Ignacy Subera
Prawa i obowiązki wikariusza
współpracownika w polskim
ustawodastwie synodalnym
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 7/1-2, 259-307
PRAWA I OBOWIĄZKI
WIKARIUSZA WSPÓŁPRACOWNIKA
W POLSKIM USTAWODAWSTWIE SYNODALNYM
P ra g n ę w ty m a rty k u le k ró tk o p rzed staw ić u p raw n ie n ia
i obow iązki w ik ariu sza-w sp ó łp racow n ik a, dla k tó ry c h źródłem
zgodnie z przepisem kan. 476 § 6 są: a) s ta tu ty diecezjalne,
b) pism o n o m in acy jn e o rd y n ariu sz a oraz c) zlecenie probosz
cza. P raw o pow szechne m im o, że u rząd w ik ariu sza u jm u je
jako o ffic iu m ecclesiasticum , z k tó ry m zgodnie z kan. 145
§ 1 zw iązan y je st. szereg u p ra w n ie ń ju ry sd y k c y jn y c h , nie
om aw ia tychże szczegółowo, pozostaw iając to p raw u p a rty k u
larn em u .
P raw o zaś p a rty k u la rn e je s t zazw yczaj z a w arte albo w s ta
tu ta c h sy n odalnych, albo w zarządzeniach w ładzy diecezjalnej
poza synodem , albo też w zw yczajach d iecezjaln ych zgodnych
z zasadam i ogólnego p raw a zw yczajow ego, zaw artego w k a
nonach 5, 26 i 27.
S tąd p o sta ra m y się om ówić pow yższe zagadnienie w o p a r
ciu o s ta tu ty d iecezjalne w y d an e n a synodach polskich w la
tach od 1918— 1962, u zu p ełn iając je przepisam i p raw a po
wszechnego, o ile te z a jm u ją się tą spraw ą.
I. Ogólny zakres praw i obowiązków
wikariusza-współpracownika
Synod p le n a rn y częstochow ski z 1936 r. w u chw ale 43 § 1
postanaw ia, iż „w ikariu sz je s t obow iązany pom agać probosz
2'eo K s . I G N A C Y S U B E R A
[2]
czowi w p rac y d u szp astersk iej i k a n c e la ry jn e j w edług z a rz ą
dzeń B iskupa i proboszcza” 1.
To ogólne p o stanow ienie bliżej w y ja śn ia ją synody diece
zjalne. I tak ta rn o w sk i z r. 1928 w sta tu c ie 70 postanaw ia:
„w ik ariu sz pom ocniczy posiada w zależności od w łaściw ego
rząd cy p a ra fii
w ładzę spraw o w an ia
w szystkich
czynności
d uszp astersk ich z w y ją tk ie m sp ra w m ałżeńskich, co do k tó
ry ch pow inien posiadać osobne upow ażnienie O rd y n a ria tu lub
proboszcza” 2. Synod w arszaw ski z 1922 r., a za nim podlaski
z 1923 ro k u id ą jeszcze dalej dołączając do czynności w ik a riu
sza uzu rp o w an y ch i w y k o n y w an y ch bez zgody proboszcza
san k cję niew ażności.
Synod bow iem w arszaw ski w statu cie 50 § 2 stanow i: „Nisi
O rd in ariu s loci in litte ris d ep u tatio n is a lite r disposuerit, v i
carius co operator solum m u n ia obire potest quae parochus
vel re c to r ecclesiae ipsi com m iserit. Q u ap ro p ter non solum
illiciti, sed etiam , pro su b iecta m ate ria , inv alid i re p u ta n d i
s u n t actus m inisteriales, d issen tien ta parocho vel recto re,
a vicario u s u rp a ti” 3.
Podobnie stan o w i synod podlaski w stat. 128 n. 5 ,,... Na
m ocy pism a nom in acy jn eg o w ikariusz b y w a p rzy d a n y z d e le
g acją B iskupa do sp ra w w szystkich, lecz za w iedzą i zgodą
proboszcza; a zatem skoro proboszcz za re z erw u je sobie n ie
k tó re czynności, w ik ariu sz przyw łaszczając je sobie, w b rew
w iedzy i zgodzie proboszcza, spraw ow ać je będzie n iepraw nie,
a n a w e t niew ażnie w w y p ad k u przew idzian ym w statu cie
1 U chwały Pie rw szego Polskiego S ynodu Plenarnego odbytego w Często chow ie Roku Pańskiego 1936, s. 29.
2 P ie r w s z y Synod Diecezji Tarn ow skiej 1928, Tarnów 1928 nakł. Kleru D iecezjalnego s. 76. To samo powtarza synod tarnowski z r. 1948 w stat. 72: „W ikariusz-w spółpracownik (cooperator) posiada w zależ ności od rządcy parafii w ładzę spraw ow ania czynności duszpasterskich z w yjątk iem spraw m ałżeńskich, co do których w in ien uzyskać w y raźne osobne upow ażnienie proboszcza”; por. Trzeci Syn od Diecezji T arn ow skie j 1948 w Currenda, Tarnów, czerw iec—lipiec 1957 rok 107 n. 6—7 s. 362.
3 Synodus Archidioecesana Varsaviensis... A.D. MCMXXII diebus 4, 5 et 6 m ensis Ju lii celebrata. V arsaviae 1922 s. 61.
215, 1°. W zględem w y k raczający ch będzie stosow any przepis
kan. 2404” 4.
Łagodniejsze stanow isko z a jm u ją synody: sandom ierski
z 1923 r., k tó ry w sta tu c ie 82 § 7 m ówi: „V icarii cooperatores
m em in e rin t, non sibi, sed parocho cu ram a n im a ru m directe
esse co ncreditam ; suum a u te m m u n u s in eo esse, u t illi sint
ad iutorio in pasto rali onere ferendo. Q u are, licet g en eratim
in u n iv ersis pasto ralis officii m u n iis parochu m ad iu v are
te n e a n tu r, tam e n a parocho accipiant, quae suae ipsorum
sin t p a rte s, n u lla m q u e sibi v in d icen t a u c to rita te m in iis, quae
ad solum p aro chu m p e rtin e n t, q u are ipse sibi rese rv av e rit.
Ne quid in p arochiae usibus im m u ta re p ra e su m a n t sine p a
rochi consensu; ab u su s vero aliave m ala, quae d e p re h e n d a n t,
nonnisi parocho a n n u e n te et d irig e n te co rrig ere a g g re d ia n
tu r 5, czy chełm iński z r. 1928 6 i z r. 1959 7, czy lubelski
4 S yn od Diecezjalny Podlaski...R.P. 1923 w dn. 28, 29 i 30 sierpnia odbyty. S iedlce 1923 s. 189. Statut 215,1° w spom niany w stat. 128,5° postanaw ia: „Wikariusze przy kościołach parafialnych, jako d elegow a ni do spraw w szystkich w parafii (stat. 128,5°), mają w ładzę asysto w ać przy w szystkich m ałżeństw ach w parafii, chyba, że proboszcz to prawo w poszczególnym w ypadku w yraźnie sobie zastrzegł, mogą rów nież udzielać delegacji innym kapłanom, lecz tylko podczas n ieobec ności proboszcza np. z powodu w yjazdu (chyba, że proboszcz danie ślubu sobie zastrzegł) lub obłożnej choroby.5 P rim a Synodus Dioecesana Sandom iriensis...A.D. MCMXXII diebus 3, 4 et 5 Julii celebrata. Sandomiriae, 1923 s. 75. To samo dosłow nie stanow i synod kielecki z 1927 r.; por. Synodus Dioecesana K ielcensis 1927, Kielce, statut 75 s. 98.
6 Por. S ta tu ta S yn odi Dioecesana Culmensis ...habitae A.D. 1928 diebus 27, 28, 29 decembris, P elplini 1929. statut 88 § 2 „Semper sibi conscii sint, non sibi sed parocho curam animarum directe esse conc reditum, suae vero esse partis, ut sint illis adiutores in pastorali onere ferendo, licet generatim in universis pastoralis officii m uneribus paro chum adiuvare teneantur, tam en libenter et sine ulla contradictione subeant, quae a parocho ipsis com m ittuntur, nullam que sibi vindicent auctoritatem in iis, quae ad solum parochum pertinent...”
