Biuletyn misjologiczno-religioznawczy. Cz. 91

Krzysztof Kościelniak

Biuletyn

misjologiczno-religioznawczy. Cz. 91

Collectanea Theologica 74/3, 137-158

C ollecta n ea T h eo lo g ica

7 4 (2004) nr 3

BIULETYN MISJOLOGICZNO-RELIGIOZNAWCZY (91)

ZAWARTOŚĆ: I. W ybrane hadisy ze zbiorów kategorii al-kutub as-sitta -

„sześciu ksiąg islam u” (I); II. W ybrane hadisy ze zbiorów kategorii al-kutub

as-sitta - „sześciu ksiąg islam u” (II); III. Wybrane hadisy ze zbiorów kategorii

al-kutub as-sitta - „sześciu ksiąg islam u” (III).*

I. W Y B R A N E H A D IS Y ZE Z B IO R Ó W K A T E G O R II

AL-KUTUB AS-SITTA

-

„SZEŚCIU KSIĄG ISLAM U

” (I)

Tradycje ze zbioru A s-Sahih Al-Buhariego (zm. 870)

Wstęp historyczny, tłumaczenie i komentarz

Zbiory kategorii al-kutub as-sitta, uznawane są za bezwzględnie autentyczne

(S a h lh ) i mają w świecie muzułmańskim tak wielką rangę, że zwykło się je okre­

ślać jako „sześć ksiąg islamu”, albo „sześć prawdziwych ksiąg”1. Autorami tych

zbiorów są: A l-B u h an (zm. 870) twórca A l - ć a m i ‘ a s - S a h lh , Al-Muslim (zm.

875) autor a s - S a h lh , A bii D a w u d (zm. 889) autor K ita b as-Sunan, Ibn

M a g a (zm. 887) twórca K ita b as-Sunan, A n -N a s a ’T (zm. 915) autor K ita b as-Su­

nan i At-TirmidT (zm. 892) twórca A l - ć a m i ‘ a s-S a h ih . Spośród autorów „sze­

ściu ksiąg islamu” teologiczna myśl muzułmańska z upodobaniem odwołuje się do

A l-B uharlego i Al-Muslima. Niniejszy artykuł prezentuje wybrane hadisy ze zbio­

ru A l-B uharlego i składa się z dwóch komplementarnych części. Pierwsza ukazu­

je sylwetkę tego tradycjonisty, druga natomiast zawiera niepublikowane dotych­

czas w języku polskim hadisy wraz z komentarzem krytycznym. Niektóre z wybra­

nych hadisów zawierają wiele elem entów biblijnych, które przyswoiła myśl muzuł­

mańska w okresie akulturacji muzułmańsko-chrześcijańskiej od VII do X w.2

* R ed a k to rem B iuletyn u m isjo lo g iczn o -relig io zn a w czeg o jest E u gen iu sz S a k o w i c z , W arszaw a.

1 Por. La com position des R ecueils de Hadtt_, L es principaux Recueils, w: E. T a p i é r o (wyd.),

L e d o g m e et les rites de l ’islam p a r les texts, tlum. franc. M. B o r r m a n s , R om a 1996, 33-36.

2 T łu m a czen ia innych had isów oraz bad ania historyczn e nad g en ezą zap o ży czeń biblij­ nych w su n n ie zob. K. K o ś c i e l n i a k , Tradycja m u zu łm a ń sk a na tle akulturacji chrześcijań-

sk o -isla m sk iej o d VII d o X wieku. G en eza, historia i znaczenie z apożyczeń n o w o testa m en to w ych w h a d isa c h , Kraków 2001.

Życie i twórczość Al-Buhariego

Al-BuharT, którego pełne nazwisko brzmi Muhammad ibn Ism a‘Tl ibn

Ibrahlm ibn al-MugTra ibn Bardizbah Abu ‘Abd Allah al-GufT al-Buhari, uro­

dził się w Bucharze w 194 r. H. (810), a zmarł w 256 r. H. (870) w Hartanak,

w okolicy Samarkandy. Był on niezwykle uzdolniony, już jako jedenastoletni chło­

piec opanował pamięciowo wiele hadisów i potrafił poprawiać swoich nauczycieli.

W wieku szesnastu lat odbył pielgrzymkę do Mekki i Medyny i pobierał nauki

u najsłynniejszych tradycjonistów epoki. W poszukiwaniu hadisów podróżował do

Egiptu i pięć lat studiował w Basrze. Po powrocie do rodzinnej Buchary zajął się

selekcją, porządkowaniem i krytyką zebranego materiału, który wszedł w skład

zbioru a s - S a h ih \

A l-B uhari zasłynął jako wyśmienity zbieracz i krytyk tradycji, który w najdrob­

niejszych szczegółach pragnął ustalić zakres tradycji Mahometa. Podczas swej

pielgrzymki do Medyny - jak to sam napisał - „podczas nocy w świetle księżyca

przy grobie Proroka” - napisał dzieło K ita b a t-ta 'rih a l-k a b lr, jako pracę przy­

gotowawczą do redakcji A l-ć a m i* a s - S a h ih . Wspomina w nim biografie przeka­

zicieli, którzy pojawiali się w is n a d a c k

N ie ulega wątpliwości, że spośród wszystkich dzieł A l-B u h a rieg o 4 na plan

pierwszy wysuwa się A l - C a m i ‘ a s - S a h ih , zwany inaczej S a h ih A l-B u h ariego.

W dziele tym autor zebrał ogromną liczbę hadisów, które i tak są tylko częścią

jego tytanicznej pracy zbieracza. Niektórzy wspominają, że zgromadził aż 600

' N a tem at dzieła i życia A l-B u h ä r ie g o zob. J. R o b s o n , Tradition, the sec o n d F o u n d a ­

tion o f Isla m , T h e M uslim W orld 4 1 /1 9 5 1 , s. 31; B. C a r r a d e V a u x , L es p en seu rs de Tis- la m , t. III, L'exégèse la tra d itio n et la ju rip ru d en ce, Paris 1923, s. 270-275; E l - B o k h â r l , L ’a u tentiqu e tradition m u su lm a n e, C h oix d e h a d ith , tłum . i w stęp G . H . B o u s q u e t , Paris

1964, s. 21-29; M. A s a d - W e i s s , Pages fr o m Sahih a l-B u kh ari, Islam ie C ulture 12/1938, s. 99-107; C. B r o c k e 1 m a n n, A l- B u k h â r ï, w: E nzyk lo p ä d ie des Islam . G eographisches, eth ­

nographisches u n d biograph isch es W örterbuch d er m o h a m m ed a n isc h e n Völker, t. I, L eiden

1913, s. 816-817; J. W. F ü c k , E in e w ichtige H andschrift d e r T radition ssam lun g d e s B u h ärJ, O rien ta lisch e L iteratu rzeitu n g 4 1 /1938, s. 401-407; t e n ż e , Z u r Ü berlieferungsgeschichte von

B u h ä r T ’s T ra d istio n ssa m m lu n g , Z eitsch rift der D e u tsch en M o rg en lä n d isch en G esellsch a ft

9 2 /1938, s. 60-87; F. K r e n k o w, The Tarikh o f th e Im a m al-B u k h a ri, Islam ie C ulture 8/1934, s. 643-648; E. L é v i - P r o v e n ç a l , L f l recension m a g h rib in ed u S a h l h d ’a l - B o k h ä r i , Journal a siatiqu e 2 0 2 /1923, s. 209-233; J. R o b s o n , A l-B u k h ä rX , w: E n ciclo p éd ie d e l ’Islanj. N ouvelle

é d itio n , t. I, L e i d e n 1960, s. 1336-1337; O . R e s c h e r , Kritische B em erkungen zu Text u n d Ü bersetzung von B o k h ä r J , M itteilu n g en d es Sem in ars für o r ien ta lisch e Sp rachen an der

K. F ried riech -W ilh elm s U n iv ersitä t zu B erlin 2 3 -2 4-25/1922, s. 1-17; t e n ż e , Ü ber Z a h le n ­

sprüch e in B o k h ä r J , Z eitsch rift für S em istik und verw an dte G e b ie te 1/1922, s. 203-212;

A . J. A r b e r r y , The Teachers o f a l-B u k h ä rJ , T h e Islam ie Q uartely 11/1967, s. 123-128. 4 T ytuły innych p om n iejszych d z ie ł zob. C. B r o c k e l m a n n , G esch ich te d e r arabischen

B IULETYN M ISJO LO G IC ZN O -R EL IG IO Z N A W C ZY

tys. hadisów, spośród nich wyodrębnił, po krytycznych badaniach, tylko małą

część, tzn. te, które uznał za autentyczną tradycję Proroka5. W edług opinii mu­

zułmanów a s - S a h lh Al-BuharTego zawiera tylko hadisy zdrowe (S a h l h ), czyli

autentyczne, kategorii mw.sćmmz/(poklasyfikowane), ponieważ są one uporząd­

kowane tematycznie. W swej klasyfikacji autor opierał się na schem acie tem a­

tycznym prawa muzułmańskiego (fiqh), ale A l- G a m i1 a s - S a h lh zawiera rów­

nież hadisy dotyczące stworzenia, raju, piekła, proroków i M ahometa6. D zieło

Al-BuharTego było krytykowane ze względu na temat hadisów znajdujących się

w różnych b a b (rozdziałach), który niejednokrotnie nie odpowiada sugerow ane­

mu tytułowi. Ponadto Al-BuharT przed rozpoczęciem porządkowania hadisów

ustalił pewien klucz - plan klasyfikacji. To uprzednie działanie sprawiło tę nie­

dogodność, że istniały punkty podziału, którym autor nie potrafił przyporządko­

wać żadnego hadisu. W konsekwencji tego spotyka się zatytułowane rozdziały

bez hadisów.

