na dwie facje: utlenioną i nieutlenioną (redukcyjną). W facji pelagicznej utlenionej granica środowiska utlenio-nego i nieutlenioutlenio-nego przebiegała na granicy woda-osad. W tych warunkach mogła wegetować nieliczna fauna bentoniczna. Obfitość pokarmu i mała energia środowiska spowodowały, że obserwowane w przekroju pionowym w skale jamki żerowiskowe mają niewielkie rozmiary. W facji pelagicznej nieutlenionej granica środowiska nie-utlenionego i utlenionego przebiega w obrębie słupa wody.
W takich częściach zbiornika występowały warunki korzystne dla koncentracji metali, jednak długotrwałe utrzymywanie się takiego środowiska sedymentacji i tym samym depozycja osadów o znacznej miąższości nie sprzyja-ły utworzeniu się ekonomicznych koncentracji metali (se-kwencja II i IV). Jedynie wówczas, gdy sedymentacja w warunkach anoksycznych stanowiła stosunkowo krótko-trwałe epizody (sekwencja III), mogło dojść do utworzenia się takich nagromadzeń.
LITERATURA
l. D a v i s R.A. - Depositional systems A Genetic Approach to Sedimentary Geology. Prentice - Hall. Inc. Englewood Cliffs New Jersey 1983.
2. D o n J. - Utwory młodopaleozoiczne okolic Nowej Rudy. Zesz. Nauk. UWr. Seria B nr 6 Nauki o Ziemi 1961 z. 3.
3. D z i e d z i c K. - Utwory dolnopermskie w niecce śródsudeckiej. Studia Geol. Pol. 1961 vol. 6. 4. E u g ster H.P., Kelt s K. - Lacustrine chemical
sediments. [In:] Goudie A., Pye K. - Chemical Sedi-ments and Geomorphology. Academie Press 1983. 5. Kozłowski S. - Geologia wulkanitów
perms-kich w centralnej części niecki śródsudeckiej (Dolny Śląsk). Pr. Geol. Kom. Nauk Geol. PAN Oddz. w Krakowie 1963 z. 14.
6. Miecznik J.B., Strzelecki R.- Możliwo ści występowania mineralizacji uranowej w niektórych formacjach osadowych Sudetów. Prz. Geol. 1979 nr 6.
7. N e m e c W. - Tectonically controlłed aluvial sedi-mentation in the Słupiec Formation (Lower Permian) of Intrasudetic Basiu. International Symposium (Mat. konf.) 1981.
8. S l y P.G. - Sedimentary processes in lakes. [In:]
Lerman A. - Lakes, chemistry, geology, physics. Springer- Verlag New York Heidelberg Berlin 1978. 9. T a s l er R. et al. - Geologie ceske casti
vintro-sudecke panve. Praha 1979.
10. T i s s o t B.P., W e l t e D.H. - Petroleum forma-tion and occurrence. Springer- Verlag Berlin Heidel-berg New York 1978.
SUMMARY
Basing on the lithologic features the four different comp1exes have been separated within the described section of the lithostratigraphic column. The 1st complex was accumulated in littoral environments and on the coastal plain. The Ilnd one, situated above, was formed mainly in pelagic anoxic zone as well as in pelagic oxic one. The Illrd complex was accumulated in littoral environments, coastal plain, sporadically in alluvial fans (silty-sandy deposits) as well as in pelagic oxic and anoxic zones (clay-stones and lime(clay-stones). The IVth complex which completes the sequence of Walchia shales from Ratno Dolne was deposited usually in anoxic pelagic environment and unu-sually in oxic pelagic one. Total thickness of all four com-plexes varies from 250 to 280 meters.
Translated by the author PE3K>ME
Ha ocHoBaHIHA IH1Tonori1YecKI1X CBolllcTB aBTop Bbl-,o,enl1n 4 KOMnneKca: l KOMnneKc oca>t<,o,ancR B ni1Topanb-Holll cpe,o,e 11 Ha 6eperoBoiA nnocKOCTI1. BbiWe HaXO,D,I1TCR 11 KOMnneKc, KOTOpbiiA o6pa3oBancR npe>t<Ae Bcero B ne-nari1YecKoiA HeOKI1cneHHOIA 30He, a TaK>Ke B nene-nari1YecKoiA OK11CneHHOIA 30He. Ce,o,I1MeHTaU11R oca,o,KOB III KOMnneKca np011CXO,D,I1T rnaBHbiM o6pa30M B ni1TOpanbHOIA cpe,o,e, 6eperoBoiA nnocKOCTI1, cnopa,o,114ecK11 B anmoBI1anbHbiX KOHycax (aneBponi1TI14eCKI1-necYaHI1CTble oca,o,K11), a TaK->Ke B nenarl14eCKOIA 30He - OKI1CneHHOIA 11 HeOKI1CneH-HOIA (ynnoTHeHHble rni1Hbl 11 113BeCTHRK11). IV KOMnneKc, KOTOpbiiA KOH411T Ce,D,I1MeHTaU11tO 3BeHa BanbX110BbiX cnaH-ueB 113 MeCTHOCTI1 PaTHO ,LJ.onbHe, oca>K,o,ancR rnaBHbiM o6pa3oM B nenari1YecKoiA HeOKI1cneHHOIA cpe,o,e, pe>t<e B nenari1YecKoiA OKI1cneHHOIA cpe,o,e. CoBMeCTHaR Mo~
HOCTb BCeX KOMnneKCOB paBHReTCR OKOnO 250-280 M.
