Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 64 (6), 749-752, 2008

Medycyna Wet. 2008, 64 (6) 749

Artyku³ przegl¹dowy Review

Niezwykle istotn¹ komórk¹ uk³adu odpornoœciowe-go (UO) ssaków jest granulocyt obojêtnoch³onny (neu-trofil – mikrofag – komórka polimorfonuklearna – PMN), który dziêki swoim zdolnoœciom do procesu fagocytozy stanowi pierwsz¹ liniê obrony i bardzo wa¿-ny element odpornoœci naturalnej (1, 10). Ten bardzo aktywny proces, jakim jest fagocytoza, sk³ada siê z czte-rech podstawowych etapów, to jest: migracji i chemo-taksji, przylegania (adherencji), poch³aniania i we-wn¹trzkomórkowego trawienia i zabijania, w wyniku którego dochodzi do niszczenia substancji „obcych”, ale tak¿e aktywacji innych elementów uk³adu odpor-noœciowego (UO) (1, 10). Warto dodaæ, ¿e fagocytoza ³¹czy siê z pinocytoz¹, endocytoz¹, egzocytoz¹ (3), jak te¿ opisan¹ ostatnio „zewnêtrzn¹ fagocytoz¹” (3, 14).

Pinocytoz¹ okreœla siê pobieranie substancji obcych w stanie p³ynnym do wnêtrza komórek. W tym proce-sie b³ona ulega wpukleniu do œrodka, tworz¹c pêche-rzyk zawieraj¹cy pobran¹ substancjê, która wewn¹trz cytoplazmy jest degradowana enzymami ziarnistoœci. Endocytoza to trawienie cz¹stek wewn¹trz komórki przez lizosomy*)_{, czyli ob³onione struktury}

komórko-we, zawieraj¹ce enzymy hydrolityczne wspomagaj¹ce wewn¹trzkomórkowe trawienie i zabijanie. Obok ty-powej, klasycznej endocytozy wykazano inny mecha-nizm wnikania do komórek (szczególnie wirusów) i jest to endocytoza kierowana receptorami z udzia³em do³-ków op³aszczonych klatryn¹, endocytoza niezale¿na od klatryny i warunkowana przez kaweole oraz

endocyto-za z udzia³em tratw lipidowych (4). Natomiast egzo-cytoza to wydalanie ziarnistoœci do przestrzeni poza-komórkowej i niszczenie obcych substancji. Opisano tak¿e pewn¹ formê egzocytozy okreœlan¹ jako „ze-wnêtrzn¹ fagocytozê”, dzia³aj¹c¹ poprzez wytworzenie tzw. sieci NET (neutrophil extracellular trap) (3, 11, 14). Wykazano, ¿e w momencie aktywacji neutrofili, np. przez bakterie Gram-dodatnie i Gram-ujemne, wy-rzucane s¹ z nich chromatyna oraz granule wszystkich rzêdów, np. elastaza, katepsyna G, MPO, laktoferyna i ¿elatynaza, co doprowadza do formowania siê „sieci” zewn¹trzkomórkowej NET, w której bakterie zostaj¹ uwiêzione, a nastêpnie inaktywowane (3). Trzeba tak-¿e dodaæ, tak-¿e wykrycie w NET zawartoœci DNA œwiad-czy o tym, ¿e struktura ta nie jest pasywn¹ form¹ obro-ny komórek PMN, lecz aktywn¹ form¹, reaguj¹c¹ na sygna³y z zewn¹trz (11). Tê formê fagocytozy, oprócz neutrofili, stwierdzono tak¿e w komórkach dendrytycz-nych, makrofagach i limfocytach (11). Przyjmuje siê, ¿e zewn¹trzkomórkowa sieæ, g³ównie neutrofili, wraz z procesem fagocytozy i jej odmianami, stanowi wa¿ny element odpowiedzi naturalnej, dziêki której zarazki s¹ nie tylko szybko likwidowane, nawet w sposób fizycz-ny – w przypadku sieci NET, która uniemo¿liwia ich rozprzestrzenianie, ale tak¿e, jak wspomniano wczeœ-niej, dochodzi do aktywacji innych elementów uk³adu odpornoœciowego (3, 14). Omawiaj¹c te zjawiska, wspomnieæ nale¿y tak¿e o autofagii – to jest konserwa-tywnym mechanizmie, który utrzymuje homeostazê ko-mórkow¹, np. w gruczole piersiowym u cz³owieka czy mlekowym u zwierz¹t (15). W procesie tym bardzo

