Henryk Bogacki
"Unfehlbarkeit der Kirche in
Aufklärung und Romantik : eine
dogmengeschichtlische
Untersuchung für die Zeit der Wende
vom 18. zum 19. Jahrhundert", Franz
Xaver Bantle, Freiburg-Basel-Wien
1976 : [recenzja]
Collectanea Theologica 48/1, 173-174
C ollectan ea T h eologica 48(1978) fa se. I
R E C E N Z J E
F ranz X a v e r B A N T LE , U n f e h l b a r k e i t d e r K i r c h e in A u f k lä r u n g u n d R o m a n t ik .
Eine. d o g m e n g e s c h ic h t li c h e U n te rs u c h u n g f ü r d ie Z e i t d e r W e n d e v o m 18. z u m 19. J a h r h u n d e r t , F reib u rg—B a s e l- W ie n 1976, V erlag H erder, s. 614 ( F reib u rg er th eologis ch e S tu d i e n , t. 103).
W zm ożone za in tereso w a n ie p ro b lem a ty k ą n ie o m y ln o śc i n au czan ia K o ścio ła w p ły n ę ło n a p o w sta n ie w ie lu k sią żek i a rty k u łó w . W o b fitej litera tu rze zn aleźć m ożn a sto su n k o w o n ie w ie le stu d ió w h isto ry czn y ch , zw ła szcza p o ś w ię con ych k szta łto w a n iu się p o g lą d ó w n a p rob lem n ieo m y ln o ści w k on k retn ym o k resie d ziejó w teo lo g ii. P rzew a ża ją ła tw e sy n tezy , k tó ry m b ra k u je op arcia o p o g łęb io n e b adania. In n ą drogą p o szed ł F. X . B a n 1 1 e p o św ięca ją c sw ą rozp raw ę h a b ilita c y jn ą a n a lizie p o gląd ów na n ieo m y ln o ść K o ścio ła w ok resie o św ie c e n ia i rom an tyzm u , a w ię c p rzeło m o w i X V III i X IX w ie k u . T y tu ł n ie w sk a zu je rzeczy w isteg o za c ie śn ie n ia tem a tu do obszaru języ k a n iem ieck ieg o , zresztą n ajb ard ziej ż y w o tn eg o w o w y m cza sie w d zied zin ie teo lo g ii.
A u tor p od ziela p rześw ia d czen ie S eb a stia n a M e г к 1 e, w y p o w ie d z ia n e na p oczątk u b ieżącego stu lecia , że dotąd b rak u je p recy zy jn eg o w y ja śn ie n ia , co znaczą w teo lo g ii term in y „ o św ie c e n ie ” i „rom an tyzm ”. W sw e j rozp raw ie B a n 1 1 e n ie zak ład a ja k ieg o ś k on k retn ego zn aczen ia ty ch ok reśleń , a le po p rostu p o d d a je drob iazgow ej a n a liz ie sp u ścizn ę p isa rsk ą teo lo g ó w d zia ła ją cych w ty m ok resie. N ie k oń czy ró w n ież sw eg o d zieła p róbą u sta le n ia treści w y ra zó w „ o św ie c e n ie ” i ro m a n ty zm ”. B a d a n ia m i sw y m i o b jął o b fity m a te r ia ł źró d ło w y oraz w y k o r z y sta ł op racow an ia d o ty czą ce o m a w ia iy ch a u torów . Stąd stu d iu m jeg o posiad a w ie lk ą w a rto ść dla h isto rii dogm atów , g d y ż w y d o b y ł z za p o m n ien ia in te r e su ją c y rozd ział d otyczący dalszego p rzy g o to w a n ia dog- m a ty za cji p rero g a ty w y n ie o m y ln o śc i przez S obór W atyk ań sk i I. N ik t dotąd n ie z a ją ł się ty m tem a tem ta k d ok ład n ie i w y czerp u ją co , lecz co n a jw y żej za g a d n ien ie zb yw an o p o b ieżn y m i w zm ian k am i.
