Instytut BadaĔ Systemowych PAN, Warszawa
Długi powrót do gospodarki rynkowej. Dwa scenariusze dla polskiej gospodarki, szanse scenariusza optymistycznego. Główne filary gospodarki.
Too long come-back to market economy. Two scenarios for polish economy. Chance for optimistic scenario. Main pillars for the e-economy.
1. Wprowadzenie
Rok obecny 2004, jest rokiem dziesiĊciolecia e-gospodarki, liczonej od momentu uruchomienia pierwszego, w pełni internetowego, przedsiĊbiorstwa handlowego opartego wyłącznie o e-commerce.
Dokonała tego firma załoĪona przez informatyka z wizją nowego ładu gospodarczego opartego o wykorzystywanie Internetu do handlu.
Firma ta to Amazon.com w 1994 roku była pierwszą e-ksiĊgarnią na Ğwiecie. Obecnie Amazon.com jest liczącą siĊ firmą o zasiĊgu Ğwiatowym.
Obecny rok 2004, jest rokiem piĊtnastolecia powrotu Polski do gospodarki rynkowej. Agresja niemiecka w 1939 roku, była ciosem nie tylko dla paĔstwa i społeczeĔstwa polskiego ale w równej mierze dla polskiej młodej gospodarki rynkowej tworzącej siĊ po zakoĔczeniu Pierwszej Wojny ĝwiatowej. W wzglĊdnie krótkim, bo zaledwie 20.letnim okresie polskiego gospodarowania, społeczeĔstwo i nowa polska paĔstwowoĞü dokonała duĪego skoku gospodarczego. Budowa Gdyni i Centralnego OkrĊgu Przemysłowego, budowa nowej polskiej infrastruktury transportowej, w tym morskiej, kolejowej i lotniczej była imponująca. W ciągu tamtego 20.lecia Polska bardziej zbliĪyła siĊ do innych krajów Europy Zachodniej w sensie gospodarczym i cywilizacyjnym niĪ w obecnym nie zakoĔczonym jeszcze obecnym 15.leciu powrotu do nowoczesnej gospodarki rynkowej.
W okresie miĊdzywojennego 20.lecia wystąpił Wielki Kryzys Gospodarczy. W okresie obecnego „powrotu” wystąpił takĪe Wielki Kryzys nowej E-gospodarki Ğwiatowej, który istotnie zahamował całą gospodarkĊ Ğwiatową, ale takĪe, co gorsza tempo elektronicznej, informatycznej i internetowej rewolucji.
„Długi Powrót” i „Długie Wchodzenie” w skład Unii Europejskiej nie zbliĪył Polski do krajów Europy Zachodniej i tym bardziej do Krajów Skandynawskich.
Jednym osiągniĊciem tego 15.lecia była nowa polska rewolucja szkolnictwa wyĪszego, która obecnie jest w fazie agresywnej konkurencji starającej przywróciü utracony stan z przed lat 10.
2. Zbyt „Długi Powrót” i dwa scenariusze rozwoju gospodarczego Polski
Brak sukcesów gospodarczych Polski oraz klĊski społeczne i polityczne Polski w okresie „Długiego Powrotu” oraz fakt wejĞcia Polski w skład Unii Europejskiej zaowocował w Ğwiatowym Ğrodowisku ekonomicznym rozwaĪania o przyszłoĞci gospodarki Polski.
Pojawiły siĊ w zasadzie dwa rodzaje prognoz, jedna pesymistyczna tak zwana „60.letnia”, przewidująca aĪ 60.letni niezbĊdny okres zbliĪenia stanu gospodarki polskiej do Ğredniej „starej Unii Europejskiej” oraz druga optymistyczna tak zwana „20.letnia”, przewiduje tylko 20.letni okres niezbĊdny do osiągniĊcia przez PolskĊ stanu zbliĪonego do starej 15. Unii Europejskiej.
Według Word Economic Forum (WEF) opublikowanym w polskiej prasie w związku z niedawnym tak zwanym Warszawskim Szczytem Ekonomicznym, Polska jest najsłabiej przygotowanym krajem w grupie nowych członków UE z punktu widzenia tzw. agendy lizboĔskiej zakładającej przekształcenie Unii do 2010 roku w najbardziej konkurencyjną gospodarkĊ Ğwiata opartą na wiedzy.
