Ja ro sła w S o sn o w sk i*
N A U C Z A N IE W IRTUALNE W K SZTA ŁC EN IU M E N E D Ż E R Ó W
1. Wstęp
M enedżerow ie firm są św iadom i, że zachodzące zm iany w otoczeniu rynkow ym i technologicznym przedsiębiorstw spraw iają, że ed u k acja nie m oże się za k o ń czy ć z chw ilą opuszczenia m u ró w uczelni. W z rastając e zapotrzebow anie n a wiedzę w nowoczesnym społeczeństwie w ym usza ustaw icz-ną edukację przez całe życie. T echnologie teleinform atyczne um ożliw iają zorganizow anie zajęć i szkoleń w rzeczywistości wirtualnej. Zdobyw anie wiedzy jest m ożliw e z m iejsca p racy lub zam ieszkania. In te rn e t p o zw ala n a zd o b y
-w anie no-w ych k-w alifikacji za-w odo-w ych i -w ykształcenie -w dziedzinach, k tó re nie są jeszcze p o p u la rn e w P olsce1.
K ształcenie w irtu aln e oferow ane jest przez liczne krajow e i zagraniczne in sty tu c je edu k acy jn e. P ro p o n o w a n e k u rsy z za k resu b izn esu o bejm ują kilkadziesiąt przed m io tó w , takich jak : m ark etin g , re k lam a, public relations, księgow ość, in fo rm aty k a , obsługa kadro w o -p łaco w a, obsłu g a sek retariatu , bezpieczeństw o i higiena pracy, handel internetow y, agrobiznes, grafika k o m p u te ro w a i in n e 2. C o raz częściej wielkie firm y i k o rp o racje gospodarcze tw orzą w łasne działy szkoleń zajm ujące się edukacją p racow ników z a tru d -nionych w filiach i oddziałach rozsianych po różnych częściach św iata. D o szkoleń tych w ykorzystuje się in tran et. E -n a u k a oznacza niższe koszty; pracow nicy p o z o sta ją w firm ach, uczą się obsługi now ych technologii oraz zazn ajam iają się z p ro d u k ta m i firm y. M ateria ł szkoleniow y m oże być łatw o
* D r h a b ., p ro f, nadzw ., K a te d ra M a rk etin g u , U niw ersytet Ł ód zk i.
1 C . H o lm b erg , Tow ards a N ew Scenario fo r D istance E ducation in Sw eden, C o n trib u tio n to the 20,h W o rld C o n feren ce o n O pen L earn in g a n d D istan ce, D iisseldorf, G erm an y , 1-5 A pril 2001, Sw edish A gency fo r D istan ce E d u catio n (D istum ).
2 D la p rzy k ład u m o żn a p rzy to czy ć k ilk a instytucji k rajo w y ch oferu jący ch kształcenie w irtu aln e: W irtu a ln a A k a d e m ia B iznesu - w w w .w iab .p l; E d u s tra d a - w w w .e d u stra d a .p l; U niw ersytet W irtu aln y - w w w .uniw ersytet-w irtualny.edu.pl
In te rn e t p o zw ala n a bieżące śledzenie postępów n au k i p ra co w n ik ó w oraz w eryfikow anie zdobytej wiedzy.
M yślą p rzew odnią tego doniesienia je st zasygnalizow anie u w aru n k o w ań organizacyjnych, technologicznych i dydaktycznych w w ykorzystaniu nauczania w irtualnego n a p o trze b y rozw ojow e firm . P odnoszenie wiedzy i kw alifikacji pracow ników w dobie zachodzących procesów globalizacyjnych staje się coraz pow szechniejsze i uw ażane jest za głów ny czynnik w zrostu konkurencyjności przedsiębiorstw n a rynku.
