ze spółek nie dokona zmian w wielkości kapitalu akcyjnego bądź w uprawnieniach (prawa do głosu) dotychczasowych akcjonariuszy, - żadne z łączących s ię przedsiębiorstw nie zamierza bezpośrednio umorzyć bądż zakupić akcji wyemitowanych w wyniku poł'lczenia przedsiębiorstw. - żadne z ł'lczących się przedsiębiorstw nie planuje w okresie po połącze niu sprzedaży dotychczasowych aktywów bądź znacznego ograniczenia dotychczasowej działalności. Sporz'ldzanie sprawozdania finansowego łączących się podmiotów metodą łączenia interesów polega na prostym sumowaniu przychodów i kosztów obydwóch jednostek za okres od początku roku obrachunkowego do dnia biłanso wego oraz aktywów i pasywów z uw zględnieniem ewentualnych wyłączeri •. 21 Por.:. •. C. Nobcs. R. Parka op . cit,; S . Surdykowska. Rllclllmk()w(/J(..~ międzynarodo wa , Zaka·. myC7.c, Krak6w 1999..

(10) Agnieszka Herdan, Jadwiga. Balla.~kiewicz. z tytułu udziałów, jakie jedna jednostka posiada w drugiej. W rachunku zysków i strat za rok obrachunkowy, w którym dokonano połączenia wykazuje się łączne przychody i koszty za cały okres sprawozdawczy, a więc niezależ nie od momentu, w którym dokonano połączenia. Koszty powstałe w wyniku nabycia lub połączenia przedsiębiorstw obciążają w całości koszty okresu, w którym nastąpiła transakcja. W przeciwieństwie do połączeń wycenionych metodą pozyskania nie dokonuje się przeszacowań wartości księgowych aktywów do ich wartości rynkowej, co wynika z faktu, jak podkreślają zwolennicy tej metody, że "przy połą czeniu składniki majątkowe nie ulegają zmianie, a emisja nowych udziałów/akcji dotyczy głównie sfery interesów akcjonariuszy i w mniejszym stopniu łączących spółek. Z tej samej przyczyny błędne byłoby przeszacowanie aktywów łączących się jednostek. Ewentualna różnica między emisjq nowych akcji i dodatkowym transferem aktywów, a kapitałem własnym nabytego lub połączonego przedsiębiorstwa obniża wartość kapitału własnego inwestora"24. Metody konsolidacji sprawozdań finansowych w poszczególnych krajach świata przedstawia tabela 4. Tabela 4. Porównanie praktyk konsolidacyjnych stosowanych przy podmiotów gospodarczych Kraj. Metoda. USA Wielka Brytania Holandia Niemcy Francja Japonia. Polska Zródło:. łączenia. interesów. łączeniu się. Metoda nabycia. dozwolona dozwolona dozwolona dozwolona dozwolona niedozwolona niedozwolona. dozwolona dozwolona dozwolona preferowana preferowana wymagana wymagana. opracowanie własne na podstawie: A. Karmańska, op. cit., s. 24.. W kontekście powyższych rozważań zauważyć należy, że: l) przy połączeniu metodą nabycia wynik finansowy spółki przejmowanej do dnia przejęcia majątku przez spółkę przejmującą nie ma wpływu na wynik finansowy spółki przejmującej. Natomiast przy połączeniu metodą łączenia interesów wynik finansowy jest zbiorczym zestawieniem wyników finansowych obydwu podmiotów od początku do końca okresu sprawozdawczego; 2) w aktywach spółki przejmującej w wypadku metody połączenia interesów nie występuje ani skorygowana wartość aktywów netto do ich wartości rynkowej, ani też wartości firmy. Oznacza to, że rachunek zysków i strat nie zostanie w przyszłości obciążony kosztami z tytułu amortyzacji, odnoszącymi się do przeszacowanych wartości aktywów netto bądź wartości firmy; 24. A. Helin, K. Zorde, op. cit., s. 219..