JANUSZ TOMASIK Biuro Geologiczne Geonafta
NOWA INTERPRETACJA MORFOLOGII I FACJI
NAJWYŻSZEGO
CZERWONEGO
SPĄGOWCAOBSZARU PRZEDSUDECKIEGO
Na obszarze Polski osady górnego czerwonego spągow ca występują w dwóch głównych litofacjach: brzeżnej i sub-ewaporytowej, przy czym na obszarze monokliny przed-sudeckiej są one wykształcone wyłącznie w facji brzeżnej (1, 3, 5, 14). Analizy facjalne wykonane dla pewnych rejo-nów (m.in. Poznania, Zielonej Góry) wykazały występo wanie osadów trojakiego pochodzenia: rzecznego, jezior-nego, eolicznego i ich pochodnych (9, 13, 15).
UKD 551.736.1.022(234.57) Pod koniec lat siedemdziesiątych i na początku osiem-dziesiątych J. Pokorski, a także inni autorzy w pracach wykonanych w ramach kontraktu między WNIGNI Mi-nisterstwa Geologii ZSRR i ZGNiG MiMi-nisterstwa Górnic-twa PRL, opracowali rekonstrukcje paleogeograficzne gór-nego czerwogór-nego spągowca.
J. Pokorski ekstrapolował analizę facjalną ze stref dostatecznie rozpoznanych na większą część basenu, co
pozwoliło przedstawić charakterystykę sedymentacji m.in. na całym obszarze przedsudeckim. Autor ten rozpatruje warunki sedymentacji w ścisłym powiązaniu z rozwojem paleogeograficznym dwóch megacyklów saksonu (15). Szcze-gólną uwagę poświęca środowisku sedymentacji powstałe mu w drugim megacyklu. Na mapie paleogeograficznej schyłku saksonu zaznacza on różne typy osadów (I 5). Na obszarze południowej części basenu polskiego wyróż niono dwie wielkie równiny akumulacyjne (Wrocławia i Kalisza), przylegające do wolsztyńskiej wyżyny wyspowej. Bezpośrednio wokół izolowanych wyniesień dwupasmowej wyżyny wolsztyńskiej J. Pokorski wyróżnia obszary pedy-mentów. Na równinach przeważają utwory facji kory-towej rzek roztokowych. Na niektórych obszarach w stro-powej części profilu występują osady eoliczne.
Pod koniec lat siedemdziesiątych zdaniem autora -określono właściwy kierunek badań osadów górnego czer-wonego spągowca, ale niedoskonałość metody korelacji nie pozwoliła wykorzystać analizy miąższości jego po-szczególnych cyklów do szczegółowych interpretacji facjal-nych.
Naszkicowany w ramach współpracy polsko-radzieckiej modellitologiczno-facjalny ustala strefowość facjalną, obec-ność stref denudacji: wewnątrz basenu (dostarczających materiału okruchowego w dolnym saksonie) i na zewnątrz basenu (dostarczających materiału w okresie całego sakso-nu) oraz pozwala przewidzieć występowanie kopalnych dolin rzecznych i basenów zalewowych. Potwierdzono pogląd J. Pokorskiego, iż rozwój saksońskiego basenu se-dymentacyjnego odbywał się w dwóch etapach wyraźnie różniących się warunkami sedymentacji. U podnóża ob-szarów alimentacyjnych, zwróconych ku centralnej części basenów sedymentacyjnych, tworzyły się wydłużone stożki napływowe, przeważnie składające się z grubookrucho-wych skał, których przedłużeniem mogły być koryta okreso-wych cieków, wypełnione piaszczystymi osadami i za-kończone deltami (1).
Wyróżniono cztery wielkie doliny akumulacyjno-erozyj-ne wraz z ich odnogami (Oławy, Raduchowa, Zielonej Góry, Międzychodu). Dolina Poznania nie została wyróż niona jako całkowicie odrębna, lecz w modelu litologicznym
BIELAWY1 CIEŚLE 1 1666
B
z <_l o 23::.::: U ) - >-::.::: ~L) <>: ~-U) ~ --; <..') ~ Skaty wylewne----'=''=""'--+-Ryc. l. Korelacja cykliczności sedymentacji górnego czerwonego spągowca na tle dotychczasowych podziałów a/lostratygraflcznyc:h l - iłowce, 2 - mułowce, 3 - piaskowce drobnoziarniste, 4 -piaskowce średnioziarniste, 5 - zlepieńce, 6 - skały wylewne, 7 - granica cechsztyn/sakson i sakson/autun, 8 - granica saksoń skich cykli, 9 - granica saksońskich członów, lO - nazwy saksoń skich cykli, 11 - nazwy członów saksońskich cykli, 12 - facje III
cyklu, odpowiednio: aluwialna, eoliczna, jeziorna
przyjmującym rozcięcie wymesienia wolsztyńskiego ante-cedentnymi przełomami uznano ją za przedłużenie doliny Oławy. Dla tych bliżej geometrycznie nieokreślonych sy-stemów rzecznych, od źródeł do ujścia, wyróżniono 5 cha~ rakterystycznych odcinków. Jednym z nich są paleodziały. Miąższości osadów są tu mniejsze w porównaniu z doliną i charakteryzują się małą ilością spoiwa oraz bardzo do-brym wysortowaniem, co świadczy o ich przeróbce eolicznej.