2. Modele edukacji wirtualnej
Je d n a z najw iększych korzyści, jak ie niesie ze so b ą ed u k a cja w irtualna, to m ożliw ość odejścia od tradycyjnego sposobu przek azy w an ia wiedzy, któ ry oznacza, że w ym ag an a jest obecność zarów no nauczyciela ja k i słuchaczy w tym sam ym m iejscu i w tym sam ym czasie3. Ze względu na czas i miejsce, w k tó ry ch o dbyw a się proces edukacyjny, m ożem y w yróżnić trzy m odele edukacji o tw artej i n a odległość. U w zględniają one następ u jące sytuacje tran sferu wiedzy:
T e n s a m c z a s , r ó ż n e m i e j s c a . Jeśli proces przekazyw ania wiedzy odbyw a się w tym sam ym czasie, lecz słuchacze zn a jd u ją się w różnych (czasami bardzo odległych) miejscach, to wówczas do przekazyw ania informacji jesteśm y zm uszeni stosow ać now oczesne m edia transm isyjne. Ich p rz ep u
s-tow ość, determ in u je prędkość, jak o ść oraz rodzaj przekazu.
R ó ż n e c z a s y , t o s a m o m i e j s c e . Inaczej o dbyw a się p rzekazy-w anie inform acji rzekazy-w sytuacji, kiedy nie je st rzekazy-w ym agana synchroniczność czasow a. T en rodzaj n au czan ia m oże być realizow any w o śro d k a ch szko-leniow ych, gdzie słuchacze m ają dostęp do specjalistycznego o p ro g ram o w a-nia i różn y ch m ateriałó w szkoleniow ych, a ich p rz ek az o d b y w a się poprzez lokalne sieci.
R ó ż n e c z a s y , r ó ż n e m i e j s c a . D zięki narzędziom , k tó re oferuje Intern et, stało się m ożliw e przekazyw anie inform acji edukacyjnej, kiedy słuchacze z n a jd u ją się w różnych m iejscach i m a ją d o stę p d o wiedzy w dow olnym czasie. W iele instytucji edukacyjnych utw o rzy ło w irtualne uniw ersytety, k tó re oferując kom pletne stu d ia lub kursy zaw odow e, u m oż-liw iają zdobycie tą m e to d ą now ych kw alifikacji i uzyskanie dyplom u.
Z d aln y proces n au c zan ia ch a rak tery zu ją dw a sposoby czasow ego prze-kazyw ania inform acji, k tó re determ inują n astępujące m odele nauczania:
N a u cz a n ie w irtu aln e w kształceniu m enedżerów 269
M o d e l z a k ł a d a j ą c y s y n c h r o n i c z n o ś ć c z a s o w ą . Pozw ala uczestnikom k u rsu o raz nauczycielowi sw obodnie k o m u n ik o w ać się w czasie rzeczywistym , ta k ja k b y przebyw ali o b o k siebie w jed n y m pom ieszczeniu. Edukacja synchroniczna w Internecie jest ukierunkow ana głównie na audiokon- ferencje, telekonferencje i w ideokonferencje. M odel ten stw arza następujące m ożliwości:
- żywej interakcji w czasie rzeczywistym ,
- indyw idualnej i grupow ej p racy w czasie rzeczyw istym ,
- prezentacji m ateriałów , zarów no podczas dyskusji ja k i p row adzenia w ykładów ,
- p ro w ad zen ia dyskusji - zarów no od strony w ykładow cy ja k i ucznia, - dostęp u do m ateriałów źródłow ych i narzędzi, k tó re m ogą być w zależ-ności od potrzeby: prezentow ane, współdzielone, archiw izow ane lub usuw ane, - m o n ito ro w a n ia - k ażd a aktyw ność ucznia m oże być w łatw y sposób m o n ito ro w an a .
System synchroniczny w ykorzystuje takie funkcje, ja k : tryb pogaw ędki
{chat) w trybie tekstow ym i głosow ym , tablicę {whiteboard), w spółdzielenie
aplikacji, p rz eg ląd ark ę grupow ą {group browser) i w ideokonferencje. T ablica to ok n o tekstow e lub graficzne, k tóre pozw ala n a w spółdzielenie tekstu (lub rysunku) w idocznego dla w szystkich uczestników k u rsu , p o d o b n ie ja k to m a miejsce na tradycyjnej tablicy. N a to m iast p rz eg ląd ark a g ru p o w a to narzędzie d o jednoczesnego przeglądania zaw artości stro n przez całą grupę. P rze g lą d ark a um ożliw ia interakcje między p row adzącym a uczestnikam i oraz w grupie uczestników . P rac a ta k a je st k ierow ana przez nauczyciela p ro w a -dzącego kurs.
