Biuletyn teologicznomoralny

Jerzy Bajda, Zbigniew Teinert, Jan

Łach, Alojzy Marcol, Henryk

Skorowski, Zbigniew Sareło, Jan

Pryszmont

Biuletyn teologicznomoralny

Collectanea Theologica 56/4, 75-91

B I U L E T Y N Y I R E C E N Z J E

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 56(1986) fase. IV

B I U L E T Y N T E O L O G I C Z N O M O R A L N Y

Z a w a r to ś ć : I. W Y P O W IE D Z I P A P IE S K IE . E w a n g e liz a c ja i o b y c z a je . II. S P R A W O Z D A N IA . W ia r a a p o s tę p o w a n ie . K o n g re s m o r a lis tó w n ie m ie ­ ck ieg o o b s z a r u ję z y k o w e g o . I I I . Z N O W S Z Y C H P U B L IK A C J I . 1. C zego i ja k te o lo g -m o ra lis ta w in ie n s ię u czy ć z B ib lii? — 2. P r o b le m r e g u la c ji poczęć. — 3. P r o b le m a ty k a z a g ro ż e ń lu d z k ie g o ży cia . — 4. G lo s w d y s k u s ji n a d k s z t a ł­ te m e ty k i c h rz e ś c ija ń s k ie j.* I. W Y P O W IE D Z I P A P IE S K IE E w a n g e liz a c ja i o b y c z a je „ O s s e rv a to re R o m a n o ” (poi.) 6(1985) n r 8—9 P o d ró ż a p o s to ls k a do A f r y k i w s i e r p n iu 1985 r o k u d a ła J a n o w i P a ­ w ł o w i II o k a z ję m . in. do n a ś w ie tle n ia m o r a ln e g o a s p e k t u e w a n g e liz a c ji i in k u ł tu r a c ji .

P o d s ta w o w y m z a ło ż e n ie m , w ś w ie tle k tó re g o n a le ż y w id z ie ć to z a g a d n ie ­ n ie , X je s t r a d y k a l n a p r z e m ia n a , ja k ie j d o k o n u je w c z ło w ie k u s a k r a m e n t c h r z tu św ię te g o . M ó w i o ty m p a p ie ż w h o m ilii w y g ło sz o n e j w L o m é (Togo; n r 8, s. 11— 13). D z ię k i ła s c e c h r z tu św ię te g o „m o że d o k o n y w a ć się p r a w d z i­ w a o d n o w a . W y p o w in n iś c ie z re a liz o w a ć ją w w a s z y m ż y c iu o so b isty m , r o ­ d z in n y m , k u ltu r a ln y m ... T a k , c a łe d zieło o d k u p ie n ia d o k o n a n e p rz e z J e z u s a je s t o d n o w ą o sób, a p o p rz e z n ie o ta c z a ją c e g o je ś w ia ta , c a łe g o w s z e c h ś w ia ­ t a ” (s. 12). P a p ie ż n ie u k r y w a , że p rz y ję c ie c h r z tu w y m a g a r a d y k a ln e g o p ó jś c ia za C h ry s tu s e m , a to o z n a c z a ta k ż e k o n ie c z n o ść p o rz u c e n ia o b y c z a jó w p rz e s z ło ­ ści. P r z e m ia n a s u m ie ń n ie s ie z so b ą ta k ż e o b o w ią z e k z re f o rm o w a n ia t r a d y ­ c y jn y c h z w y c z a jó w . P r z y c a ły m ra d y k a liz m ie w z a k re s ie z a sa d , p a p ie ż n ie o p o w ia d a się za g w a łto w n y m i, re w o lu c y jn y m i m e to d a m i p rz e m ia n . „ N ależy k ry ty c z n ie , lecz o s tro ż n ie p rz e a n a liz o w a ć k a ż d y o b y c z a j, b y n ie w y rw a ć p rz e d w c z e śn ie d o b re g o z ia r n a ra z e m z k ą k o le m ” (ta m ż e ). K r y te r ia o ce n y są zaw sz e ja s n e , śc iśle m o r a ln e i re lig ijn e ; je d n y m z k o n k r e tn y c h k r y te r ió w , w ś w ie tle k tó r e g o n a le ż y o c e n ia ć z a s ta n ą k u lt u r ę i o b y c z a je je s t „ c h rz e ś c i­ ja ń s k i id e a ł m a łż e ń s tw a ” (ta m ż e ). Ł a g o d n o ść w m e to d z ie o z n a c z a p rz e d e w s z y s tk im „ p o s z a n o w a n ie osób, k tó r e w s u m ie n iu s ą p r z e k o n a n e , że p o w in ­ n y p o z o sta ć p rz y tr a d y c y jn y c h o b y c z a ja c h . W y m a g a te g o m iło ść c h r z e ś c ija ń ­ sk a . A le — z a z n a c z a p a p ie ż — c h r z e ś c ija ń s k a p r a w d a i w o ln o ść m o g ą z a ­ c h ę c a ć do o d e r w a n ia się od ty c h o b y c z a jó w ” (ta m że).

W sp o m n ia n y w y ż e j „ c h rz e ś c ija ń s k i id e a ł m a łż e ń s tw a ” w y k ła d a J a n P a ­ w e ł II o b s z e r n ie j w h o m ilii w c zasie M szy św . d la ro d z in w B a m e n d a 12 s ie r p n ia (K a m e r u n ; n r 9, s. 8— 9). W h o m ilii o d n a jd u je m y g łó w n ie w ą tk i k a te c h e z ś ro d o w y c h o ra z a d h o r t a c ji F a m ilia r is c o n so r tio . D o m in u je w ię c b i­

* R e d a k to r e m n in ie js z e g o b iu le ty n u je s t k s . J a n P r y s z m o n t , W a r ­ szaw a.

B IU L E T Y N T E O L O G IC Z N O M O R A L N Y

b lijn a i e w a n g e lic z n a w iz ja p o w o ła n ia ro d z in y , te o lo g ic z n a i n t e r p r e ta c ja r o ­ d z ic ie ls tw a , k tó r e n a le ż y do b ib lijn e g o p o ję c ia c h w a ły , j a k a z B oga s p ły w a n a c z ło w ie k a w s p ó łd z ia ła ją c e g o z m o c ą s tw ó r c z ą B oga. M is ja o tr z y m a n a od B oga je s t c z y n n ik ie m k o n s ty tu u j ą c y m g o d n o ść c z ło w ie k a , stw o rz o n e g o n a O b ra z B oga. „ P o d o b ie ń s tw o do B oga, k tó r y je s t m iło śc ią , z n a jd u je g łę b o k ie o d z w ie rc ie d le n ie w tr w a j ą c e j i n ie r o z e r w a ln e j w s p ó ln o c ie ż y c ia i m iło ści, ja k ą je s t m a łż e ń s tw o . W ie le w a sz y c h tr a d y c ji i z w y c z a jó w u w y d a tn ia g o d ­ n o ść m a łż e ń s k ie g o i ro d z in n e g o ż y c ia w sp o łe c z e ń s tw ie a f r y k a ń s k im . S o b ó r W a ty k a ń s k i I I u z n a je , że K o śció ł je s t w z b o g a c a n y p rz e z « b o g actw o złożone w ró ż n y c h f o r m a c h k u l t u r y lu d z k ie j» (G a u d iu m e t sp e s , 44). W z w ią z k u z ty m K o śc ió ł u z n a je i p o p ie r a to, co je s t n a js z la c h e tn ie js z e w ty c h sp o ­ łe c z n y c h z w y c z a ja c h . R ó w n o c z e śn ie , w y p e łn ia ją c m is ję p rz y b liż a n ia ... « n ie­ z g łę b io n y c h b o g a c tw C h ry s tu s a » (Ef 3 ,8). K o śció ł z a c h ę c a w s z y s tk ie w s p ó l­ n o ty , b y o ta c z a ły o p ie k ą m ą d ro ś ć s ię g a ją c ą « p o czątk ó w » , b r o n ią c w t e n s p o ­ só b i u m a c n ia ją c g o d n o ść w s z y s tk ic h d zieci B o ż y c h ” (s. 9).

W k o n te k ś c ie ty c h w z n io s ły c h p r a w d n a ś w ie tla p a p ie ż p ro b le m y in k u l - tu r a c ji, w y m a g a ją c e od c h rz e ś c ija n s ta n o w c z e j w ie rn o ś c i z a s a d o m E w a n g e lii

(ta m że ). W c a łe j h o m ilii p r z e b ija g łę b o k a ś w ia d o m o ść h ie r a r c h ii n o r m r z ą ­

d z ą c y c h ż y c ie m lu d z k im . B óg je s t ź ró d łe m g o d n o śc i o so b y lu d z k ie j, d la te g o p rz y m ie r z e r e lig ijn e z B o g iem je s t p o d s ta w ą ła d u m o ra ln e g o w m a łż e ń s tw ie i ro d z in ie , a w a r to ś c i m o r a ln e m a łż e ń s tw a i r o d z in y s ta n o w ią w ła ś c iw e k r y ­ te r ia d la o c e n y i ro z w ią z y w a n ia p ro b le m ó w d e m o g ra fic z n y c h .

P a p ie ż z n a c is k ie m w z y w a do o p ie r a n ia się p r ą d o m b u rz ą c y m c h rz e ś c i­ ja ń s k i ła d ro d z in y . „ D ro g ie ro d z in y k a m e r u ń s k ie , c h c ia łb y m p o z o sta w ić w a m to p o sła n ie : u czcie się b u d o w a ć ży cie r o d z in n e w o p a r c iu o m iło ść. N ie p o d ­ d a w a jc ie się m o co m , k tó r e o s ła b ia ją i b u r z ą je d n o ś ć , tr w a ło ś ć i szczęście w a ­ szy ch ro d z in . N ie w s tę p u jc ie n a d ro g ę e g o is ty c z n e g o m a te r ia liz m u i k o n ­ s u m p c ji, k tó r a z ro d z iła ta k w ie le c ie r p ie ń w in n y c h c z ę śc ia c h ś w ia ta , a k tó ­ r y c h te r a z i w y z a c z y n a c ie d o św iad czać. N ie d a w a jc ie p o s łu c h u ' id eo lo g io m , k tó r e u p o w a ż n ia ją s p o łe c z e ń stw o czy p a ń s tw o do o d e b r a n ia p r a w i o d p o ­ w ie d z ia ln o śc i n a le ż n y c h ro d z in ie (por. F a m ilia r is c o n so r tio , 45).

R o d z in y k a m e r u ń s k ie , u c z y ń c ie w sz y stk o , b y z a c h o w a ć d u c h o w e i e ty c z ­ n e w a r to ś c i m a łż e ń s k ie g o i ro d z in n e g o ży cia. O n e je d y n ie są s k u te c z n y m z a ­ b e z p ie c z e n ie m g o d n o śc i k a ż d e j o so b y ” (s. 9).