Zbiór Al-BuharTego opracowany jest niezwykle rzetelnie. Każdy rozdział

(b a b ) poprzedzony jest ta r g a m a , czyli rubryką-prezentacją, w której autor

przedstawia własną opinię na temat zastosowania prawnego danego hadisu. A l-

-G a m U a s - S a h lh zaopatrzona jest ponadto w introdukcję do racjonalnej m eto­

dy krytycznej hadisów, których autentyczność ustala na podstawie siedmiu kryte­

riów (śu ru t). Same hadisy zostały pogrupowane w 97 ksiąg (k ita b ) i w 3450 roz­

działów (b a b ). Po wykonaniu wielkiej selekcji ostatecznie zbiór zawiera 7397 ha­

disów wraz z is n a d a m i, ale istnieje tak wiele powtórzeń, że po ich odliczeniu a s -

S a h l h zawiera 2762 hadisów. D zieło Al-BuharTego doczekało się wnikliwych

badań i rozlicznych komentarzy w świecie muzułmańskim7. W okresach zam ie­

szek i zagrożeń politycznych bywało, że władcy muzułmańscy polecali uczonym

odczytywanie wybranych hadisów ze zbioru Al-BuharTego w głównym meczecie

miasta, aby przypomnieć ludowi, jak wielkimi dobrodziejstwami obdarza Bóg wy­

znawców islamu8.

5 Por. J. R o b s o n , A l-B u k h à r l, s. 1336.

6 Por. I. G o 1 d z i h e r, M u h a m m ed a n isch e S tu d ien , H ild esh eim 19712, t. II, s. 234-245. 7 Por. A l - B u h à r ï , S a h l h , t. I-III, BayrDt brw.; tłu m aczenia: S a h l h A l-B u h à r ïe g o : L. K r e h l (w yd.), R ecu eil d e s tradition s m a h o m éta n es, p a r el-B okhari, t. I-IV , L eid en 1862- -1908; O. H o u d a s , W. M a r c a i s (w yd .), El-B okhari, les traditions islam iques, traduction de

l ’arabe avec n otes et in dex, t. I-IV , Paris 1903. Pośród w ielu kom entarzy d o d zieła A l-

- B u h à r îe g o najbardziej g o d n e p o le c e n ia są I r s â d a l - s d r i f i ś a r h a l - B u h d r l autorstw a A h m a d a ibn M u h a m m a d a ibn A b ï B a k r a l-Q a s ta llâ n ïe g o ( t 9 2 3 /1517) oraz T u h fa t a l-

-B a r V pióra Z a k a r îy â a l- A n s à r ï ( t 926 /1 5 2 0 ). D o innych znanych k o m en ta to ró w należą:

A l-A y n T i Ibn H a g a r a l - ‘A sq a lâ n ï. Z o b . też A b ü 1 - H a s a n N ü r a d - D ï n S a n a d ï ,

H â s i y y a t ‘a l â S a h l h A l- B u h â r l, t. I-IV , A l-Q à h ir a brw .

Tłumaczenie wybranych hadisów ze zbioru A l-B u h arle go z komentarzem

A l-B uhari, T aw hJd, 9V

^ 1 Jli

Prorok1" powiedział:

J LG iii J jij

„Bóg11 Najwyższy mówi:

Aic- Li

«Ja przebywam przy moim słudze12,

1 jj

* Li j

i Ja jestem z nim, kiedy Mnie wspomina,

4

^

Gdy on wspomina Mnie w swym sercu [duszy],

^

3

Ja [również] myślę o nim w swoim sercu.

^ iS* ęr*

J u!

Jeśli wspomni Mnie wśród zebranych13,

f+i«

i Ja wspomnę go pośród najlepszych z nich.

^

Ł J

I jeśli zbliży się do Mnie o piędź14,

I

j i

J d i/jś j

Ja zbliżę się do niego o łokieć15.

Ifc j j J l v_/jŁ j j

I jeśli zbliży się do Mnie o łokieć,

Ifc L

JI C

S

Ja zbliżę się do niego o długość wyciągniętych ramion16.

u

Jeśli [zdecyduje się] przyjść do Mnie pieszo17,

a

J

Alu]

Ja przybędę do niego biegiem »”.

9 T ek st arabski za: M . F a r i n a, E. R e n a u d (w yd.), Introduction au h a d ith , E tu d es A r a ­

bes - D ossiers, P on tificio Istitu to d i S tu d i A ra b i e d ’Islam istica 90, R o m a 1996, s. 145.

Z a sa d n ic zo o p u sz c za się w niniejszych tłu m a czen ia ch pow tarzający się z p ew n ą regu lar­ n ością zw rot fL-j-sjit („ N ie c h pokój b ę d z ie z n im ”), który pojaw ia się n iem a l z a ­ w sze w form ie skrócon ej po w y m ienian iu im ien ia M a h o m eta lub zw rotu „ p o sła n iec B o g a ”.

" Przy pisow ni sło w a „ B ó g ” w tłu m aczen iu , a tak że w tek ście arabskim , o p u szcza m s to s o ­ w ane c zę sto p rzez m u zu łm a n ó w J e g o o k reślen ie „ W szech m o cn y i W spaniały”.

12 oznacza: o p in ię , m yśl, id eę, pogląd, w iarę, p rzypu szczen ie, por. K. W e h r, A D ic-

tion ay o f M o d e m W ritten A ra b ie , B eirut 1980, 583; D . R e i g , D ictio n n a ire arabe-français, fra n ça is-a ra b e , Paris 1983, s. 3417 -3 4 1 8 . . ^ - M ożliw y w ariant d o sło w n e g o tłu ­ m aczen ia: „Ja [jestem ] przy w ierze m o jeg o sługi w e M n ie ”. A n a lo g ie biblijne d o w iern ości ze strony B o g a w o b e c czło w iek a np. N e 9, 33; Ps 2 5 ,1 0 ; 57, 4; 8 5 ,1 1 ; 89, 9.

11 - „ p u b liczn ie”, por. K. W e h r , A D ictio n a y o f M o d e m W ńtten A ra b ie , s. 919. A n a ­ logia biblijna: M t 10, 32.

14 ^ - „na p ię d ź ”; por. J. D a n e c k i , J. K o z ł o w s k a , S ło w n ik a ra b sk o -p o lsk i, W arsza­

wa 1996, s. 4 4 0 - a lb o „ o d r o b in ę ”, „na k aw ałek ”; por. K. W e h r , A D ic tio n a y o f M o d e m

Written A ra b ie , s. 4 5 1 -4 5 2 .

15 ic j j - „ ło k ieć ”, ja k o m iara d łu gości (różny w p o szczeg ó ln y ch krajach arabskich; np. 0,68 m; 0, 58 m; 0, 665 m; 0, 656 m; 0, 75 m; 0, 80 m ) lub „ ram ię”; por. tam że, s. 309.

i* u - o z n a c za cztery razy d łu g o ść ło k cia (o k . 3 m ) lub d łu g o ść w y cią g n ięty ch ra m io n , por. ta m że , s. 82. M o żn a by za te m ten fragm ent w n aszych rea lia ch tłu m a czy ć o b ra zo w o , tw orząc p o w ie d z e n ie : „jeśli przybliżysz się d o B o g a o c en ty m etr, to O n przybliży się d o c ie ­ bie o m e tr ”.