Fagocytoza granulocytów obojêtnoch³onnych

– fakty znane i nieznane

PAULINA NIEDWIEDZKA, WIES£AW DEPTU£A

Katedra Mikrobiologii i Immunologii Wydzia³u Nauk Przyrodniczych USz, ul. Felczaka 3a, 71-412 Szczecin

NiedŸwiedzka P., Deptu³a W.

Phagocytosis of polimorfonuclear cells – known and unknown facts

Summary

The paper concerns a very important element of innate immunity, i.e. the polimorfonuclear cell, which by the process of phagocytosis participates in defending the macroorganism against pathogens. New facts about phagocytosis have been described – metalloproteises and galectins regulating migration, selectins enhancing adherence, opsonins taking part in absorbance and oxygen dependent and independent systems as mechanisms of intracellular digestion and killing. Moreover, fate of the phagocyted polimorfonuclear cell has been shown, including apoptosis.

Keywords: polimorfonuclear cell, phagocytosis

*) _{Organelle te s¹ przez niektórych uto¿samiane z ziarnistoœciami}

Medycyna Wet. 2008, 64 (6) 750

istotn¹ rolê odgrywa podwójna b³ona, która w warun-kach krytycznych dla komórki, op³aszcza wybrany, prze-znaczony do usuniêcia obszar cytozolu (8). Powsta³y autofagosom rozpoczyna dzia³anie trawienne po przy-³¹czeniu siê do niego lizosomu i w ten sposób sk³ad-niki „oczyszczonej” ze zniszczonych fragmentów cy-toplazmy mog¹ ponownie funkcjonowaæ (8). Ponadto autofagia to istotny element obrony organizmu, co wy-kazano np. w przypadku Mycobacterium tuberculosis (22). Bakterie te, poprzez zahamowanie dojrzewania typowych fagosomów, unikaj¹ degradacji w procesie fagocytozy, zaœ autofagia indukuje fuzjê fagosomów za-wieraj¹cych M. tuberculosis z ziarnistoœciami I-rzêdo-wymi przy wspó³udziale IFN-ã, prowadz¹c do zabicia tych patogenów (22).

Proces fagocytozy przebiega stosunkowo szybko w przypadku komórek PMN, a wolniej w przypadku komórek MN (monocyty, makrofagi), gdy¿ te ostatnie komórki po przejœciu do krwi s¹ mniej dojrza³e (1). Nadto, ze wzglêdu na receptory FcIg i dope³niacza Vincente-Manzanares i wsp. (25) wyró¿niaj¹ dwa mo-dele procesu fagocytozy: typ I zale¿ny od receptorów immunoglobinowych (FcIg) i typ II zale¿ny od recep-torów dope³niacza. Wskazuje siê tak¿e, ¿e wa¿nym ele-mentem w przebiegu procesu fagocytozy jest retikulum endoplazmatycze (ER) komórki i fagocytozê tak¹ okreœ-la siê jako mediowan¹ ER (9). Proces ten polega na tym, ¿e kiedy fagocytoza ma siê rozpocz¹æ, ER przesu-wa siê w kierunku b³ony cytoplazmatycznej i ³¹czy siê z ni¹, co wzmaga proces formowania siê fagosomu – struktury spe³niaj¹cej w komórce liczne funkcje, w tym zabijanie wch³oniêtych patogenów, co jest mo¿liwe dopiero po osi¹gniêciu przez niego dojrza³oœci (22). Fagosom osi¹ga dojrza³oœæ po serii podzia³ów i fuzji z ziarnistoœciami I-rzêdowymi i endosomami – struk-turami odpowiedzialnymi za sortowanie materia³u po-branego w drodze endocytozy. To prowadzi do powsta-nia fagolizosomu – struktury wysoce hydrolitycznej i niszcz¹cej patogeny, tym bardziej, ¿e w jego wnêtrzu gromadzi siê oksydaza NADPH, która poprzez regu-lacjê pH zapewnia optymalne œrodowisko proteazie, która w sposób bezpoœredni zabija zarazki (22).