B e a ty f ik a c ja m ę c z e n n ic z k i K le m e n ty n y A n w a r ite N e n g a p e ta (15 s ie r p ­ n ia — K in s z a s a ; n r 9, s. 20—21) b y ła z n a k o m itą o k a z ją , b y rz u c ić sn o p ś w ia tła n a z n a c z e n ie d la ż y c ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o z a ró w n o d z ie w ic tw a p o ś w ię ­ conego B ogu, ja k i p o w o ła n ia m a łż e ń sk ie g o . O b ło g o s ła w io n e j m ę c z e n n ic y m ó w ił p a p ie ż : „W c h w ili z a g ro ż e n ia n ie w a h a ła się p o s ta w ić p o n a d w s z y s t­ k im p o ś w ię c e n ia się C h ry s tu s o w i w d o s k o n a łe j cz y sto śc i. W ie c z o re m w d n iu sw e j ś m ie rc i, w « n ie b ie sk im d o m u » Is iro p o w ie d z ia ła : « O d n o w iła m s w o je ślu b y , je s te m g o to w a u m rz e ć » . A n w a r ite to n ie u g ię ty ś w ia d e k n ie z r ó w n a n e j w a rto ś c i z o b o w ią z a n ia p rz y ję te g o w o b ec B oga i w s p ie r a n e g o J e g o ła s k ą .

B ło g o sła w io n a je s t ta , k tó r a ż y ją c w n a s z y c h c z a sa c h u k a z a ła p ię k n o c a łk o w ite g o d a r u z sie b ie d la K ró le s tw a . W ie lk o ść d z ie w ic tw a p o le g a n a z ło ż e n iu w o fie rz e w s z y s tk ic h sw o ic h z d o ln o śc i m iło w a n ia , a b y , b ę d ą c w o l­ n ą od k a ż d e j in n e j w ię z i, c a łą is to tą m ó c k o c h a ć P a n a B oga ja k o o b lu b ie ń c a o ra z ty c h , k tó r y c h B ó g m iłu je . N ie m a w ty m ż a d n e j p o g a r d y d la m iło ś c i m a łż e ń s k ie j. W iem y , że A n w a r ite s t a r a ła się p o m a g a ć m a łż e ń s tw o m ze sw eg o o to c z e n ia w d o c h o w a n iu w ie rn o ś c i ic h z o b o w ią z a n iu , k tó r e g o p ię k n o p o d ­ k re ś la ła .

W ła śn ie o w a p o d s ta w o w a w a rto ś ć , ja k ą s ta n o w i w ie rn o ś ć , d o p ro w a d z iła ją do m ę c z e ń s tw a ” (s. 21). Ś w ię to ść d z ie w ic tw a o ś w ie tla je d n a k ta k ż e z w y ­ c z a jn ą d ro g ę m ężc z y z n i k o b ie t — d ro g ę m a łż e ń s tw a i ro d z in y : „W k a ż d e j je d n a k s y tu a c ji, w k a ż d y m m ie js c u i c zasie P a n w z y w a ty c h , k tó r y m d a ł sw eg o S y n a , do p ó jś c ia za N im d ro g a m i św ię to śc i. P o w o ła n ie m a łż o n k ó w p o le g a n a ty m , a b y w s w y m z w ią z k u p rz e ż y w a li, m iło ś ć w y m a g a ją c ą i w ie l­

B I U L E T Y N T E O L O G IC Z N O M O R A L N Y

₇₇

k o d u sz n ą , g d y ż ic h d ro g a do d o sk o n a ło śc i b ie g n ie p o p rz e z zło że n ie m a łż o n ­ k o w i w d a rz e c a łe j s w e j osoby, p rz e k a z y w a n ie ż y c ia p o to m s tw u , i p o ś w ię ­ cen ie , k tó r e g o w y m a g a jeg o w y c h o w a n ie . P rz e ż y w a ją c m a łż e ń s tw o ja k o c z y n ­ n ą o d p o w ie d ź n a m iło ś ć P a n a , m a łż o n k o w ie je d n o c z ą się w d z ię k c z y n ie n iu : « P a n u c z y n ił m i w ie lk ie rz e c z y » ” (s. 21).

W h o m ilii w y g ło sz o n e j w L u b u m b a s h i w cza sie M szy św . o b ło g o s ła ­ w io n e j (n r 9, s. 25— 26) jeszcze r a z w r a c a p a p ie ż do z a s a d n ic z y c h te m a tó w , ja k im i s ą : r o la p r a w a B ożego w k s z ta łto w a n iu ż y c ia lu d z k ie g o i z n a c z e n ie św ię ty c h d la z ro z u m ie n ia p e łn i ży cia c h rz e ś c ija ń s k ie g o (s. 26).

P r o b l e m a t y k a p o d e jm o w a n a p rz e z p a p ie ż a d o ty c z y ła n ie ty lk o in k u l tu - r a c ji i o c z y sz c z e n ia k u l t u r y p rz e z E w a n g e lię . P a p ie ż w y g ło sił ró w n ie ż g łę ­ bo k i w y k ła d o filo z o fic z n y c h , h u m a n is ty c z n y c h a s p e k ta c h k u l t u r y lu d z k ie j (w J a u n d e , K a m e ru n ) n a s p o tk a n iu z in t e le k t u a li s ta m i (13 V III; n r 9, s. 14— 15).

C ie k a w y m p rz y c z y n k ie m do te j p r o b le m a ty k i je s t li s t p a p ie s k i z 6 V III do u c z e s tn ik ó w „ M ity n g u p r z y ja ź n i p o m ię d z y n a r o d a m i” (n r 8, ,s. 23). M i­ ty n g , o d b y w a ją c y się w R im in i (24—3 1 V III) p o d h a s łe m B e s tia . P a rsifa l.

S u p e r m a n , s k u p ia ł g łó w n ie m ło d y c h lu d z i, p o b u d z a ł do p o w a ż n y c h r e f le k s ji.

W liśc ie p a p ie ż k ła d z ie n a c is k n a z n a c z e n ie m o r a ln y c h w y b o ró w d la fo r m o ­ w a n ia lu d z k ie g o o b lic z a k u lt u r y , w z y w a m ło d y c h do o d p o w ie d z ia ln o śc i za p o d e jm o w a n e p rz e z sie b ie w y b o ry . „ P ra g n ę z a d a ć k a ż d e m u z w a s k il k a p y ­ ta ń , w y m a g a ją c y c h o so b is te j o d p o w ied zi. K im ch c e sz być, p rz y ja c ie lu ? C zy ch cesz z a m y k a ć się w k r ę g u sw o ic h in s ty n k tó w i p o p ę d ó w , p o z w a la ją c b y o n e cię o k re ś la ły ? C zy chcesz, b y ś w ia t s ta ł się — j a k p is z e D a n te — «zie­ m ią. k tó r a czy n i z n a s d z ik ie b e stie » (B o s k a k o m e d ia . R a j, 22,151)? P ie r w o ­ t n a ż y w o tn o ść w ła ś c iw a z w ie rz ę c e j n a tu r z e c z ło w ie k a , p ra g n ie n ie ż y c ia i ro z ­ k o szy , k tó r e łą c z y go ze w s z y s tk im i in n y m i z w ie rz ę ta m i ś w ia ta , sa m e w so ­ b ie n ie są c zy m ś n e g a ty w n y m , je ś li u jm u je s ię je w r a m a c h p o r z ą d k u p r z e ­ w id z ia n e g o i u s ta lo n e g o z w o li B oga. W c z ło w ie k u , w o d ró ż n ie n iu od in n y c h z w ie rz ą t, in s ty n k t n ie je s t o s ta te c z n ie c zy m ś n a jw a ż n ie js z y m , p o p ę d y m o g ą i m u s z ą b y ć z a s p o k a ja n e w p e w n y c h ściśle o k re ś lo n y c h g ra n ic a c h , s to so w n ie do g o d n o śc i lu d z k ie j osoby.

I n s ty n k t w ią ż e n a s z ży cie m , ze ś w ia te m rz e c z y , z o so b a m i, z s a m y m so b ą, a le ow o p ra w o w ła s n o ś c i re a liz u je się w s p o s ó b a u te n ty c z n y ty lk o w te d y , g d y je s t n a ś la d o w a n ie m W z o ru c z ło w ie k a , b ę d ą c e g o ta k ż e B o g iem : Je z u s a , k tó r y je s t P a n e m ży cia , w ię c e j jeszcze — ży cie m .

T y lk o O n z w ra c a c z ło w ie k a je m u s a m e m u , r e a liz u je go w sp o só b p r z e ­ k r a c z a ją c y w s z e lk ie lu d z k ie m o żliw o ści, z a p e w n ia m u ta k i z w ią z e k z rz e c z y ­ w is to ś c ią i z lu d ź m i, k tó r y n ie p o w o d u je w n im d e p ry w a c ji. C zło w iek je s t is to tą n ie s k o ń c z o n ą : ty lk o C h r y s tu s m o że w y p ro w a d z ić go z g ra n ic jeg o z w ie rz e c e j n a tu r y i u c z y n ić w p e łn i c z ło w ie k ie m ” (s. 23).

C z ło w ie k o w i n ie o d p o w ia d a m o d el d z ia ła n ia w y łą c z n ie in s ty n k to w n e g o , z n iż a ją c y c z ło w ie k a do - p o z io m u „ b e s tii” . J e d n a k ż e m it p o z o rn ie p rz e c iw ­ s t a w n y — „ n a d c z ło w ie k a ” (s u p e rm a n ) je s t ta k ż e z w o d n ic z ą p o k u s ą . „T a p o ­ s ta w a . b a r d z ie j s u b te ln a od p o p rz e d n ie j, je s t ró w n ie n ie k o m p le tn a , a w r e ­ z u lta c ie b a r d z ie j p o d s tę p n a . Z w ie rz ę c e m u in s ty n k to w i p rz e c iw s ta w ia s ię t u ­ t a j d o m n ie m a n ą d o b ro ć , p o z o rn e zd o ln o ści n a tu r a ln e , z a m k n ię tą w so b ie sa m o w y s ta rc z a ln o ś ć . Bez C h r y s tu s a c z ło w ie k n ie m o że z b u d o w a ć w p e łn i lu d z k ie g o ś w ia ta . O b o w ią z u ją c y m k r y t e r io m s p r a w ie d liw o ś c i i m o r a ln o ś c i d a ­ le k o z re s z tą do te g o , b y m o g ły zasp o k o ić n ie n a s y c o n e p r a g n ie n ie lu d z k ie g o s e r c a , k tó r e d ą ż y do n ie s k o ń c z o n o śc i. Z ich , a p r z y n a jm n ie j ty lk o z ic h p o ­ m o c ą , n ie m o ż n a z b u d o w a ć le p sz e g o ś w ia ta , n o w e g o i d o sk o n a lsz e g o cz ło ­ w ie k a , k tó r e g o w s z y sc y p r a g n ie m y ” (s. 23). N ie ty lk o a f r y k a ń s k a , lecz i e u r o p e js k a k u l t u r a — a m o że po p r o s tu k a ż d a k u l t u r a — p o tr z e b u je o św ie c e n ia i o c z y sz c z e n ia m o c ą E w a n g e lii. k s . J e r z y B a jd a , W a r s z a w a

B IU L E T Y N T E O L O G IC Z N O M O R A L N Y

II. S P R A W O Z D A N IA W ia r a a p o s tę p o w a n ie

K o n g re s m o r a lis tó w n ie m ie c k ie g o o b s z a r u ję z y k o w e g o (16—20 w rz e ś n ia 1985 r.)