Na rysunku 1. podano ostatni ranking według tak zwanego indeksu konkurencyjnoĞci gospodarki.
Indeks konkurencyjnoĞci gospodarki
5,8 5,62 5,3 5,18 5,03 4,94 4,69 4,47 4,36 4,25 4,16 4,05 3,89 3,68 4 4,12 4,2 4,34 4,38 4,64 4,88 4,97 5,14 5,21 5,55 5,63 0 1 2 3 4 5 6 7 F in la n d ia D a n ia S z w e c ja U S A W lk . B ry ta n ia H o la n d ia N ie m c y L u k s e m b u rg F ra n c ja U E 1 5 A u s tr ia B e lg ia Ir la n d ia E s to n ia H is z p a n ia W ło c h y S ło w e n ia Ł o tw a P o rt u g a lia M a lt a C z e c h y W Ċ g ry L it w a G re c ja S ło w a c ja P o ls k a
Rysunek 1. Miejsce Polski w zakresie konkurencyjnoci gospodarczej. ródło: World Economic Forum.
Z indeksu opublikowanego przez organizacjĊ Word Eeconomic Forum wynika, Īe 9 krajów akcesyjnych (Cypru nie uwzglĊdniono w badaniach) plus Rumunia, Bułgaria i
Turcja są ogólnie gorzej przygotowane pod wzglĊdem konkurencyjnoĞci niĪ PiĊtnastka, zaĞ PiĊtnastka jest ogólnie gorzej przygotowana niĪ USA, choü trzy kraje skandynawskie – Finlandia, Dania i Szwecja – mają wyĪszą przeciĊtną niĪ USA.
Przy sporządzaniu indeksu konkurencyjnoĞci gospodarki z punktu widzenia „agendy lizboĔskiej” uwzglĊdniono 8 kryteriów, m.in.: wykorzystanie technologii informatycznych, nakłady na badania i wdraĪanie ich wyników przez przemysł, liberalizacja, stopieĔ rozwoju tzw. przemysłów sieciowych, rynek usług finansowych, problem marginesu społecznego i uwzglĊdnienie Ğrodowiska naturalnego w gospodarce. ĝrednia przygotowaĔ UE wynosi 4,97 punktu wobec 5,55 w przypadku USA. PowyĪej przeciĊtnej unijnej, ale poniĪej amerykaĔskiej są: Wlk. Brytania, Holandia, Niemcy, Francja i Austria. Słabo wypada Irlandia (4,69 punktu) – na miejscu 11. w UE. Polsce przyznano 3,68 punktu przed Turcją (3,45), Rumunią (3,35) i Bułgarią (3,25). Skala ocen wynosi 1-7.
Niechlubne miejsce Polski jest wyłącznym „sukcesem” całej klasy politycznej całego ostatniego 15.lecia, w tym wszystkich Rządów i Parlamentów.
Pewną winĊ ponosi takĪe nowa klasa gospodarcza Polski, która wykorzystywała niesprawnoĞü polskiej klasy politycznej nawet gdyby to było nieĞwiadome, gdyĪ ignorancja jest takĪe winą a nie chlubą.
3. Szanse scenariusza optymistycznego
Strategia optymistyczna „20.letnia” nie wynika z wiary w polskie społeczeĔstwo w tym w polską klasĊ polityczną i gospodarczą i cywilizacyjną Polski miĊdzywojennej. Wynika ona z faktu nowej globalnej rewolucji naukowo – technicznej, która objĊła prawie cały Ğwiat od USA, starą UniĊ Europejską po Chiny, Indie i JaponiĊ. Poza tą rewolucją są obecnie tylko kraje arabskie i Afryka jako kontynent. W okresie najbliĪszych 20.-25.lat wybuchną z całą mocą trzy Ğwiatowe rewolucje:
Pierwsza – rewolucja szkolnictwa wy szego. W tworzących siĊ społeczeĔstwach
opartych na wiedzy, wiedza to, co najmniej wykształcenie na poziomie licencjackim czy stopnia inĪyniera. Tak zwana rewolucja „koledĪów” jest nieunikniona w wyniku rozpowszechniania siĊ usług e-kształcenia.
Tej rewolucji towarzyszyü bĊdzie rewolucja rozpowszechniania siĊ tak zwanych uniwersytetów badawczych (research universities), która juĪ siĊ rozpoczĊła w USA.
