A C T A U N IV E R S IT A T IS L O D Z IE N S IS
F O LIA O EC O N O M IC A 165 55-60 2003
(Acta Univ. Lodz, Folia oecon.)
K r z y s z to f Szolek*
IN W E S T Y C JE IN F R A S T R U K T U R A L N E A L O K A L N Y R Y N EK P R A C Y NA P R Z Y K Ł A D Z IE S E W IL L I
Procesy i zjaw iska ekonom iczne w ystępujące we współczesnej gosp o d arce m ają n iejednokrotnie złożony c h a ra k te r i rów nie złożone u w aru n k o w an ia. D otyczy to także skali lokalnej, w której szczególnego znaczenia n ab ierają pew ne historycznie u k ształtow ane układy przestrzenne, go sp o d arcze czy dem ograficzne. U kłady te ch a rak tery zu ją się w wielu p rzy p ad k ach d u żą inercją i m a łą p o d atn o ścią n a zm iany. Z jaw iska te obejm ują w większym lub m niejszym zakresie także lokalne rynki pracy w m iastach. W kontekście toczącej się - zarów no w kręgach naukow ców , ja k i p ra k ty k ó w - dyskusji o d n o śn ie d o w ykorzystyw ania wielkich inwestycji in fra stru k tu raln y ch ja k o czynnika dynam izującego w zrost gospodarczy i wzrost zatrudnienia, zasadnym wydaje się być b adanie rzeczywistych efektów takich działań oraz osiąganych dzięki ich podjęciu efektów ekonom icznych i społecznych. Przyczynkiem d o w nioskow ania w tym zakresie m oże być studium przypadków o raz p o rów nań m iędzynarodow ych - niniejszy a rty k u ł jest w stępną p ró b ą podjęcia takiego w yzw ania badaw czego.
P ow stanie m iast, p o dobnie zresztą ja k pow stanie w szystkich innych p u n k tó w osadniczych, jest wynikiem społecznego podziału pracy. M o żn a n aw et pow iedzieć, że o sad n ictw o je st p rzestrzennym odzw ierciedleniem społecznych p o d ziałó w pracy. G enezę m iast m ożem y zatem w yw odzić z pracy i tendencji do koncentracji, będącej podstaw ow ym procesem k sz ta ł-tujący m p rzestrzen n e o rg a n iz acje różnych form d ziałaln o ści c z ło w ie k a ’.
* D r, adiunkt w K atedrze Ekonomicznej i Europejskich Studiów Regionalnych AE we Wrocławiu.
W literaturze geograficzno-ekonomicznej rozpowszechnił się podział działalności społeczno-ekonom icznej człow ieka w m iastach na dw ie grupy, różnie zresztą przez różn y ch a u to ró w nazyw ane. D la określenia działalności m iejskiej, skierow anej n a zew nątrz, stosow ane jest najczęściej określenie „egzogcniczna” . N a to m ia st dla działalności zaspokajającej potrzeby ludności d anego m ia sta przyjęto term in „e n d ogeniczna” . K . D ziew oński z a p ro p o n o w ał używ anie tych term inów ja k o oddających w zględnie d o b rz e istotę tych pojęć, a je d -nocześnie pozbaw ionych ocen w artościujących2. Z w racał przy tym uwagę na zagrożenia zw iązane z występującymi w praktyce dysproporcjam i pom iędzy tym i rodzajam i działalności, prow adzącym i najczęściej d o p rz ero stu funkcji podstaw ow yeh i m iastotw órczych, zaś niedorozw oju działalności określanej m ianem uzupełniającej.