U c z e s tn ik ó w 22 M ię d z y n a ro d o w e g o K o n g re s u K a to lic k ic h M o ra lis tó w i E ty k ó w S p o łe c z n y c h g o ściło ty m r a z e m m ia s to B r ix e n /B r e s s a n o n e w P o ­ łu d n io w y m T y ro lu . K o n g re s , o d b y w a ją c y się n a te r e n ie W ło ch , z g ro m a d z ił p o n a d 120 u c z e s tn ik ó w , g łó w n ie z o b u p a ń s t w n ie m ie c k ic h , A u s tr ii i k r a j ó w o śc ie n n y c h o ra z o k o ło 20 osób z e u ro p e js k ic h k r a j ó w s o c ja lis ty c z n y c h (w ty m 9 osób z P o ls k i).

P ie rw s z e g o d n ia , w p o n ie d z ia łe k 16 w rz e ś n ia w ie c z o re m , u c z e s tn ic y k o n ­ g re s u z o sta li s e r d e c z n ie p o w ita n i p rz e z g o s p o d a rz a , p r o f e s o r a m ie js c o w e j W yższej S z k o ły T eo lo g ic z n e j, d r. K a r la G o l s e r a o r a z p rz e z p r z e d s ta w i­ cieli w ła d z T y ro lu P o łu d n io w e g o .

W u ro c z y s to śc i p o w ita ln e j p o w ra c a ł c ią g le w ą te k sp e c y fic z n e g o p o ło ż e ­ n ia g e o p o lity c z n e g o T y ro lu P o łu d n io w e g o i s a m e g o m ia s ta B r ix e n , k tó r e od p o c z ą tk u c h r y s tia n iz a c ji ty c h z ie m aż po l a t a s z e ś ć d z ie s ią te X X w ie k u by ło sie d z ib ą b is k u p ią , o s ta tn io d o p ie ro u s tę p u ją c m ie js c a o b e c n e j sto lic y re g io ­ n u B o zen /B o lzan o . O fic ja ln a n a z w a T y ro lu P o łu d n io w e g o , k tó r y po w ie k a c h łącz n o ści p o lity c z n e j i k u lt u r o w e j z A u s tr ią z o sta ł w r o k u 1918 w łą c z o n y do te r y to r i u m R e p u b lik i W ło s k ie j, b rz m i A u to n o m e P r o v in z S ü d tiro l. W a rto te ż w ty m m ie js c u p rz y p o m n ie ć , że p r a w a ję z y k o w e i k u lt u r o w e b lisk o 4 5 0 -ty - się c z n e j lu d n o ś c i n ie m ie c k ie j T y ro lu P o łu d n io w e g o s ą u s ta w o w o z a g w a r a n ­ to w a n e .

T y ro l P o łu d n io w y p rz e z w ie k i p e łn ił ro lę łą c z n ik a m ię d z y p o łu d n io w ą a p ó łn o c n ą E u ro p ą o ra z m ię d z y k u l t u r ą r o m a ń s k ą a g e rm a ń s k ą , p r z y jm u ją c n a sie b ie p o z y ty w n e i n e g a ty w n e s k u t k i te j ro li. W u ro c z y s to śc i p o w ita ln e j z w ró c o n o u w a g ę i n a to, że n ie w s z y s tk ie tr u d n o ś c i p ły n ą c e ze w sp ó łż y c ia lu d n o ś c i w ło s k ie j i n ie m ie c k ie j n a ty m te r y to r i u m z o s ta ły ju ż p o m y ś ln ie ro z w ią z a n e . D la u c z e s tn ik ó w k o n g re s u z o rg a n iz o w a n o ró w n ie ż d w ie w y ­ cieczk i: je d n ą do p o b lisk ie g o k la s z to r u a u g u s tia n ó w w N e u s tift, p e łn ią c e g o od w ie k ó w ro lę d u c h o w e g o o ś r o d k a n ie m ie c k ie j lu d n o ś c i o ra z d ru g ą , n a t e ­ r e n e tn ic z n ie w ło sk i, do T ry d e n tu , zn an e g o m ie js c a o b r a d so b o ro w y c h .

K o n g re s o b ra d o w a ł w p r z e s tr o n n y m i n o w o c z e sn y m g m a c h u A k a d e m ii im . M ik o ła ja K u z a ń c z y k a (K a rd .-C u s a n u s -A k a d e m ie ), m ie js c u s p o tk a ń i k o n ­ fe re n c ji, p o ś w ię c o n y m w ie lk ie m u r e f o r m a to r o w i K o śc io ła w X V w ie k u , k tó r y p rz e z k ilk a n a ś c ie l a t b y ł b is k u p e m B rix e n .

P rz e d m io te m o b ra d b y ł s to s u n e k m ię d z y w ia r ą a p o s tę p o w a n ie m c h rz e ­ śc ija ń s k im : D ie R e le v a n z d es G la u b e n s f ü r d a s s ittlic h e H a n d e ln . K o n g re s n ie z a ją ł się je d n a k , j a k n ie k tó rz y teg o o c z e k iw a li, b e z p o ś re d n io tr e ś c ią n o rm m o r a ln y c h o b o w ią z u ją c y c h w K ościele. Z a d a n ie t a k i e b y ło b y n ie w y k o n a ln e w c ią g u k ilk u d n i tr w a n i a k o n g re s u . U w a g ę s k u p io n o w te j s y tu a c ji n a p ie rw s z y m czło n ie te m a tu — n a w ie rz e c h r z e ś c ija ń s k ie j i n a ro li, ja k ą o n a s p e łn ia w ż y c iu c h rz e ś c ija ń s k im . W y b ra n o n ie z w y k le „ o sz c z ę d n y ” m o d e l o b ra d . N ie b y ło w ię c a n i tzw . d y s k u s ji p a n e lo w y c h , a n i ro b o c z y c h g r u p d y s k u s y jn y c h n a t e m a ty szczeg ó ło ­ w e. K a ż d e g o d n ia p r o g r a m p rz e w id y w a ł ty lk o je d e n r e f e r a t o r a z d y s k u s ję n a te m a t p r z e d s ta w io n y w ty m r e f e r a c ie w g r u p a c h w e d łu g k lu c z a a lf a b e ­ ty czn e g o . C o d z ie n n ie p rz e d o b ra d a m i w sz y sc y b r a li u d z ia ł w u ro c z y s te j l i t u r ­ g ii m s z a ln e j w p ię k n y m , b a ro k o w y m k o ś c ie le s e m in a r y jn y m .

W y g ło szo n o w ię c ty lk o tr z y r e f e r a ty : p ro f , d r J o s e f F u c h s z R z y m u ,

W ia ra c h r z e ś c ija ń s k a a d y s p o n o w a n ie ż y c i e m l u d z k im (C h r is tlic h e r G la u b e u n d V e r fü g u n g ü b e r m e n s c h lic h e s Leben)', p ro f, d r H a n s R o t t e r z I n n s -

s c h le c h tlic h e B e zie h u n g )·, p ro f . d r L o th a r R o o s z B o n n , W ia r a c h r z e ś c ija ń ­ s k a a s to s u n k i из ś w ie c ie p r a c y (C h r is tlic h e r G la u b e u n d G e s ta ltu n g d er A r b e its w e it). O s ta tn ie g o .d n ia , w p ią te k , w y s łu c h a n o k o m u n ik a tó w o w y n i­

k a c h d y s k u s ji w g r u p a c h o ra z p rz e p ro w a d z o n o d y s k u s ję p le n a r n ą .

O b ra d o w a n o w o p a r c iu o m e to d ę p a ra d y g m a ty c z n ą . K a ż d y r e f e r a t d o ty ­ czy ł o d n ie s ie n ia w ia r y do d z ia ła n ia n a k o n k r e t n y m p rz y k ła d z ie w y b r a n e j d z ie d z in y ż y c ia lu d z k ie g o . W y b ó r te j m e to d y n ie b y ł o c z y w iśc ie p r z y p a d k o ­ w y . J e ś li b o w ie m p r z e d m io te m o b ra d m ia ły b y ć z a s a d n ic z e p ro b le m y w ia r y w a s p e k c ie p r a k ty c z n y m , to p rz y u w z g lę d n ie n iu ró ż n ic y szkół, s ta n o w is k i p u n k tó w w id z e n ia , ja k ie r e p r e z e n to w a li u c z e s tn ic y k o n g re s u , m o żliw o ść u z y s k a n ia o d p o w ie d z i o g ó ln e j n ie w y d a w a ła się p e w n a . M o d el p a r a d y g m a - ty c z n y o tw ie r a ł b e z w ą tp ie n ia sz e rsz e m o ż liw o śc i su k c e s u . W y d a je się , żę n a jg łę b ie j p ro b le m z o s ta ł ro z p a trz o n y w r e f e r a c ie r z y m ­ sk ie g o p ro f e s o ra F u c h s a . J e g o w y s tą p ie n ie s k ła d a ło się z d w ó c h części. N a jp ie r w , w części p ie r w s z e j, p r e le g e n t r o z p a trz y ł p ro b le m o d s tr o n y n e g a ­ ty w n e j, z a s ta n a w ia ją c się, czego o d w ia r y w o d n ie s ie n iu do k o n k r e tn y c h n o r m m o r a ln y c h n ie m o ż n a o c zek iw ać. W y ra z ił o p in ię , że g łó w n a sła b o ść t r a ­ d y c y jn e j teo lo g ii, k tó r ą n a z y w a a r y s to te le s o w s k ą i k a n to w s k ą , le ż y w ty m , że n ie u w z g lę d n ia o n a g o d n o ści, j a k ą B óg P r z y m ie r z a o f e r u je czło w ie k o w i, s tą d p ro b le m s to s u n k u w ia r y do p o s tę p o w a n ia n ie je s t w n ie j p ra w id ło w o ro z w ią z a n y .