Migracja (ruch spontaniczny) czy chemotaksja (ukie-runkowana migracja) komórek PMN, jest uwarunko-wana wystêpowaniem na ich powierzchni wielu recep-torów, w tym dla czynników chemotaktycznych i dla cz¹stek adhezyjnych (7). Obecnie dowiedziono, ¿e che-motaksja wspomagana jest przez uwolnienie metallo-proteinaz (MMP), które s¹ zdolne do degradowania strukturalnych komponentów matrix komórek PMN, takich jak: kolagen, fibronektyna i laminina, które stanowi¹ SAM – czyli cz¹steczki substancji miêdzy-komórkowej (20). Dotychczas zidentyfikowano w neu-trofilach trzy rodzaje metalloproteinaz: kolagenazê MMP-8 wystêpuj¹c¹ w obrêbie ziarnistoœci II-rzêdo-wych, ¿elatynazê MMP-9 w obrêbie ziarnistoœci III-rzê-du oraz leukolizynê MMP-25, która znajIII-rzê-duje siê w ziar-nistoœciach II, III- i IV-rzêdowych, jak te¿ w b³onie

ko-mórkowej neutrofili dojrzewaj¹cych (10). Wszystkie metalloproteinazy s¹ syntetyzowane jako nieaktywne proformy (10), a ich aktywacja zachodzi w przestrzeni zewn¹trzkomórkowej za pomoc¹ proteaz serynowych lub innej MMP (23). Metalloproteinazy maj¹ swoje spe-cyficzne inhibitory tkankowe – TIMP1-4 (tissue inhi-bitors of metalloproteases), które dzia³aj¹ antagonistycz-nie do proteaz kolagenazowych i ¿elatynazowych (10). Wœród funkcji TIMP wymienia siê: spowalnianie pro-liferacji komórek poprzez TIMP-2, powodowanie apop-tozy w komórkach raka jelita grubego poprzez TIMP-3, hamowanie angiogenezy w wyniku oddzia³ywania TIMP-3 oraz spowalnianie wzrostu nowotworu i po-wstawania przerzutów poprzez TIMP-1 i TIMP2 (23). Uwa¿a siê (10), ¿e zachowanie równowagi pomiêdzy MMP i TIMP jest istotnym czynnikiem podczas pro-cesów obronnych m.in. w chorobach p³uc, astmie czy syndromie AIDS (10, 23). Wykazano tak¿e (17), ¿e na proces migracji komórek PMN maj¹ wp³yw bia³ka okreœlane jako galektyny, których do tej pory opisano 10 (galektyna 1-4, 7-10, 12, 13), a których rolê wi¹¿e siê z udzia³em w adhezji i proliferacji komórek, w tym PMN oraz transformacji nowotworowej. Obecnie do-wiedziono (17), ¿e galektyna-8 w znacznie wiêkszym stopniu ni¿ galektyna-1 i 3 moduluje chemotaktyczne w³aœciwoœci neutrofili, a tak¿e wp³ywa na czwarty etap procesu fagocytozy, jakim jest wewn¹trzkomórkowe za-bijanie zarazków przez komórki PMN. Równie¿ efekt chemotaktyczny neutrofili warunkuj¹ IL-8 i leukotrien – LTB₄, jako ¿e substancje te reguluj¹ szybkie i odpo-wiednie reagowanie neutrofili na sygna³ z zewn¹trz, gdy¿ wzmagaj¹ one adherencjê leukocytów do komó-rek œródb³onka oraz dzia³aj¹ silnie chemotaktycznie na neutrofile (13). Podczas ukierunkowanego ruchu (che-motaksji) komórki PMN, z ich ziarnistoœci I- i II-rzê-dowych wydzielane s¹ g³ównie przy pomocy wêz³ów sekrecyjnych (secretory vesicles) – na drodze egzo-cytozy, takie enzymy, jak kolagenazy i proteazy sery-nowe, które dodatkowo aktywuj¹ ruch i u³atwiaj¹ prze-mieszczanie siê komórek PMN (10).