M o d e l a s y n c h r o n i c z n y . T en m odel ch a rak tery zu je się brakiem k o n ta k tu ucznia z nauczycielem o raz z innym i uczestnikam i, któ rzy m ogliby służyć rad ą i popraw iać błędy kursanta w czasie rzeczywistym. U kierunkow any jest głów nie na tek st d ru k o w an y , systemy asynchronicznych tekstow ych konferencji kom puterow ych, hipertekst na stronach W W W , m ateriały zaw arte n a C D -R O M -a ch , n a pocztę elektroniczną, listy dyskusyjne o ra z m ultim edia. M odel ten o p arty n a środow isku In te rn e tu m a n astępujące zalety:
- elastyczność - stały dostęp do m ateriałów edukacyjnych znajdujących się na stro n ac h W W W lub n a serw erach F T P w Internecie z dow olnego m iejsca i w dow olnym czasie,
- czas na przem yślenie - w trybie synchronicznym jest on raczej niewielki, - niskie koszty - przesyłanie inform acji nie w ym aga w ysokich n akładów finansow ych.
O becne trendy sp o ty k an e w edukacji na odległość p o d ąż ają w kieru n k u łączonego, czyli kom binow anego: synchronicznego lub asynchronicznego spo so b u przek azy w an ia inform acji.
S trategie kształcenia obejm ują różne m odele zastosow ań In te rn e tu w p ro -cesie edukacyjnym . M oże być on trak to w a n y ja k o in stru m e n t w spierający lub też przejm ujący n a siebie ciężar kształcenia. R o zk ład głów nego ciężaru w procesie d y d aktycznym m iędzy nauczanie trad y cy jn e i elektroniczne m oże pizyjm ow ać różne w arianty uzależnione od istniejącej infrastruktury technicznej i od poziom u kadry dydaktycznej4. M ożna tu wskazać n a kilka podstaw ow ych w ariantów .
I n t e r n e t w s p o m a g a j ą c y t r a d y c y j n y p r o c e s e d u k a c y j n y . W Internecie zn a jd u ją się różn o ro d n e tem atycznie m ateriały w p ostaci tekstu, grafiki, k ró tk ich sekwencji wideo itd. w spom agające p roces edukacyjny w klasach. U m ieszczona w Internecie inform acja pełni tylko pom ocniczą funkcję w procesie dydaktycznym . In fo rm acja dla pobierająceg o naukę, ćw iczenia p o łą c z o n e z udzielaniem odpow iedzi o ra z ocen ian ie sto p n ia przysw ojonej wiedzy pozo staw io n o w klasie.
I n t e r n e t z a k ł a d a j ą c y ł ą c z e n i e e d u k a c j i t r a d y c y j n e j i e l e k t r o n i c z n e j . W Internecie um ieszcza się m ateriały edukacyjne, u rucham ia się g rupy dyskusyjne, pocztę elektroniczną i listy dyskusyjne! Nauczyciel m oże w tym trybie p racy udzielać wszelkich p o ra d zw iązanych z procesem edukacyjnym . D o d a tk o w o w trybie on-line nauczyciel m oże uczestniczyć w procesie oceniania p ra c słuchaczy. Jed n a k że głów ny proces n au c zan ia p o zo staje w klasie.
I n t e r n e t p r z e j m u j ą c y g ł ó w n y c i ę ż a r p r o c e s u e d u k a -c y j n e g o . M a te ria ły k u rsu zaw ierają p ro ste sym ula-cje, sekw en-cje wideo, in terak ty w n e przy k ład y oraz m ateriały p ro w ad zące stu d en tó w p o p rzez cały kurs. D o d a tk o w o um ieszcza się zestaw y p y ta ń o ra z zestaw y testów on-line, k tó re um ożliw iają nauczycielow i śledzenie p o p rzez In te rn e t osiągnięć p o -szczególnych studentów . W tym procesie studenci m ają z re d u k o w an ą liczbę sp o tk a ń klasow ych.