7 S ta tu ty Synodu Diecezjalnego Chełmińskiego odbytego w dniach 7, 8 i 9 lipca 1959 roku w Pelplinie druk. w Orędowniku Diecezji C hełm ińskiej Nr 9— 10 rok 10/92/1959, statut 88 § 2 powtarza ten sam przepis z 1928 r. w języku polskim : „W ikariusze-współpracow nicy w in ni pam iętać o tym , że nie im, tylko rządcy parafii powierzono główną
262 K S. I G N A C Y S U B E R A
[4]
z r. 1928 8, czy łuck i z r. 1927 9, czy synod lw ow ski z r. 1930 10,
k tó ry w sta tu c ie 44 § 2 p rzy p o m in a w ikariuszow i, b y stosow ał
się ściśle do uw ag i w skazów ek proboszcza, p y ta ł go chętn ie
0 radę, a n ig d y bez jego zezw olenia nie będzie zm ien iał u s ta
lonego po rząd k u n abożeństw a, czy w prow adzał jakichkolw iek
now ości w p rac y d u szp astersk iej, czy w reszcie II synod w a r
szaw ski z r. 1962 11, k tó ry w om aw ianej k w e stii zajm u je
n astę p u jąc e stanow isko: „w ikariu sz je s t d a n y do pom ocy
proboszczow i w p ra c y d u szp astersk iej, k tó rą w y k o n u je pod
jego kiero w n ictw em i jest za n ią w spółodpow iedzialny” ,
a dalej: „W ikariusz m a obow iązek pom agać proboszczowi
w zakresie w szystkich p rac p a rafialn y ch , okazyw ać m u szacu
nek i posłuszeństw o ” . P a ra g ra f d ru g i tegoż s ta tu tu ostrzega
w ik ariu sza przed u zu rp o w an iem jak ich k o lw iek u p raw n ie ń
1 m ówi, że „bez w iedzy i zgody proboszcza nie m oże w ikariusz
w prow adzać do życia p arafialn eg o w łasn ych upodobań i po
m y słó w ” .
troskę i odpow iedzialność za dusze w iernych: im zaś o tyle, o ile są pom ocnikam i w spełnianiu pasterskiego obowiązku. Z tej racji są oni zobow iązani do pom ocy przy w szystkich pracach duszpasterskich. C hętnie i bez jakiegokolw iek sprzeciwu w inni w ykonać w szelkie zle cenia rządcy parafii, bez przyw łaszczania sobie w ładzy w sprawach należących do sam ego rządcy parafii...”
8 Synodus Dioecesana Lublinensis Prim a anno M C M X X V III diebus 25, 26, 27 S ep te m b ris celebrata Lublini 1928 s. 14 statut 57: „Vicarius obediens parocho sit in om nibus, quae munus pastorale spectant et om nia sibi com m issa assidue ac accurate exseq ui studeat; anim adver siones aut m onitiones grato animo excipiat; caveat, ne quid in pa roeciae usibus im m utare praesum at sine parochi consensu; abusus aliave m ala nisi parocho annuente corrigere aggrediatur...”
9 S tatu ta S yn odi Dioecesanae Luceoriensis A.D. M C M X X V II diebus 30, 31 Augusti, 1 S eptem bris. Luceoriensi-Luceoriae stat. 195 § 1. „Vi carius cooperator, utpote delegatus ad universitatem causarum, omnia m unera paroecialia obire potest et tenetur excep tis eis, quae parochus sibi reservaverit ”
10 L w o w s k i S yn od A r c h id ie c e z ja ln y R.P. 1930 statut 44 § 2 s. 70 oraz z r. 1958 art. 83 i 84 druk. w W iadomościach D iecezjalnych Łódz kich rok 34/1960 nr 2—4.
11 Drugi Synod A rchid iecezji W arszaw skiej, W arszawa 1962 (ma szynopis), s. 22, stat. 72 § 1; 73 § 1 i 2.
II. Prawa wikariusza-współpracownika
P ra w a w ik ariu sza-w sp ó łp raco w n ik a podzielim y n a p raw a
ju ry sd y k c y jn e , k ap łań sk ie, m a te ria ln e i hanorow e. W ypada
tu ta j p rzy p o m n ieć zasady ogólne postaw ione przez kan o n istę
De M estera 12 :
I. Sine lic e n tia parochi, re g u la rite r ex p ressa e t sem per re v o
cabili, n e q u e u n t V icarii sibi assu m ere m u n ia parochialia, quae
su n t m issa pro grege, p raed icatio , catechesis e t solem nis
com m unio p u ero ru m .
II. S ine lic e n tia parochi, re g u la rite r expressa, aliquo ties
p ra e su m p ta et sem per revocabili, n e q u e u n t V icarii sibi a s
su m e re m u n ia p aro chialia, q u a lia su n t: d istrib u tio com m unio
nis p asch alis (si p a ro c h u s eam sibi e x tra m issam rese rv av e rit),
c a n tu s d iv in o ru m officiorum , p roclam ationes, b ap tism a, b en e
d ictiones m u lie ru m post p a rtu m , m atrim o n iu m , fu n e ra et
s e p u ltu ra , e x te rn u m p arochiae regim en.
III. Q uod si paro ch u s m u n ia p a sto ra lia p e r se im p lere non
possit, v ica rii iu s s tric tu m non h a b e n t u t vices eius su p p lean t
sed a e q u itas n a tu ra lis su a d et u t cu ra illa ipsis potius quam
e x tra n e o c o m m ittitu r” .
A. R o zp atrzy m y n a jp ie rw p raw a ju ry sd y k c y jn o -k a p ła ń sk ie ,
w y m ien iając poszczególne sa k ra m en ta .
1. C hrzest. W edług k an. 462 n. 1 uroczy ste udzielanie
c h rz tu je s t p raw n ie zastrzeżone proboszczowi. S tą d zgodnie
z k an . 738 § 1 poza proboszczem m oże udzielić go w ikarusz
„de eiusdem p aro ch i licentia, quae in casu n e cessitatis le g iti
m e p ra e s u m itu r” . Oczywiście ta licen cja proboszcza m oże być
ra z u dzielona w ik ariuszow i p rz y objęciu przez niego urzędu.
2. P rz y u d zielan iu b ierzm o w an ia n ależy m ieć n a uw adze
D e k re t K o n g reg acji św. S a k ram e n tó w z 14.9.1946 13.
12 De M e s t e r, lu ris canonici et iuris canonico-civilis compendium, Brugis 1926, vol. II, s. 886—8.
13 Kapłan N adzw yczajnym Szafarzem Sakram entu Bierzm owania w św ietle przepisów D ekretu św. Kongregacji Sakram entów „Spiritus Sancti M unera” z dnia 14.IX.1946 r. AAS, 38/1946/349—358.
264 K S. I G N A C Y S U B E R A
[
6
]3. Je śli chodzi o S a k ra m e n t O łtarza, to trz e b a zaznaczyć,
że n ależy do proboszcza zanoszenie K om unii św. chorym
w jego p a ra fii u , publiczne oraz p ry w a tn e zanoszenie K om u
nii św. jako w ia ty k u 15.
Nie dotyczy to w ikariusżów -w spółpracow ników , gdyż ci
zazw yczaj są delegow ani do w szystkich czynności d u sz p a ste r
skich. W w y p ad k u zakazu w ydanego przez proboszcza, w ik a
riusz zgodnie z kan. 848 § 2 m ógłby to czynić ,,in casu ta n tu m
n ecessitatis a u t de licen tia saltem p rae su m p ta eiusdem p a ro
ch i” , jeśli chodzi o zanoszenie publiczne K om unii św. chorym ,
p ry w a tn e zanoszenie nie podpada pod podobny zakaz, co do
w iaty k u obow iązuje analogiczna zasada.
Synod np. krakow ski, odsyłając do zarządzenia z 1919 r.
w yraźn ie w zm iankuje, że zao p atry w an ie chorych należy do
proboszcza i w ikarego 16.
W zak resie rozd aw an ia K om unii św. m ia ro d ajn e są zasady
z kan. 846. W każdym
razie w szelkie ograniczania w ikariusza
w tej spraw ie przez proboszcza są niedopuszczalne jak to
zaznaczają „p rzepisy o
w zajem n y m
stosu nk u
proboszcza
i w ikarego z 1919 r. stw ierd zające, że „O graniczenia pozba
w iające w ikarego m ożności odp raw ian ia m szy św. przed w iel
kim ołtarzem , rozdaw anie w iern y m K om unii św. lub zacieś
n iające jego w ładzę jako spow iednika itp. są niedopusz
czalne” 17.
