g ó l n y c h r e g i o n a c h P olski. P o sia d a o n a też p e w n ą w a r t o ś ć m e to d y c z n ą , k t ó r ą o bn iża j e d n a k b r a k o m ó w i e n i a z a s t o s o w a n y c h m et od , co u n i e m o żliw i a u z n a n i e jej j a k o p r z e w o d n i k a m e to d y c z n e g o s t a t y s t y k i t u -r y s ty cz n ej . O c e n i a j ą c p o z y t y w n i e ideę i z ał o ż e n ia o p r a c o w a n i a , ni e m o żn a j e d n a k n ie d o s tr z e g a ć p r z e d s t a w i o n y c h m a n k a m e n tó w , k t ó r e o s ła b i a j ą z a r ó w n o je j w a r t o ś ć m et o d y c z n ą , j a k i p o z n a w cz ą . N ie m n i e j j e d n a k w y -d aj e się, że p o -d j ę c ie p r a c z b ie ż n y c h t e m a ty cz n ie , a -d o t y c z ą c y c h i n n y c h o b s za ró w n a sz eg o k r a j u j e st u z a sa d n i o n e i w p e ł n i p o ż ą d a n e .
M gr Barbara O lsz o w sk a W pły n ę ło :
Z akład G eo gr afii M iast i T uryzm u 10 w r z eś n ia 1980
I ns tytutu G eog rafii E ko no m icz ne j i O r ga n iz a cji P rzes trzen i
U n iw e r sy te tu Ł ód zk ie g o al. K o ś c iu s z k i 21 90-418 Łódź
T U R Y S T Y K A A C Z Ł O W I E K I S P O Ł E C Z E Ń S T W O , 1984,
P RA CA ZB I O R O W A P OD RED. K. P RZECŁA WS KIEG O, W A R S Z A W A
A u t o r a m i k si ą żk i są so c jo l o d z y sk u p i en i w o k ó ł p r o b l e m a ty k i b a -d a w c ze j r e a l i z o w a n e j w Z a k ł a -d z ie S p o ł e cz n y c h P r o b l em ó w R e k r e a c j i i T u r y s t y k i o ra z w f u n k c j o n u j ą c y m p r z y n i m P o d y p l o m o w y m S tu d i u m R e k r e a c ji i T u r y s t y k i U n i w e r s y t e t u W a r sz a w s k ie g o . S tu d ia t eg o z e sp o łu b a d a c z y k o n c e n t r u j ą się n a a n a li z ie z w i ą z k ó w z a c h o d z ą c y c h p o m i ę -d zy t u r y s t y k ą m ło -d z ież y a jej s ty le m ży c i a i s y s te m e m w a r t o ś c i o ra z n a p r o b le m a c h z w i ą z a n y c h z f u n k c ją t u r y s t y k i ja k o cz y n n ik a z m ia n y sp o łe c z n ej i k u l t u r o w e j o d w i e d z a n e g o ś r o d o w is k a . W y n i k i e m p o d -j ę t y c h w t y m z a k r e s i e st u d i ó w -j e s t p r e z e n t o w a n a k si ąż k a , s k ł a d a -j ą c a się z d w ó c h o d r ę b n y c h t e m a t y c z n i e części z a w i e r a j ą c y c h łą c z n i e 11 a r t y k u ł ó w . A r t y k u ł y są p o p r z e d z o n e w p r o w a d z e n i e m n a p i s a n y m p r z e z K. P rze- c ł a w s k i e g o (s. 5— 14). S p r e c y z o w a n o w n im z a k r e s i p r z e d m i o t b a d a ń so cjo lo g i i t u r y s t y k i , k t ó r y m są z b io r o w o ś ci t u r y s t ó w ( k ate go r ie, g r u p y , ty py , f o r m y t u r y st y k i ) , s to su n k i sp o ł ec z n e t a k w g r u p i e tu r y s t ó w , j a k p o m ię d z y t u r y s t a m i i l u d n o ś ci ą o d w ie d z a n ą, p r o c e s y p r z e m i a n z a c h o -d z ą c y c h w m ie j s c o w o ś c ia c h t u r y st y c z n y c h , o t a k ż e w z b i o r o w o ś c i a ch w y s y ł a j ą c y c h t u r y s t ó w o r a z p r z e m i a n y z a ch o d z ą ce w o so bo w ośc i t u r y s t y (w t y m z a k r e s i e m o żli w e są b a d a n i a n ad m o ty w a m i w y j a z d ó w , t y