I n t e r n e t s t a n o w i ą c y w y ł ą c z n ą p o d s t a w ę e d u k a c j i . N a stro n ac h W W W um ieszcza się grafikę, p ro ste anim acje, sekw encje audio i w ideo. P o n a d to w procesie edukacyjnym d o p rz e k a z y w a n ia wiedzy, p o ro z u m ie w an ia się o ra z d o ćwiczeń zastosow ano asynchroniczne narzędzia kom u n ik acy jn e (grupy dyskusyjne, pocztę elektroniczną i listy dyskusyjne), a do synchronicznej kom unikacji udostępniono program y typu czat, program y do p ra cy grupow ej itd. D o d a tk o w o dołącza się zestaw y ćwiczeń do sam odzielnej realizacji spraw dzające dotychczas przysw ojoną wiedzę. K o m u n ik o -w anie się o ra z tra n sfe r m ateriałó-w odby-w a się -w yłącznie -w środo-w isku
4 W. V enn, L earning strategies fo r the m edia generation, C o n trib u tio n to the conference „ L e a rn in g 2.0 - N e x t Step B ey o n d th e F r o n t L in e” , V asteras, Sw eden, 2 1 -2 2 M a y 2001, p. 14.
N au czan ie w irtu aln e w kształceniu m enedżerów 271
W W W , studenci m o g ą, ale nie m uszą, przybyć d o uczelni, aby uczestniczyć w testach.
P rzedstaw ione tu w arian ty zasto so w an ia In te rn e tu w procesie n auczania nie w yczerpują w szystkich m ożliw ości, gdyż w obecnych czasach sieć stała się b ard zo żywym i dynam icznym środow iskiem i tylko w yobraźnia instytucji i osób nauczających n a rz u c a ograniczenia.
4. Rola e-nauczyciela w edukacji wirtualnej
Proces tw orzenia i zarządzania nauczaniem on-line w ym aga zaangażow ania osób posiadających różne kw alifikacje. M u szą one rozum ieć isto tę i u w a ru n -k ow ania now ych technologii edu-kacyjnych. E -nauczyciel przygotow ujący m ateriały edukacyjne pow inien um ieć m yśleć h ip ertek sto w o i okienkow o, aby w tym trybie tw orzyć kolejne elem enty w pow stającym k ursie elektro-nicznym .
P odczas tw orzenia m ateriałów edukacyjnych podejm o w an e decyzje o p arte są n a przyjętej strategii kształcenia o ra z n a ro d zaju w y branego m edium transm isyjnego. T w o rząc m oduły kursu należy przestrzegać jego w ew nętrznej stru k tu ry o ra z w prow adzić „naw igacyjną m a p ę ” ułatw iającą w ędrów kę po całym kursie. E-nauczyciel prow adzący kurs pow inien określić, jakiego rodzaju aktyw ność będzie w ym agana (np. praktyczne ćwiczenia utrw alające przerobiony m a te ria ł, testy sp ra w d zają ce w iedzę i um iejętności). E lem en ty tak ie są niezbędne p o d czas realizacji każdego kursu.
W procesie przygotow yw ania p ro g ram ó w dydaktycznych należy m ieć na uw adze, że w ysokie oczekiw ania ze strony nauczyciela m o g ą rodzić w ysokie osiągnięcia ucznia. N o w a in form acja m usi zostać właściw ie w k o m p o n o w an a w p o sia d a n y ju ż za só b wiedzy, a n a stęp n ie o d p o w ie d n io z a p a m ię ta n a i zastosow ana. N a u k a p o w in n a angażow ać ja k najwięcej zm ysłów. W iadom o też, że istnieje ścisła korelacja pom iędzy liczbą godzin przeznaczonych na nau k ę a osiąganym i rezultatam i.