Przyleganie (adherencja) to drugi etap procesu fago-cytozy komórek PMN warunkowany jest w pierwszej kolejnoœci selektynami, jako ¿e one wspó³tworz¹ po-cz¹tkowy stan przylegania stabilizowany integrynami, takimi jak CD11b i MAC-1 (24). Wykazano równie¿ (10), ¿e na prawid³owe dzia³anie komórek PMN, szcze-gólnie w sprawnym przebiegu adherencji, maj¹ wp³yw równie¿ wêz³y sekrecyjne, które rozpadaj¹ siê np. w wyniku stymulacji komórek PMN takimi substan-cjami, jak fMLP (formylmethionyl-leucyl-phenylala-nine) czy PMA (phorbol myristate acetate) (10). Do-wiedziono równie¿ (26), i¿ na przebieg przylegania ma wp³yw stopieñ polimeryzacji aktyny w cytoszkielecie tych komórek, dziêki któremu formuje siê struktura fa-gosomu. Struktura aktyny odpowiedzialna jest równie¿ za translokacje i fuzje lizosomów, które przyczyniaj¹ siê do eliminacji niepotrzebnych struktur poprzez ich trawienie (w procesie autofagii) (26). Ponadto

stwier-Medycyna Wet. 2008, 64 (6) 751

dzono, ¿e cytoszkielet komórek PMN wp³ywa tak¿e na reorganizacjê ich b³ony, zmianê lokalizacji receptorów na nich, a tak¿e prowadzi do lepszego wykorzystywa-nia sygna³ów docieraj¹cych do granulocytów obojêt-noch³onnych, jak te¿ wp³ywa na odpowiedni przebieg procesu ró¿nicowania siê neutrofili (25, 26). Struktura odpowiednio u³o¿onych mikro- i makrofilamentów cytoszkieletu komórek PMN jest zatem wa¿na w pra-wid³owym przebiegu adherencji komórek PMN (26). Ogromny wp³yw na prawid³ow¹ strukturê cytoszkiele-tu komórek PMN maj¹ tak¿e selektyny L, E i P (1, 10, 26), które wspó³dzia³aj¹ z wêz³ami sekrecyjnymi (se-cretory vesicles) komórek PMN, to jest rezerwuarem receptorów b³onowych, niezbêdnych w najwczeœniej-szych fazach zapalenia i odpornoœci przeciw zarazkom (26). Wêz³y sekrecyjne bogate s¹ m.in. w â2-integrynê

CD11b/CD18, receptor dope³niacza 1 (CR1), recep-tory fMLP, receprecep-tory CD14 i CD16 oraz SCAMP i VAMP-2 (10). Ten ostatni czynnik (VAMP-2) nale¿y do rodziny bia³ek R-SNARE (soluble-N-ethylmaleimi-de-sensitive-factor accessory-protein receptor), których istotnym elementem jest zawarty w cz¹steczce „motyw argininowy”, okreœlany jako R (21). Czynnik R we wspó³dzia³aniu z czynnikiem STX4, nale¿¹cym do ro-dziny Q-SNARE, których cech¹ charakterystyczn¹ jest posiadanie glutaminy w cz¹steczce, pozwala na uczyn-nienie ziarnistoœci z granul II- i III-rzêdowych komó-rek PMN (21). Sygna³em do dzia³ania wêz³ów sekre-cyjnych jest wyrzut L-selektyn z powierzchni komórek PMN, co zapewnia neutrofilom m.in. bli¿szy kontakt ze œródb³onkiem naczyñ, u³atwiaj¹c proces przylega-nia (10). Wêz³y sekrecyjne bior¹ tak¿e udzia³ w inte-gracji leukocytów do œródb³onka naczyñ, choæ czyn-noœæ ta w g³ównej mierze warunkowana jest selekty-nami L, E i P, które wi¹¿¹c siê z ró¿nymi ligandami, warunkuj¹ ekspresjê komórek UO we krwi (26). I tak ekspresja neutrofili g³ównie ma miejsce dziêki L-selek-tynie, choæ tak¿e P-selekL-selek-tynie, w wyniku wykorzystania obecnoœci PSGL-1 (P-selectin glycoprotein ligand 1) na ich powierzchni, co powoduje zbli¿anie siê ich do miejsc infekcji i ognisk zapalenia (10).