-p a m i t u r y st ó w , ich z a c h o w a n ia m i it-p.), m. in. d o t y c z ą c e w y c h o w a w c z e j fu n k c ji tu r y st y k i. Część p i e r w sz a p r a c y z a t y t u ł o w a n a T u r y s t y k a j a k o c z y n n i k k s z t a ł -t o wa n i a c z ł o w i e ka (s. 17— 121), sk ł a d a się z 6 a r -t y k u łó w p o ś w i ę c o n y c h t u r y s t y c e m ł od zi eży p o l sk i ej i je j w y c h o w a w c z y m a sp ek t o m . W tę pr o- h l e m a t y k ę w p r o w a d z a a r t y k u ł A. G o n tr o w ic z pt. Fu n k c j e w y c h o w a w -c ze t u r y s t y k i (s. 17— 40), w k t ó r y m zo s ta ł y o m ó w io n e fu n k -c je , t r e ś-c i i c e c h y w y c h o w a w c z e t u r y s t y k i na ogół dość d o b r ze z n a n e w ś r o d o -w i sk u n a u k o -w y m . T u r y s t y k ę m ł od zi eży sz ko l ne j p r e z e n t u j e K. Lub ań - ski (s. 41— 60), m ł o d z ież y st u d e n c k i e j U. W e s e l a k (s. 61— 85), a p r a c u -j ą c e -j A. D z i e w u l a k (s. 99— 112). T r z y o st a t n i o w y m i e n i o n e a r t y k u ł y p r z e d s t a w i a j ą o b r az t u r y s t y k i m ło d z ież y z k o ń c a lat sie d e m d z ie sią ty ch . C h a r a k t e r y s t y c z n e , że ju ż w t y c h l a t a c h z a r y s o w a ł y się n i e k o r z y s t n e t e n d e n c j e w w i e lk o ś ci u d z i ał u w t u r y s t y c e tej g r u p y sp o ł ec z e ń stw a . A u t o r z y p o d s t a w o w ą u w a g ę k o n c e n t r u j ą n a ja k o ś c i o w e j st r o ń i e z j a w i s k a, co w y n i k a z b r a k u o d p o w ie d n ic h m a t e r i a ł ó w s t a t y s t y c z n y c h o g r a -n i c z a j ą c y c h p o l e b a d a w c z e i m ożl iw o ści a-n a liz y . P o d o b -n y c h a r a k t e r m a r ó w n ie ż i n t e r e s u j ą c y a r t y k u ł J. A. K r a u z e w i c z ó w (s. 86—98). J e s t on p o ś w i ę c o n y w y j a z d o m t u r y s t y c z n y m s tu d e n t ó w p o l sk i c h do k r a j ó w k a p it a l i st y cz n y c h , ł ą c z o n y c h t am z p r a c ą z a ro b k o w ą. Za a u t o r a m i n a -leż y p o d k r e ś li ć w y s o k i e w a l o r y w y c h o w a w c z e te g o ty p u w y j az d ó w . C zęść p i e r w s z ą k o ń c z y s p r a w o z d a n i e K. P r z e c ł a w s k i e g o (s. 113— 121) z p r z e p r o w a d z o n y c h b a d a ń (70 p la c ó w e k w y c h o w a w c z y c h w 30 w o j e -w ó d z t-w ac h ) n ad f u n k c ją t u r y s t y k i -w p r o c e s i e r e s o cj a l iz a c ji m ło dzi eży sp o łe cz n ie n i e d o st o so w a n e j. W ty m z a k r e s i e m o żliw o śc i t u r y s t y k i są b a r d z o duże, z a r ó w n o z p u n k t u w i d z e n i a j ed n o st k o w eg o , j a k i s p o łecz neg o, j e d n a k d o t y c h c z a s o w e w y k o r z y s ta n i e sza ns r e s o c j a li z a c y j -n y c h s t w a r z a -n y c h p r ze z t u r y s t y k ę j e s t -n i ew iel k ie . O m ó w io -n e w tej czę ści a r t y k u ł y — z w y j ą t k i e m d w ó c h — z a w i e r a j ą b iblio gr af ię.