16 Przykład a n a lo g ii biblijnej d o te g o wersu: 2 P 3, 9. 17 - w sk azu je na zw ykły ch ód.

BIU LETY N M ISJO LO G IC ZN O -R EL IG IO Z N A W C ZY

Al-Buhâri, Da ‘aw at, 8'*

J>-j (JlS)

—

<Jb»J

<J

Lij Ali cLojmi ^^Jl aJu! (JS

ji.Vł

JjM

u j u ą u j u j l f l j c . A j ó - °

<jjaC. li ^ L u (j^a

<1

Rzeki wysłaniec Boga:

„Nasz Pan - Błogosławiony i Wielki - zstępuje

każdej nocy na firmament ziem i19,

gdzie pozostaje tam ostatnią (trzecią) część nocy20.

I mówi:

«Kto Mnie woła bym mu odpowiedział?

Kto Mnie pyta, abym mu dał odpowiedź?

Kto Mnie błaga o miłosierdzie, bym mu przebaczył?»”21

Al-Buharl, Riqaq, 3822

Posłaniec Boga powiedział:

„Zaprawdę Bóg powiedział:

«Kto okaże wrogość wobec mego sługi,

temu wypowiedziałem wojnę23.

Jeśli mój sługa zbliżyłby się do Mnie

z czymś, co jest Mi bardziej drogie

niż to, co bym mu zarzucał24,

Jal jil U '^11 mjSjj ^aj& Jl j j U j i jeśli nadal przychodziłby do Mnie z oddaniem25,

4

-łJ

od razu bym go pokochał.

(Jjdujj (J li

: J li - iii \j)

‘U j ^

t>

Ajj jl

uj^I

ę.

»4-iIc. CxJojjfl I

18 T ek st arabski: M. F a r i n a , E. R e n a u d (w yd.), Introduction au h a d ith , s. 146. 19 u Ji (Uy - e w en tu a ln y w ariant tłu m a czen ia teg o w yrażenia w oparciu o zna czen ie słow a „ firm am en t”: „ sk lep ien ie n ieb iesk ie z ie m i”. jak o „firm am en t” por. D . R e i g , D ic tio n ­

naire arabe-français, fra n ç a is-a ra b e, s. 2675.

20 A ra b o w ie zaw sze przyw iązyw ali zn a czen ie do nocy i księżyca; p o d cza s niej m ożna było łatw iej p rzem ierzać pu styn ie. Z te g o w ynika pod ział nocy na części: jjha a Z n a m ien n e jest to, że B ó g p rzem aw ia w trzeciej części, a w ięc w n iedalek im o d stę p ie czasow ym o d zorzy poranka.

21 A n a lo g ie d o te g o had isu znajdują się u Łk 11, 9-13, szczeg ó ln ie wersy: 9 („ p ro ście, a b ę ­ d zie w am d a n e ”) i 10 („każd y..., k to p rosi, otrzym uje”) oraz J 1 6 ,2 3 „o co k o lw iek byście pro­ sili O jca, da w a m ”; por. ten ostatn i fragm ent Biblii w przek ład zie arabskim:

fSjiraj

Ij sj'^'

l

>

* ^

u!

22 T ek st arabski: M . F a r i n a, E. R e n a u d (w yd.), Introduction au h a d ith , s. 146. 23 j'S\ - „w yp ow iad ać”, „ o g ła sza ć”, „zap ow iadać”, „ p rzed sięw ziąć”; por. K. W e h r ,

A D ictio n a y o f M o d e m W ritten A r a b ie , s. 11; D . R e i g , D ictionn aire arabe-français, français- -arabe, s. 62.

24 E w en tu a ln ie in n e tłu m a c ze n ie

1

‘^1

j i j \i

Jeślibym go pokochał,

<

j ^ jll

to stałbym się jego uchem, dzięki któremu słyszy,

-u j~cuj ^ 1

byłbym jego wzrokiem, dzięki któremu widzi,

l*j J

.ku ^ 1

j

stałbym się jego ręką, którą atakuje26,

l*j

^ 1

i jego nogą, dzięki której chodzi.

^ L . J i j

O cokolwiek by Mnie prosił, to by otrzymał27.

^

■

-1 (jilj

Jeśli szukałby schronienia u Mnie, znajdzie je28.

<i&li

ę . ^ jc- Uj

j i U j Nie zawahałem się nad niczym, co uczyniłem,

< » J l

j c C

/

tak jak waham się nad duszą mego sługi wiernego,

6 jSL*

który nienawidzi śmierci,

^Luia o jSi

j

a Ja nienawidzę wodzić go na pokuszenie29»”.

Al-BuharT, R iq a q , 38; A t-Tirm idl, Z u h d, 253*’

U J ^ j S

„Bądź w świecie

.J

U.ji

A

jakbyś był obcym albo przechodniem”'1.

Al-BuharT, R ią a ą , 932

; Jtf -

^jc.

„Według Proroka, który powiedział:

A\ d ii u_lJ

*

«Kto zapragnął spotkania Boga,

tego Bóg zapragnął spotkać,

jil o UJ o

j

A kto unika" spotkania Boga,

26 uikj - „wziąć p rzem o cą ”; „nap adać”, „runąć na kogoś, c o ś ”, „atakow ać z w ściekłością [fu­ rią]”, „nacierać na k o g o ś”, „napastow ać k o g o ś”, „nacierać na k o g o ś”; por. D . R e i g , D ictio n ­

naire arabe-français, fra n ça is-a ra b e, s. 491; K. W e h r , A D ictio n a y o f M o d em Written A ra b ie ,

s. 63; G . K t r o t k o f f , Langen scheidts Taschenwterbuch d er arabischen u n d deutschen Sprache, B erlin -M ünchen 1994, s. 74; J. D a n e c k i, J. K o z ł o w s k a, S łow nik a ra bsko-polski, s. 141.

27 D o sło w n ie «jJ-cV j j „o co k o lw iek by M nie p o p ro sił, to dałbym m u to ”, jest form ą trybu energicus.

A n a lo g ie biblijne d o te g o w ersu: „O co k o lw iek prosić M nie b ę d z ie c ie w im ię m oje, Ja to s p e łn ię ”; M t 7,8: „każdy, kto prosi, otrzym u je”; M k 11,2 4 : „o c o w m o d litw ie p ro sicie, sta n ie się w a m ”; Łk 11, 9 „p roście, a b ę d z ie w am d a n e ”.

28 A n a lo g ia biblijna d o te g o w ersu: Ps 9, 10; 14, 6; 37, 40.

29 A n a lo g ie biblijne d o te g o w ersu: M t 6, 13; 2 6 ,4 1 ; M k 14, 38; Łk 11, 4; Jk 1 ,1 3 . 10T ek st arabski: M. F a r i n a , E. R e n a u d (w yd.), In trodu ction au h a d ith , s. 162. 31 A n a lo g ie biblijne: 2 K or 5, 6; H br 11, 13 w skazują na życie czło w iek a , k tóre jest tylko przejściow ym p ielg rzy m o w a n iem .

32T ek st arabski: M. F a r i n a , E. R e n a u d (w y d .),In trodu ction au h a d ith , s. 147. 33 jiu u i j m o żn a tłu m aczyć d osłow n ie: „A kto n ien aw id zi sp o tk a n ia B o g a ” lub „K to odrzuca sp o tk a n ie B o g a ”. K lu czow ym sło w em jest tu .jS, które o zn a cza „czuć w stręt”, „ n ie­ n a w id zić”, „nie lu b ić”, „żywić antypatię [n iec h ę ć ]”; por. J. D a n e c k i , J. K o z ł o w s k a ,

BIULETYN M ISJO LO G IC ZN O -R EL IG IO Z N A W C ZY

oclił 4il o

tego i Bóg nie chce spotkać».

diili

Powiedziała Aisza lub któraś z jego'4 żon:

d

o

jSal li)

«Odczuwamy wstręt jedynie wobec śmierci»,

.^lij ^

; JIS

Powiedział: «Nie w tym rzecz.

j j a li) ^>»11

j Jeśli wierzącego napotka śmierć [oznacza to,

że] została mu objawiona

.<0*1

j ^1 J

wola i łaska Boga.

^ U i U« <Ac. u jJ

I n*e ma rzeczy, której by bardziej pragnął, niż

to, co jest przed nim

M ctil

i pragnie spotkania Boga,

.actil aiil <_

J j

a Bóg pragnie go spotkać.

Jh\

j ź i

łiłjilSlł J j j

Natomiast niewierzący35, jeśli napotka go

śmierć [oznacza to, że] została mu objawiona

jśc. j

kara Boga,

,-uUi U - <J) o jSi

i nie ma rzeczy, do której bardziej odczuwałby

wstręt, niż to, co jest przed nim;

clii oj£

odrzuca spotkanie Boga,

cciii

\ a j £ j

a Bóg odrzuca spotkania z nim”'6.