Poch³anianie komórek PMN to trzeci etap w proce-sie fagocytozy i wi¹¿e siê on z dostaniem siê zarazków do wnêtrza komórki, w wyniku czego tworzy siê wa-kuola trawienna – fagosom (1). Ten etap procesu fago-cytozy jest œciœle zwi¹zany z opsonizacj¹, czyli op³asz-czaniem komórki poch³anianej m.in. przeciwcia³ami (Ig) czy dope³niaczem (C) (1, 7). Dowiedziono, ¿e im intensywniejsza opsonizacja, tym efektywniejsze i szyb-sze poch³anianie (1, 7). Za poœrednictwem m.in. recep-torów dla Ig i C komórka poch³aniaj¹ca rozpoznaje czynniki opsonizuj¹ce, takie jak wspomniane przeciw-cia³a i dope³niacz, a tak¿e inne substancje, jak bia³ko wi¹¿¹ce mannozê (MBL), bia³ko surfaktantu kolek-tyny A i D (1). Przyjmuje siê, ¿e najefektywniejsze wi¹zanie miêdzy komórk¹ poch³aniaj¹c¹ a zarazkiem w procesie poch³aniania ma miejsce w przypadku, gdy mikroorganizmy s¹ opsonizowane przez przeciwcia³a

i dope³niacz jednoczeœnie (1). Wykazano, ¿e MBL, na-le¿¹ce do lektyn typu C, wzmaga proces poch³aniania, aktywuj¹c dope³niacz drog¹ lektynow¹, co wybitnie u³atwia proces poch³aniania, a nadto stymuluje komór-ki PMN do zabicia patogenów (22). Badania wykaza³y, ¿e MBL posiada struktury, dziêki którym jest w stanie rozpoznaæ wiele czynników infekcyjnych, takich jak: bakterie, dro¿d¿e, paso¿yty, jak równie¿ glikoproteiny pewnych wirusów oraz komórki apoptyczne, co posze-rza panel dzia³ania komórek PMN (22). Rozpoznawa-nie drobnoustrojów przez MBL odbywa siê szybko i niezale¿nie od antygenów zgodnoœci tkankowej oraz bez udzia³u przeciwcia³ (22). Wa¿n¹ wœród opsonin jest trombospondyna, która ³¹czy np. zara¿one malari¹ erytrocyty czy komórki apoptyczne i inne ligandy do receptorów CD36, CD47 oraz do integryn ávâ3 (CD51/ CD61) wystêpuj¹cych na komórkach UO, co prowadzi m.in. do aktywacji takich cytokin, jak TGFâ (22). Po-dobne funkcje przypisano innej rodzinie opsonin – bia³-kom surfaktantu p³ucnego, tzw. kolektynom A i D, któ-re wi¹¿¹ siê albo poprzez ich kuliste „g³owy” z cz¹s-teczkami SIRPá zawieraj¹cymi ITIM, co prowadzi do obni¿enia odpowiedzi immunologicznej, albo przez kolagenowe „ogony”, aktywuj¹c dziêki kompleksowi CD91-kalretikulina komórki PMN (22). Wykazano, ¿e receptory opsoninowe mog¹ nie tylko u³atwiaæ poch³a-nianie patogenu, ale równie¿ wp³ywaæ na odpowiedŸ „po fagocytozie” (22). W³aœciwy proces poch³oniêcia do wnêtrza komórki PMN odbywa siê na zasadzie tzw. mechanizmu zamka b³yskawicznego (zipper mecha-nism) (7, 12). Zarazek przywiera do b³ony komórki PMN, która otacza patogen ze wszystkich stron, na sku-tek czego mikroorganizm znajduje siê w kieszeni cyto-plazmatycznej neutrofila wys³anej od wewn¹trz b³on¹ komórkow¹ (7, 12). Nastêpnie na skutek aktywacji bia-³ek kurczliwych cytoplazmy, powierzchnia fagocytu otacza stopniowo cz¹steczkê i w ten sposób cz¹steczka poch³aniana – fagocytowana – zostaje zamkniêta we-wn¹trz cytoplazmy w fagosomie (12). Degranulacja ziarnistoœci komórek PMN, z których wydostaj¹ siê substancje bójcze, nie tylko powoduje powstanie fago-lizosomu, ale indukowana mo¿e byæ poprzez receptor fMPL (formyl-methionyl-leucyl phenyloalanine) i PMA (phorbol myrostate acetate) oraz L-selektyny i CD11b/ CD18 (10). W ten sposób rozpoczyna siê mechanizm niszcz¹cego dzia³ania komórek poch³aniaj¹cych poprzez bezpoœrednie dzia³anie substancji zawartych w ich ziar-nistoœciach na materia³ poch³oniêty (10). Warto dodaæ, ¿e mechanizm degranulacji ziarnistoœci komórek PMN œciœle ³¹czy siê z si³¹ bójcz¹ komórek poch³aniaj¹cych (7, 10). Wykazano, ¿e bez wzglêdu na rodzaj ziar-nistoœci, istotn¹ rolê w procesie degranulacji spe³niaj¹ dodatkowo aneksyny (takie jak: aneksyna I, XI i lipo-kortyna III), które, wi¹¿¹c siê z fosfolipidami komór-kowymi w towarzystwie wysokich koncentracji jonów wapnia, aktywuj¹ agregacjê i fuzjê produktów degra-nulacji (10). Równie¿ same jony wapnia wraz z recep-torami bia³ek SNAP – SNARE