W ia ra , ja k p o d k re ś la , to „m o żliw o ść sa m e g o s ie b ie ”, p o d k ą te m m o r a l­ n y m zaś n a p ie r w s z y p la n tr z e b a w y s u n ą ć „ p ra d o ś w ia d c z e n ie ” p o w in n o śc i a b s o lu tn e j. F u c h s , n a w ią z u ją c w ty m do S c h ille b e e c k x a i R a h n e ra , z w ra c a u w a g ę , że w ła ś n ie w ty m „ p ra d o ś w ia d c z e n iu ” B óg p o z w a la c z ło w ie k o w i n ie ty lk o o d k ry ć is tn ie ją c ą w n im rz e c z y w is to ść m o r a ln ą , a le ta k ż e o d n a le ź ć b liź n ie g o i je g o m ie js c e w te j rz e c z y w is to śc i. T o „ p ra d o ś w ia d c z e n ie ” , d z ię k i w e r y f ik a c ji za p o m o c ą w ie d z y m o r a ln e j, s ta je się „ d o ś w ia d c z e n ie m ”, czyli s u m ie n ie m . W ia ra , s tw ie r d z a d a le j, je s t d la . o b u ty c h d o św ia d c z e ń , d la „ p ra - d o ś w ia d c z e n ia ” i d la s u m ie n ia , e le m e n te m im p lik u ją c y m i w e r y f ik u ją c y m . A u to r r e f e r a tu s a m o k re ś lił sw o je s ta n o w is k o ja k o o stro ż n e . Is to tn ie , F u c h s ś w ia d o m ie z a w ę z ił p o le r e f le k s j i te o lo g ic z n e j do o k re ś lo n e g o m o d e lu teo lo g ii, re z y g n u ją c ty m s a m y m z d o św ia d c z e ń , ja k i e n a ty m p o lu z e b ra ła te o lo g ia z w a n a p rz e z n ią tr a d y c y jn ą .

Z d a n ie m F u c h s a n ie k tó r e u z n a n e p o w s z e c h n ie n o rm y c h rz e ś c ija ń s k ie w d z ie d z in ie d y s p o n o w a n ia ż y c ie m lu d z k im , m u s z ą b y ć n a n o w o z w e ry fik o ­ w a n e . D o te j g r u p y n o rm n a le ż ą m . in . n o rm y , k tó r e u z n a je się, iż b e z p o ­ ś r e d n io p o c h o d z ą z P is m a Ś w ię te g o i z D e k a lo g u , n o rm y w y p ro w a d z o n e z z a ­ s a d y , iż ży cie lu d z k ie p o c h o d z i b e z p o ś re d n io od B oga (b ra k w n ic h b o w ie m e le m e n tu p a r t n e r s t w a c z ło w ie k a w o b e c B oga) o ra z n o rm y o p a rte o p o ję c ie g o d n o śc i c z ło w ie k a (łatw ro z a p o m n ie ć t u t a j o g o d n o śc i b liźn ieg o , ja k są d z i F u c h s), a ta k ż e n o rm y z z a k r e s u e ty k i u m ie ra n ia . T e o s ta tn ie , co F u c h s m o c ­ n o p o d k re ś lił, b u d u ją c s w ą m o ty w a c ję n a k o n ie c z n o śc i n a ś la d o w a n ia C h r y ­ s tu s a w jeg o u m ie ję tn o ś c i u m ie r a n ia , p rz e n o s z ą n a jc z ę ś c ie j c h rz e ś c ija n w s ta n b ie r n o ś c i w o b e c w ła s n e j śm ie rc i. S to s u n e k zaś do -życia i u m ie r a n ia w in ie n b y ć a k ty w n y .

D ru g ą część r e f e r a t u p o św ię c ił p r e le g e n t n a o m ó w ie n ie p o z y ty w n e g o w k ła d u w ia r y w tr e ś ć n o r m m o r a ln y c h . F u c h s p o ło ż y ł n a c is k n a z ja w is k o „ p o z y ty w n e j z b ie ż n o śc i p r a k t y c z n e j”, ja k a z a c h o d z i w ż y c iu c h rz e ś c ija n , z b ież n o ści m ię d z y w ia r ą a u m ie ję tn o ś c ią ż y c ia i u m ie r a n ia . P o w sz e c h n ie p r z y jm u je się, że życie lu d z k ie je s t d a r e m B o ży m i B ogu n a le ż y się cześć i w d z ięczn o ść, a le — choć p r a k ty c z n ie t e n p o g lą d s p e łn ia sw ą ro lę — te o lo ­ g ic z n ie n ie je s t c a łk ie m ja s n y . W iele n ie ja s n o ś c i w ią ż e się ta k ż e z o c e n ą e u ta n a z ji. P r o t e s ta n c i g ło szą w te j m a t e r ii coś w r o d z a ju w o lu n ta r y z m u , p rz y p is u ją c ty lk o B o g u s a m e m u p ra w o do d y s p o n o w a n ia ż y cie m lu d z k im (a b s o lu tn a w o la B oża), k a to lic y n a to m ia s t w id z ą w e u ta n a z ji rz e c z y w is ty k o n flik t e ty c z n y , p r z y n a jm n ie j w s k r a jn y c h j e j p rz y p a d k a c h . D la F u c h s a

ró ż n ic a p o g lą d ó w m ię d z y p r o t e s ta n ta m i a k a to lik a m i je s t jesz c z e je d n y m d o w o d e m n a n ie a d e k w a tn o ś ć n o r m m o r a ln y c h w o d n ie s ie n iu do życia.

C h rz e ś c ija n in n ie m o ż e w ię c o c z e k iw a ć o d w i a r y g o to w y c h z a s a d i n o r m w fo rm ie ja k ie jś te o lo g ic z n ie u m o ty w o w a n e j „ e ty k i ż y c ia ” , lecz n a p o d s ta w ie ró ż n y c h e le m e n tó w w ia r y w in ie n p rz y s w o ić so b ie, i t a k z re s z tą czy n i, ta k i sp o só b p o s tę p o w a n ia , k tó r y m o że z a słu ż y ć n a m ia n o p o s tę p o w a n ia zg o d n eg o z w ia rą . N ie je s t n a to m ia s t p r a w d ą , s tw ie r d z a ł d a le j F u c h s , że p o w sz e c h n ie p rz y ję te w K o śc ie le z a s a d y d y s p o n o w a n ia ż y c ie m lu d z k im p o c h o d z ą b e z p o ­ śre d n io z w ia ry . C h o ć z a s a d y te w y d a ją s ię p e w n e , je d n a k m o g ą is tn ie ć i rz e c z y w iś c ie is tn ie ją ró ż n ic e p o g lą d ó w w ś ró d te o lo g ó w w p ro b le m ie s z a ­ c u n k u d la ży cia . W a ż n ą p o m o c ą i w s k a z ó w k ą d la c h r z e ś c ija n je s t o p in ia K o ścio ła, a le , ja k m ó w c a s tw ie rd z ił n a z a k o ń c z e n ie , o c e n a K o śc io ła n ie m o że b y ć u z n a n a za „ d o g m a t m o r a ln y ” . N a tle w y w o d ó w F u c h s a d ość z a s k a k u ją c a je s t k o n k lu z ja s p r a w o z d a w c y k o n g re s o w e g o z r a m ie n i a „ F r a n k f u r te r A llg e m e in e Z e itu n g ”, H e in z -J o a c h im a F i s c h e r a , k tó r y w n u m e r z e z d n ia 11.10.1985 im p u tu je F u c h s o w i a l t e r ­ n a ty w n e p o s ta w ie n ie p r o b le m u n o rm : u p o d s ta w n o r m k a to lic k ic h je s t a lb o w ia ra , a lb o ro z u m . T a k ie j a l t e r n a t y w y F uch:* n ie s ta w ia ł. N ie p o d w a ż y ł te ż w g ru n c ie rz e c z y tr a d y c y jn e g o s ta n o w is k a K o ścio ła, a u z m y s ło w ił je d y n ie sła b o śc i o b ie g o w y c h p r z e k o n a ń n a te m a t u z a s a d n ie n ia n o rm , c h c ą c ty m sp o ­ so b e m sk ło n ić do tw ó rc z e j r e f le k s ji.