S łow n ik a ra b sk o -p o lsk i, s. 621; D . R e i g , D ictionn aire arabe-français, fra n ça is-a ra b e, s. 4566;

K. W e h r, /4 D ic tio n a y o f M o d e m Written A r a b i, s. 823.

■4 jji - „któraś z je g o ż o n ” - „ jego” tzn. M ahom eta. Prorok m iał w iele żon. A isza była córką przyjaciela M a h o m eta , A b u Bakra. M ahom et poślub ił ją m iędzy 620 a 623 r. jako d ziew ięcio letn ią dziew czynk ę, przed w cześn ie dojrzałą i krnąbrną. Z ajm ow ała ona w ażne m iejsce w h arem ie Proroka. O w d ow iała w w ieku osiem n astu lat (śm ierć M ahom eta 632 r.) i została skazana na przym usow y celibat; w czasach rządów O sm ana (6 4 4 -6 5 6 ) prow adziła ży­ cie p e łn e intryg i dążności d o w ładzy. P o przegranej tzw. bitwie w ielbłądziej (656, m iędzy p o ­ litycznym i zw olen nikam i A iszy i kalifem A lim ) osiad ła w M edynie i zajęła się przekazem tra­ dycji na tem at M ah o m eta . Z m arła w 678 r. H adisy jej przypisywane charakteryzują się jedn ak w ielo m a n iezg o d n o ścia m i, to też ja k o źró d ło historyczne w inny być stosow an e bardzo o stro ż­ nie; por. M. G a u d ę f r o y - D e m o m b y n e s , N arodziny islam u, W arszawa 1988, s. 178.

” T erm in ( k â f ir ) - „n iew ierzący” klasyczna te o lo g ia m uzułm ańska sto so w a ła na

o k r e śle n ie p rzed e w szystkim p o liteistó w , a także chrześcijan i Żydów ; o b e c n ie o d n o si się go rów nież d o ateistów . N ie k tó r e sekty islam skie np. charydżyci uw ażali za „niew iern ych” w szystkich tych, którzy n ie przyjm ow ali w ierzeń sw eg o stronnictw a, a w ięc rów n ież m u zu ł­ m an ów sp o za w ła sn e g o ugrupow an ia.

36 Pow tarzająca się dw u k rotnie m yśl o człow iek u , który odrzuca B oga i o d p ła cie B oga za ten czyn m a a n a lo g ie biblijne: M k 16, 16: „... kto n ie uw ierzy, b ęd zie b ę d zie p o tęp io n y ”; J 3, 18: „K to w ierzy w N ie g o , n ie p o d leg a p o tęp ien iu , a kto nie w ierzy już zo sta ł p o tęp io n y ” (zob. też J 3, 36); J 8, 24: „Jeżeli nie u w ierzycie, że Ja Jestem , po m rzecie w g rzech ach sw o ich ”; J 12, 48: „K to gardzi M ną i nie przyjm uje słó w m oich, ten ma sw eg o sęd zieg o : sło w o , które p o w ied zia łem , o n o to b ęd zie g o sądzić w dniu o sta teczn y m ”; R z 11, 20: „ O d cięto [g ałęzie] na skutek ich niew iary, ty zaś trzym asz się d zięki w ie rz e ”.

A l-B u h an , A l-D a 'w at, bab 4, A l-T a w b a 37

JJX.MU (j-a üll AjC- UjAä. ( ...)

pylili

UAAa.1 (JJJJAa.

J e . j

(jjśo*

ù!

•

,,‘Abd A llah ben M a s‘ud

przekazał nam dwie historie: jedną o Proroku,

drugą o sobie.

Powiedział: «Kiedy wierzący widzi swe grzechy,

to jakby siedział pod górą i bałby się,

by się na niego nie zwaliła.

Libertyn postrzega jego winy jak muchy

przelatujące koło nosa».

Powiedział to pokazując.

Abu Sihab wyjaśnił: «O, w ten sposób powyżej

JÄ.U11 - J j c. £_L J

lÂ^A 4j J lii

< â j l o A j j <. i\ ^ * ri j j l

J li

nosa» pokazując ręką.

Ją.J (>oAjc.

jśł 4il

Następnie powiedział: «Bóg bardziej się cieszy

ze skruchy swego sługi, niż z człowieka,

j

V

J j i

który zatrzymał38 się w pewnym niebezpiecznym

miejscu39, i towarzyszy mu

ę j a j i <jl j ź j

l^lc. Ajla.1 j wielbłądzica40 niosąca jego pokarm i picie. P oło­

żył się41 [ów wędrowiec]

C

i

S

k y i J i

j

i zasnął. Po przebudzeniu [zobaczył, że]

<Ac.

IaI

j

jego wielbłądzica odeszła.

^iil *Li U ji

j

I poczuł on głód i pragnienie42, i to, co Bóg ze­

chciał.

fLi

j i

J i

ji :JIS

Powiedział: Wrócę na swoje miejsce Wrócił

i zasnął

38 tu tłu m aczon y: „zatrzym ał”. S ło w o to m a w ie le znaczeń: „ o b n iża ć”, „ o p u ścić”, „zejść”, „ sch o d zić”, „zatrzym yw ać s ię ”, „zam ieszk a ć”, „ w ych od zić”; por. J. D a n e c k i , J. K o z ł o w s k a , S ło w n ik a ra b sk o -p o lsk i, s. 752; D . R e i g , D ictio n n a ire arabe-français,

fra n ça is-a ra b e, s. 5382; K. W e h r, A D ictio n a y o f M o d e m W ritten A rabie, s. 956.

39 T łu m a c z o n e tutaj ja k o „ m iejsce” sło w o J > - m a w ie le znaczeń: „ m iejsce o b o zo w a n ia , zatrzym an ia”, „ d o m ”, „ m ieszk a n ie”, „kw atera”, „stacja”, „ a p a rta m en t”, „m iejsce sp o czy n ­ k u ”; por. D . R e ig , D ictio n n a ire arabe-français, fra n ça is-a ra b e, s. 5382; G . K t r o t k o ff , L a n -

gen sch eidts T aschenw terbu ch d e r arabischen u n d deu tsch en Sprache, s. 512. Przym iotnik All*-,

o zn a cza „ n ie b e z p ie c zn y ”, „śm iertelny”, „zabójczy”, „szk odliw y”, por. ta m żę , s. 518; D . R e - i g, D ictio n n a ire arabe-français, fran çais-arabe, s. 5751.

40 JaJj o z n a c z a o g ó ln ie z w ierzę ju cz n e , rodzaj ż eń sk i w sk a zu je na w ie lb łą d z ic ę <

1*1

ch e, s. 202.

41 d o sło w n ie „położył swoją g ło w ę ”.

BIU LETY N M ISJO LO G IC ZN O -R EL IG IO Z N A W C ZY

j ł jli

j

< * y Później podniósł głowę, a oto jego wielbłądzica

była przy nim»”4-.

Al-BuharT, D a ^ w a t , 79; M u slim , Q ik r , 5 ,6 ; Ibn ArabT, M iś k a t..., 1444

. Jijll

-jjj -dii

„Bóg jest jedyny45 i kocha swą jedyność”46.

Al-BuharT, Im an, 7; M u slim , Im an , 71; 7347

^ji jc.

„Abu H am za Anas b. M alik,

j fj U

sługa posłańca Boga

^Lij Aule.

^łi

^ i óP- [przekazuje słowa] Proroka (niech mu będzie pokój),

V : JIS

[który] powiedział: «Nie ma pośród was człowie­

ka wierzącego do tego stopnia, żeby kochał

U

swego brata, jak siebie sam ego»”4*.

43 A nalogie biblijne d o tego hadisu: M t 18, 13-14:, A jeśli mu się uda ją odnaleźć, zaprawdę, powiadam wam: cieszy się nią bardziej niż dziew ięćdziesięciom a innymi tymi [owcami], które się nie zbłąkały. Tak też nie jest w olą Ojca w aszego, który jest w niebie, żeby zginęło jedn o z tych ma­ łych”; Łk 15,7: „Powiadam wam: Tak sam o w niebie większa będzie radość z jed n ego grzesznika, który się nawraca, niż z dziew ięćdziesięciu sprawiedliwych, którzy nie potrzebują naw rócenia”.