4. W zak resie s a k ra m e n tu p o k u ty w ładza w ikariusza jest
delegow ana i czas jej trw a n ia ja k i zakres tejż e zależy od
przepisów diecezjaln y ch w tej spraw ie. N ależy więc m ieć na
uw adze poszczególne zarządzenia diecezjalne odnośnie u p r a
w nień w ik ariu sza w zak resie absoluej i od rez e rw a tó w b isk u
pich. T ak np. synod k rak o w sk i z 1923 r. w części II „De
sa cra m e n tis” w ty tu le III „De peccatis O rdinario re s e rv a tis ”
udziela tej w ładzy w szystkim kapłanom , a więc i w ik a riu
14 Kan. 462 n. 2.
15 Kan. 462 n. 3; por. rów nież kanony 848 i 850.
16 Notijicationes e Curia Principis Episcopi Cracoviensis A.D. 1919, X I—XII, s; 33.
szom, o ile są ap robow ani do słuchania spow iedzi św. w d ie
cezji i to w okresie spow iedzi w ielkanocnej, spow iedzi g en e
ra ln e j z całego życia, albo p rz y n a jm n ie j z całego rok u, przy
spow iedziach m łodzieży szkolnej, w spow iedziach k o b iet an te
p a rtu m , w spow iedziach żołnierzy, ro b o tnik ów sezonow ych,
więźniów , em ig rantó w , w spow iedziach m isy jn y ch i o d p u sto
w ych, w okresie adw entow ym , podczas w izytacji k a n o n i
cznej 18. Do u dzielania absolucji z cen zu ry 1. s. kan. 2250
m ogą o trzy m ać su bd eleg ację od dziekana lub vicedziekana 19.
S ynod tarn o w sk i sp raw ę rez e rw a tó w n o rm u je w dodatku
X I I I 20, sandom ierski w statu cie 146 i 147 21. P od laski synod
18 Synodus Dioecesana Cracoviensis anno M C M X X III celebrata, s. 55. Sectio II, tit. III.
19 Por. j.w. s. 55.
20 P ie r w s z y S yn od Diecezji Tarn ow skiej, 1928, r. Dodatek X III, Re zerw aty s. 175... unusquisque sacerdos dioecesaiius, jurisdictione pro visus, in sequentibus casibus gaudet facultate absolvendi a reservatis: a) in confessione paschali; b) tem pore m issionum et recolectionum pa- rochialium; c) aegrotorum, qui domo egredi non valent; d) sponsorum confitentium m atrim onium ineundi causa; e) quoties absolvendi fa cultas peti nequeat sine gravis poenitentis incommodo aut sine peri culo violationis sigilli sacram entalis; f) subditorum alienae dioecesi, etiam si dum taxat ad absolutionem obtinendam poenitens ex ea dis cesserit; (c. 899—900) in confessione: generali, necessaria vel ad quie- tandam conscientiam valde utili; h) M ilitiae vacantium vel m ilitiae servitia adeuntium ; i) em igrantium ; j) m ulieris partui proxim ae; k) in solem nitatibus cum indulgentia celebratis in Tuchów, Odpory- szów et in Kobylanka.
21 Prim a Synodus Dioecesana Sandomiriensis A.D. M C M X X III die bus 3, 4 et 5 Julii celebrata, Sandom iriae 1923 stat. 146: (ad can. 899). Praeter canonicum poenitentiarium ecclesiae cathedralds, cui ipso iure com petit facu ltas absolvendi a casibus Nobis reservatis, eandem fa cultatem concedimus habitualiter decanis et vicedecanis, addita his etiam potestatem subdelegandi confessarios sui districtus, si et quando pro urgentiore aliquo determ inato casu ad eos recurrant stat. 147 (ad can 900). Ad evitanda gravia inconvenientia, quae ex reservationibus etiam utilibus et necessariis in peculiaribus rerum adiunctis fa cile oriri possent (S. Off. 13 Julii 1916), declaram us, praeter casus canone 900 enum eratos, cessare reservationem peccatorum, de quibus in sta tuto 145:
266 K s . I G N A C Y S U B E B A
[
8
]nie re z e rw u je żadnych grzechów , ale w statu cie 178 22 k a p ła
nom a więc i w ikariuszom , o ile m a ją z d an y egazm in probosz
czowski odnośnie do ek sk o m u n ik zastrzeżonych z m ocy p raw a
O rd y n ariu szo w i (kanony 2319, 2326, 2343 § 4, 2388 § 1) i su
spens (kanony 1341, 2366) udziela w ładzy absolucji.
5. P rz y sp raw o w an iu s a k ra m e n tu nam aszczenia chorych
m a zastosow anie zasada z k an. 938 § 2 2S.
6. Je śli chodzi o u p raw n ie n ia w ikariuszów -w spółpracow ni-
ków w zakresie s a k ra m e n tu m ałżeń stw a, to trz e b a zaznaczyć,
że tak ie czynności jak : głoszenie zapow iedzi, p rzeprow adzenie
p ro to k ó łu przedślubnego, a sy ste n c ja p rz y zaw ieran iu m ałż eń
stw a są p raw e m ek sk lu zy w n y m proboszcza (kan. 462 n. 4).
J e st to praw o ta k w yłączne, że zgodnie z w y jaśn ien iem P a
pieskiej K om isji In te rp re ta c y jn e j z dn. 31.1.1942 24, bez w y
raź n e j deleg acji proboszcza w ik ariu sz nie m oże w ażnie a sy
2. tem pore m issionum et exercitiorum spiritualium a die quo in choantur ad diem in clu sive quo finiuntur,
3. diebus indulgentiarum a prim is vesperis et ipso die integro, 4. cum confessionem peragunt carceribus detenti.
22 Synod Diecezjalny P odlaski R.P. 1923 w d. 28, 29 i 30 sierpnia od b yty. Siedlce 1923. S tatut 178. W diecezji Podlaskiej: 1. Biskup nie re zerw uje sobie żadnych grzechów co do rozgrzeszania od nich (kan. 893—900), odnośnie zaś do zarezerwowanych z prawa Ordynariuszowi ekskom unik — (kan. 2319, 2326, 2343 § 4, 2350 § 1, 2385, 2388 § 2) i suspens (kan. 2341, 2366 w ładzy rozgrzeszenia od w ym ienionych ekskom unik udzielam y kanonikow i penitencjarzow i, członkom kapituły katedralnej, profesorom i ojcu duchownem u sem inarium diecezjalnego, dziekanom, proboszczom, adm inistratorom (vicarii oeconomi), prefektom szkół średnich oraz w szystkim kapłanom diecezji Podlaskiej, którzy po siadają św iad ectw o o zdaniu egzam inu proboszczowskiego (kan. 130, 459, stat. 90); od w ym ienionych zaś w yżej suspens rozgrzeszać może W ikariusz Generalny, kanonik penitencjarz i dziekani....
23 Por. kan. 938 § 2. Salvo praescripto can. 397, η. 3, 514 §§ 1—3, m inister ordinarius est parochus loci, in quo degit infirm us; in casu autem n ecessitatis, vel de licen tia saltem rationabiliter praesum pta eiusdem parochi vel Ordinarii loci, alius quilibet sacerdos hoc sacra m entum m inistrare potest.
24 AAS, 34 (1942) 50, An vicarius cooperator ratione officii, de quo in can. 476 § 6, m atrim oniis valide assistere possit? Resp. Negative. (Pont. Comm., 31 ian. 1942).
stow ać p rz y m ałżeń stw ie. W te n sposób ostatecznie ro z strz y
gnięto spór p ra w n y na te m a t isto ty w ładzy w ikariusza do
asy sto w an ia p rz y ś lu b ie 25. Z a p a try w a n ie o delegow anym
c h a ra k te rz e tej w ładzy w b rew opinii m niejszości a u to r ó w 26
uzyskało o ficjaln e uznanie, co zresztą potw ierdzało jako p a
n u ją c ą opinię p a rty k u la rn e p raw o polskie. S ynody m ając na
w zględzie zasadę z kan. 1096 § 1 dotyczącą upow ażnienia
ogólnego do asy stow ania p rzy m ałżeń stw ie — rozum ie się,
że tu chodzi o w ikariu szó w -w sp ó łp raco w nik ów w obrębie
p a ra fii, do k tó re j otrzy m ali n om inację, postanaw iały : k r a
kow ski z 1923 27 w tit. W c. 1 a rt. 2 V i can. 1095 § 2 i can.
1096 v icariis cooperatoribus, qui delegatione opus h a b e n t
(can. 476) concedim us deleg atio n em g en eralem valide a ssisten
di m atrim o n iis pro paroecia, cui add icti su n t. V olum us tam e n
a tq u e firm ite r m andam us, n e hac p o te sta te u ta n tu r, nisi
de expresso consensu p a ro c h i” . Synod lu b e ls k i28: „vicarii
cooperatores... a die in iti officii in p aroecia ab O rdinario
gen e ra le m o b tin e n t d elegationem assisten d i m atrim o n io q u a
p ro p te r e t ipsi q u am d iu ad n o rm am iu ris re tin e n t p o te sta
tem , aliu m d e te rm in a tu m sacerdotem su bd elegare possunt
ad assisten d u m loco sui, m atrim o n io d e te rm in a to ” .