Część d r u g a p r a c y z a t y t u ło w a n a T u r y s t y k a j a ko c z y n n i k prziemian s p o ł e c z n y c h i k u l t u r o w y c h (s. 125— 214), sk ła d a się z 5 a r t y k u ł ó w o m a w i a j ą c y c h w p ły w t u r y s t y k i n a s t o su n k i sp o łe cz n e i k u l t u r ę z b i o r o w o śc i o d w ie d z a n y ch . W z a g a d n i e n i e to w p r o w a d z a a r t y k u ł P. O s t r o w s k ie g o i Z. S k ó r z y ń s k i eg o (s. 125— 134). Z r e f e r o w a n o w n im d w i e k o n -k u r u j ą c e ze so b ą o r i e n t a c j e b a d a w c z e . P ie r w s z a z n ic h p r z y j m u j e , że t u r y s t y k a j e s t c z y n n ik i e m w y w o ł u j ą c y m sp e c y f ic zn e (swoiste) p r z e m i a n y w sp o ł e cz n o śc i o d w ie d za n e j . S tą d też p o sz u k u j e się m e to d b a -d a w c z y c h w y o -d r ę b n i a j ą c y c h t u r y s t y k ę o-d i n n y c h c z y n n ik ó w p r z em i an o r a z t eo r i i w y j a ś n i a j ą c e j p r a w id ło w o ś c i i m e c h a n iz m y t y c h p r z em ian . D r u g i e n e g u j e to p o d ej śc i e u w a ż a j ą c , że t u r y s t y k a j es t j e d n y m z w i el u c z y n n i k ó w w y w o ł u j ą c y c h p o d o b n e p r z e m i a n y s p o łe c z n o - k u lt u r o w e , co i n d u s ltr i al iz a cj a , u r b a n i z a c j a iltp. D la lte g o lteż z a i n lt e r e s o w a
n i e k o n c e n t r u j e się n a o k r e ś le n iu ro li „ c z y n n ik a t u r y s t y c z n e g o " w p r o ce sie g l o b a ln y c h p r z e m ia n s p o łe c z n o k u lt u r o w y c h . O b ie o r i e n t a c j e r ó ż n i ą się też p o z io m e m o g ó l n o śc i r o z w a ż ań , p i e r w sz a j e st z w i ą z a n a z b a d an ia m i e m p i r y c z n y m i , d r u g a r a cz e j z t eo r e t y c zn y m i . A u to r z y z w r a c a ją u w ag ę , że i n t e n s y w n o ś ć p r z e m i a n s p o łe c z n o k u l t u r o w y c h z a c h o d z ą -c y -c h p o d w p ł y w e m t u r y s t y k i j e st w d uże j m i er z e p o -c h o d n ą p o li ty k i sp o łe c z n ej p a ń s t w a (np. p a ń s t w a z a c h o d n i e p r e f e r u j ą tzw. p o li t y k ę p r a g -m a ty c z n ą , a so c ja li s t y c z n e — id eol og iczn ą) . W k o l e j n y m a r t y k u le P. O st r o w s k i (s. 135— 146) a n a l i z u j e k i e r u n k i p r z e m i a n s t o s u n k ó w m i ę -d z y l u -d zk ic h w sp o łe cz n o śc ia ch l o k a l n y c h o -d w i e -d z a n y c h p r z ez t u ry s tó w . A u t o r s u g e r u je , że p r z e m i a n y te idą w k i e r u n k u z w ię k sz a n i a sw o b o d y n a w i ą z y w a n ia s t o s u n k ó w i n t e r p e r so n a ln y c h . W e w s p ó ła u t o r s k im a r t y -k u l e J. K r a u z o w ic z i P. O s t r o w s-k i (s. 147— 172) r o z w a ż a j ą p r o b l e m y p r z e m i a n s p o ł e c z n o k u l t u r o w y c h (w z a k r e s i e a u t o r y t e t u i w ł ad z y , s t o -s u n k ó w k l a -so w y c h , p o -s t a w w o b e c r eli gi i o r a z k o m p l e k -su p r z e m i a n o b e j m u j ą c y c h śr o d o w i s k o m łod z ie żo w e) z a c h o d z ą c y c h w k r a j a c h s o c j a -l i s ty c z n y c h p o d w p ł y w e m t u r y s t y k i z a g r a n i c z n e j . A r t y k u ł z a r y s o w u j e w s t ę p n e h ip o t e z y b a d aw cz e , k t ó r e w y m a g a ją w e r y f i k a c ji p o p rze z b a d a -nia e m p ir y c z n e . P r o b l e m a t y k ę b a d a ń e m p i r y c z n y c h w z a k r es ie w p ł y w u t u r y st y k i n a p o s t a w ę t o l e r a n c ji lu d n o śc i w a sp e k c ie t e o r e t y c z n y m i m e -t o d o lo g i cz n y m o m a w ia I. O s -t r o w s k a (s. 196— 214). Zło żo n o ść p r o b l e m u i t r u d n o śc i w j eg o b a d a n i u m o g ą c z ę s to k r o ć p r o w a d z ić do f o r m u ł o w a -n i a f a łs z y w y c h w -n i o s k ó w . Z ab e zp ie c z e-n ie