44T ek st arabski: M. F a r i n a , E. R e n a u d (w y d .),Introduction au h a d ith , s. 155. 45 T erm in J>j naw iązuje d o ścisłeg o m on oteizm u islam skiego, który z naciskiem podkreśla, że B ó g jest jedyny, pojedynczy, nie mający pary, ani nikogo, kto m ógłby M u w czym ś dorów nać (takie jest w łaśnie zn a czen ie słow a j w tym hadisie; por. D . R e i g , D ictionnaire arabe- -français, français-arabe, s. 5845; K. W e h r ,A D ictionay o f M o d em Written A ra b ie , s. 1046). Być

m o że jest to rów nież ech o koranicznej polem iki z chrześcijaństw em , którem u islam zarzuca zdradę idei m on oteistycznych przez przyjęcie koncepcji Trójcy Św iętej (por. np. Koran: „O lu­ du Księgi! N ie przekraczaj granic w twojej religii i nie m ów o B ogu n iczego inn ego, jak tylko prawdę! M esjasz, Jezus syn Maryji, jest tylko p osłań cem B oga /.../. W ierzcie w ięc w B oga i Jego p o sła ń có w i nie m ów cie: «Trzy!» Z aprzestańcie! T o będ zie lepiej dla was! B óg - to tylko jeden Bóg! O n jest nazbyt wyniosły, by m ieć syna!” IV, 171). Pozostaw iając na boku prezentację ar­ g u m en tów przem aw iających za trynitam ą nauką w ramach m on oteizm u chrześcijańskiego, warto podkreślić, że o b ie te najw iększe religie świata odw ołują się d o wiary w je d n eg o B oga.

46 A n a lo g ii biblijnych d o te g o had isu na tem at jed n o ści B oga jest w iele; pośród nich zob. n o w o te sta m e n ta ln e np. E f 4 ,5 - 6 („ J ed en jest Pan, jed n a wiara, je d e n chrzest. Jed en jest B óg i O jciec w szystkich, który [jest i działa] p on ad wszystkim i, przez w szystkich i w e w szystkich”); zob. też. M k 12, 32-34.

47 T ek st arabski: M. F a r i n a , E. R e n a u d (w yd.), Introduction au h a d ith , s. 155. 48 -u-üi l. i>jj 7 m ożna by tłumaczyć parafrazą: „N ie będziesz naprawdę wierzącym, jeśli nie będziesz kochał bliźniego swego, jak siebie sam ego”. A nalogie biblijne: przy­ kazanie m iłości B oga i bliźniego: Kpł 19,18: „... będziesz m iłował bliźniego sw ego jak siebie sam e­ g o ”; M t 19, 19 „miłuj bliźniego sw ego jak siebie sam ego”; M t 22, 39: „Będziesz m iłował swego bliźniego jak siebie sa m eg o ”. Z ob. też: J 13,34-35; 1 5 ,1 2 .1 7 ; R z 13,8-10; 1 Kor 13,1-8; G a 5 ,1 3 - -15; Kol 3 ,1 4 ; 1 T es 4 ,9 -1 0 ; Hbr 13,1; Jak 2 ,8 ; 1 P 1,22; 2 17; 4 ,8 ; 1 J 2 ,9-11; 3 ,1 0 -1 1 .2 3 ; 4 ,7 -8 .

A l-B uhari, Z a k a t, 6349

•Gli

S

Jpi

„Uważaj50 na skargę uciśnionego,

À\ ^jjjj Ifriu ^

bowiem nie ma między nią a Bogiem zasłony”51.

A l-B uhârî, B a d ’ a l-h a lą , 6; M uslim , Qadr, l 52

i* .

jli

j c

W edług ’Abu ‘A bd ar-Rahmana

‘Abd ’A llâha b. M a s‘uda,

4Ś>1 J

Jl a

który powiedział: „Opowiadał nam Wysłannik

Boga,

jfc j

który potwierdził swą szczerość:

a

J

Aik.

J «Zaprawdę każdy z was zbiera się w postaci kropli

we wnętrzu swej matki

Jlo *ik. J

SL

-su Aiki U

przez czterdzieści dni, później przez ten sam okres

ma miejsce zrastanie53,

T en sam autor pod aje nam n ieco inną w ersję te g o hadisu: obi _ „T rzeba to czynić sw o im bliźnim , co chciałoby się o d nich otrzy m a ć”. T a o statnia w ersja ma a n alogie biblijne: M t 7 ,1 2 : „W szystko w ięc, co byście ch cieli, żeb y w am lud zie czynili, i wy im czy ń cie!”; Łk 6, 31: „Jak ch cecie, żeb y ludzie w am czynili, p o d o b n ie wy im czy ń cie”; R z 1 2 ,1 7 : „starajcie się dob rze czynić w o b ec wszystkich lu d zi”; 1 K or 10, 31: „C okolw iek (...) czynicie, w szystko na chw ałę B o żą czy ń cie!”: Kol 3, 23: „cok olw iek czyn icie, z serca w ykonu jcie”; 1 T es 5 ,1 5 : „usiłujcie czynić so b ie dobrze naw zajem ”.

49 T ek st arabski: M . F a r i n a , E. R e n a u d (w yd.), Intro d u ctio n au h a d ith , s. 155; hadis ten w ystęp u je ok. 10 razy w C T M .

50 3* „uważaj”, m ożna by tłum aczyć tutaj rów nież „bądź czujny”. Słow o to należy do VIII klasy od w V III klasie ^ ma o n o dość szeroki w achlarz znaczeniowy: „bać s ię ”; „obawiać się ”, „lękać s ię ”, „unikać”, „obawiać s ię ”, „strzec s ię ”, „wystrzegać s ię ”, „starć się usil­ nie, aby nie zrobić c ze g o ś”, „uw ażać”, „mieć się na baczności”; por. D . R e i g, D ictionnaire ara­

be-français, français-arabe, s. 5999; K. W e h r, A D ictionay o f M o d em Written A ra b ie, s. 1094.

51 B iblijne a n a lo g ie d o B oga, który słyszy skargę u b ogiego: H i 34, 19: „O n nie sch leb ia książętom , bogacza n ie staw ia przed biedn ym ”; H i 3 4 ,2 8 : „Z ich w iny G o d o szed ł krzyk b ie d ­ nych, a O n słucha w o ła n ia u b o g ich ”; Ps 9 ,1 3 : „pam ięta o u b o g ich (...), nie zapom in a ich w o ła ­ n ia ”; Ps 9 ,1 9 : „B o u b ogi nie pójdzie w za p o m n ien ie na sta łe, u fn o ść n ieszczęśliw ych nigdy ich nie za w ied zie ”; Ps 12, 6: „W ob ec utrapienia biedn ych i jęk u u b ogich - m ów i Pan: T eraz p o ­ w stanę i dam zb a w ien ie, tem u , który go p o d ą ża ”; Ps 35, 10 „K tóż, o P an ie, pod obny jest d o C ieb ie, który wyrywasz biedak a z m ocy siln iejszeg o ”; Ps 68, 11: „ p ok rzep iłeś w swej dob roci b ie d n e g o ”; Ps 7 0 ,6 : „Ja zaś ubogi jestem i nędzny, B o że , szybko przyjdź mi z p o m o cą !”; Ps 72, 12-13: „W yzw oli b o w iem w o ła ją ceg o biedaka i u b o g ieg o , i b e zb ro n n eg o . Z m iłu je się nad n ę ­ dzarzem i bied a k iem i oca li życie u b o g ich ”; zob. też: Ps 74, 19. 21; Ps 82, 3; Ps 86, 1; Ps 107, 41; Ps 109, 31; Ps 112, 9; Ps 113, 7; 132, 15; Prz 1 9 ,1 7 ; Prz 2 2 ,1 6 ; 2 Kor 9, 9; Jk 1 ,5 .

52T ek st arabski: M . F a r i n a , E. R e n a u d ( w y d .),In tro d u ctio n au h a d ith , s. 157. H T erm in tłu m a czo n y tutaj jak o „ zro śn ięcie” m a p ierw sze zn a c ze n ie „pijaw ka”. P rze­ n o śn ie o zn a cza „ o so b ę przyczepiającą s ię ”; D . R e i g , D ictio n n a ire arabe-français, fran çais-

BIU LETY N M ISJO LO G IC ZN O -R EL IG IO Z N A W C ZY

£ iillj J i-

j jSj

później przez ten sam czas powstaje embrion54,

później

C

L

^

1

zostaje wysłany do niego anioł, który wprowadza

do niego duszę55

i otrzymuje polecenie wypowiedzieć cztery słowa:

przypisujące mu utrzymanie56,

ji

j <Uc j < lJ j

koniec życia, jego pracę i jego smutek lub szczęście.

J o

<i) V e$41l 4

I j i Uwierzcie Bogu, który jest jedynym: zaprawdę

niektórzy z was

j j l j U ^

AjąJl J

I J

*

J

*J czynią tak jak ludzie raju tak, że nie będzie

<

!

£*>>7! Ij-iuj-Luj między nimi a ludźmi raju nawet jednego łokcia

[odległości] aż dotrze do nich

ląU-iji jUlł Jd J

*

J

*

_

U£1

Księga i będą czynić jak czynią ludzie piekła i wej­

dą do niego.

jUlł Ja'I Ja*j Ja*_i1

J j I zaprawdę niektórzy z was czynią tak, jak ludzie

piekła

£ I j i 7) V

4-

u A b.

tak, że nie ma między nimi a mieszkańcami piekła

nawet jednego łokcia,

J

A

Ailc. t j

aż dotrze do nich Księga i będą czynić,

iflUy»« AaąJI J*i J

*

tak jak czynią ludzie raju i wejdą do niego»”57.