S ynod sandom ierski om aw ia szczegółow y w ypadek: „V icarii
cooperato res ... g e n e ra li delegatione p ra e d iti su n t assistendi
m atrim o n iis in p aroecia cui addicti su n t, cum iu re subdele-
gan di ad n o rm am can. 1096 § 1; si tam e n p aroch us ius assi
sten d i sibi ex p resse re s e rv a v e rit v icariu s valide quidem , sed
illicite m atrim o n io rese rv ato a ssiste re t” 29. W dalszym ciągu
25 В о с к e y F., De p o te sta te vicarii cooperatoris, Romae, 1939, 59— 63. Słow a ratione officii należy rozum ieć w /g кап. 476 jako uzu p ełnienie w pracy proboszcza, albowiem z urzędem w ikariusza nie jest związana w ładza z prawa, ale posiada on w ładzę tylko delego waną, czy to przez prawo, czy przez przełożonego, czy ogólną, czy partykularną.
26 F a n f a n i L., De iure parochorum, Taurini, 1936, п. 251. 27 Syn od kra k o w sk i, dz. с., sectio II de sacram entis tit. IV. с. 1. art. 2.
28 Synodus Dioecesana Lublinensis Prima, dz. c., stat. 148 s. 32. 29 P rim a S ynodus Dioecesana Sandomiriensis... stat 180 p. 106. P o dobnie stanow i i synod piński; por. P rim a Synodus Dioecesana
Pins-268 K s . I G N A C Y S U B E R A [
10
]synod stanow i, że w ikariusz tra c i praw o asy ste n c ji w razie
zaciągnięcia ekskom uniki, in te rd y k tu , czy suspensy, czy w r a
zie przeniesien ia na in n ą placów kę 30.
S y nod w arszaw ski w sta tu c ie 120 zaw iera iden ty czne p rz e
p isy z ty m uzup ełn ieniem , że w ikariu sz nie m oże asystow ać
p rz y m ałżeństw ie, k tó re proboszcz zastrzegł na piśm ie lub
w y raźn ie zabronił w ikariuszow i a s y sto w a ć 31. Synod podlaski
w stat. 215 id en ty czn ie po stan aw ia z dodatkiem , iż w ikariusz
m oże subdelegow ać innego k a p ła n a ty lko podczas nieobecności
proboszcza lub obłożnej choroby te g o ż 32. S ubd eleg acji na
piśm ie żąda od w ik ariu sza synod sand om iersk i w stat. 180
§ 2, podobnie i w arszaw ski w stat. 120 § 3 33.
D rug i Synod W a rs z a w s k i34 w tej m a te rii stanow i, co n a
stępu je: „A rcybiskup W arszaw ski udziela w ikariuszom ogólnej
kensis... A. D. M C M X X I X celebrata, Pinsci MCMXXXIV. Stat. 322 „W ikariusze w spółpracow nicy, którzy są pom ocnikam i do w szystkich spraw (ad universitatem causarum), posiadają stałą w ładzę błogosła w ien ia m ałżeństw i delegow ania do tego w określonych wypadkach innych kapłanów: stat. 323. Jeżeli jednak proboszcz zarezerw ow ał so bie dawanie ślubów, to w ikariusz współpracow nik, skoro jakieś m ał żeństw o błogosław i, czyni to w prawdzie ważnie, ale w sposób nie dozw olony”.
30 j.w. stat. 180... „extinguitur autem, cum per sententiam excom - m inicati v el interdicti vel suspensi ab officiis fuerint aut tales decla rati vel cum receperint decretum quo alio transferuntur”.
31 Synodus Archidioecesana Vars. j.w. stat. 120 § 1 „Vi facultatis ab Ordinario loci habitualiter delegatae vicarii cooperatores parocho rum possunt: 1—о valide assistere m atrim oniis in teritorio parochiae cui addicti sunt celebrandis, iis tam en exceptis, quorum benedictionem parochus in scriptis sibi reservaverit aut vicario expresse prohibuerit”. 32 Synod Diecezjalny Podla ski j.w. stat. 215... mogą rów nież udzie lać delegacji innym kapłanom, lecz tylko podczas nieobecności „pro boszcza np. z powodu w yjazdu (chyba że proboszcz danie ślubu sobie zastrzegł) lub obłożnej choroby”.
33 Prim a Synodus Dioec. Sandom. j.w. stat. 180 § 2, ut variis in commodis atque dubiis de valida m atrim onii celebratione occuratur,. licen tia assistendi m atrim onio a parochis vel vicariis cooperatoribus ne concedatur nisi in scriptis...” i Synodus Archidioec. Vars. j.w. stat. 120 § 3. „Licentia assistendi, a parocho vel eius vicario cooperatore concessa sacerdoti extraneo... danda est necessario in sGriptis...”.
deleg acji do w ażnego błogosław ieństw a zw iązków m ałżeńskich
w parafii, do k tó re j zostali p rzydzieleni; delegacja ta p rz y s łu
g u je im od dnia w prow ad zenia ich w pełn ienie obow iązków
przez proboszcza i trw a do chw ili o trzy m an ia d o ku m entu
zw alniającego ich z dotychczasow ego stano w isk a” .
Co do pozostałych przepisów o zastrzeżeniu p ra w probosz
czowi w zakresie pogrzebów czy pośw ięceń (benedykcji), p ro
cesji (kan. 462 n. 6— 7) d ecy d ujący m k ry te riu m w zakresie
u sta la n ia p ra w w ik ariusza w tej dziedzinie będzie poza w y
k ład n ią p ra w a pow szechnego odnośna delegacja proboszczo
wska.
Do dalszego zak resu p ra w w ik ariusza o ch ara k te rz e ju ry s-
d y k c y jn o -k a p ła ń sk im należą: praw o do zapoznania się z p racą
w k a n c e la rii p a ra fia ln e j, praw o do nauczania relig ii w p a ra
fii, praw o do głoszenia kazań, przy g oto w an ia m łodzieży do
pierw szej K om unii św. Jeżeli chodzi o pracę k a n c ela ry jn ą ,
to synod p le n a rn y w uchw ale 43 p rzy p o m in ając te n obow ią
zek w ikariuszow i, pozostaw ia bliższe o kreślenie tegoż u sta w o
d aw stw u d iecezjalnem u 35. U staw odaw stw o krak o w sk ie w p rz e
pisach z r. 1919 poleca proboszczow i, ab y u łatw ił w ik a riu
szowi zapoznanie się z ty m działem p racy du szp astersk iej 36.
S ynod T arn ow ski z r. 1948 zachęca proboszczów w statu cie
94 § 2, b y sw ym dośw iadczeniem k a n c e la ry jn y m dzielili się
szczególnie z m łodym i w ik a riu s z a m i37. Jeśli chodzi o n a u
czanie religii, to synod lub elsk i nie dom aga się specjalnej
35 U chw ała Pierw szego Polskiego Synodu Plenarnego, uchw ała 43 § 1. „W ikariusz jest obowiązany pomagać proboszczowi w pracy dusz pasterskiej i kancelaryjnej w edług zarządzenia Biskupa i wskazań pro boszcza”.36 Notificationes, dz. c., s. 33.
37 Trzeci S yn od Diec. T arn ow skie j 1948 j.w. stat. 94 § 2
.
„Wi kariusze, zwłaszcza młodzi, chętnie i pilnie pomagać będą probosz czom w czynnościach kancelaryjnych, a proboszczowie w razie potrzeby w yręczać się będą w ikariuszam i w kancelarii i chętnie dzielić się będą z nim i sw ym doświadczeniem , w synodzie z r. 1928 m amy te uchw a ły 91 § 2; por. rów nież Synod D iecezji Przem yskiej 1955, Kuria B i skupia, s. 108 stat. 79 § 3”. Prow adzenie kancelarii parafialnej należy do proboszcza, ale w ikary pow inien mu w m iarę m ożności w tym pom agać”.270 K S. I G N A C Y S U B E R A [12]
m isji kanonicznej dla w ik ariu szó w uczących r e l i g ii 38. J e s t to
zrozum iałe, jak zaznacza synod podlaski i kielecki, gdyż tę
m isję każdy w ik ariu sz posiada na m ocy pow ierzonego sobie
u rzę d u duszp astersk ieg o 39. W ikariusz m a praw o, zgodnie ze
w spom nianą uchw ałą, przez proboszcza prosić k u rię diece
z ja ln ą w w y p ad k u p rzeciążenia nauczaniem szkolnym , b y ta
udzieliła m isji odpow iednim nauczycielom 40.
W iększy nacisk n a nauczan ie relig ii kładzie II S ynod W a r
szaw ski 41, k tó ry tej sp raw ie pośw ięca aż trz y s ta tu ty , m ów iąc
0 nich, że„ Do pro w ad zen ia k atech izacji zobow iązani są p ro
boszczowie, rek to rzy , w ik ariu sze oraz k a p e la n i diecezjalni
1 zak o nni” .