B a n 1 1 e p rezen tu je n a jp ierw p r z e d sta w ic ie li n a u k i o n ieo m y ln o ści K ościoła d zia ła ją cy ch w o sta tn ich trzech d ziesią tk a ch la t X V III w iek u (P. M. G a z z a n i g a , E. K l ü p f e l , S. S c h w a r z h u e b e r , S. W i e s t , A. M e r z, J. E. Н о с h b i с h 1 e r ). A u torzy c i ak cen tu ją n ieo m y ln o ść c a łeg o ep isk op atu , a tezę o n ieo m y ln o ści p a p ieża tra k tu ją ty lk o jako p ogląd w y stę p u ją c y w szk ołach teo lo g iczn y ch , le c z n ie o b o w ią zu ją cy w iern y ch . W p ły w o w i o w y ch teo lo g ó w p r z e c iw sta w ia się F. N i с o 1 a i. W d ziełach sw y ch , zw ła szcza zaś w red a g o w a n y m p rzez sie b ie w la ta ch 1765— 1806 czasop iśm ie „ A llg em ein e D eu tsch e B ib lio th e k ”, u k a zu je — zresztą w o g ó le n egu jąc w ia r ę o p ierającą się n a o b ja w ien iu — n ieo m y ln o ść jak o c e l za b ieg ó w h ierarchii, która dla u zn a n ia n ieo m y ln o ści w K o śc ie le p o słu g u je się in try g a m i jezu itów .
Z w o len n icy n ie o m y ln o śc i n ie u w z g lę d n ia ją w te o lo g ii p o d ejścia h is to rycznego, a w ię c ro zw o ju zrozu m ien ia o b ja w ien ia . W yk azu ją dużą odporność na w p ły w ro zw ija ją ceg o s ię w ó w cza s m y ś le n ia h isto ry czn eg o , a są sk ło n n i uw ażać, że w sz y stk ie d o g m a ty K o ścio ła zo sta ły sfo rm u ło w a n e ju ż w P iśm ie
174
R E C E N Z J Eśw . lu b p rzyn ajm n iej w e w czesn ej trad ycji. T a k ie u jm o w a n ie n ieo m y ln o ści w y w o łu je sp rzeciw y (zresztą o p iera ją ce się n a różn ych p rzesłan k ach ) ze str o n y n iek tó ry ch teo lo g ó w , k tó rzy jed n a k w n ie w ie lk im stop n iu w p ły w a ją na p o g łęb ien ie a rg u m en ta cji n a k orzyść n ieo m y ln o ści K ościoła (B. M a y r, K. R u e f , M. D a n n e n m a y e r , К. J. M i c h a e l e r, F. A. B i a u , B. M. W e r k m e i s t e r ) . D op iero J. S. D r e y, z a ło ż y c ie l k atolick iej szk oły ty b iń sk iej, p rzezw y cięża sła b o ści ty p o w ej dla k oń ca X V III w ie k u n au k i o n ie om yln ości,' przed e w sz y stk im d zięk i h isto ry czn em u i d yn am iczn em u u jm o w a n iu o b ja w ien ia oraz p o jm o w a n iu K ościoła jak o ży w eg o organizm u.
B a n 1 1 e p rzep row ad ził w n ik liw ą an alizę źród eł i u m ie ję tn ie w y d o b y ł lin ie rozw oju p o g lą d ó w i arg u m en ta cji na tem a t n ieo m y ln o ści K ościoła, ja k ie w y stę p o w a ły n a p rzełom ie X V III i X IX w iek u .