B rak bezpośredniego k o n ta k tu z uczniem ogranicza nieco n ieform alna po m o c e-nauczyciela w postaci przyjaznej zachęty d o podjęcia większego wysiłku. E -nauczyciel m usi mieć św iadom ość tego, że będzie m usiał pom agać uczniom w ro zw iązy w an iu spraw technicznych, z k tó ry m i nie wszyscy uczestnicy k u rsu sam i sobie poradzą.
E-nauczyciel prow adzący proces edukacyjny m usi um ieć zarządzać odległą klasą o raz w spółpracow ać z odległymi ekspertam i i gośćm i. P o n a d to musi włożyć dodatkow y wysiłek, aby zaangażować studentów w proces dw ustronnej, interaktyw nej kom unikacji. Efektyw ny proces przekazyw ania wiedzy wym aga, aby e-nauczyciel sk u p iał się n a nauczaniu, wiedział, czego oczekuje od
d o k o n a ł jeg o oceny - tak aby w przyszłości proces edukacyjny stał się bardziej efektyw ny.
5. Zakończenie
U pow szechnienie e-lerningu w organizacjach n a p o ty k a różnego rodzaju ograniczenia. W iele organizacji m a m ałe rozeznanie w tym typie edukacji i nie orien tu je się, ja k ie rozw iązania i m ożliw ości ono oferuje o raz b ra k u je im w iary w skuteczność i p rz y d atn o ść edukacji w irtualnej. N iski poziom w ykorzystyw ania edukacji on-line w Polsce uw aru n k o w an y je st rów nież m ałą p rz e p u sto w o śc ią sieci W W W o ra z b ra k a m i sp rz ętu i o p ro g ra m o w a n ia w ykorzystyw anego d o kształcenia przez In tern et. D o d a tk o w y czynnik to b ra k odpo w ied n io przygotow anej kad ry pedagogicznej i m enedżerskiej oraz b ra k o d pow iednich regulacji praw nych dotyczących tego typu edukacji.
Szybkość w drożenia system u edukacji w irtualnej w p rzedsiębiorstw ach uzależniona jest od zaangażow ania kadry kierowniczej w stworzenie właściwego klim atu dla tej lo rm y szkolenia i od śro d k ó w finansow ych przeznaczonych na zakup sprzętu i oprogram ow ania. W zależności od wielkości przedsiębiorstw służby pow ołane do kształcenia w irtualnego będą korzystały z oferty instytucji edukacyjnych p ro p o n u jąc y ch różne p ro g ram y w In tern ecie lub b ędą p o w o -ływ ać w łasne in tran e to w e szkoły lub uniw ersytety.
Należy nieć nadzieję, że trudności finansowe w rozw oju edukacji w irtualnej są jed y n ie przejściow e. Z achodzące procesy globalizacyjne w gospodarce św iatow ej b ęd ą c o raz m ocniej w ciągać nasz kraj w o rb itę nasilonej k o n -kurencji. S pro stan ie now ym w yzw aniom będzie w yzw alać co raz silniejszą po trzeb ę tw orzenia w aru n k ó w do szybkiego i pow szechnego zdobyw ania wiedzy zarów no przez m enedżerów , ja k i praco w n ik ó w firm za p o śre d -nictw em edukacji w irtualnej.
Jarosław Sosnow ski
V IR T U A L T E A C H IN G IN M A N A G E R S E D U C A T IO N
In creasin g d e m a n d on know led g e in m o d ern society e x to rts p e rm a n e n t ed u ca tio n b y the w hole life. T h e teleco m m u n icatio n al technologies m ak e possible th e w in n in g rig h t aw ay the know ledge o f the residence o r seat o f the firm. T h e re p o rt represents organizational, technological an d d id actic c o n d itio n in g s o f v irtu al w o rk ers teaching. In m o d ern eco n o m y know ledge and q u alificatio n s o f w o rk ers will be the m ain fa cto r o f com petitiveness en terp rises on the m ark e t.