Pow yższe zalecenie u zu p ełn ia następ ująco: „W szyscy n a
u czający relig ii obow iązani są do b ran ia udziału we w szelkich
fo rm ach p rzeszkolenia i dokształcania k atechetycznego, w y
znaczonych przez K u rię M etro p o litaln ą oraz pisania w ciągu
pięciu la t p racy kon sp ek tó w k atech ez” . N a stęp n y s ta tu t głosi,
że osoby nauczające religii, za w y ją tk ie m d uch ow ień stw a p a
rafialn eg o m uszą o trzy m ać do p rac y k ate c h e ty c z n e j m isję k a
noniczną, o k tó rą w y stę p u je proboszcz m iejscow ej p a ra fii” .
Co do p rzyg o to w an ia dzieci do I K om unii św., chociaż to je s t
przede w szystkim obow iązek proboszcza zgodnie z k ano nam i
467 § 1, 1329— 1331 oraz kan . 854, to je d n a k w ikariusze jako
pom ocnicy proboszczów m a ją 'praw o b rać udział w tej czyn
ności i proboszcz nie m oże ich tego p raw a pozbaw ić, z a strz e
38 Synodus Dioecesana Lublinensis j.w. s. 46 stat. 203 § 4. Parochi, vicarii om nesque sacerdotes, qui curam animarum habent, possunt in territorio suo absque peculiari m issione canonica... doctrinam catholi cam explanare...”.39 Syn od Diec. Podlaskiej j.w. s. 205 s ta t.'262 1—o „duchow ieństw o parafialne na m ocy urzędu duszpasterskiego powinno uczyć religii w szkołach sw ojej parafii, o ile nie ma przeznaczonego przez Ordy nariusza osobnego prefekta; Synodus Dioecesana Kielcensis, dz. c„ s. 203, stat. 302. „Księża proboszczow ie i w ikariusze z racji sw ego sta now iska posiadają m isję kanoniczną do nauczania religii...”.
40 Synod Diecezji Podlaskiej, dz. c„ s. 205. stat. 262. 2°.
41 Drugi Synod Arch idiecezji W arszaw skiej, dz. c„ s. 83—84. stat. 267 § 1.
g ając sobie zgodnie z kan. 854 § 5 p raw o k o n tro li nad p rz y
g otow aniem odpow iednim dzieci.
W reszcie praw o głoszenia k azań jest p rzy zn an e w ik ariu szo
w i w akcie n om in acy jn y m , p o w ierzający m m u odnośny u rząd
pom ocnika proboszcza. O trzy m u je on ty m sam ym m isję k a
noniczną od O rd y n ariu sza, a w ykon an ie tego p raw a pod
w zględem sposobu, czasu, zak resu w inno być uzgodnione
z proboszczem .
B.
P raw a m a teria ln e w ik ariu sza-w sp ółp racow nika o b e jm u ją
p ra w a do a) stosow nego w ynagrodzenia za pracę, b) praw o
do m ieszkania, c) praw o do u trz y m an ia , d) praw o do u rlo p u
w ypoczynkow ego.
a)
Stosow ne w ynagrodzenie o b ejm u je udział w ik ariusza
w dochodach stu ły, w kolędzie, w w ypom inkach, w dochodach,
k a n c e la ry jn y c h , p raw o do p ob ieran ia pensji, o ile ta k a je s t
w y p łacan a i p raw o do p o b ieran ia sty p e n d ió w m szalnych.
S p ra w y w ysokości u d ziału w ik ariu sza w dochodach s tu ły oraz
in n y ch d o datk o w ych re g u lu ją synody diecezjalne lub szcze
gółowe zarządzenia diecezjalne.
I ta k synod ta rn o w sk i p rzy z n a je w ikariuszow i p raw o do
datk ó w z chrztów , w yw odów , kolędy i p ety ty , gdzie jej z w y
czaj istn ieje , do u działu w dochodach z zaduszek i w y pom in
ków i to w 1/4 jeśli jest jed e n w ikariusz, a w 4/з jeśli je s t
w ięcej w ik ariu szó w oraz do sty p e n d iu m ze m szy św. p o grze
bow ej i ślu b n ej, jeśli je odpraw iał. W w y p ad k u zaś, gdy
proboszcz z jak iejk o lw iek przy czy n y sam obchodził kolędę
w inien w szystkie d a tk i oddać w ik a riu s z o w i42. S ynod lub elski
ustan aw ia, że w ik ariu sz m a praw o do 4/з dochodów iu ra
stolae 43.
W g synodu podlaskiego, jeżeli je s t jed e n w ikariusz, to po
b ie ra 4/з dochodów z iu ra stolae i z dochodów k a n c ela ry jn y c h ,
jeżeli je st dw óch w ikariuszów , to p o b iera ją po
a jeśli
42 T rzeci S yn od D iec. T a rn o w sk ie j 1948, statu t 75, 3, 4, 5.
43 S yn odus D ioecesana L ublinensis P rim a, dz. c., stat. 55 „...Vicarii iu s habent ad tertiam partem fructuum taxae ex iuribus stolae...”.
272 KS. I G N A C Y S U B E H A [14]
trz e ch to po V
s 44.Synod przem yski z 1955 ustala, że o p łaty
s tu ły n ależą w całości do proboszcza z n a stę p u jąc y m i o g ran i
czeniam i: jeż e li w ik ariu sz zastęp u je proboszcza chorego lub
nieobecnego, w ted y o trz y m u je Vз część o p łat s t u ł y 45. Synod
w ileń sk i z 1931 r. u sta la 4/з część dochodów, gdy je s t jeden
w ik ary , p rzy dw óch w ik ariu szach V5, a p rz y trz e ch w ik a riu
szach 4/б 46. Wg sandom ierskiego synodu dochody dzielą się
n a ty le części, ilu je s t w ik ary ch 47, wg lw ow skiego, K u ria na
w niosek dziek ana u sta la stosunek r o z d z ia łu 48. Bliżej źródła
dochodu z czynności p a ra fia ln y ch u sta la synod sandom ierski,
44 Synod die cezjaln y podlaski, stat. 129, 2—o; synod w arszaw ski z 1922 r. w prowadza rów ny podział, składając w szystk ie w p ływ y do w spólnej kasy: appendix VII ( ad stat. 50 § 4).
45 Synod Diec. P rze m ysk iej, stat. 80 § 1. „Opłaty stuły należą w ca łości do proboszcza z następującym i ograniczeniam i: a) jeżeli w ikary odprawia Mszę ślubną lub pogrzebową, otrzymuje odpow iednie sty pendium, b) jeżeli na prośbę parafian w ikary asystuje jako drugi ksiądz przy ślubie lub pogrzebie, otrzymuje całą kw otę złożoną dla niego przez parafian, c) jeżeli w ikary zastępuje w e w szystkim pro boszcza chorego lub nieobecnego, otrzym uje oprócz w ik tu trzecią część opłat stuły. § 2) jeżeli w ik ary z dawnego zw yczaju pobiera od parafian jakieś ofiary (np. petytę), proboszcz nie może mu tego odbierać”. 46 Synodus Archidioecesana Vilnensis A, D. M C M X X X I d. 9, 10 et 11 Julii cele brata V ilno 1932, stat. 237 § 1 3—o et 4—o.
47 P rim a Synodus Dioecesana Sandomiriensis, dz. c., stat. 82 § 13. „Quod renum erationem vicariorum cooperatorum attinet, in parochiis, in quibus unus dum taxat est vicarius, em olum enta ex iuribus stolae, et, si a vicario eorum exem plaria transcribantur, ex documentis m e- tricalibus exp ed itis percepta, in tres partes dividantur, quarum unam vicarius obtineat, duas autem parochus. In parochiis vero quibus duo, tres vel plures sunt vicarii, em olum enta supradicta in tot partes di vidantur, quot sunt vicarii plus duo, et singuli vicarii singulas partes obtineant, parochus autem duas”.
48 L w o w s k i S yn od A rchid iecezja ln y R. P. 1930, stat. 42 § 1. „Ko operator ma prawo do odpow iedniego udziału w dochodach stu ły ze ślubów i pogrzebów. Dochody należy każdorazowo do osobnej książki w pisyw ać i z końcem każdego m iesiąca przeprowadzić rozliczenie. Gdzie w parafii pracuje jeden kooperator, przypada mu trzecia część tych dochodów. Gdzie jest kooperatorów w ięcej, tam Kuria określi na w niosek dziekana stosunek rozdziału. Ofiary złożone przy chrztach, w yw odach, pośw ięceniach itp. przypadają tem u kapłanowi, który czyn ności dokonał”.
m ówiąc, że o b ejm u je ono dochody z iu ra stolae oraz m etry k ,
o ile są one przez w ikariuszów p rz e p is y w a n e 49.