(synaptosome-associa-Medycyna Wet. 2008, 64 (6) 752

ted protein receptors) mog¹ tak¿e dodatkowo zapocz¹t-kowywaæ proces degranulacji. Na mechanizm degra-nulacyjny komórek PMN wp³ywaj¹ tak¿e VAMP-2 (vesicle-associated membrane protein-2) i SCAMP (secretory carrier membrane protein), które s¹ w wêz-³ach sekrecyjnych i ziarnistoœciach perosydazo-ujem-nych oraz syntaksyna 4 i 6, które znajduj¹ siê w b³onie komórkowej komórek PMN (10).

Wewn¹trzkomórkowe trawienie i zabijanie to czwarty etap procesu fagocytozy, który nastêpuje po poch³oniê-ciu przez neutrofile zarazków. Destrukcja i niszczenie drobnoustrojów mo¿e zachodziæ w wyniku dwóch sys-temów – zale¿nego i niezale¿nego od tlenu. System zale¿ny od tlenu powstaje podczas wybuchu oddecho-wego reaktywnych pochodnych tlenu, halogenków i tlenku azotu, zaœ system niezale¿ny od tlenu zwi¹za-ny jest z uwalnianiem z ziarnistoœci, w tym z pêcherzy-ków wydzielniczych, ró¿nych substancji zarazkobój-czych, m.in. enzymów hydrolitycznych, LZM, Lf (2, 7). Komórki PMN po „przeprowadzeniu” procesu fago-cytozy „rozpadaj¹” siê, jednak¿e bywa i tak, ¿e w cza-sie trwaj¹cej infekcji makroorganizmu neutrofile pod-legaj¹ procesowi apoptozy, na drodze zale¿nej od kaspaz i najczêœciej obserwuje siê to w przypadku infekcji wirusowych, jako ¿e to w³aœnie wirusy z wielu rodzin zdolne s¹ w³¹czaæ lub te¿ wy³¹czaæ œcie¿kê apop-totyczn¹ (18). Opisano (18), i¿ na ludzkich komórkach PMN zachodzi ekspresja tak pro-, jak i antyapoptycz-nych czynników, które nale¿¹ do rodziny bia³ek BcL-2. Wykazano tak¿e (18), ¿e w procesie apoptozy uczest-nicz¹ wspomniane proteazy z rodzin kaspaz, które w formie nieaktywnych zymogenów przechodz¹ pro-teolityczne przetwarzanie na trzy sposoby, to jest: au-toaktywacji, transaktywacji przez inne kaspazy i akty-wacji przez proteazy nie bêd¹ce kaspazami. Podano, ¿e wœród 7 kaspaz, których ekspresja ma miejsce na ko-mórkach PMN u ssaków (1, 3, 4, 7-10), kaspaza-3 i -8 pe³ni¹ g³ówn¹ rolê w apoptozie komórek PMN, w tym wywo³anej poprzez promieniowanie UV, czynniki Fas czy TNF-á (18). Proces ten dotyczy tak¿e zu¿ytych lub uszkodzonych komórek w³asnego organizmu, które uleg³y procesowi apoptozy (22). Rozpoznanie wyczer-panych (apoptycznych) komórek nastêpuje poprzez ró¿-norodne receptory, w tym opsoniny, które, mimo ¿e g³ównie s³u¿¹ do rozpoznawania determinantów zaraz-ków, równie¿ bior¹ udzia³ w poch³anianiu komórek apoptycznych, przechodz¹cych bardzo unikatowy pro-ces w czasie apoptozy (22). W przeciwieñstwie do pa-togenów, komórki apoptyczne s¹ czynnikami przeciw-zapalnymi, ograniczaj¹cymi produkcjê przez komórki PMN oraz MN i komórki dendrytyczne prozapalnych cytokin aktywnie mobilizuj¹cych komórki organizmu, w tym komórki UO do aktywacji i regeneracji (22). Mechanizmy, dziêki którym apoptyczne komórki mo-duluj¹ i wp³ywaj¹ na komórki PMN i makrofagi, nie s¹ ca³kowicie poznane, ale uwa¿a siê, ¿e ma to zwi¹zek i ³¹czy siê z reakcjami, które poœrednicz¹ w wi¹zaniu i poch³anianiu apoptycznych komórek (22).

Reasumuj¹c trzeba stwierdziæ, ¿e komórki PMN to niezwykle istotne sk³adniki UO, element, od których czêsto zale¿y sposób dalszej reakcji immunologicznej i które wielokrotnie decyduj¹ o losach makroorganiz-mu w stanie infekcji, tak bakteryjnych (1, 3, 11, 16), jak i wirusowych (5, 6). Dziêki poznawaniu nowych szczegó³ów z zakresu procesu fagocytozy mo¿na bê-dzie w przysz³oœci wykorzystywaæ ró¿ne rozwi¹zania w terapii i zapobieganiu ró¿norodnym schorzeniom u ludzi i zwierz¹t, jako ¿e granulocyty obojêtnoch³on-ne to jeden z fundamentalnych elementów odpornoœci, w tym odpornoœci naturalnej.

Piœmiennictwo

1.Aderem A.: Phagocytosis and the inflammatory response. J. Infect. Dis. 2003, 187, 340-345.

2.Borregaard N., Sorensen O. E., Theilgaard-Mõnch K.: Neutrophil granules: a library of innate immunity proteins. Trends Immunol. 2007, 28, 340-345. 3.Brinkmann V., Reichard U., Goosmann C., Fauler B., Uhlemann Y., Weiss D. S.,

Weinrauch Y., Zychlinsky A.: Neutrophil extracellular traps kill bacteria. Scien-ce 2004, 303, 1532-1535.

4.Cichoñ D., Michalik M.: Wnikanie wirusów do komórek na drodze endocytozy – mechanizmy i wybrane aspekty kliniczne. Mikrob. Med. 2004, 41, 16-26. 5.Deptu³a W.: Mechanizmy odpornoœci przeciwzakaŸnej – wybrane zagadnienia.

Mat. Konf. Wakcynologia weterynaryjna – nowe wyzwania XXI wieku. Szwe-da W., Siwicki A. K. (red.). Wyd. Edycja Olsztyn 2005, s. 25-30.