* * *

Celem, który przyświecał A l-Buhariem u przy pracy, było dostarczenie prawni­

kom i teologom islamskim rzetelnego skrótu autentycznej tradycji Proroka w spra­

wach wiary i praktyki, i to w takim układzie, aby było można łatwo zeń korzystać.

54 S ło w o Âi-i». od d a w a n e tutaj jak o „em brion” m a też inne znaczenia: „mały kaw ałek m ię­ sa ”, „kaw ałek”; por. ta m ż e , s. 5106; K. W e h r , A D ictio n a y o f M o d em Written A ra b ie, s. 912.

55 T en hadis zw any h ad isem o em b rio n ie bywa używany przez niektórych liberalnych te o ­ lo g ó w m u zu łm ańskich d o usan k cjon ow ania zap o b ieg a n iu ciąży; por. M. F a r i n a , E. R e ­ n a u d (w yd.), Introduction au h a d ith , s. 158; L. P o u z e t , Une herm én eu tique d e la tradition

m u su lm a n e, le sA rb a 'u n al-N a w a w iyya , nr 4.

56 i j j j m ożn a tłu m aczyć „chleb p o w sze d n i”; por. D . R e i g , D iction n aire arabe-français,

fra n ça is-a ra b e, s. 2069.

57 A n a lo g ie biblijne: M t 25, 31: „Z apraw dę, pow iadam wam: celnicy i nierządnice w chodzą przed w am i d o królestw a n ieb iesk ieg o ”. N ajpraw dopodobniej jest to islamska adaptacja chrze­ ścijańskiej teologii przypow ieści o dw óch synach (M t 25, 28-32). Biblijni dwaj synow ie z przy­ pow ieści sym bolizują faryzeuszów i celników . Faryzeusze uważali sieb ie za bardzo posłusznych w oli B oga. L ecz gdy chwila nad eszła nie posłuchali ani Jana C hrzciciela, ani Jezusa, a zatem zam knęli sobie drogę d o królestw a m esjańskiego. C elnicy i nierządnice żyli z dala od Boga i Prawa lecz na słow a Jezusa naw rócili się i w yprzedzili tam tych d o królestw a m esjańskiego.

S a h lh Al-BuharTego świadczy o skrupulatności i pasji tego uczonego. Wszystkie

warianty tradycji są pieczołowicie odnotowane, wątpliwe lub trudne punkty pod­

kreślone. Każdego sum iennego krytyka S a h lh Al-BuharTego ujmuje uczciwością

i pobożnością. Warto podkreślić, że pośród hadisów, które uznał on za autentycz­

ne, znajdują się i takie, które są naznaczone ewidentnymi wpływami nowotesta-

mentowymi (np. Tafslr, sura 32; T a w h id 9; R iq d q 38 i in.)58. Najprawdopodob­

niej pochodziły one z terenów Egiptu i Syrii, gdzie mieszkało wielu chrześcijan.

Al-BuharT zebrał je podczas podróży do tych krajów. Wydaje się, że autor odnaj­

dywał nowotestamentowy rodowód tych tradycji i włączał je jako wspólne dzie­

dzictwo objawienia, którego część - z punktu widzenia islamu - mieli również

„Ludzie Księgi”.

ks. K rzysztof Kościelniak, Kraków

II. W Y B R A N E H A D IS Y Z E Z B IO R Ó W K A T E G O R II

AL KUTUB AS-SITTA

- „ S Z E Ś C IU K S IĄ G I S L A M U ” (II)

Tradycje ze zbioru As-SahTh Al-Muslima (zm. 875)

Wstęp historyczny, tłumaczenie i komentarz

W poprzednim artykule wspomniano, że zbiory tradycji muzułmańskiej katego­

rii al-kutub as-sitta („sześciu ksiąg islamu”), uznawane są za bezwzględnie auten­

tyczne {S a h lh ) i mają w świecie islamu najwyższą rangę1. Spośród autorów „sześciu

ksiąg islamu” teologiczna myśl muzułmańska z największym upodobaniem odwołu­

je się do Al-BuharTego i Al-Muslima. Jedna z wielu klasyfikacji hadisów ukazuje

wyjątkowe miejsce zbioru Al-Muslima, ale zawsze po dziele Al-BuharTego

1.

Hadis autentyczny. Ibn al-Salah charakteryzuje ten typ hadisów

następująco: mają one nieprzerwany łańcuch przekazicieli, który­

mi byli mężowie jak najbardziej godni wiary i nie zawierają żad­

nych wątpliwości co do sam ego tekstu i łańcucha przekazicieli2.

58 O innych te g o rodzaju had isach zob. szerzej: K. K o ś c i e l n i a k , W pływy biblijne na tra­

dycję m u zu łm a ń sk ą . A n a liza wybranych h a d isó w z e zb io ró w B u h a r le g o , M uslim a, M a lik a ibn A n a sa i T i r m i d i e g o , P o lo n ia Sacra 6/2000, s. 128-130; t e n ż e , Tradycja m u zu łm a ń sk a na tle a k ulturacji chrześcija ń sk o -isla m sk iej o d VII d o X w ieku. G en eza , historia i zn a czen ie z a p o ży ­ czeń n o w o testa m en to w ych w h a d isa c h , s. 215-283.

1 Por. E. T a p i é r o (w yd.), L a com position d es R ecueils d e H a d ît, L es pn n cipau x R ecueils, w: L e d o g m e et les ń tes d e l ’islam p a r les texts, tłum . franc. M. B o r r m a n s , R o m a 1996, s. 33-36.

2

, ‘

Ulüm al-Hadït, al-Muqaddima

fî

ulüm al-hadit,

BIU LETY N M ISJO L O G IC Z N O -R E L IG IO Z N A W C Z Y

Są one klasyfikowane w następującej skali:

1) przekazane przez A l-B uharlego i AJ-Muslima,

2) przekazane tylko przez A l-B uhariego,

3) przekazane tylko przez Al-Muslima,

4) takie hadisy, które nie są przekazane ani przez Buhariego, ani

przez Al-Muslima

2.

Hadis dobry; mniej pewny niż hadis kategorii S a h ih , niemniej

ważny dla fiqh, jego sens podlega interpretacjom i modyfikacjom.

a)

Hadis mający pewne źródło pochodzenia, przekaziciele są wiary­

godni a łańcuch przekazicieli bez większych „usterek”.

b)

Hadis „osłabiony” defektami drugorzędnymi, dotyczącymi proce­

su przekazu, poświadczony przez inne tradycje.

3. i iw Ja

Hadis „słaby”, bardzo wątpliwy, nieprzydatny do fiqh, niemniej

używany w nauczaniu.

Niniejszy artykuł prezentuje wybrane hadisy ze zbioru Al-Muslima i - jak po­

przedni - składa się z dwóch komplementarnych części. Pierwsza ukazuje sylwetkę

tego tradycjonisty, druga natomiast zawiera niepublikowane w języku polskim ha­

disy wraz z komentarzem krytycznym.

Życie i twórczość Al-Muslima (zm. 875)

Muslim ibn al-H aggäg Abü 1-Husayn al-Qusayrl an-N aysäbün urodził się

w 206 r. H. (821) w Naysäbür. Zmarł w 261 r. H. (875) w Nasräbäd. Zasłynął z po­

dróży po Arabii, Syrii, Egipcie i Iraku w poszukiwaniu hadisów u znamienitych auto­

rytetów epoki, z których jeden był uczniem Aś-SafT‘iego. Al-Muslim zasłynął jako

wielki tradycjonista, jego zbiór hadisów pt. S ah lh uznawany jest, obok dzieła A l-

-B uhańego, za najwartościowszy w teologii islamskiej. Autor ten napisał wiele in­

nych dzieł na temat prawa muzułmańskiego (fiqh), tradycjonistów i sporządził też

wiele biografii. Jednak nie dotrwały one do naszych czasów3.