Wg synodu tarno w skiego d a tk i ze chrztów , w yw odów , k o
lęd, p e ty ty n ależą do w ikariuszów 50. W g synodu krakow skiego
z 1923 r. o ile proboszcz zw izytow ał sam całą p a ra fię dochód
z k olędy n ależy do niego, ale Vз m a dać w ikariuszom . Je śli
część zw izytow ał, ak cy d en sy z te j części należą doń i reszty
w ikariuszów , jeśli nie m ógł zw izytow ać a zw izytow ali w i
k ariusze, cały dochód należy do nich 51.
Proboszczow i wolno p o trącić z dochodów stuły, idących do
podziału w y d a tk i p rzep isan e 52, k tó re wg Przepisów K ra k o w
49 P rim a Synodus Dioecesana Sandomiriensis, dz. c., stat. 82 § 13. „Quod rem unerationem vicariorum cooperatorum attinet, in parochiis, in quibus unus dum taxat est vicarius, em olum enta ex iuribus stolae et, si a vicario eorum exem plaria transcribantur, ex docum entis m et ri calibus exp ed itis percepta, in tres partes dividantur, quarum unam vicarius obtineat, duas autem parochus. In parochiis vero, in quibus duo, tres v el plures sunt vjcarii em olum enta supradicta in tot partes dividantur, quot sunt vicarii plus duo, et singuli vicarii singulas par tes obtineant, parochus autem duas”.
50 P ie r w s z y synod ta rn ow ski, dz. с., stat. 74. „W ikariusz ma pra wo:... 3° do datków ze chrztów, w yw odów , kolędy i petyty, gdzie jej zwyczaj istnieje: 4° do udziału w dochodach stuły, a to w 1/4 i eśk jest jeden w ikariusz, a w i/3 jeśli jest ich w ięcej, dochodów z pogrze bów i w ypom inków , po potrąceniu przepisanych w ydatków ; por. Syno dus D ioecesana C racoviensis 1923, Sectio IV, tit. II art 2”. Ubi sic dictae „Petitae” sunt, in usu accidentiae ex hoc fonte provenientes pertinent ad coopetorem v el cooperatores et prout hucus que hoc va let, ad fam ulos ecclesiae”.
51 j.w. art. 1. „Colendam quae dicitur pergere ad parochum pertinet prouti praescribunt Statuta Ecclesiae Poloniae: hinc et acci dentiae ex Colenda provenientes ad ipsum parochum, qui totam pa roeciam per sem etipsum visitaverit, spectant: parochus tam en debet in hoc casu y 3 partem accidentiarum relinquere cooperatori vel coope ratoribus, si plures adsint. Si vero parochus tantum partem paroeciae visitaverit, accidentiae ad eum pertinent ex parte per ipsum visitata, ex parte vero visitata per cooperatorem vel cooperatores penes eos m aneant. Si tandem parochus propter rationabilem causam Colendam p erficere non potuerit eam que per cooperatorem vel cooperatores pe regit, om nes accidentiae ad cooperatores spectant”.
52 Synod tarnow ski r. 1928 stat. 74. 4°: „do udziału w dochodach stu ły a to w i/4 jeśli jest jeden w ikariusz, a w i/s jeśli jest ich w ięcej, 18 — P ra w o K a n o n iczn e
274 K s . I G N A C Y S U B E R A [16]
skich z 1919 r. o b e jm u ją dochód po strą c en iu sty p en d iu m
m szalnego wg ta k sy d iecezjalnej lub zw yczajow ej i kosztów
słu żb y kościelnej, asy sty , w iększej niż zw ykle ilości św iatła,
n ad zw yczajnej d ek o racji ołtarza, k a ta fa lk u , kościoła itp. Z w y
pom inków jedno i w ięcej razow ych, oraz w ypom inków rocz
n ych i d odatkow ych w ciągu roku, w ik arzy p o b iera ją 1/з
w zględnie Vi zależnie od ilości tychże bez żadnych p o trą c eń 53.
Podobne stanow isko zajm u je synod ta rn o w sk i z 1948 r.
w stat. 75 n. 4—5.
W ty m celu proboszcz zgodnie z synodem podlaskim w inien
prow adzić książk ę iu ra stolae oparafo w aną przez dziekana,
k tó ra w in n a być ud ostępn io n a w ikariuszom celem p rz e jrz e
nia. Co m iesiąc proboszcz w inien ra c h u n k i zakończyć, n a le ż
ność w ikariuszom w ypłacić, k tó rz y w g synodu podlaskiego
odbiór należności k w itu ją w tejże księdze. Z abronione je s t
zdaniem tego synodu p o b ieran ie przez proboszcza czy w ik a
riu sza jak ich k o lw iek dochodów iu ra stolae, n a w e t za prace
nadobow iązkow e, bez w pisania ich do książki, o k tó re j m ow a °4.
dochodów z pogrzebów i w ypom inków , po potrąceniu przepisanych w yd atk ów ”. Podobnie stanow i synod tarnowski z r. 1948 w stat. 75, 4°, „do udziału w dochodach z, zaduszek i w ypom inków , a to i/4 jeśli jest jeden wikariusz, a w i/3 jeśli jest w ięcej w ikarych, 5—o do stypen dium ze m szy św. pogrzebowej i ślubnej jeśli je odprawia. Bardzo krótko i słusznie o prawach m aterialnych m ówi synod pelpliński z r. 1959 postanaw iając, że w ysokość w ynagrodzenia określa Ordy nariusz. Statuty Synodu D iecezjalnego Chełm ińskiego odbytego w 1959 r. w P elplinie przez księdza Biskupa Ordynariusza Kazim ierza K ow alskiego, stat. 88 § 3... „Wikariusz ma prawo do odpowiedniego w ynagrodzenia, ustała Biskup Ordynariusz” ; por. rów nież Synod Pod laski z r. 1923 stat. 129: „Wikariusz ma prawo do odpow iedniego w y nagrodzenia za swą pracę, a zatem... 2° a) jeżeli jest jeden w parafii, do i/3 części, b) jeżeli jest dwóch każdy do i/4 części, c) jeżeli jest trzech, każdy do części itd. czystego dochodu z iura stolae i docho dów kancelaryjnych...”.53 N otificationes, dz. c., s. 33.
54 Synod Podlaski stat. 129,2° „...proboszcz powinien prowadzić ściśle rachunki iura stolae i dochodów kancelaryjnych w księdze oparafowanej przez dziekana: księga ta pow inna być dostępna dla przejrzenia przez wikariusza, ' w zględnie w ikariuszów : co m iesiąc ra chunki należy kończyć: z odbioru należności wikariusz, w zględnie
Co do in te n c ji m szalnych, to synod podlaski w prow adza
„cu m u lu s” ty ch że odsyłając w tej sp raw ie do osobnej in
s tru k c ji załączonej jako D odatek X X do uchw ał synodalnych.
Podobnie czyni synod sandom ierski, k tó ry po p o trą c en iu
z su m y ogólnej części należn ej organiście i kościelnem u dzieli
su m y pozostałe przez liczbę in te n c ji i w y pośrodkow aną kw o
tę pom nożoną przez liczbę fak ty czn ie odp raw ion ych in te n c ji
w ypłaca k ażdem u n ależącem u ,,ad c u m u lu m ,,55.
M niej w ięcej ta k samo pow yższy p roblem ro zstrzy g a II sy
nod w a rs z a w sk i5S. „Jako w ynagrodzenie o trz y m u je w ikariusz
po złożeniu egzam inów w ikariuszow skich połowę części p ro
boszczow skiej z dochodów iu ra stolae i sty p en d ia ad c u m u
lum , z czego opłaca należność za stpłow anie i obsługę oraz
ponosi o kreślone od ręb n y m i zarządzeniam i św iadczenia na
rzecz d iecezji” . In n e synody nie z n a ją „cu m u lus” p rzy do
chodach sty p en d ialn y ch , pozostaw iając jako p raw o w ik ariu sza
przy jm o w an ie przez niego od w ie rn y c h sty pend iów m szalnych.
W y jątk o w y p rzepis odnośnie do p raw a udziału w dochodach
iu ra stolae w prow adza synod sandom ierski g w a ra n tu ją c m u
pow yższe z ty m , że do liczby u czestników w dochodach w cho
w ikariusze kw itują w tejże księdze: księgę rew iduje i poświadcza dziekan oraz w izytator w czasie w izyty dziekańskiej i kanonicznej. 3° ani proboszcz, ani w ikariusz nie m ogą brać na sw oją korzyść żad nych dochodów iura stolae, naw et za pracę nadobowiązkową: w szyst- stkie dochody m ają być zapisane do książki, o której w yżej m owa pod 2°”.