Pow szechny jest rów nież pogląd, że działalność endogeniczna m usi być rozw inięta odpow iednio do sto p n ia rozw oju funkcji egzogenicznych i ich ch arak teru , jak również być propo rcjo n aln a do wielkości m iasta i zasięgu jego oddziaływ ania. Z auw aża się, że relacja między działalnością endo- a egzogeni- czną zależy również od poziom u rozw oju gospodarczego kraju lub regionu, na terenie k tó reg o d an e m iasto się znajduje - im wyższy poziom rozw oju społeczno-ekonom icznego, tym większe jest znaczenie działalności endogenicz- nej. O dw racając ten to k rozum ow ania, m o żn a staw iać zatem tezę, że im spraw niej, im bardziej rów nom iernie rozwija się działalność endogeniczna, tym większe są szanse na stabilny, bczzakłóceniow y rozwój w ram ach działalności egzogcnicznej, inaczej określanej ja k o m iastotw órczej czy eksportującej. U jm u-jąc to nieco inaczej m o żn a pokusić się o stw ierdzenie, że odpow iedni stopień i ja k o ść rozw oju działalności endogenicznej m oże staw ać się swego rodzaju czynnikiem przyciągającym działalność egzogeniczną, generującą z kolei now e m iejsca pracy. W ystępują tu zatem szanse w ykreow ania sprzężeń zw rotnych, k tó ry ch odpow iednie podtrzym yw anie m oże dynam izow ać rozw ój.
W świetle tych ustaleń szczególnego znaczenia nabierają wielkie inwestycje in fra stru k tu ra ln e realizow ane na obszarach m iast czy aglom eracji. S tanow ią o n e z pew nością ten elem ent działalności endogenicznej, w p rz y p a d k u k tó reg o intuicyjnie w yczuw a się jego zw iązki z działalnością m iasto tw ó rczą, z realizacją podstaw ow ych funkcji określających postać, w jakiej m iasto w ystępuje n a zew nątrz. Nie budzi w ątpliw ości stw ierdzenie, że realizacja takich przedsięwzięć m a duże znaczenie dla lokalnych rynków pracy w trakcie rozbudow y układu urządzeń, obiektów czy instytucji obsługujących określone system y przestrzenne i łączące je w je d n ą całość. O tw arte pozo staje jed n ak p y ta n ie o sto p ień u trw a le n ia pozytyw nych efek tó w zew nętrznych tych d ziałań w kontekście walki z bezrobociem , zw łaszcza na szczeblu lokalnym .
2 Por. K. D z i e w o ń s k i , Studium rozwoju pojęć, m etod i ich zastosowań. Baza ekonomiczna
J a k to zostało zasygnalizow ane n a w stępie, pew ne układy przestrzenne charakteryzuje długookresow e występowanie określonych, często negatyw nych, zjaw isk. N ależy d o nich także ustaw iczne utrzym yw anie się w ysokiego poziom u bezrobocia. W H iszpanii do układów tak ich zaliczyć należy region A ndaluzji o ra z stanow iącą jej część prow incję Sewilli3.
Z ap rezen to w an e poniżej zestaw ienia ilustują zm iany, ja k ie d o k o n ały się n a lokalnym rynku pracy prowincji Sewilla na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat. A n a lizu ją c te d a n e w a rto oczywiście p a m ię ta ć o całej złożoności b ad an y ch zjawisk i procesów , zw iązanych m .in z integracją europ ejsk ą, a tym w szczególności z otw arciem H iszpanii n a przepływ y pracow ników w ram ach w spólnego rynku4. Ponieważ jed n ak nie zaobserw ow ano w związku z o dm ianą tych uw arunkow ań m akroekonom icznych znaczących, gwałtownych m igracji zarobkow ych ani z H iszpanii, ani d o H iszpanii, zatem nie będzie dużym błędem m etodologicznym rozpatryw anie badanych problem ów poprzez p ro ste p o ró w n a n ie tre n d ó w zid entyfikow anych n a trzech płaszczyznach - krajow ej, regionalnej i lokalnej.
W tabeli 1 zostały zaprezentow ane wskaźniki bezrobocia, które w H iszpanii k ształtow ały się w o statn ich latach znacznie powyżej średniej europejskiej.