Druga rewolucja naukowa-techniczna, której wyznacznikiem jest prawo Moore`a
elektroniki krzemowej oraz nanotechnologia i biotechnologia.
Nawet działanie prawa Moore`a przez najbliĪsze 10.lecie przyniesie rewolucyjne zmiany naszej planety.
Z kolei nanotechnologie i biotechnologie stwarzają niewyobraĪalnie dla nas ludzi 20.wieku horyzonty rozwoju techniki, medycyny i rolnictwa.
Trzecia rewolucja, która siĊ zapowiada, to nowa rewolucja e-gospodarki.
Pierwszy wielki kryzys e-gospodarki juĪ minął i nastĊpny boom e-gospodarki nastąpi nie w ramach pierwotnego społeczeĔstwa i gospodarek informacyjnych, ale w ramach
nastĊpnej generacji tych społeczeĔstw i gospodarek, to znaczy społeczeĔstw i gospodarek opartych na wiedzy i mądroĞci w tym mądroĞci systemowych (www.rand.org/2004).
Rewolucje powyĪsze nie muszą objąü wszystkich społeczeĔstw i gospodarek. Mogą w swoim okresie schyłkowym wykazaü odpornoĞü na te rewolucje kilka lub nawet wiele społeczeĔstw lub gospodarek Ğwiata, bĊdą one jednak dryfowaü ku zagładzie. W dalszym horyzoncie pojawią siĊ jeszcze nowsze generacje społeczeĔstw i ludzi z wiĊkszymi mocami dokonywania zmian.
OsobiĞcie uwaĪam, Īe optymistyczny 20.letni scenariusz jest w przypadku Polski realizowalny, kluczowe jest dla nas najbliĪsze 5.lecie, gdyĪ ono zadecyduje o realizowalnoĞci tego scenariusza w Polsce, jest to wielkie, historyczne wyzwanie dla polskiej e-gospodarki i jej naukowego zaplecza jakim są nasze łódzkie konferencje.
4. Główne filary e-gospodarki
Komputery, Internet a nawet Amazon.com nie powstały w nurcie gospodarki rynkowej opartej na maksymalizacji zysku.
Historia 10.letnia Amazon.com, historia informatyki i internetu jest pouczająca. Dylemat, czy e-gospodarka jest nową gospodarką, nowym ładem gospodarczym, czy starą gospodarką wykorzystującą e-narzĊdzia, nie został jeszcze rozstrzygniĊty w sferze teorii i praktyki.
Są zwolennicy rozwiązania na tak, jak i na nie.
Czy moĪemy sobie wyobraziü istnienie gospodarki rynkowej bez wynalezienia bardzo dawno temu „pieniądza”? Tak zwana rosyjska gospodarka socjalistyczna próbowała zlikwidowaü „pieniądz” ale nawet u nich i w RWPG tego nie zastosowano w powszechnej praktyce. Obecnie w gospodarkach zaawansowanych króluje „pieniądz” plastikowy lub „EDI”.
Wynalezienie e-gospodarki ma nie mniejsze znaczenie niĪ wynalezienie „pieniądza” z tym, Īe jest to wynalazek znacznie bardziej wymiarowy.
Po pierwsze bez e-gospodarki nie ma prawdziwej gospodarki globalnej a właĞciwie jednoczeĞnie globalnej i lokalnej w skrócie glokalnej.
Po drugie bez e-gospodarki nie mogła zaistnieü w wieku krajach tak zwana „kreatywna ksiĊgowoĞü” i wiele nowych innych oszustw i przestĊpstw elektronicznych.
Po trzecie bez e-gospodarki nie moĪe zaistnieü gospodarka czasu rzeczywistego. Skutki gospodarki czasu rzeczywistego są jeszcze trudne do wyobraĪenia.
Po czwarte bez e-gospodarki nie moĪe istnieü gospodarka sieciowa i przedsiĊbiorstwa oraz konsorcja wirtualne.
Po piąte bez e-gospodarki nie moĪna sobie wyobraziü istnienia nowego pozadygmatu ekonomii tyle konkurencji ile niezbĊdne, „tyle współdziałania, współpracy, wspólnego dzielenia siĊ róĪnego rodzaju zasobami w tym wiedzą aby zaistniała synergia”.