55 Synod podlaski stat. 129,4°, „...co do podziału stypendiów m szal nych należy zachować obliczenie „de cum ulo”, podług odnośnej in strukcji (ob. Dod. N. XX). Synod sandom ierski stat. 82 § 16”. Quo diissidia inter parochum et vicarios circa stipendiorum m issalium di stributionem praecaveantur, stipendia m anualia m issarum a parocho et vicariis persolutarum , detractis a singulis congruis partibus pro organoedo et sacrista ita cum ulentur optam us, ut integra summa in tot aequales divisa, quot eam stipendia constituant, obtineatur sti pendium medium , quod dein pro numero a se celebratarum pro eiu- sm odi stipendiis m issarum singuli recipiant. Pro m issis, quae occasio ne nuptiarum vel funerum celebrantur, ab em olum entis perceptis detrahenda est pars aequalis stipendio m edio”.
50 Drugi Synod Archid iecezji W arszaw skie j, dz.c., s. 23, stat. 81.
276 K s . I G N A C Y S U B E R A [18]
dzi s u b s ty tu t chorego w ikariusza, k tó re m u nad to proboszcz
da w ik t i p o k ry je koszta podróży 57.
b) P raw o do m ieszka n ia
W ikariusz m a praw o do m ieszkania suchego, zdrow ego i od
pow iedniego, o ile m ożności n a p le b a n ii58.
S ynod pińsk i poleca, a b y przygotow ano dla w ikariuszów
stosow ne m ieszkanie i to w dom u p a ra f ia ln y m 39. Podobnie
stanow i synod w Ł ucku 60.
87 Por. Syn od sandom. z r. 1923, stat. 82 § 14 Quodsi vicarius co operator in gravem morbum inciderit et potestas dioecesana alium sacerdotem illi substituerit,, em olum enta ex iuribus stolae ita d ivi dantur, ac si numerus vicariorum in parochia uno augeretur. Eius- modi sacerdoti substituto praeterea parochus gratis suppeditabit vic tum expensasque itineris ex sum ptibus ecclesiasticis illi reddet”.
58 Por. S yn od die cezji ta rn o w sk ie j z r. 1928, stat. 74, 1°. „W ikariusz ma prawo do m ieszkania zdrowego i odpow iedniego, o ile m ożności dna plebanii: to samo stanow i synod diec. tarnowskiej z r. 1948 w stat. 7ä, 1°; synod chełm iński z 1929 r. S ta tu ta S yn odi Dioecesanae Cul- mensis Pelplini ab... Stanislao O koniew ski habita... 1928 stat. 88 § 3 „Quod attinet ad rem unerationem vicariorum , debet illis a parocho suppenditari decens habitatio, quae ex duobus, si fieri possit, constet cubiculis, hiem e calefaciendis, potissim um in domo plebanali...”. Po dobnie synod chełm iński z r. 1959, stat. 88 § 3: „W ikariusz otrzym uje odpow iednie m ieszkanie (jeżeli można, dwa pokoje, zimą ogrzane) na plebanii lub w w ikariatce z przyzw oitym wejściem . Synod sandom ier ski w stat. 82 § 3 „Cuilibet vicario cooperatori a parochianis suppe ditari debet habitatio, quae constet duobus saltem cubiculis et atrio...” Synodis Dioecesana Kielcensis 1927 r „stat. 74.c. w ikariuszow i w inni parafianie dać m ieszkanie, przynajm niej z dwóch pokoi i przedpo koju”. Synodus Archidioecesana Vilnensis ab. Romualdo J a b lrz y k o w - ski... A.D. 1931... celebrata, stat. 236 § 1. Vicarius habet ius ad do m icilium aptum ad habitandum, mundum, non hum idum et obscurum, uno vel duobus cubiculis constantem , separatum a laicis...”
59 Prim a Synodus Dioecesana Pinskiensis ab ...Sigismundo Łoziński Anno 1929 celebrata ab... Casim iro Bukraba Anno 1934 promulgata, stat. 114 „Nakazuje się, by dla w ikariuszów było przygotowane, o ile m ożliwe, stosow ne m ieszkan ie”. Stat. 115 „Poleca się, o ile jest m ożli- wem , w spólne m ieszkanie w domu parafialnym ”, por. rów nież synod lubels ki 1928 r„ stat. 55, synod łódzki z r. 1948 stat. 83. „W ikariuszowi
D okładniej o kreśla m ieszkanie w ik ariu sza synod lwowski,
żądając, b y to m ieszkanie było osobne, suche, w idne, czyste
i w d o brym s ta n i e 61. Ogólne n o rm y m am y w ydane na sy
nodzie p le n a rn y m z r. 1936, u stalający m , b y w ik ariu sz o trz y
m ał bezp łatn ie odpow iednie m ieszkanie na pleban ii lub w i-
kariacie 62.
M ieszkanie w ik ariusza w inno być zaopatrzone w niezbędne
m eble, stanow iące w łasność parafii, tak , ab y w ik ariu sz nie
m u siał m ebli przyw ozić. N ależą do nich łóżko, szafa na k siąż
ki, szafa n a u b ran ie, stół, k rzesła, u m y w aln ia itp., p rzy czym
m eble te pow inno w pisać się do in w e n ta rza p a ra fia ln e g o 6S.
w in ien proboszcz przydzielić odpow iednie m ieszkanie z niezbędnym um eblow aniem ” i r. 1958 art. 80. „W ikariuszowi w in ien proboszcz przydzielić odpow iednie m ieszkanie, a na m ałych parafiach i n ie zbędne um eblow anie”.60 S tatu ta Syn odi Dioecesanae Luceoriensis A.D. 1927 sub Adolfo P etro Szelążek... stat. 197 § 2. „Domicilium vicario praebeatur m o
destum , sed utile ad habitandum (non humidum).
61 L w o w s k i Synod A rchid iecezja ln y R.P. 1930. stat. 42 § 2. ,, Ko operator ma m ieć m ieszkanie na plebanii pod w spólnym dachem z osobnym w ejściem z sieni. M ieszkanie powinno być suche, widne,
czyste i w dobrym stan ie”.
62 Uchwala P ie rwszego Polskiego S ynodu Plenarnego odbytego w Często chow ie R.P. 1936. U chw ała 43 § 2.
63 Por. S yn ody: lw o w s k i stat. 42 § 3. „Mieszkanie zaopatrzone w m eble najpotrzebniejsze, tak, aby przybyw ając kooperator, prócz pościeli, żadnych sprzętów przywozić nie potrzebował. Meble te sta now ić będą w łasność probostw a” ; łódzki z r. 1948 art. 83, a z r. 1958 art. 80; lubelski stat. 55 ; w ileńsk i stat. 236 § 1. „...et provisum sal tem necessaria, quam vis m odesta, supellectili et quidem : lecto, mensa, tribus vel quatuor sedilibus, a quim inario, armario pro libris et arca pro vestibus recondendis. Quae su pellex sum ptibus paroeciae comparari et inventario inscribi ac expensis parochialibus restaurari debet..,” ; synod kielecki stat. 74, c. ...mieszkanie ...zaopatrzone w konieczne i przyzw oite m eble a m ianow icie: łóżko z m ateracem , um ywalnia, dwa stoły, kanapę i sześć krzeseł giętych, szafę na rzeczy, półki na książki. Meble te należy w pisać w inw entarz a proboszczowie w inni się starać, by m ieszkanie w ikariusza, o ile to być może, znajdowało się na p leb anii”; synod piński stat. 114... „m ieszkanie zaopatrzone w najniezbędniejsze sprzęty, które powinny być w pisane do in w en tarza”; synod łucki stat. 197 § 2: Cubicula non vacua, sed instructa
278 KS. I G N A C Y S U B E R A
[2 0]
Lw ow ski synod przeznacza w ikariuszow i jako opał d e p u ta t
sk ład ający się z jednego sąga drzew a, o ile proboszcz pobiera
z lasu beneficjałnego lub s e rw itu tu opałow ego ponad 6 sągów
r o c z n ie M. Synody: w ileński i chełm ińsk i o m aw iają n ad to
sp raw ę rem o n tu m ieszkania w ikariuszów i tajî synod w ileński
poleca, ab y rem o n tu m ieszkania w ikariuszów dokonyw ać z do
chodów k a sy kościelnej, a ty lk o w w y p ad k u zniszczeń doko
n an y c h przez w ik ariu sza w inien on sam koszta ponosić. P o
dobnie zaleca synod chełm iński, dodając, że w ikariuszom nie
sint necessaria, quam vis modesta, suppellectili, velu ti lecto, m alluvio, m ensa, tribus quattuorve sedilibus, armario' libris et arca vestibus recondendis. Quae supplex sum ptibus paroeciae comparari et in fundi instructi inventario inscribi debet; d o d a t e k XVIII d o s t a t . 128, 4° s y n o d u p o d l a s k i e g o . „Mieszkanie w ikariusza powinno być um eblow ane z funduszów parafialnych. Meble w pisane i opisane w in w entarzu fundi instructi; pow inny się składać z łóżka żelaznego z siatką, K rucyfiksu nad łóżkiem , z um yw alni żelaznej, m iski, dzban ka, kubka i kubła żelaznych, w ieszadełka na ręcznik, 2 taboretów, szafy na ubranie, szafki nocnej; ze stołu, 6 krzeseł, szafki lub eta żerki na książki, obrazu N. Marii Panny C zęstochow skiej, lam py i w ieszadełka do przedpokoju...” ; sy nod p r z e m y s k i z r. 1955, stat. 76 § 2. „M ieszkanie w ikarego powinno być zdrowe i zaopatrzone w n ie zbędne um eblowanie, na które składać się mogą: stół, 4 krzesła, łóżko z m ateracem , szafka nocna, szafka na ubranie i bieliznę, półka na książki, um yw alnia i w ieszadełko na ubranie. U m eblow anie to na leży w pisać do inwentarza, a koszta pokryć można ze składek ko ścielnych ” ; synod sandom ierski stat. 83 § 3. Cuilibet vicario coope ratori a parochianis suppeditari debet habitatio, quae constet duobus saltem cubiculis et atrio, atque instructa sit necessaria et decenti supellectili, scilicet lectulo, m alluvio (um ywalnia), m ensa, aliquot se dilibus, armario librorum, arca vestiaria. Quae su pellex inventario fundi instructi inscribi debet; sy nod chełmiń ski z r. 1958 stat. 88 § 3 ...M ieszkanie ma posiadać następujące w yposażenie, zakupione na koszt kasy kościelnej: łóżko, szafka nocna, biurko z krzesłem , stół i 4 krze sła, um ywalnia, szafa do ubrań i -biblioteczka. N ie wolno w ik ariu szowi usuwać tych sprzętów z m ieszkania i zastępować w łasnym i... P ow yższe m eble powinny być zapisane w inw entarzu jako w łasność parafialna...”; synod lubelski stat. 55, „...una cum su ppellectili n e cessaria...”64 Synod lw o w sk i, stat. 42 § 4 „Gdy proboszcz pobiera z lasu be neficjałnego lub ze serw itutu opałow ego 6 sągów rocznie, w inien da wać kooperatorowi przynajm niej jeden sąg.