W ty m s a m y m k ie r u n k u , co F u c h s , p ro w a d z ił te ż m y ś l w p ie r w s z e j c z ę ­ ści sw ego w y s tą p ie n ia H a n s R o t t e r . P o d k re ś lił, że m ó w ią c o c h r z e ś c ija ń ­ s k ie j e ty c e s e k s u a ln e j n ie m a n a m y ś li n o r m k o n k r e tn y c h , lecz „ z a sa d y p o d s ta w o w e ” (G r u n d h a ltu n g e n ), m o żność ic h u s ta le n ia i z w ią z e k z w ia r ą . D o p iero w w y n ik u ż m u d n e j a n a liz y z a s a d y te m o g ą p o słu ż y ć ja k o p o d s ta w a do n o rm . D ro g a z a te m od w ia r y do n o r m je s t d w u s to p n io w a . W d ru g ie j części r e f e r a t u R o tte r j a k g d y b y o d s tą p ił o d teg o , co p o w ie d z ia ł w c z e śn ie j i m im o w s z y s tk o z a p ro p o n o w a ł sz e re g k o n k r e tn y c h n o r m w p a ra d y g m a c ie z a c h o w a ń s e k s u a ln y c h , m ó w ią c m . in. „ c h rz e ś c ija ń s k a k o n c e p c ja m iło śc i z a ­ k a z u je p rz y z n a w a ć p ie r w s z o rz ę d n e z n a c z e n ie a k c e p ta c ji sam e g o s ie b ie ” ; „ p ra g n ie n ie d z ie c k a je s t o b o w ią z k ie m , o ile je s t w y r a z e m m iło śc i to w a r z y ­ s z ą c e j te m u p r a g n ie n iu , a k c e p tu ją c e j d r u g ą o so b ę i g o to w e j do s ł u ż b y ” ; „ o b o w ią z y w a ln o ść i g ra n ic e n ie r o z e rw a ln o ś c i m a łż e ń s tw a są u z a le ż n io n e od c h rz e ś c ija ń s k ie g o p r z e k a z u m iło ś c i” ; „ o c e n a n ie d o b ro w o ln e g o b e z ż e ń s tw a m u s i b y ć w y p ro w a d z o n a z w ia r y ” . W s p o m n ia n y w y ż e j F is c h e r m a w ię c n ie ­ co ra c ji, g d y w ty m w z g lę d z ie z a rz u c a R o tte ro w i n ie k o n s e k w e n c ję . G e n e r a l­ n a je d n a k ż e li n ia jeg o o ce n y k o n g re s u , ja k o b y o p to w a n o n a n im za w p r o ­ w a d z e n ie m w ży cie K o śc io ła k a to lic k ie g o n o r m ro z u m o w y c h , b e z z w ią z k u z w ia rą , n ie z o s ta ła p o tw ie r d z o n a a n i w r e f e r a c ie R o tte ra , a n i w in n y c h w y s tą p ie n ia c h . R o tt e r s tw ie rd z ił w p ro s t: „ O b ja w ie n ie i ro z u m , n a d n a tu r a ln e i n a tu r a ln e p o z n a n ie m o r a ln e , to n ie s ą p rz e c iw s ta w n o ś c i” . T ego je d n a k ż e F is c h e r n ie c h c ia ł u sły sz e ć . T rz e c i r e f e r a t, L o th a r a R o o s a , w p ro w a d z ił ju ż z n a c z n ie m n ie j m o ­ m e n tó w k o n tr o w e r s y jn y c h , n iż d w a p ie rw s z e . M ó w ca n a s z k ic o w a ł p o z y ty w ­ n y p r o g r a m s to s u n k ó w w św ie c ie p r a c y w d u c h u w ia ry . Z a ry s o w a ł k o n ­ t u r y w s p ó łc z e s n e j p ro b le m a ty k i w z a k re s ie s p r a w ie d liw o ś c i ro z d z ie lc z e j, h u ­ m a n iz a c ji p r a c y i k o n f lik t m ię d z y p r a c ą a m iło śc ią . Z a p ro p o n o w a ł, b y k o n ­ k r e t n ą e ty k ę ś w ia ta p r a c y z b u d o w a ć n a d w ó c h te z a c h : te z ie o „ ż y c iu z w ia ­ r y ” (g e g la u b te s L e b e n ) o ra z te z ie o „ w ie rz e p r z e ż y w a n e j” (g e le b te r G la u b e). D y s k u s ja w g r u p a c h o ra z d y s k u s ja p l e n a r n a w z n a c z n e j m ie rz e to c z y ła się w o k ó ł p r o b le m u w ia r y . O d ż y ły w n ie j z n a n e tr u d n o ś c i w ro z u m ie n iu w ia r y c h rz e ś c ija ń s k ie j, d ró g je j a p lik a c ji w ż y c iu i w p ły w u n a p o s tę p o w a ­ n ie. S ta w ia n o so b ie p y ta n ie i żyw o n a d n i m d y s k u to w a n o , cz y m je s t w ia r a , czy w y s ta r c z y p o w ie d z ie ć , że je s t o n a ty lk o f u n d a m e n te m ir r a c jo n a ln o ś c i lu d z k ie g o ży cia , czy te ż do je j is to ty n a le ż y w e z w a n ie do n a d p rz y r o d z o n o - ści. P o d ja k i m i w a r u n k a m i m oże o n a b y ć p o d s ta w ą lu d z k ie g o p o s tę p o w a

n ia ? C zy w o b lic z u n o w y c h id e i je s t jeszcze a k tu a ln y p o g lą d , że. w ia r a je s t z b io re m s ta ły c h i n ie z m ie n n y c h re g u ł, n a k tó r y c h b u d u je się p rz e k o n a n ia i p o s tę p o w a n ie k a ż d e g o c z ło w ie k a ? P rz y p o m n ia n o te ż o p in ię , w e d łu g k tó r e j w ia r a je s t p rz e d e w s z y s tk im d o b re m w sp ó ln y m w y z n a ją c e j ją g r u p y sp o łe c z ­ n e j i p u n k te m o p a r c ia d la ty c h , k tó r z y p o s tę p u ją z g o d n ie ze sw y m i p r z e ­ k o n a n ia m i. K o n g re s m ó g ł d la o só b z z e w n ą trz , n ie w ta je m n ic z o n y c h w p r o b le m a ty k ę w ia r y i n o rm , s p r a w ia ć w r a ż e n ie n ie c o f o r m a lis ty c z n e . N ie ty lk o F is c h e r, a le i w ie lu in n y c h , m o g ło o c z e k iw a ć z a ję c ia s ta n o w is k a w k o n k r e tn y c h k w e s tia c h m o r a ln y c h i ro z w ią z a ń , k tó r e m ia ły b y c h a r a k t e r o f ic ja ln e j n a u k i K o ścio ła. N a sz c z ę śc ie je d n a k k o n g re s n ie w p a d ł w tę „ p u ła p k ę n o r m a ty w n ą ” i z g o d n ie ze s w y m i z a ło ż e n ia m i s k o n c e n tr o w a ł się n a ro li w ia r y w k s z ta łto ­ w a n iu e to s u c h rz e ś c ija ń s k ie g o .

P o tw ie r d z e n ie m tr a f n o ś c i k r y te r ió w , ja k im i się k ie r o w a n o p rz y w y b o rz e p ro b le m u , b y ła o ż y w io n a d y s k u s ja p le n a r n a , n a k tó r e j ś c ie ra ły się ró ż n e p o g lą d y i o p in ie n a t e m a t w ia r y i je j ro li w ży ciu , d a ją c ty m s a m y m o b ra z ró ż n o ro d n o ś c i sz k ó ł i sp o s o b ó w m y ś le n ia u c z e s tn ik ó w k o n g re s u . W tr a k c ie te j d y s k u s ji m o ż n a b y ło u z m y s ło w ić so b ie, że n ie je s t p r a w d ą , ja k o b y w ia r a z o sta ła dziś o d rz u c o n a lu b z e p c h n ię ta n a m a r g in e s w y d a rz e ń , lecz p rz e c iw ­ nie —■ c ią g le z n a jd u je s ię w c e n tr u m w sp ó łc z e sn o śc i, choć je j ro la w k o n ­ k r e t n y m ży c iu c h rz e ś c ija ń s k im je s t o b e c n ie in n a n iż d a w n ie j. D y s k u s ja u ja w ­ n iła , że ro z w ó j ś w ia d o m o śc i w ia r y i je j te o lo g ic z n a in t e r p r e ta c ja , m u s z ą b y ć n a c e c h o w a n e u ję c ie m e g z y s te n c ja ln y m . O p u s z c z a ją c u ro c z e i g o śc in n e m ia s te c z k o B rix e n , u c z e s tn ic y m ie li p o d ­ s ta w ę do te g o , b y w y w ie ź ć ze so b ą w ię k sz y n ie p o k ó j w ia ry , n iż te ń , z k tó r y m p rz y je c h a li, co je s t te ż k o le jn y m d o w o d e m , że k o n g re s b y ł p o trz e b n y . k s. Z b ig n ie w T e in e r t, P o zn a ń B I U L E T Y N T E O L O G IC Z N O M O R A L iN Y g j II I. Z N O W S Z Y C H P U B L IK A C J I 1. C zego i j a k te o lo g -m o ra lis ta

w in ie n u czy ć się z B ib lii?

P o w y ż sz e p y ta n i e p o s ta w ił k s . W e r n e r W o 1 b e r t w e w s tę p ie s w o je j ro z p r a w y d o k to r s k ie j p t. E th is c h e A r g u m e n ta tio n u n d P a rä n e se in 1 K o r 7, p r z e d s ta w io n e j n a W y d z ia le T e o lo g ic z n y m U n iw e r s y te tu w M o n a s te rz e w r o k u a k a d . 1979/80, a o g ło szo n ej d r u k ie m w r o k u 1981 p rz e z P a tm o s - -V e rla g w D ü s s e ld o rfie . P o r ó w n a n ie ty c h d w u p y ta ń z te m a te m p ra c y d o ­ w odzi, że n ie m o ż n a w n ie j s z u k a ć w s k a z a ń d la w s z y s tk ic h p rz y p a d k ó w , z ja k im i m o r a lis ta s ty k a ć się m u s i w c o d z ie n n e j s w o je j p r a k ty c e , a le , n a p o d s ta w ie p rz e p r o w a d z o n e j n a u k o w e j a n a liz y te k s tu 1 K o r 7, ra c z e j p r z y ­ k ła d u , ja k te r a z m o ż n a k o rz y s ta ć z m o r a ln y c h n o r m s k ie ro w a n y c h do lu d z i ty c h czasów , w k tó r y c h o n e z o sta ły s f o rm u ło w a n e .

W o lb e rt o b r a ł c ie k a w y te k s t do p rz y k ła d o w e j a n a liz y : w 1 K o r 7 z n a j­ d u ją się o d p o w ie d z i P a w ła A p o s to ła n a p o s ta w io n e p rz e z k o r y n t ia n p y ta n ia d o ty c z ą c e m a łż e ń s tw a ta k ie , ja k p ro b le m w sp ó łż y c ia m a łż o n k ó w , p ro b le m m a łż e ń s tw m ie s z a n y c h , d a le j k w e s tia ró w n o śc i sp o łe c z n e j o r a z z a g a d n ie n ie w y ższo ści d z ie w ic tw a n a d m a łż e ń s tw e m , a w z w ią z k u z ty m p ro p o z y c je k o n k r e tn y c h z a c h o w a ń . A u to r, k o r z y s ta ją c z w y n ik ó w p ra c e g zeg etó w , p r z e d ­ s ta w ił p rz e d e w s z y s tk im tr e ś c i z a w a r te w z a le c e n ia c h P a w io w y c h . S łu s z n ie z a u w a ż y ł, że n ie są o n e o d e rw a n e od k o n te k s tu czaso w eg o : w ła śc iw e , w e ­ d łu g P a w ła , p o g lą d y i z a c h o w a n ia lu d z i je m u w sp ó łc z e s n y c h je ś li o d p o w ia ­ d a ją z a ło ż e n io m n a u k i C h ry s tu s a , są n ie ty lk o a k c e p to w a n e , a le w łą c z o n e b y ć m u s z ą w u ję c ie c h rz e ś c ija ń s k ie j m o ra ln o śc i. N ie zaw sze te ż ła tw o m o ż ­ n a s to so w a ć te o r ię do k o n k r e tn y c h p rz y p a d k ó w ż y c io w y c h , k tó r e często w y

m a g a ją r a c z e j k o n k r e t n y c h ro z w ią z a ń . A p o sto ł d a je w ła ś n ie ta k ie k o n k r e tn e ro z w ią z a n ia i z a le c e n ia .