(11) Konsolidacja'. 3) zastosowanie konkretnej metody ma bezpośredni wpływ na wiele podstawowych wskaźników finansowych, m.in. takichjak" : - wskaźnik cena/zysk , obrazujący relację miedzy wartością rynkową akcji a zyskiem przedsiębiorstwa. W wypadku metody łączenia interesów wskaźnik ten będzie zazwyczaj wyższy niż w wypadku połączenia metodą nabycia. Róż nica wynika zarówno z wyższego zysku. jak i niższej sumy bilansowej, - wskaźnik oprocentowania kapitalu zaangażowanego i kapitału własnego, obliczany jako relacja zysku netto w odniesieniu do sumy biłansowej względ nie do kapitału własnego, ze wzgłędu na wyższy zysk , niższą sumę bilansową i niższy kapitał własny wykazuje taką samą tendencję . Najczęściej stosowanym sposobem konsolidacji sprawozdań finansowych jest metoda nabycia. Jednak - jak zwraca uwagę wielu autorów" - istotnym mankamentem tej metody jest konieczno ś ć uznawania wartości firmy oraz jej umarzania w kolejnych latach . Sprawia to, że wyniki finansowe w tych okresach zos tają obciążone dodatkowymi kosztami, co z punktu widzenia akcjonariuszy nie jest zbyt korzystnym rozwiązaniem. Dlatego wiele podmiotów decyduje się na stosowanie metody łączenia interesów, gdzie problem ten nic występuje . Dodatkowym elementem przemawiającym za takim rozwiązaniem, jak podkreśla P. Williamson , są towarzyszące jej relatywnie niskie koszty". Coraz częściej jednak podkreślany jest fakt, że regulacje pozwalające na jej stosowanie są nieprecyzyjne i zawierają nieścisiości , co powoduje powstawanie uzasadnionych obaw, czy metoda ta umożliwia przedstawienie rzetelnego i prawidlowego obrazu łączących się podmiotów, a w związku z tym, czy rzeczywi ste efekty fuzji odbiegają od tych prezentowanych w sprawozdaniach i w jakim stopniu. W wielu wypadkach menadżerowie świadomie wykorzystują metodę łączenia interesów do manipulacji bilansowych (a ccoulltillg magie)", aby przedstawić połączenie jako niepodważalny sukces. Jest to możliwe przede wszystkim ze względu na brak "wyceny wartości rynkowych aktywów netto i pelnego zakwalifikowania wyników finansowych lączonych podmiotów, co pozwala na zatuszowanie niekorzystnych transakcji i ich póżniejszych skutków finansowych"" . Ponadto możliwość zastosowania tej metody często skłania nabywców, o słabych wynikach finansowych w danym okresie sprawozdawczym, do połączenia się z innym podmiotem o lepszej rentowności pod koniec okresu obrachunkowego i tym samym wykazanie znacznie lepszej łącznej rentowności , co nie by loby możliwe w wypadku metody nabycia.. A. Hclin. K. Zorde. op . dl. . s. 220. 26 A. Hclin . K. Zordc . op . cif.; P . Williams , A(:am/llillg - Wity tlle Worltl Will Pay Ih" !'r;ct' oj US Mag ers tIUlI are 1I0t Ali lhal They Sam , Financial Dircetor • May 1999; S. Sudarsanam, Fuzje i przejęcia, WIG-Press , Warszawa 1999 . n P. Williams. op. cif. 2~ A. Hclin. K. Zorde. op . ci/. , S . 220. 29 Ibidem . 2S.

(12) Herdan,. 4.. Zakończenie. Podstawowym celem, jakim mają slużyć skonsolidowane sprawozdania finansowe, jest przedstawienie rzetelnego i prawdziwego obrazu złożonych struktur gospodarczych. Sprawozdania te sporządzane są w dwóch wypadkach: - jako łączne sprawozdania grup kapitałowych, - w momencie łączenia się podmiotów gospodarczych. Metody wykorzystywane w pierwszym wypadku są powszechnie akceptowane, natomiast te stosowane przy łączeniu się firm wzbudzają wiele kontrowersji. Często pojawia się pytanie, czy w obecnych warunkach, tak różnych od tych, w których zostały opracowane poszczególne standardy, stosowane dotychczas metody pozwalają na realizację stawianego im celu. Pytanie to zadają sobie między innymi członkowie organizacji opracowujących standardy sprawozdawczości finansowej. Jak stwierdza E. Jenkins, przewodniczący FASB: "patrząc na dwie powszechnie wykorzystywane metody sporządzania skonsolidowanych sprawozdań finansowych łączących się podmiotów zastanawiamy się, że być może powinna być tylko jedna metoda, a jeśli tak - to która?" Należy pamiętać, że każda z nich posiada swoich zwolenników. jak i przeciwników. Może więc należy poszukać nowego rozwiązania, które byłoby w stanie sprostać warunkom globalizacji. Literatura Alexander D., Archer S., Tlle EW'open ACcou111ing Guide, Academic Press Ltd., London 1992. Oavies M., Paterson R., Wilson A., UK GAAP, Ernst&Young, MacMillian Publ. Ltd., London 1994. Dickinson E., Accou1l1in Practice and Procedure, The Ronald Press Co., New York 1914. Edwards J.R., Webb K.M., The Development ofGroup Accountillg in the Uf/ited Kingdo»l to 1993, The Accounting Historians Journal, vol 11,1984, nr I. Gamsey G., Holding eompanies and their Published ACCOllllts, Gee& Co., London 1923. Gmytrasiewicz M., Karmańska A., Rachlmkowo~:ć holdiflgó~v, Difin - Vademecum Rachunkowości, Warszawa 1996. Helin A., K. Zorde, Fuzje i przejęcia, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1999. Ignatowski R., Konsolidacja sprawozdmifinansow)'ch, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1995. Karmańska A., Konsolida(ja sprawozdmj finansowych Hl praktyce ,~wiatowej, INFOR, 1998,nrI2. Nobes C., Parker R., Comparative International Accounting, Prentice Hall, Cambridge 1991. Prewittts OJ., Merino B.D., AHistory ofAccoulltin in America, Roland Press Publiction, John Wiley&Sons, New York 1979. Sudarsanam S., Fuzje i przejęcia, WIG~Press, Warszawa 1999. Surdykowska S., Rachunkowo,f(( mirdzynarodowa, Zakamycze, Kraków 1999. Wilkins M., Graup Accounls, Thi' Fundamental Principlesfor Accounlant. The lnstitute ol' Chartered Accountant in England and Wales, London 1975..

(13) K. IUl. •. •. •. sw/e c/{!. \Villiams P.. An:oullring - \VII)' TlIe World Will Pay IlIt' Pric('. (~r US. Magl'rs TIUlI Arf' NO!. AII71wl TIIl'Y S('('ł1I , Finandal Direclor. May 1999 .. The Consolldatlon ol Financial Stalemenls allhe Global Level Tbc globalisation of the world economy and (he appcarancc ol' complex rnulti- and trans·natklOal economic entities has meant Ihat more and more onen (he financia! stalements or individual entities aTe being displaccd by (;oJlsolidatcd financial reports. This article aims to give an aceounl of (he hislorkal faclOrs Ihat giWC rise to consolidated financial reports. and of the way they aTe drawn up..

(14)