w olno robić w m ieszk aniach żadnych p rzeró b ek lub p o praw ek
bez uprzedniego zezw olenia rzą d c y p a r a f ii 05.
W sp raw ie m ieszkania w ikariuszow skiego II synod w arszaw
ski 66 m ów i, co n a stę p u je: „W ikariusz o trz y m u je m ieszkanie
służbow e z zasadniczym um eblow aniem , k tó re m a zachow ać
w n ale ż y ty m porządku. Bez zgody proboszcza nie m oże do
konać żadnych p rzeró b ek w m ieszk an iu ” , a dalej „ W ik a riu
szowi bez zgody K u rii nie wolno m ieć u siebie nikogo, n aw et
z rodziny, a bez zgody proboszcza za tru d n ia ć osobistej p r a
cow nicy” .
c)
P raw o do u trzy m a n ia . Ż yczeniem K odeksu (kan. 134) jest
prow adzenie przez duchow ieństw o życia wspólnego. Je d n y m
ze środ kó w u łatw ia ją c y c h prow adzenie tego życia jest poza
m ieszkaniem n a pleban ii (o ile nie m a osobnej w ikarów ki)
w spólny stół. S tąd w szystkie synody polskie, opierając się na
postan ow ien iu k an. 476 § 5 „u t in eadem paroeciali domo com
m o re tu r” , zalecają prow adzenie w spólnej ku ch n i z probosz
czem, z a b ra n ia ją c n a to m ia st prow ad zenia osobnego gospo
d a rstw a 67, zezw alają na to w w y jątk o w y ch w ypadkach, ale
65 Syn od w ile ń s k i, j.w. stat. 236; synod chełm iński z r. 1959, j.w. stat. 88 § 3.66 Drugi S yn od Arch idiecezji W a rsz a w sk ie j, dz.c., s. 23, stat. 77 i 78.
67 Synod w ileń ski, stat. 235. „Vicarius in eodem domo paroeciali et sub uno tecto cum parocho habitet et communi m ensa utatur. Comm endatur vicario vita com munis cum parocho (can 134), nisi angustia domus vel aliae causae, de quibus parochus praem oneat Ordinarium, aliud suadeant; synod chełm iński 1959 r. stat. 88 § 3. „...Wikariusz otrzym uje całodzienne utrzym anie od proboszcza... po w in ien on zadaw alać się takim w iktem , jaki m a proboszcz i przy chodzić punktualnie do w spólnego stołu. Bez zezw olenia Biskupa Or dynariusza nie m oże rządca parafii odm awiać w ikariuszow i w iktu, ani w ikariuszow i nie w olno przestać stołow ać się u rządcy p arafii” : synod lubelski stat. 55. „Vicarii tenetur ad m ensam parochi...; sy nod podlaski, stat. 12S, 4° „mieszkać z proboszczem i prowadzić życie w sp ól ne (kan. 134, 476, § 5, stat. 94) podług załączonej instrukcji (ob. Dod. N. XVIII); sy nod łu cki stat. 197 § 1. „Vicarius cooperator in domo paroeciali sub eodem tecto cum parocho habitet et comm uni m ensa utatur, nisi angustia domus aut iustae causae suadeant”; synod piński stat. 116. „W ikariusze-współpracow nicy stołują się u proboszcza przy
280 K s . I G N A C Y S U B E R A
[22]
za pozw oleniem O rd y n a riu s z a 6S. P ie rw sz y synod p le n a rn y
z 1936 r. zostaw ił tu ta j biskupom zu pełną sw o b o d ę 69. W ikt
o b ejm u je posiłek 3 raz y dziennie 70. Synod p rzem y ski dodaje,
b y w ik t odpow iedni i zdro w y b y ł pod aw any w u stalon y ch
g o d z in a c h 71. Z daniem synodu krakow skiego, o ile proboszcz
posiada b e n eficju m ro ln e pow yżej 30 m orgów i sam prow adzi
gospodarstw o, m a b ezp łatn ie dostarczyć p ro d u k tó w z pola
i ogrodu do w spólnego stołu. W ynagrodzenie za w ik t wg tego
w spólnym stole i w ustalonej porze w ikt...” ; synod, k ra k o w sk i z r. 1923. Sectio IV tit. II, art. 3. „Parochi cooperatores suos ad m ensam com m unem etiam in Urbe admittere, cooperatores ad eam accedere te nentur...”68 Synod łó dzki z r, 1948, art. 84 „należy dołożyć starań, aby du chow ieństw o zam ieszkało na plebanii, stołow ało się razem. W żad nym jednak w ypadku proboszcz nie m oże dopuścić, by księża para fia ln i stołow ali się u osób św ieck ich ”. Inaczej postanaw ia synod łódzki w r. 1958 art. 81 § 1. „Należy dołożyć starań, aby duchow ień stw o zam ieszkałe na plebanii stołow ało się razem. Na stołow anie się w ikariuszów w restauracjach lub u osób św ieckich zezew olić może tylko Ordynariusz po w ysłuchaniu proboszcza i w ikariuszów , § 2. Gdy w ikariusz zwróci się do proboszcza o stołow anie go, proboszcz nie może mu tego odm ówić, w zględnie w szystko uczyni, by w ikariusz m iał poza plebanią przyzw oite stołow anie, gdyby stołow anie u pro-, boszcza było n iem ożliw e”. Synod sandom ierski stat. 82 § 4 .„Vicarii cooperatores, salvo praescripto Statuti 29 § 4. communem cum pa rocho m ensam habeant, nisi gravi de causa, parocho et decano pro bata, ab Ordinario loci facultatem obtinuerint propriam m ensam in stituendi...”; sy nod p r z e m y s k i z r. 1955, stat. 81 „...Bez zezw olenia biskupiego nie m oże proboszcz odm awiać w ik tu w ikarem u, ani w i kary przestać stołow ać się u proboszcza”.
69 Uchwały pie rw szego polskiego synodu plenarnego, dz. c., uchw. 43.
70 Synod lw ow sk i stat. 42 § 2. „Kooperator ma otrzym ać od pro boszcza przy w spólnym stole i w ustalonej porze wikt, złożony ze śniadania, obiadu i w ieczerzy...”; synod chełm iński z r. 1958 stat. 88 § 3. „W ikariusz otrzym uje całodzienne utrzym anie od proboszcza (śniadanie, obiad i kolację)...”; ten sam przepis podaje synod pod laski z r. 1923 w instr. o prowadzeniu w spólnego życia w ikariusza