3 N a tem at A l-M u slim a i je g o prac zob. szerzej: I. G o 1 d z i h e r, M u h a m m ed a n isch e S tu ­

d ie n , H ild esh eim 19712, t. II, s. 245-250; I b n H a g a r a l - ‘ A s q a l ä n l , T a h d ib a t-

- t a h d i b , H a id a rä b ä d 1327 H ., X , s. 126-128; J. E. S a r k T s , M u 'g a m a l - m a t b ü ' ä t a l - ' a r a - b i y y a w a ‘1 -m u ‘a r r a b a , A l-Q ä h ir a 1346 H ./1924, s. 1746; M. F a r i n a , E. R e n a u d

(w yd.), E tu d es A ra b es - D ossiers, P o n tificio Istituto d i S tu di A ra b i e d ’Islam istica 90, R o m a 1996, s. 103-104; J. R o b s o n , T radition, the sec o n d F oundation o f Isla m , T h e M uslim W orld 4 1 /1951, s. 31; B. C a r r a d e V a u x , L e s penseu rs d e l ’islam , t. III, L ’exégèse la tradition et la

ju ń p ru d e n c e , Paris 1923, s. 279-287; A . J. W e n s i n c k , M uslim , w: E n zyk lo p ä d ie d es Islam. G eographisches, ethnographisches u n d biographisch es W örterbuch d e r m o h a m m ed a n isch en V ölker, t. III, L eiden 1913-1938, s. 816-817; G. H. A . J u y n b o 11, M u slim , w: E n ciclo p éd ie de l ’Islam . N ou velle éd itio n , L eid en 1960-, t. V II, s. 691-693.

Powszechnie znane wśród sunnitów dzieło Al-Muslima pt. S a h lh powstało na

bazie 300 tys. zebranych przez niego hadisów i doczekało się ono wielu komenta­

rzy*. Podobnie jak u Al-BuharTego, również dzieło S a h lh Al-Muslima skompo­

nowane jest na podstawie klasyfikacji prawnych. W przeciwieństwie jednak do te­

go pierwszego nie zawiera ani rubryk (ta r g a m a ), ani osobistego osądu autora, co

do przydatności (ra ’7). Al-Muslim nie był tak dokładnym tradycjonistą jak A l-

-BuharT. Nie dokonywał on bowiem poprawek, upraszczając tak isn a d y , jak

i matn hadisów. Ponadto przyjmował o wiele bardziej liberalne kryteria autentycz­

ności hadisów (śu ru t) niż Al-BuharT. Swój S a h lh poprzedził jednak wstępem na

temat nauki o tradycji islamskiej ( *ilm a l- h a d it)\

S a h lh Al-M uslima wyróżnia się wśród innych zbiorów kanonicznych hadisów

dwoma aspektami. Po pierwsze, księgi (k ita b ) nie są podzielone na rozdziały

(b a b ), ponieważ hadisy służą jako przykłady (ta rg a m a ). Ponadto można z łatwo­

ścią zauważyć bardzo ścisły związek pomiędzy klasyfikacją hadisów a zakresem te­

matycznym fiąh. W konsekwencji różne grupy hadisów, poprzedzone tytułem, są

paralelne do ta r g a m a Al-BuharTego.

Po wtóre, Al-Muslim zwracał w swym dziele szczególną uwagę na isn a d hadi­

sów do tego stopnia, że często ten sam hadis miał kilka odmiennych isn a d ó w , któ­

re służyły jako wprowadzenie do tego samego matn lub wersji niewiele się różnią­

cej. Uważa się, że metoda Al-BuharTego jest cenniejsza od Al-Muslima, ponieważ

ten pierwszy znał an-NawawTego, autora świetnego komentarza do S a h lh Al-

-Muslima, dzieła o wielkiej wartości, również dla współczesnych badaczy teologii

tradycjonistów.

S a h lh Al-Muslima podzielony jest na 52 księgi zawierające hadisy dotyczące

pięciu filarów islamu, następnie małżeństwa, niewolnictwa, dziedziczenia, wymia­

ny, wojny, dobrego zachowania, zwyczajów, predestynacji oraz innych tematów

teologicznych i eschatologicznych. D zieło kończy niewielka księga poświęcona

Koranowi (ta fslr). Księga pierwsza, K ita b al-Im an, przedstawia kompendium

pierwotnej teologii muzułmańskiej.

4 W ykaz ko m en ta ta ró w zob. C. B r o c k e l m a n n , G esch ich te d e r arabischen L iteratu r, 1 . 1, L eid en 19432, s. 167.

■ Por. M u h a m m a d F u ’ ä d ‘ A b d a l - B ä q T (w yd.), a l - M u s l i m , S a h l h , t. I-V , A l-Q ä h ir a 1955-1956; G . H . A . J u y n b o l l , M uslim tradition. Stu dies in Chronology, P ro ve­

n an ce a n d A u th o rsh ip o f early H a d ith , C am bridge 1983, s. 25, 28, 56, 88, 168, 174, 182, 204,

239-240; t e n ż e , M u slim ’s in tro d u ctio n s to his H a d it, tra n sla ted a n d a n n o ta te d , JSA I 5/1984, s. 263-302; J. R o b s o n , The Transm ission M u slim ’s S a h l h , Journal o f th e R oyal A siatic S o ­ ciety o f G reat B ritain and Irleand 1949, s. 4 6-60.

B IU LETY N M ISJO LO G IC ZN O -R EL IG IO Z N A W C ZY

Tłumaczenie wybranych hadisów ze zbioru Al-Muslim a z komentarzem

A l-M u slim , F a d a ’il, 96

-A\ J > - j J15

Posłaniec Boga powiedział:

:2uLali

Jji? 4)1 J

„Zaprawdę Bóg mówi w Dniu Zmartwychwstania7:

j j

A

IJI jji

«Gdzie są ci, którzy pokochali Moją chwałę?

^

^jJl

Dziś ocienię ich Moim cieniem,

.

V) '

V

w dniu, kiedy nie ma cienia ponad Mój»”8.

A l-M u slim , Im a m , 297v

: Jli _ ^xA\ j c

„Według Proroka, który powiedział:

:j \ i .Aiąji AiąJl J*i

13) Gdy lud raju10 wejdzie do raju11

J U : j ciijLu -

J jL «powie Bóg Wszechmocny i Najwyższy:

Czy pragniecie czegoś więcej?»

j a j

.u

A [oni] odpowiedzą: «czy nie wybieliłeś naszych twarzy?

.AiąJl

Czy nie wprowadziłeś nas do raju

rjUIl j * L/ajjj

i nie uratowałeś od ognia [piekielnego]?»

6 T ek st arabski w: M . F a

r

fjj jli

,»>2

M ensch, L eipzig 1894, s. 17; 135.

8 A n a lo g ie biblijne: Ps 36, 8: „synow ie ludzcy przych odzą d o C ieb ie, chronią się w cieniu T w ych skrzyd eł” (zo b . te ż 63, 8); 91, 1 „K to przebyw a w pieczy N ajw yższego i w cieniu W sze c h m o c n e g o m ieszk a ...”; Ps 145, 3; „w ielkość J eg o n ie z g łę b io n a ”.

9 T ek st arabski w: M. F a r i n a, E. R e n a u d (w yd.), E tu d es A ra b es - D o ssiers, s. 148. - „Lud raju”, tzn. p rzezn a czen i d o chw ały, zasiadający w n ieb ie. Być m o że w y­ stępują tutaj ech a predestynacji: nauki o odw ieczn ym przeznaczeniu pew nych ludzi d o p ie ­ kła lub nieba. N a leży je d n a k p a m ięta ć, że nauka o predestynacji nie jest d o k oń ca przejrzysta na gruncie islam u. W K oran ie w ystęp ują fragm enty naw iązujące zarów n o d o w olnej w oli czło w iek a , jak rów nież m ó w ią ce o je g o od w ieczn ej d eterm inacji (np. „Stworzyliśm y dla G e ­ henn y w ielu, spośród d żin n ów i lu d zi...” V II, 179). N a ten tem at zob. szerzej: K. K o ś c i e l ­ n i a k , A l - q i y ä m a - Z m a rtw ych w sta n ie w n au ce isla m u , R eso v ia Sacra 6/1999, s. 96-99.

" M u zułm ań sk ie w ierzen ia na tem a t raju (<^') są niezw ykle rozb udow ane. Z w łaszcza ko- raniczne opisy z p ierw szeg o o k resu m ek k a ń sk ieg o zaskakują nam acaln ością i plastycznością; b ogactw o barwnych szc z eg ó łó w p rzek azu je rów nież tradycja islam ska; por. szerzej: K. K o ­ ś c i e l n i a k , A l - q i y ä m a , s. 95-113; J. M a c d o n a 1 d, The D a y o f R ésurrection, Islam ie S tudies 5/1966, s. 129-197; R. E k l u n d , L ife B etw een D eath a n d R ésurrection in Islam , U p p sa la 1941.

Kj.r, i jUc.\ Ua

^

• j \ i

Powiedział: «Zasłona12 jest odsłoniona i nie

zostanie im dane nic lepszego,

J ] jk ili

czego by pragnęli, od widoku ich Pana»”13.

A l-M u slim ,7 m a « , 147; A hm ad b. H a n b a l ,4 ,133, 134, 151;

Ibn M aaga, D u ‘a \ 1014

jUąJl

JiAą. Jil o ! 15

„Zaprawdę Bóg jest piękny i kocha piękno”16.