ks. H e n r y k B o g a c k i S J, W a r s z a w a
K onrad D EU FEL, K i r c h e und. T ra d itio n . Ein B e it r a g z u r G e sc h ic h te d e r t h e o
lo gisch en W e n d e i m 19. J a h r h u n d e r t a m B e isp ie l d e s k ir c h lic h -th e o lo g is c h e n K a m p f p r o g r a m m s P. J o s e p h K l e u t g e n s SJ. D a rste llu n g u n d n e u e Q uellen,
M ü n ch en —P ad erb orn —W ien 1976, V erlag F erd in an d S ch ön in gh , s. 518. D zia ła ln o ść J. K l e u t g e n a o cen ia n ia je s t rozm aicie: jed n i u w a ża ją go za w y b itn eg o filo zo fa i teologa, in n i n atom iast ca łk o w ic ie od m a w ia ją m u zn a jo m o ści filo z o fii i teo lo g ii. P rób ę m o ż liw ie p ełn ej a n a lizy jeg o tw órczości p od ją ł K. D e u f e 1. Z a g a d n ien ie je s t w a żn e, gd yż K l e u t g e n n a leży do p o sta ci rep rezen ta ty w n y ch dla zw rotu d ok on u jącego się w p o ło w ie X IX w ie k u w teo lo g ii. W k o n fro n ta cji b o w iem z id eam i o św ie c e n ia w p ierw szy ch d zie sięcio lecia ch teg o w ie k u p rzew o d n ictw o p o siad ają przede w sz y stk im przed sta w ic ie le k a to lick iej szk o ły ty b iń sk iej. T y m cza sem około p o ło w y X IX w ie k u to n te o lo g ii k a to lick iej rozp oczyn a n a d a w a ć n eo sch o la sty k a zm ien ia ją c za sa d n iczo ch arak ter d o tych czasow ej p o lem ik i z o św iecen iem .
K. D e u f e l w y k o r z y sta ł o b fity m a teria ł a rch iw a ln y p o zw a la ją cy na n o w e n a św ie tle n ie o sob y i d zia ła ln o ści J. K l e u t g e n a . M ateriał ten w y d a ł m u się tak w ażn y, że go n a k oń cu k sią żk i w dużej części op u b lik ow ał, a d o d atek ten w y p e łn ia w ię c e j n iż p o ło w ę d zieła (s. 197— 487). C zęść p ierw sza za w ie r a c iek a w ą b io g ra fię K l e u t g e n a (s. 20— 93), druga zaś za jm u je się jego program em teo lo g iczn y m (s. 94— 178).
K l e u t g e n w y c h o d z ił z założenia, że K o śció ł i teo lo g ia p rzeżyw ają w ręcz a p o k a lip ty czn e zagrożen ie ze stron y w ro g iej a u to ry teto w i reform acji oraz w y n ik a ją c y c h z n iej z ja w isk — o św ie c e n ia i lib eralizm u . R atu n ek u p a tr y w a ł ty lk o w p o w ro cie do filo z o fii i te o lo g ii śred n iow iecza, ta m b ow iem w e d łu g n iego m ożna zn aleźć od p ow ied ź n a w sz y stk ie p y ta n ia w y su w a n e w sp ó łcześn ie. T ak ie p rześw ia d czen ie k iero w a ło K l e u t g e n e m ta k że w w y stą p ien ia ch p rzeciw trzem osobom , k tóre w y d a w a ły m u s ię szczeg ó ln ie n ie b ezp ieczne: G. H e r m e s ja k o sy stem a ty k , J. B. H i r s c h e r jako k a te- , ch eta i p astoralista, A. G ü n t e r ja k o filo z o f religii.
I E k lezjologia K l e u t g e n a je s t n acech ow an a p o d k reśla n iem a u to ry tetu i w K o ściele, a p rzed e w sz y stk im w ła d z y p ap ieża. W jeg o n au ce w y stę p u je . n a w e t sw o is te id e n ty fik o w a n ie K ościoła i papieża. S tru k tu rę K ościoła i jego fu n k c ję n a u czy cielsk ą u jm u je g łó w n ie pod k ą tem p raw n ym , a n ieo m y ln o ść je s t d la n ieg o n ieo d zo w n y m w y ra zem su w eren n o ści K ościoła. R atu n ek p rzy n o si św ia tu K o śció ł d zięk i sw em u a u to ry teto w i n a u czy cielsk iem u i oparciu się na trad ycji. K l e u t g e n p rzesad n ie a k cen tu je w K o ściele w ła d z ę z po- m n iejszen iem , a w ła śc iw ie n a w e t p rzem ilczen iem in n y ch e le m e n tó w tw o rzą cych K ościół. T rad ycja w jego u jęciu jest czy m ś już za k oń czon ym — zbiorem o d p o w ied zi n a w s z y stk ie p y ta n ia , ja k ie m oże p o sta w ić przyszłość. W e fek cie 'u s iło w a n ia K l e u t g e n a zm ierzają przede w sz y stk im do „ o d św ieżen ia ”