R o z w a ż a n e p rz e z a u t o r a p r z y p a d k i, k tó r y m i z a ją ł s ię P a w e ł, s ta n o w ią p o d s ta w ę r e f le k s j i n a te m a t a k tu a ln o ś c i ro z s trz y g n ię ć i w s k a z a ń u d z ie lo n y c h k o r y n tia n o m p rz e z A p o s to ła n a ro d ó w . S tw ie r d z a o n m ia n o w ic ie , że ch o c ia ż z a sa d y p o s tę p o w a n ia w s p r a w ie m a łż e ń s tw a z a s a d n ic z o są z n a n e i m o ż n a je in te r p r e to w a ć w o p a rc iu o n a u k ę J e z u s a r o z u m ia n ą n a tle ro z s trz y g n ię ć p r o ­ p o n o w a n y c h p rz e z S ta r y T e s ta m e n t, to p rz e c ie ż w k o n k r e t n y c h s p r a w a c h tr z e b a d o k o n y w a ć n ie u s ta n n ie a k tu a liz a c ji ty c h z a s a d k o n f r o n tu ją c je z p o ­ tr z e b a m i w ie rz ą c y c h w k o n k r e t n y m czasie i m ie js c u . T a k a p o tr z e b a a k t u a l i ­ z a c ji o k a z a ła się n ie z b ę d n a w z w ią z k u z m a łż e ń s tw a m i z a w a r ty m i p rz e d p rz y ję c ie m n a u k i C h ry s tu s o w e j. P o ja w ił się b o w ie m p ro b le m tr a k to w a n ia teg o z w ią z k u ja k o s a k r a m e n t u , czyli ta je m n ic y w C h ry s tu s ie , a s tą d z ro d z i­ ła się w ą tp liw o ś ć co do tr w a ło ś c i ta k ic h z w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h , w k tó r y c h je d e n ty lk o p a r t n e r p r z y ją ł n a u k ę Je z u s o w ą . T a k a ró w n ie ż k o n ie c z n o ść a k tu a liz a c ji z a s a d z a c h o d z iła w o d n ie s ie n iu do k o b ie t n ie z a m ę ż n y c h i w d ó w . N ie m ia ły ju ż z a s to s o w a n ia te p rz e p is y czy z w y c z a je , k tó r y m i k ie r o w a li się w o d n ie s ie n iu do te g o ro d z a ju p rz y p a d k ó w lu d z ie S ta r e g o T e s ta m e n tu . I t u ­ ta j, ja k w w y p a d k u p o p rz e d n im , g łó w n ą z a s a d ą , r e g u l u ją c ą p o s tę p o w a n ie p rz e w id y w a n e i s to s o w a n e w o b rę b ie g m in y k o r y n c k ie j b y ła r e la c ja do t a ­ je m n ic y C h r y s tu s a i K o ścio ła.

N a d w y r a z c ie k a w e n ie ty lk o w s a m y m liś c ie św . P a w ła , a le te ż w o m a ­ w ia n y m o p ra c o w a n iu je s t to, co łą c z y się ze s f o r m u ło w a n ą z a s a d ą p o s tę p o ­ w a n ia : „ k a ż d y n ie c h p o z o s ta je w ta k im s ta n ie , do ja k ie g o z o s ta ł p o w o ła n y ”. Z a s a d a ta p o w tó rz o n a tr z y k r o tn ie p rz e z A p o sto ła (w . 17.20.24), choć n ie d o ­ k ła d n ie t a k sam o , je s t z a ra z e m k lu c z e m d la k o n k r e tn y c h ro z w ią z a ń k w e s tii p o s ta w io n y c h p rz e z k o r y n tia n . Z b a d a n ie je j sz e ro k ie g o k o n te k s tu , ja k im są, ob o k lis tó w św . P a w ła , ta k ż e in n e p is m a N o w eg o T e s ta m e n tu , d o w o d zi is t­ n ie n ia p e w n e g o s c h e m a tu , u ja w n ia ją c e g o się n a w e t w u ż y w a n iu ty c h s a ­ m y c h s f o r m u ło w a ń n a o k r e ś la n ie z a is tn ia ły c h s y t u a c ji ży cio w y ch .

B a rd z o m o cn o d o c h o d z i do g ło s u w a r g u m e n ta c ja c h ty c z ą c y c h ży cia m o ­ ra ln e g o m o ty w e s c h a ty c z n y . Ł a tw o to z a u w a ż y ć w p o u c z e n ia c h P a w io w y c h s k ie ro w a n y c h n ie ty lk o do s ta rs z y c h w ie k ie m (w dow y), a le te ż do m ło d y c h (ta k m ężc zy zn , j a k i k o b ie t). Ś w ia d o m o ś ć r y c h łe j p a r u z j i m o g ła m ieć tu z n a c z e n ie d e c y d u ją c e . O k a z u je s ię z a ra z e m , że ó w a p o k a lip ty c z n y to p o s n ie je s t czy m ś w y ją tk o w y m w w y w o d a c h P a w io w y c h , a le p o ś w ia d c z a ją go ta k ż e s e n te n c je ż y d o w sk ie , z a c h o w a n e w s ta ro ż y d o w s k ic h p is m a c h p rz e k a z a n y c h p rz e z T a lm u d . „C zas je s t k r ó t k i ” je s t n ie ja k o h a s łe m ó w czesn eg o o k re s u . N ic p rz e to d z iw n eg o , że m o ty w a c ja t a k a p o ja w iła się w o s ta tn ie j części w y ­ w o d ó w o m a w ia n y c h p rz e z a u t o r a ro z p r a w y . W z m o c n io n e o n e z o sta ły te o lo ­ g ic z n y m i ro z w a ż a n ia m i w y r a s ta ją c y m i je d n a k z o b s e r w a c ji ż y c ia c o d z ie n n e ­ go: ż y ją c y w m a łż e ń s tw ie s t a r a j ą się o to, co ic h s a m y c h d o ty czy , c h c ą c się p rz y p o d o b a ć so b ie n a w z a je m , a ty m c z a s e m c h o d z i o p rz y p o d o b a n ie się P a n u .

A to je s t ła tw ie js z e w te d y , g d y czło w ie k je s t w o ln y ...

C zego m o że n a u c z y ć się m o r a lis ta - te o lo g ze sp o s o b u n a u c z a n ia P a w io ­ w ego? O tóż o k a z u je się , że sp o s ó b n a u c z a n ia P a w io w e g o je s t g o d n y n a ś l a ­ d o w a n ia w d z is ie jsz e j rz e c z y w is to śc i, a lb o w ie m A p o sto ł n a ro d ó w w y k o rz y ­ s t u je z je d n e j s tr o n y c a ły z a só b w ie d z y w y n ik a ją c e j z r e f le k s j i n a d S ta r y m T e s ta m e n te m , d a le j b o g a te ra tio c in a tio filo zo fii m u w sp ó łc z e s n e j, n a s tę p n ie teo lo g ię p ie r w o tn e g o c h rz e ś c ija ń s tw a ze s z c z e g ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m a tm o ­ s f e r y w y c z e k iw a n ia p a r u z j i i m y ś li e s c h a to lo g ic z n y c h . P a r e n e z a P a w ło w a n ie je s t w ię c p o w ie rz c h o w n a , je s t o n a b o w ie m n ie ty lk o p rz y p o m n ie n ie m p o d ­ s ta w o w y c h z a sa d , je s t te ż w s z e c h s tro n n ie u d o k u m e n to w a n a c a ły m b o g a ­ c tw e m w ie d z y filo z o fic z n o -te o lo g ic z n e j z ty m , że te o lo g ia b ie r z e g ó rę n a d filozofią.

S p o só b w y k ła d a n ia p r a w d m o r a ln y c h , j a k ś w ia d c z y p r z y k ła d z lis tu św . P a w ła , n ie m o że n ig d y u le c s k o s tn ie n iu , p e tr y f ik a c ji. M u si o n n ie u s ta n ­

B IU L E T Y N T E O L O G IC Z N O M O R A L N Y

₈₃

n ie p o d le g a ć o d n o w ie p rz e z c z e rp a n ie z r e f le k s j i n ie ty lk o n a d ty m , co m ie ­ ści s ię w n a k a z a c h m o r a ln y c h czy z a le c e n ia c h , a le m u s i o n b y ć u z u p e łn ia n y ty m , co d o św ia d c z a c z ło w ie k ty c h czasó w , w k tó r y c h ż y je . D la te g o ta k n a s e rio n a le ż y b r a ć p o le c e n ia S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II, k tó r y d o m a g a się o d ­ c z y ty w a n ia B ib lii w n ie u s ta n n e j s y n c h r o n ii ze s p o ty k a n ą rz e c z y w is to śc ią . k s . J a n Ł a c h , W a r s z a w a 2. P r o b le m r e g u la c ji poczęć Z p o k o n a n ie m tr u d n e j b a r i e r y ję z y k o w e j po r a z p ie rw s z y u d o s tę p n io n o sz e rsz e j o p in ii e u r o p e js k ie j a k tu a l n e w y n ik i d y s k u s ji, j a k a o d sz e re g u l a t to czy się w P o ls c e w o k ó ł p r o b le m u o d p o w ie d z ia ln e g o ro d z ic ie ls tw a . P ra c e , w w ię k sz o ś c i p o ls k ic h a u to r ó w , z e b ra n e w p o k a ź n y to m p o d r e d a k c j ą E r n s ta W e n i s c h a , w s w o je j z a s a d n ic z e j o sn o w ie d o ty c z ą n ie ty lk o s y tu a c ji w P o l­ sce. W s w o je j b o w ie m w a r s tw ie e ty c z n e j, te o lo g ic z n o m o ra ln e j, a n tr o p o lo - g ic z n o -filo z o fic z n e j, m e d y c z n e j i p sy c h o lo g ic z n e j m a j ą on e z n a c z e n ie og ó l­ ne. W sz y s tk ie a r t y k u ły p r a c y z b io ro w e j (E lte r n s c h a ft und. M e n s c h e n w ü r d e .

Z u r P r o b le m a tik d e r E m p fä n g n is r e g e lu n g , V a lle n d e r - S c h ö n s ta tt 1984, P a t r is -

-V e rla g , s. 411) k o n c e n tr u ją się w o k ó ł o s i o so b a lu d z k a — n a u k a K o śc io ła a N a tu r a l F a m ily P la n n in g (— N F P ).