T a b e l a 1
Stopa bezrobocia w Hiszpanii, Andaluzji i prowincji Sewilla w latach 1987-1999
Wyszcze-gólnienie Rok 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 H iszpania A ndaluzja Sewilla 19,9 29,8 35,3 18,9 28,4 32,6 16,9 26,5 29,2 15,7 24,9 25,3 15.7 25,1 22.7 17,7 27,6 26,1 2 1 , 6 31,9 30,2* 22,9 33,4 31,6* 21.9 32.9 31,2* 2 1 ,8 32 30,9 20.3 31,9 31.3 18,2 29,3 31,1 15,4 26,8 28,9 * W artości estymowane.
Ź r ó d ł o : Liczne publikacje Instituto N ational de Estadistica w Madrycie.
C echą ch a rak tery sty czn ą zaró w n o d la regionu A ndaluzji, ja k i prow incji Sewilla jest perm an en tn ie utrzym ujący się wyższy niż dla pozostałej części k ra ju w skaźnik bezrobocia, co z kolei w skazuje n a p o trzeb ę intensyfikacji w ysiłków w ładz publicznych nakierow anych n a aktyw izację tych obszarów .
3 W ybór tych obiektów badawczych jako przedm iotów porów nań m iędzynarodow ych jest uzasadniony ze względu na wiele podobieństw, zwłaszcza natury kulturow ej, pomiędzy Polską a H iszpanią. Podobieństw a te, dostrzegane przez licznych autorów , dotyczą w szczególności zbliżonego podejścia większości mieszkańców obu krajów m.in. d o etosu pracy.
4 Zob. szerzej Hiszpania a Unia Europejska. Doświadczenia Hiszpanii dotyczące swobodnego
przepływu pracowników w okresie przejściowym, red. G. Uścińska, Wyd. Inst. Pracy i Spraw
D lateg o też poparciem w ładz państw ow ych cieszyła się idea organizacji w ystaw y św iatow ej w Sewilli w 1992 r. S taranie w tym k ieru n k u p odjęto ju ż w połow ie lat 80., a decyzja o stateczn a została w y d an a przez BIE w P aryżu w 1987 r. W tym czasie w Sewilli b o ry k a n o się ze szczególnie w ysokim bezrobociem przeszło trzecia część aktyw nych zaw odow o p o z o -staw a ła bez pracy . C h o ciaż ta k ie w ielkości w y d ają się być szo k u jące w zderzeniu z danym i pochodzącym i z innych w ysoko rozw iniętych krajów , czy też p ań stw E u ro p y W schodniej i Ś ro d k o w ej, to je d n a k z p u n k tu w idzenia niniejszego o p ra co w an ia istotniejsza w ydaje się kw estia, czy w p ro -w adzone -w z-w iązku z o rganizacją W ysta-w y Ś-wiato-wej E xpo 1992 liczne zm iany w szeroko pojętej in fra stru k tu rze, głów nie technicznej, ale także społecznej, przyniosły i utrw aliły pozytyw ne zjaw iska na lokalnym rynku pracy . W stę p n ą odp o w ied ź n a ta k postaw io n e p y tan ie m o ż n a uzyskać analizując dyn am ik ę zm ian stopy bezrobocia n a bad an y ch ob szarach , co zilustrow ano na rys. 1.
— • — Hiszpania —® - Andaluzja — ь— Sewilla
Rys. 1. D ynam ika zmian stopy bezrobocia w Hiszpanii, Andaluzji i prowincji Sewilla w lalach 1987-1999 (rok 1987 = 100)
Ź r ó d ł o : Liczne publikacje Instituto Nacional de Rstadistica w Madrycie.