p r z e d t y m a u t o r k a u p a t r u j e w w i e l o c z y n n i k o w y m p o d e j ś c iu do b a d a n i a te g o zj a w is k a . W s p ó l n ą c e ch ą o m ó w i o n y c h o p r a c o w a ń je s t z a r y s o w a n i e w s t ę p n y c h h i p o te z b a -d a w c z y c h o p a r t y c h n a -d o t y c h c z a s p r o w a -d z o n e j o b s e r w a c j i zj aw is k a . I n n y c h a r a k t e r ma a r t y k u ł J. Ł ac ia k a (s. 173— 196), k t ó r y j es t o p r a c o w a n i e m p r o w a d z o n y c h m e t o d ą w y w i a d u k w e st io n a r i u sz o w e g o , p o r ó w -n a w c z y c h b a d a ń e m p ir y c z-n y c h . B a d a -n ia te d o t y c z ą w p ł y w u t u r y s t y k i n a p o s t a w y m i e sz k a ń c ó w (wobec konJtroli sp o łec zn ej , z a c h o w a ń k o n t r o -w e r s y j n y c h , g o ści n n o ści , p o c z u c ia z a g r o że n i a , -w y b o r u -w a rt o śc i) -wsi l e tn i s k o w e j M y c z k o w c e , le żą c ej w B ieszczad ach , w s t o s u n k u do d w ó c h w si n i e t u r y s t y c z n y c h z o b r z eża B iesz cz ad ó w — G łę b o k a i G ó r zy ce . W y n i k i t y c h b a d a ń p o r ó w n a w c z y c h p o t w i e r d z a j ą o p i s y w a n e w l i te r a t u r z e p r z e d m i o t u k i e r u n k i p r z e m i a n z a c h o d z ą c y c h p o d w p ł y w e m t u r y s -tyk i, k t ó r e g e n e r a l n i e są zg o d n e z tym i, ja k i e n i o s ą ze so b ą p r o c e s y u r b a n iz a c y jn e . W ł a ś n i e t u r y s t y k a j e s t j e d n y m z c z y n n i k ó w p r z y s p ie s z a ją c y c h p r o c e s zm ia n p r o w a d z ą c y do r o z p a d u „ sp o łe c zn o śc i w i o s k o w e j 1'. A r t y k u ł y za m i es zc z o n e w te j czę śc i p r a c y n ie z a w i e r a ją b ib l io -grafii. P r z e d s t a w i o n y zb ió r a r t y k u ł ó w s t a n o w i i n t e r e s u j ą c ą l e k t u r ę dla g e o g r a f ó w s p o ł e c z n o e k o n o m i c z n y c h z a jm u j ą c y c h się b a d a n i a m i w z a
k r e si e tu ry zm u . P r zy c z y n ą teg o je st z a r ó w n o in n e m e to d y c z n ie p o d e j ś cie b a d a w cz e , j a k i i n n y sp o só b „ w id z e n ia " z ja w is k s p o łe c z n y c h p o -w o d o -w a n y c h p r ze z t u r y s ty k ę . G e o g r af n a o gó ł u j m u j e op is b a d a n y c h z ja w is k w k a t e g o r i a c h il o ś ci o w y c h (w ielk ość z ja w isk a , j eg o s t r u k t u r a , u w a r u n k o w a n i a l o k a li z ac y j n e , d y n a m i k a z m i an itp.). N a t o m i a st o m a w i a n a k s ią ż k a p rezet uje. a n a l i z o w a n e p r o b le m y w k a t e g o r i a c h j a k o ś c i o -w y ch . P o r u s zo n o -w n ie j -w i e le p r o b l e m ó -w in t u i c y jn i e -w y c z u -w a n y c h — ch o ć d o t y c h c z a s z r ó ż n y c h w z g lę d ó w n i e a n a l iz o w a n y c h , np. w y j a z d y s t u d e n t ó w p o l sk ic h n a Z ac h ó d w c e la c h t u r y s t y c z n o z a r o b k o w y c h . P o s t a w i o n o w i e l e w s t ę p n y c h h ip ote z b ad a w cz y ch , j e d n a k n ie p r z e p r o w a -d zo n o ich k o m p le k s o w e j w e r y f i k ac ji e m p i r y c z n e j . Z a sa d n i c zą r o lę p e łn i ą w n ie j w ł a śn ie w s t ęp n e , in t u ic y jn e h ip o t e z y b a d a w c z e , często b a r d z o d y s k u s y j n e , a le j e d n o c z e ś n i e w y w o ł u j ą c e w ie l e s k o j a r z e ń p o b u d z a ją c y c h do r ef l ek s ji i w i e l o k i e r u n k o w e g o w y b o r u s tu d ió w e m p i -r y c z n y ch . J e s t t o n a j m o c n ie j s za st-roma k s iąż k i z a c h ę c a ją c a do jej l ek tu ry .
Dr A ndr zej M atcza k W p ły n ę ło :
Z ak ład G eogra fii M ia st i T uryzm u 10 w r ze ś n ia 1986
I n sty tu tu G eo gr afii E kon om iczne j i O rg an iz ac ji P rzes trze ni
U n iw er s y te tu Ł ódz kieg o al. K o śc iu sz k i 21 90-418 Łódź