K o le g iu m r e d a k c y jn e n a p o c z ą tk u k s ią ż k i z a m ie śc iło ro d z a j m a łe g o sło w ­ n ik a te rm in o lo g ic z n e g o , u s iłu ją c w te n sp o só b z a p o b ie c n ie p o ro z u m ie n io m , ja k ie w c ią ż w y n ik a ją w św ie c ie z p o w o d u n ie je d n o lite g o p o s łu g iw a n ia się ta k im i p o ję c ia m i, j a k „ p la n o w a n ie r o d z in y ” , „ o d p o w ie d z ia ln e ro d z ic ie ls tw o ” , „ re g u la c ja p o c z ę ć ”, „ r e g u la c ja u r o d z e ń ” „ o k re s o w a w s trz e m ię ź liw o ś ć ” czy „ a n ty k o n c e p c ja ” . W k a ż d y m w y p a d k u s p re c y z o w a n o w ła ś c iw y se n s te r m in ó w . Z w ró c o n o te ż u w a g ę n a tr u d n o ś c i z a d e k w a tn y m tłu m a c z e n ie m n ie k tó r y c h te r m in ó w ła c iń s k ic h w y s tę p u ją c y c h w d o k u m e n ta c h k o ś c ie ln y c h , co ta k ż e je s t ź ró d łe m n ie śc isło śc i, a n a w e t z n ie k s z ta łc e ń m y ś li z a w a r te j w n a u c z a n iu K o ­ ścio ła. N p. w y ra ż e n ie p a p ie ż a P a w ł a V I lib e r o r u m n u m e r u s h o n e s te o r d i­

n a n d u s (H V 19) w n ie m ie c k im p rz e k ła d z ie o d d a n o p rz e z s ittlic h g e o r d n e te G e b u r te n r e g e lu n g , ch o ć e n c y k lik a n ie m ó w i w ty m m ie js c u o „ u ro d z e n ia c h ” ,

lecz o „liczb ie d z ie c i” . O rd in a tio p r o lis (H V 21) w ż a d n y m w y p a d k u n ie o z n acza G e b u r te n r e g e lu n g , j a k n a p is a n o . P o d o b n ie o p a c z n ie zo sta ło p rz e ło ­ żone w y ra ż e n ie p a p ie ż a J a n a P a w ł a I I m e th o d i n a tu r a le s te m p e r a n d a e

fe c u n d ita tis (FC 35) ja k o n a tü r lic h e M e th o d e n d e r G e b u rte n r e g e lu n g , p o d ­

czas g d y fe c u n d ita s te m p e r a n d a n a le ż a ło o d d a ć p rz e z F r u c h tb a r k e its r e g e lu n g . R ó żn e w sw o im z n a c z e n iu te r m i n y ła c iń s k ie b e z ró ż n ic y i n ie m a l z u p o re m tłu m a c z y się ja k o „ re g u la c ja u r o d z e ń ” , co nie. ty lk o m ija się z w ła ś c iw y m se n s e m ła c iń s k ie g o sło w n ic tw a , a le b u d z ić m u s i p o w a ż n e z a s trz e ż e n ia z p u n k ­ tu w id z e n ia e ty k i k a to lic k ie j.

P ie rw s z y , w p r o w a d z a ją c y a r t y k u ł p t. P e r s o n a lis ty c z n a k o n c e p c ja c zło ­

w ie k a , o k re ś la ją c y z a ra z e m tło i r a m y d y s k u s ji, k tó r e j p o św ię c o n y je s t zb ió r,

n a p is a ł k a r d . K . W o j t y ł a . P o z o s ta łe te k s ty u ję to w tr z e c h k r ę g a c h t e ­ m a ty c z n y c h : R e g u la c ja p o częć w ś w ie tle n a u k e m p ir y c z n y c h , R e g u la c ja p o ­ częć w ś w ie tle d o ś w ia d c z e n ia . N a k o ń c u k s ią ż k i za m ie sz c z o n o k r ó t k ie b io ­ g ra m y a u to r ó w p o sz c z e g ó ln y c h p r a c o ra z zw ięzłą in f o r m a c ję o ic h d o ro b k u n a u k o w y m . O tw ie r a ją c y s e r ię 24 a r t y k u łó w w y w ó d k a r d . K . W o j t y ł y p ie r w o tn ie s ta n o w ił r e f e r a t w y g ło sz o n y w r a m a c h s e s ji n a u k o w e j w K ra k o w ie w d n ia c h 7 i 8 lu te g o 1976 r o k u , p o św ię c o n e j s p e c ja lis ty c z n y m a s p e k to m p ro b le m u a n ty k o n c e p c ji. P o w o łu ją c się n a G a u d iu m e t sp e s o ra z H u m a n a e v ita e a u to r p o d k re ś la , że „K o śció ł s p r z e c iw ia się a n ty k o n c e p c ji z u w a g i n a g o d n o ść o so ­ b y lu d z k ie j, w y r a ż a ją c s łu s z n ą o b a w ę , że k r y j e o n a w so b ie n ie b e z p ie c z e ń ­ stw o z r e d u k o w a n ia o w ego g łę b o k ie g o a k t u m ięd z y o so b o w e g o , ja k im je s t a k t m a łż e ń sk i, do s a m e g o « u ży cia se k s u a ln e g o « . A n ty k o n c e p c ja n ie s ie ze so b ą

re a ln e n ie b e z p ie c z e ń s tw o z a k ła m a n ia w e w n ę tr z n e j p r a w d y w sp ó łż y c ia m a ł­ ż eń sk ie g o , j a k a w y n ik a z f a k t u , iż m a łż e ń s tw o s ta n o w i p ra w d z iw e p r z y m ie ­ r z e m ę ż c z y z n y i k o b ie ty ja k o osób, k tó r e w n im « sieb ie w z a je m n ie o d d a ją i p r z y jm u ją » . O w o w z a je m n e o d d a ń ie i p rz y ję c ie , k tó r e k o n s t y tu u j e p r z y ­ m ie rz e o sób, m u s i b y ć o so b o w e, w y ra ż a ć o so b y i z a b e z p ie c z a ć ic h w a rto ś ć , czy li g o d n o ść , r ó w n ie ż — a p o n ie k ą d n a w e t p rz e d e w s z y s tk im — w i n t y m ­ n y m a k c ie m a łż e ń s k ie g o z je d n o c z e n ia m ę ż c z y z n y i k o b ie ty . W ła ś n ie ta m b o ­ w ie m o b o je w o b e c sie b ie m a ją w z a je m n ie d a w a ć ś w ia d e c tw o p ra w d z iw e j m iło ści, w ty m z a w ie r a s ię z a ra z e m a f i r m a c ja w a r to ś c i osóby, św ia d e c tw o je j g o d n o śc i tr a n s c e n d e n t n e j” (s. 43).

O p ró b ie rz e te ln e j k o n f r o n ta c j i ś r o d o w is k a k ra k o w s k ie g o z ro z le g łą p r o ­ b le m a ty k ą św ia d c z y ju ż s a m w y b ó r te m a tó w , k tó r y c h o p ra c o w a n ie z n a la z ło się w k sią ż c e . W części z a ty tu ło w a n e j R e g u la c ja p o c zę ć w ś w ie tle n a u k e m ­

p ir y c z n y c h o. K . M e i s s n e r O S B p r e z e n tu je s p o jrz e n ie a n tro p o lo g ic z n e

n a z a g a d n ie n ie P leć — oso b a — a n ty k o n c e p c ja . D r m e d . M. R e n k i e l s k a , g in ek o lo g , w k il k u p rz y c z y n k a c h (S e k s u a ln o - n a u k o w e a s p e k t y c o itu s in t e r ­

r u p tu s ; O cen a c y k l u p o zo r n e g o w y w o ła n e g o p r z e z h o r m o n a ln ą k o n tr a c e p c ję ; S k u t k i m e c h a n ic z n y c h ś r o d k ó w a n ty k o n c e p c y jn y c h ; S k u t k i w k ła d e k d o m a - c ic z n y c h ) w sp o só b k o m p e te n tn y w y p o w ia d a się n a te m a t szczeg ó ło w y ch

a s p e k tó w a n ty k o n c e p c ji, m ię d z y in n y m i ro z s tr z y g a ją c k w e s tię , czy a n ty n i - d a c ję m o ż n a n a z y w a ć jeszcze a n ty k o n c e p c ją . P r a k ty c z n y m d o p e łn ie n ie m p o ­ w y ższy ch ro z w a ż a ń je s t a r t y k u ł d r. m e d . W . P ó ł t a w s k i e j p t. W p ły w p o s ta w y a n ty k o n c e p c y jn e j n a m a łż e ń s tw o . P o z y ty w n y w y m ia r r e g u la c ji p o ­ częć w a s p e k c ie p o d s ta w m e d y c z n y c h p o d e jm u je p ro f , d r m ed . W ł. F i j a ł ­ k o w s k i , w a s p e k c ie p sy c h o lo g ic z n y m — d r m ed . E. S u j a k , a w a s p e k ­ c ie so c jo lo g ic z n y m — doc. d r T. K u k o ł o w i c z . C zęść d r u g a p o d o g ó ln ie js z y m ty tu łe m R e g u la c ja po częć w ś w ie tle e t y ­ k i i te o lo g ii z a w ie r a c e n n y a r t y k u ł k s. p ro f . d r T . S l i p k i S J . A n a liz u je

o n w ś w ie tle filo z o fii m o r a ln o ś c i N o r m a ty w n e p o d s ta w y e ty c z n ie u p o r z ą d k o ­