A l-M u slim , Im a n , 2 2 0 17 (Buharl, Ś a h a d a , 19, 23, 25)

lj£xa

: ^ i J15

Powiedział Prorok: «Kto spośród was spostrze­

że18 człowieka zaprzeczającego [Bogu]19

12 W ystępujący tutaj term in („ za sło n a ”) o znacza „zasłon ę niew iedzy”. W arto w sp o m ­ nieć, że rów nież w K oranie m ow a jest rów nież o „za sło n ie” Np. w surze V II, 46 znaj­ duje się w yrażenie: „m iędzy nimi jest za sło n a ” j ). O znacza ona przepaść nie d o p o ­ konania m iędzy n ieb em i piek łem . W ydaje się, że ta koraniczna myśl jest p o ch o d zen ia biblijne­ go, chociaż w K oranie została ona inaczej sform ułow ana. W E w angelii św. Łukasza, w przypo­ w ieści o bogaczu i Łazarzu podkreśla się n iem o żliw o ść kontaktu m iędzy n iebem i piek łem . A braham mówi: „A oprócz tego m iędzy nam i a w am i zio n ie ogrom na przepaść, tak ż e nikt, choćby chciał, stąd d o w as przejść nie m o że ani stam tąd d o nas się p rzed ostać” (Ł k 1 6 ,2 6 ). Z a ­ tem n ow o testa m en ta ln a %& crp a („p rzepaść”) k oresp ondu je w yraźnie z koraniczną („ za ­ sło n a ”). D o idei „rozdziału” m ieszkańców piekła i n ieba naw iązuje rów nież LV II, 13 (R . P a ­ r e t, D er Koran. K o m m e n ta r u n d K o n k o rd a n z, Q um -Iran 1981, s. 160), chociaż w w ers ten za­ stępuje term in słow em j> - ( s u r - „mur”): „I zo sta n ie w zniesion y mur m iędzy nim i, który

b ęd zie m iał bramę; w ew nętrzna je g o strona - m iłosierdzie, a zew n ętrzna je g o strona - kara”. D opatryw anie się takiej analogii wydaje się tym bardziej słuszn e, że w kon tekście w ersów V II, 46-48, tzn. w w ersie 4 0 tej sury pojawia się rów nież e ch o M t 19, 24 (V II, 40: „Zapraw dę, dla tych, którzy za kłam stw o uznali N a sze znaki i p on ad n ie d u m nie się wywyższyli, nie będą otw ar­ te bramy nieba i nie w ejdą on i d o O grodu, d op óki w ielb łąd nie przejdzie przez igielne u c h o ”. M t 1 9,24: „Z apraw dę, pow iadam wam: bogaty z trud nością w ejdzie do królestw a niebieskiego. Jeszcze raz w am pow iadam : Łatwiej jest w ielbłąd ow i przejść przez u cho igielne niż bogatem u w ejść d o królestw a n ieb iesk ieg o ”. W idać w ięc w yraźnie, że w yrażenie to koresp onduje z kora- nicznym JaUiJi f—^ iSj).

13 A nalogie biblijne d o widzenia Boga w niebie: M t 5, 8: „Błogosławieni czystego serca, albo­ w iem oni B oga oglądać będ ą”; Kor 13,12: „Teraz widzim y jakby w zwierciadle, niejasno; w tedy zaś [zobaczymy] twarzą w twarz”; 1 J 3 ,2 : „W iemy, że gdy się objawi, będziem y do N iego podobni, bo ujrzymy G o takim jakim jest”; A p 22,4: „I będą oglądać Jego oblicze, a imię Jego - na ich czołach”.

14 T ek st arabski w: M . F a r i n a, E. R e n a u d (w yd.), E tu d es A ra b e s - D o ssiers, s. 154. 15 Istn ieje ró w n ież p o d o b n a w ersja te g o had isu , którą przekazu ją A h m a d b . H a n b a l (1 ) i T ir m id ï (Birr, 61): c W J - „B óg kocha p ię k n o ”.

16 A n a lo g ia biblijna na tem a t piękn a stw orzen ia np. 1 K or 15, 38-42.

17 T ek st arabski w: M . F a r i n a, E . R e n a u d (w yd.), E tu d es A ra b e s - D ossiers, s. 156. 18 S ło w o j („ d o str z e ż e ”) m o żn a tłu m aczyć też „stw ierd zi”, „zauw aży”, „ zaobserw uje”, „d o str z eż e ”; por. D . R e ig , D iction n aire arabe-fran çais, fra n ça is-a ra b e, Paris 1983, s. 1969.

B IU LETY N M ISJO LO G IC ZN O -R EL IG IO Z N A W C ZY

^

b

niech on go zmieni własnymi rękami, a jeśli nie

mógłby [tego uczynić] - [niech to zrobi] swym ję­

zykiem,

4ąlSąi g jftuaj

,jU

jeśli i [nim] nie mógłby [tego uczynić] - [niech to

jUuyi u^cJoi

j

zrobi] swym sercem».

A l-M u slim , B ir r , 115; G a n n a ,

2820

■ o j c . <jUiVl

-jil' J „Zaprawdę Bóg stworzył człowieka na swój obraz”21.

Al-Muslim, B irr, 11522

.4

IU. in>jbi oU.i

Jjla < j) „Jeśli ktoś spośród was zwalcza swego brata,

niech unika uderzenia go w twarz,

j i i .

j l i ponieważ Bóg stworzył człowieka na swój obraz”23.

A l-M u slim , G ih a d , 6324

^

u-iLLaJl ^

„Powiadomił mnie ‘Amr al-Hattab, że słyszał,

o * \> ^ :'JjŁ

jak Prorok Boga mówi: «Wygonię Żydów

.i-jjjdl

ją. •<>

i chrześcijan z Półwyspu Arabskiego,

”

-V) £ J V

tak, że zostawię tam tylko muzułmanów»”25.

20 T ek st arabski w: M. F a r i n a, E . R e n a u d (w yd.), E tu d e sA r a b e s - D o ssiers, s. 160. 21 A n a lo g ie biblijne: R d z 1, 26: „ P ow ied ział Bóg: «U czyń m y czło w iek a na N a sz obraz, p o ­ d o b n e g o N a m » ”; R d z 1, 27: „Stw orzył w ięc B óg człow iek a na swój obraz, na obraz B oży go s tw o r z y ł...”; R d z 9, 6: „ ...c z ło w ie k z o sta ł stw orzony na obraz B o g a ”.

22 T ek st arabski w: M . F a r i n a, E. R e n a u d (e d .), E tu d es A ra b e s - D o ssiers, s. 160. 23 A n a lo g ie biblijne: R dz 1, 26: „ P o w ied zia ł Bóg: «U czyń m y czło w iek a na N asz obraz, p o ­ d o b n e g o N a m » ”; R dz 1, 27: „Stw orzył w ięc B ó g czło w iek a na swój obraz, na obraz B oży go s tw o r z y ł. . . ”; R dz 9, 6: „... c zło w iek z o sta ł stw orzony na obraz B o g a ”.

24 T ek st arabski: M. F a r i n a , E. R e n a u d (w yd.), E tu d es A ra b e s - D o ssiers, s. 160. 25 D o te g o rodzaju tradycji w naszych czasach naw iązuje m .in. B in L aden: „O tw arcie P ó ł­ w yspu A ra b sk ieg o dla krzyżow ców je st sprzeczn e z tym, co przek azał nam boski W ysłannik (B ło g o sła w ie ń stw o M u i p o z d r o w ie n ie ), kiedy spoczyw ał ju ż na ło żu śm ierci i dał trzy p o ż e ­ g naln e przykazania. J e d n o z nich to: «W ypęd źcie niew iernych z A ra b ii» ”; por. tekst B in La- d en a z dn. 23 V III 1996 r. pt. W ypow iedzen ie w ojny A m eryk a n o m o k u p u ją cym ziem ię d w óch

św iętych m iejsc isla m u , w: Y. A 1 e x a n d e r, M. S. S w e t n a m , Siew cy śm ierci. O sa m a bin L a ­ den i inni szefow ie A l-Q a id y , W arszaw a 2001, s. 95.

N ależy pam iętać, że chrześcijanie arabscy nie wyrzekli się swej wiary w okresie wczesnoislam - skim. W 9 r. hid żiy (tzn. 630/631) Prorok ustawił swe wojska na pograniczach kraju B anu G a ssa n i bez wojny zawarł przym ierze z chrześcijańskim w odzem A l-’Aqaba. R ok ten zwany jest też „ro­ kiem delegacji” (s a n a t a l-w u f u d ), pon iew aż do M ahom eta przybywali przedstawiciele niemal