S padek stopy bezrobocia w prow incji Sewilla w latach poprzedzających i w ro k u w ystaw y jest bezpośrednim skutkiem prow ad zo n y ch inwestycji. Z atru d n ie n ie w budow nictw ie w zrosło w ro k u 1991 o ok. 80% w sto su n k u d o ro k u 1987, a od ro k u 1992 zaczęło s p a d a ć 5. W sektorze usług n ato m iast w analogicznym okresie w zrosło o ok. 4 0 % , ale na tym poziom ic w zasadzie się ustabilizow ało. M o żna zatem zaryzykow ać tezę, że nasilenie inwestycji zm ieniające w ew nętrzną stru k tu rę lokalnych układów przestrzennych, ro z
-5 Raport: Encuesta de Pohlación Activa, Wyd. Instituto Nacional de Rstadistica. Ju n ta de Andalucía.
p atry w an e w dłuższym okresie ja k o endogeniczne, stanow i także p odstaw ę k orzystnych zm ian na ry n k u pracy. D o d a tk o w y arg u m en t stanow ić m o g ą rów nież pozytyw ne tren d y w zrostu aktyw ności zaw odow ej w bad an y ch o b iek tach przestrzennych. Ilu stru ją to rys. 2 i 3.
-•-H iszpania -«-Andaluzja - * - Sewilla
Rys. 2. D ynam ika zmian aktywności zawodowej w Hiszpanii, Andaluzji i prowincji Sewilla w latach 1989-1992 (rok 1989 - 100)
Ź r ó d ł o : R aport: Encuesta de Población Activa, Wyd. In stitu te N acional de Estadistica. Ju n ta de Andalucía.
— *— Hiszpania — • — Andaluzja — <*— Sewilla
Rys. 3. D ynam ika zmian aktywności zawodowej w Hiszpanii, Andaluzji i prowincji Sewilla w latach 1996-1999 (rok 1996 = 100)
P rzykład sam ego m iasta Sewilli w skazuje także, że d y n a m ik a w zrostu gospodarczego w skali lokalnej pozostaje n a wyższym poziom ie niż średnio w k ra ju tak że kilk a lat po zakończeniu w ystaw y, co nazw ać m o ż n a sw oistą re n tą organizacyjną. Z ilu stro w an o to n a rys. 4, na k tó ry m p rzed staw io n a z o stała d y n am ik a P K B H iszpanii i m iasta Sewilla.
—e — Hiszpania — »— Sevilla
Rys. 4. D ynam ika PKB Hiszpanii i Sewilli w latach 1993-1998 (rok 1993 = 100) Ź r ó d ł o : Anuario Estadistico de la ciudad de Sevilla 1999, Wyd. A yuntam iento de Sevilla, Instituto Nacional de Estadistica. http://w w w .ine.es/tem pus.
Z aprezentow ane powyżej zestawienia i wnioski stanow ią próbę przybliżenia p ro b lem u badaw czeg o i w stępnego u za sad n ien ia tezy, iż istnieją ścisłe zw iązki pom iędzy pobudzaniem rozw oju sfery endogenicznej dużych m iast i aglom eracji, a uspraw nieniem i dynam izow aniem sfery egzogcnicznej, co d o p ro w a d z a z kolei d o sw oistego efektu m nożnikow ego na lokalnym rynku pracy. W dalszych studiach aplikacyjnych a u to r zam ierza w eryfikow ać tak po staw io n ą tezę badaw czą.
K r z y s z to f Szo łek
IN FR A STR U C TU R E IN V ESTM EN TS ANI) LOCAL W O R K ’S M ARKET ON EX A M PLE O F SEW ILLA
Econom ical processes and phenom enons appearing in contem porary econom y have repeatedly complexed character and complexed conditions too. These phenom enons comprise in more or less sphere also local w ork’s m arket in towns. In the context o f the present disussion with reference of using great infrastructure investments as a factor which dynam ites econom ic growth and employm ent’s growth, it is seemed very im portant to examine real efTects (economical and social) of these operations. As a reason of deducting in this sphere can be study o f cases and international com parisons - this article is an in tro d u cto ry trial of entertainm ent this examining challenge.