w a n e j r e g u la c ji p o c zę ć . Do te j s a m e j k la s y ro z w a ż a ń z aliczy ć n a le ż y p ró b ę p io f. J . S e i f e r t a o k re ś le n ia z p o z y c ji s e n s u i c e lu m a łż e ń s tw a E ty c z n e j r ó ż n ic y m ię d z y n a tu r a ln ą r e g u la c ją p o c zę ć a s z tu c z n ą a n ty k o n c e p c ją . P o d k ą te m te o lo g ic z n o m o ra ln y m n a p r o b le m a ty k ę u s iłu je s p o jrz e ć o. W ł. B. S k r z y d l e w s k i O P c h a r a k t e r y z u ją c sp o łe c z n e u w a r u n k o w a n ia i- te o lo g ic z n o m o ra ln ą k o n tr o w e r s ję n a te m a t r e g u l a c ji p o częć w o s ta tn im c z te rd z ie s to le c iu . K s. doc. d r J . B a j d a a n a liz u je r e la c ję m ię d z y o d p o w ie ­ d z ia ln y m ro d z ic ie ls tw e m a a n ty k o n c e p c ją , p o cz y m k s. p ro f . C. C a f f a r r a u z a s a d n ia te z ę o n ie m o ra ln o ś c i a n ty k o n c e p c ji. K s. d r S t. N o w a k w re sz c ie u k a z u je P r o b le m r e g u la c ji p o c zę ć w ś w ie tle w s p ó łc z e s n e g o n a u c za n ia K o ­ ścioła. W d z ia le trz e c im a u to r z y u s iłu ją z a ry s o w a ć fa k ty c z n e k s z ta łty p r o b le ­ m a ty k i r e g u la c ji p o częć z a ró w n o w k r a j u , ja k i z a g ra n ic ą . P ro f . N. M a r ­ t i n w a r t y k u le E ty c z n y p r o b le m r e g u la c ji p o c zę ć in f o r m u je o s ta n ie z a ­ g a d n ie n ia w R e p u b lic e F e d e r a ln e j N ie m ie c . S y tu a c j a p rz e z e ń o p is a n a c h a r a k ­ te r y s ty c z n a je s t d la całe g o o b s z a ru ję z y k a n ie m ie c k ie g o , a ta k ż e d la o ś c ie n ­ n y c h k r a j ó w u p rz e m y s ło w io n y c h . B is k u p i ty c h k r a jó w , z g o d n ie z a p e le m p a p ie ż a J a n a P a w ł a I I u s iłu ją „ b u d z ić p r z e k o n a n ia i o fia ro w y w a ć k o n ­ k r e t n ą p o m o c ” (FC 35), n ie m n ie j „ m ię d z y e ty c z n y m n a u c z a n ie m K o śc io ła a p r a k t y k ą w d z ie d z in ie z a c h o w a ń s e k s u a ln y c h p a n u je g łę b o k a p rz e p a ś ć ” (s. 335). A u to r je d n o c z e ś n ie p o d n o si, że i w ty c h k r a j a c h n ie b r a k in i c ja t y w b u d z ą c y c h n a d z ie ję n a p o p ra w ę s y tu a c ji (p o r. s. 341). O rg a n iz a c ję n a u c z a n ia k o śc ie ln e g o n a t e m a t r e g u la c ji poczęć w P o ls c e p r z e d s ta w ił o. L . M o ń k o S J. Z d a n ie m a u to r a , w r o k u 1983 is tn ia ło w n a s z y m k r a j u o k o ło 3000 k o ś c ie ln y c h p o r a d n i m a łż e ń s k ic h . A r ty k u ł s t a n o ­ w i d o b ry c a ło śc io w y p rz e g lą d o rg a n iz a c ji, m e to d i p r o g r a m ó w p o r a d n ic tw a m a łż e ń s k ie g o n a sz c z e b lu k r a jo w y m , d ie c e z ja ln y m , d e k a n a ln y m o ra z p a r a ­ B I U L E T Y N T E O L O G I C Z N O M O K A L N Y

f ia ln y m . P ro f . d r F r . A d a m s k i w a r t y k u le p t. K a to lic y p o ls c y a n a u k a

K o ścio ła o r e g u la c ji p o czą ć p r z e d s ta w ił so c jo lo g ic z n ą a n a liz ę n a te m a t r e ­

c e p c ji k a to lic k ic h z a sa d . Z b a d a ń je g o w y n ik a , że p a r y m a łż e ń s k ie m ło d sz e j g e n e ra c ji, d z ię k i o b o w ią z k o w y m k u r s o m p rz e d m a łż e ń s k im , w d z ie d z in ie n a ­ tu r a ln y c h m e to d r e g u l a c ji p o częć s ą o w ie le le p ie j z o rie n to w a n e i o ic h słu sz n o śc i b a r d z ie j p rz e k o n a n e , n iż m a to m ie js c e w ś ró d m a łż o n k ó w s ta rs z e g o p o k o le n ia , k tó r z y w ta k ic h k u r s a c h n ie b r a l i u d z ia łu . M ło d sza g e n e r a c ja k a ­ to lik ó w z a te m , d z ię k i p rz e s z k o le n iu , p o s ia d a g łę b s z e r o z e z n a n ie w z a k r e s ie p r o b le m a ty k i n a t u r a l n e j r e g u l a c ji poczęć i p e łn ie j z p o z n a n y c h m e to d k o r z y ­ s ta . N ie ż y ją c a ju ż m g r M . D. K w a p i s z w o p ra c o w a n iu p t. W p ł y w n a ­ t u r a ln e j r e g u la c ji p o c zę ć n a ż y c ie m a łż e ń s k ie i r o d z in n e o m ó w iła d o ś w ia d ­ c z e n ia p o r a d n ic tw a ro d z in n e g o n a p r z y k ła d z ie d ie c e z ji s a n d o m ie rs k ie j. W y p o ­ w ie d ź a u to r k i, w o d ró ż n ie n iu o d p o z o s ta ły c h a r t y k u łó w o p r o f ilu te o r e ty c z ­ n y m , m a c h a r a k t e r i w a rto ś ć ś w ia d e c tw a , k tó r e p o k a z u je , j a k g łę b o k i w p ły w n a ży cie m a łż e ń s k ie i r o d z in n e w y w ie ra k o n s e k w e n tn ie p ro w a d z o n e n a t u ­ r a l n e p la n o w a n ie ro d z in y . D o św ia d c z e n ia te o d s ła n ia ją n o w e, n a ogół m a ło jeszcze z n a n e m o ż liw o śc i p r a c y K o ścio ła.

W sło w ie k o ń c o w y m o. W ł. B. S k r z y d l e w s k i O P z a s ta n a w ia się n a d p e r s p e k ty w ą u z n a n ia z a s a d k a to lic k ie j e ty k i m a łż e ń s k ie j n a p rzy szło ść. P ro g n o z o w a n ia p o w in n o się o c zy w iście d o k o n a ć n a sz e rsz y m tle , n iż ty lk o p o ls k a rz e c z y w is to ść . W k r a j a c h z a c h o d n ic h a u to r d o s trz e g a ja w n e m a n if e ­ s to w a n ie s p r z e c iw u w o b e c n a u k i K o ścio ła. K o n te s ta c ję tę ró w n ie ż dość w n ik ­ liw ie c h a r a k te r y z u je . P r z y o lb rz y m im n a c is k u , ja k i d a je się z a u w a ż y ć w p u ­ b lik a c ja c h i w ś r o d k a c h sp o łe c z n e g o p rz e k a z u , p rz y s z ło ść r y s u je się n ie z b y t o b ie c u ją c o . G d y id z ie o u z n a n ie z a s a d e ty k i m a łż e ń s k ie j i ic h p r z e s tr z e g a ­ n ie , s y tu a c ja w K o śc ie le p o ls k im , z d a n ie m a u to r a , j e s t n ie p o r ó w n a n ie le p s z a n iż w k r a j a c h z a c h o d n ic h , ja k k o lw ie k p o d o b n o i u n a s w p ły w y p e rm is y w n e j m e n ta ln o ś c i z a c h o d n ic h te o lo g ó w i ic h p u b lik a c ji d a ją o so b ie zn ać, z w ła ­ szcza w k rę g a c h m ło d sz e g o d u c h o w ie ń s tw a (por. s. 397).

K s ią ż k a d o ty c z ą c a w ie lu n e g a ty w n y c h i p o z y ty w n y c h a s p e k tó w p r o b le ­ m a ty k i r e g u la c ji poczęć je s t r e z u l ta t e m w s p ó łd z ia ła n ia k r a k o w s k ie g o ś r o d o ­ w is k a te o lo g ic z n e g o z in n y m i p o ls k im i, a ta k ż e n ie k tó r y m i z a g ra n ic z n y m i sp e c ja lis ta m i, w d u c h u so lid a rn o ś c i n a d ro d z e d o c h o d z e n ia do p r a w d y i w c ie la n ia je j w ży cie. W p u b lik a c ji p o s ta w io n o so b ie za cel z a p o z n a n ie c z y te ln ik a z a g ra n ic z n e g o z n a jw a ż n ie js z y m i o s ią g n ię c ia m i te o r e ty c z n y m i i d o ­ św ia d c z a ln y m i w d z ie d z in ie r e g u la c ji poczęć. O s ta tn ia p a r t i a k s ią ż k i z d a je się szczeg ó ln ie w a ż n a , bo u k a z u je , że p o d ję c ie sto s o w n y c h d z ia ła ń m oże p r z y ­ czy n ić się do sto p n io w e g o w y c h o d z e n ia z im p a s u w d z ie d z in ie e ty c z n e j r e ­ g u la c ji poczęć. P r a c a n ie w ą tp liw ie słu ż y o r ie n ta c ją , ch o ć p r o b le m a ty k i w p e ł­ n i n ie w y c z e rp u je . N ie je s t ta je m n ic ą , że n ie m a l w c a ły m św ie c ie k a to lic k im d a je o so b ie z n a ć g łę b o k i ro z d ź w ię k m ię d z y w y ty c z n y m i u rz ę d u n a u c z y c ie l­ sk ie g o K o śc io ła a p o g lą d a m i n ie k tó r y c h te o lo g ó w i w ie lu w ie r n y c h w te j d zied z in ie. Co w je d n y m k r a j u k w a lif ik u je się ja k o g rz e c h , to g d z ie in d z ie j p rz e s ta ło b y ć p r z e d m io te m r a c h u n k u s u m ie n ia . D e z o rie n ta c ja s u m ie ń je s t w ie lk a , a d u s z p a s te r s tw o n a ty m o d c in k u b a rd z o t r u d n e . W te j s y tu a c ji z a ­ c h o d zi p iln a p o tr z e b a , a b y w s z y s tk ie d y s c y p lin y , k tó r e z a in te re s o w a n e są p ro b le m a ty k ą r e g u la c ji p o częć, a w ię c m e d y c y n a , p sy c h o lo g ia , so cjo lo g ia, a z w ła sz c z a filo z o fia i te o lo g ia , z a d a ły so b ie t r u d w y ja ś n ie n ia całe g o teg o k o m p le k s u z a g a d n ie ń . Z b io ro w y m w y s iłk o m w y m ie n io n y c h d y s c y p lin ju ż d z is ia j z a w d z ię c z a ć n a le ż y co n a jm n ie j z a c h w ia n ie p e w n o śc i, z ja k ą z w o ­ le n n ic y a n ty k o n c e p c ji p ro b le m o d p o w ie d z ia ln e j r e g u la c ji poczęć u w a ż a li za ra z n a zaw sze ro z w ią z a n y i to po m y ś li p e rm isy w iz m u '. T y m c z a s e m b a d a n ia m e d y c z n e d o w io d ły , że n ie m a m e to d y a n ty k o n c e p c y jn e j, k tó r a b y ła b y n ie ­ sz k o d liw a . T eo lo g o w ie w ró ż n y c h k r a j a c h c o ra z częściej n ie p o d z ie la ją p o ­ g lą d ó w , ja k ie z w o le n n ic y p e rm is y w iz m u u z n a li za o b o w ią z u ją c e . J a k d o w o d zi o m a w ia n a p u b lik a c ja , ju ż n ie ty lk o p o je d y n c z y te o lo g o w ie , lecz c a łe o ś r o d ­