6.Deptu³a W., Buczek J.: Odpornoœæ w chorobach wirusowych zwierz¹t. Medycy-na Wet. 1994, 50, 357-360.

7.Deptu³a W., Stosik M., Tokarz-Deptu³a B.: Immunologia dla biologów – wyda-nie nowe. Wyd. US Szczecin 2006.

8.Deretic V.: Autophagy in innate and adaptive immunity. Trends Immunol. 2005, 26, 523-528.

9.Desjardins M.: ER-mediated phagocytosis: a new membrane for new functions. Nat. Rev. Immunol. 2003, 3, 280-291.

10.Faurschou M., Borregaard N.: Neutrophil granules and secretory vesicles in inflammation. Microbes Inf. 2003, 5, 1317-1327.

11.Ishikawa F., Miyazaki S.: New biodefense strategies by neutrophils. Arch. Immunol. Ther. Exp. 2005, 53, 226-233.

12.Kwiatkowska K., Sobota A.: Przekazywanie sygna³u fagocytarnego od agrega-cji receptorów do przebudowy cytoszkieletu. Post. Biol. Kom. 1999, 26, 59-81. 13.Lin F., Nguyen C. M.-C., Wang S.-J., Saadi W., Gross S. P., Jeon N. L.: Neutro-phil migration in opposing chemoattractant gradient using microfluidic chemo-taxis devices. Ann. Biomed. Engineer. 2005, 33, 475-482.

14.Lippolis J. D., Reinhardt T. A., Goff J. P., Horst R. L.: Neutrophil extrracellular trap formation by bovine neutrophils is not inhibited by milk. Vet. Immunol. Immunopath. 2006, 113, 248-255.

15.Motyl T., Zarzyñska J., Gajewska M., Gajkowska B.: Regulacja programowanej œmierci komórki w przebudowie gruczo³u mlekowego u byd³a. Folia Univ. Agric. Stetin 2006, 250, 57-66.

16.Nathan C.: Neutrophils and immunity: challengers and opportunities. Nat. Rev. Immunol. 2006, 6, 173-182.

17.Nishi N., Shoji H., Seki M., Itoh A., Miyanaka H., Yuube K., Hirashima M., Nakamura T.: Galectin-8 modulates neutrophil function via interaction with integrin áM. Glycobiology 2003, 13, 755-763.

18.O’Brien V.: Viruses and apoptosis. J. Gen. Virol. 1998, 79, 1833-1845. 19.Ostrowski K.: Histologia. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 1995.

20.Paape M. J., Bannermann D. B., Zhao X., Lee J. W.: The bovine neutrophil: structure and function in blood and milk. Vet. Res. 2003, 34, 597-627. 21.Stow J. L., Manderson A. P., Murray R. Z.: SNAREing immunity: the role of

SNAREs in the immune system. Nat. Rev. Immunol. 2006, 6, 919-929. 22.Stuart L. M., Ezekowitz R. A. B.: Phagocytosis: Elegant Complexity. Immunity

2005, 22, 539-550.

23.Trêbacz E.: Rola metalloproteinaz (MMPS) i ich tkankowych inhibitorów (TIMPS) w rozwoju czerniaka z³oœliwego u cz³owieka. Wszechœwiat 2006, 107, 106-109.

24.van Eeden S. F., Klut M. E., Walker B. A. M., Hogg J. C.: The use of flow cytometry to measure neutrophil function. J. Immunol. Meth. 1999, 232, 23-43. 25.Vicente-Manzanares M., Sanchez-Madrid F.: Role of the cytoskeleton during

leukocyte responses. Nature (Lond.) 2004, 4, 110-120.

26.Vicente-Manzanares M., Sancho D., Yanez-Mo M., Sanchez-Madrid F.: The leukocyte cytoskeleton in cell migration and immune interactions. Int. Rev. Cytol. 2003, 216, 233-289.

Adres autora: prof. dr hab. Wies³aw Deptu³a, ul. Felczaka 3c, 71-412 Szczecin; e-mail: kurp13@univ.szczecin.pl