E-gospodarka nie mogła zaistnieĞ w 20.wieku, jest to gospodarka 3.milnium, gospodarka rynkowa ale oparta na etyce i wizji. Nie moĪe to byü drapieĪna gospodara rynkowa pochodząca z 18. czy 19. wieku.
E-gospodarka musi wytworzyü sposoby istnienia, nowe sprzĊĪenie zwrotne (rys.2) a najwaĪniejsze jest nieuniknione, nie ma powrotu do poprzednich wieków.
Rysunek 2. Strategie oparte o inynieri wizji i kultury oraz sprzenie zwrotne. ródło: [14]
5. Zakoczenie
Polska nie ma wyboru aby istnieü musi przyjąü i realizowaü agendĊ lizboĔską Unii Europejskiej nadrabiając narosłe w tym obszarze wielkie zaniedbania, czym prĊdzej to uczyni tym lepiej, jeĪeli nadal bĊdzie siĊ zaniedbywaü i opuszczaü tym gorzej.
Bibliografia
1. Castells M., The Internet Galaxy Oxford. U. Press 2001.
2. Davia S., Davidson B., 2020 Vision: Transform Your Business Today to Succeed in Tomorrow’s Economy. Simon & Schuster, New York, 2001.
3. Gray P., Igbara M., The Virtual Society. ORMS, 23, 6. 1996.
4. Goban-Klas T., Sienkiewicz P., Społeczestwo informacyjne: Szanse, zagroenia, wyzwania. Wyd. PostĊpu Telekom., Kraków, 1999.
5. Gore A., Creating a Government that Works Better and Costs Less: Reengineering Through Information Technology. Plume Books, Wahington, 1993.
6. Hammer M., Champy J., Reengineering the Corporation. A Manifesto for Business Revolution. N. Brealey, London 1993.
8. Kacprzyk J., ZadroĪny S., A fuzzy querying interface for a www– serwer–based relational DBMS. in: Fuzziness in Database Management System, P. Bosc, J. Kacprzyk, eds. Physik–Verlag. Heidelberg, 1997.
9. KwaĞniewski W., Knowledge, Innovation and Economy An Evolutionary Exploration. Wyd. Politechnika Wrocławska, Wrocław 1994.
10. Kwiatkowski S., Sadlak J., KC for Entrepreneurships throng Higher Education. WSPIZ W-wa 2003
11. Mc Lead, Non – stop Creativity and Inovation., The McGraw-Hill Comp. 2002. Glasgow.
12. Mc Donald G.J., Science for global insight. Vision for the 21st century, IIASA, Laxenburg, 1998
13. Straszak, A., The long term development in Poland under the impact of the new global management, infrastructure and technology. W: Modeling and Analyzing Economies in Transition II, J.W. OwsiĔski, red. Interface, Warszawa, 1998.
14. Straszak, A., Społeczestwo Internetowe oparte na Wiedzy – Wielkie Wstrzsy Rozwojowe (praca zbiorowa). Wyd. Uniwersytet SzczeciĔski, Szczecin 2003. 15. Straszak A., OwsiĔski J.W. (red) Społeczestwo Informacyjne a Badania
Operacyjne i Zarzdzanie BOS 2002. Wyd. EXIT, Warszawa 2002.
16. Straszak A., OwsiĔski J.W. (eds) Strategic Regional Policy. SRI PAS, Warsaw 1985.
17. Straszak A. Miejsce sektora E-Wiedza w Społeczestwie Internetowym, Studia i Materiały Polskiego Stowarzyszenia Zarządzania Wiedzą, Nr 2/2004, Bydgoszcz.
18. Senge, P. M., The fifth discipline. The art and practice of learning organization , Doubleday Publishing, 1990.
19. Symonds W.C., Colleges in Crises. Business Week., 28 kwietnia 2003.r, Wyd. Europejskie.
20. Tapscott, D., Digital Economy. McGraw–Hill, New York, 1995.
21. The 21st century economy. Business week, Special issue, TIME 91997 Special Report. Welcome to the Wired Word. Time, 149, 5, 1998.
22. Wierzbicki, A. Integracja europejska w obliczu ery informacyjnej (postindustrialnej). IriSS Raporty, Warszawa, 1997.
23. Wilson, E.J., Investing the global information future. Futures, 1998
24. Wiener, N., Cybernetyka i społeczestwo. Wyd. KsiąĪka i Wiedza Warszawa, 1960.