Autor przedstawia nową interpretację paleogeograficz-ną opracowapaleogeograficz-ną dla końcowego etapu sedymentacji saksoń skiej (okres III cyklu - ryc. 1), kiedy następuje połączenie basenów polskich z basenem niemieckim i obraz facjalny może być bezpośrednio porównywany z innymi częściami środkowoeuropejskiego basenu wczesnopermskiego.
Zaprezentowana rekonstrukcja powstała dzięki wy-korzystaniu interpretacji pomiarów geofizyki wiertniczej i map grawimetrii poszukiwawczej. Autor położył duży nacisk na interpretację pomiarów geofizyki wiertniczej oraz map grawimetrii poszukiwawczej (m.in. 7), z powodu nierównomiernej lokalizacji otworów, jak i fragmentarycz-nego rdzeniowania większości otworów, przewiercających wielusetmetrowe miąższości osadów górnego czerwonego
spągowca.
Podział cyklotemowy uwarunkowany czynnikami ze-wnętrznymi w stosunku do basenu sedymentacyjnego, czyli procesami anocyklicznymi (2), jest podziałem gene-tycznym, rejestrującym istotne zmiany sedymentacji w skali całego basenu (8). Istniejące kontrowersje (1, 9, 11, 12, 14, 16), co do takiego podziału, można najlepiej przedstawić na przykładzie profilu otworu Bielawy l (ryc. l). Zdaniem autora w całym basenie wyróżnić można 3 główne cykle w obrębie górnego czerwonego spągowca (17, 18).
Metoda analizy paleotektonicznej rozpoziomowanych osadów górnego czerwonego spągowca na trzy cykle se-dymentacyjne uwarunkowane diastrofizmem saalskim Ued-nostek allostratygraficznych) pozwala nie tylko przedstawić historię paleogeograficzną basenu, ale jednocześnie stwarza możliwość przedstawienia obrazu sedymentacji. Metodę . analizy paleotektonicznej, jak zaznaczono na wstępie,
zademonstrowano na przykładzie końcowego etapu sedy-mentacji saksońskiej (osadów III cyklu).
NIEM!ERZYCE 1 NIEM!ERZYCE 3
f.JEZ.
- - 7 - - - -8 l-li-Ill9 11-1!2 ... 10 F.AL 11 F.EO.
CICHA GÓRA 2
Fig. l. Correlation of cyclic Upper Rotliegendes deposits on the background a hitherto exżsting a!lostratigraphic subdivision - claystones, 2 - mudstones, 3 - finegrained sandstones, 4 -medium-grained sandstones, 5 - conglomerates, 6 - intrusive rock, 7 - Zechstein/Saxonian and Saxonian/ Autunian boundaries, 8 - boundary of Saxonian cycles, 9 - boundary of Saxonian members, 10 - names of Saxonian cycles, 11 - boundary of Saxonian members, 12 - facies of the Illrd cycle: alluvial, eolian
Ryc. 2. Mapa rozprzestrzenienia i miąższości osadów III cyklu
diastroficzno-sedymenta~yjnego górnego czerwonego spągowca
mo-nokliny przedsudeckiej
l - wybrane otwory, które przebiły osady III cyklu saksonu, 2 - otwory, w których nie stwierdzono osadów III cyklu saksonu, 3 - izolinie miąższości osadów III cyklu: a pewne, b -przypuszczalne, c - zrekonstruowane, 4 - obszary braku czerwo-nego spągowca górnego (linie zasięgu osadów III cyklu: a -pewne. b - przypuszczalne, c - zrekonstruowane), 5 - uskoki
obcinające osady górnego czerwonego spągowca. Nazwy
górno-saksońskich dolin: dSK - dolina Strzelec Krajeńskich (Między
chodu), dZG - dolina Zielonej Góry, dP - dolina Poznania, dG - dolina Grabowa (Raduchowa), dT - dolina Trzebnicy, dŚŚ - dolina Środy Śląskiej, dW dolina Wojciechowa, dB -dolina Bolesławca, dS - dolina Sośnicy, dŻ - dolina Żagania.
Nazwy okresowych działów wodnych: dzK - dział Krotoszyna, dzNS - dział Nowej Soli
Wyniki badań autor przedstawia na dwóch mapach
(ryc. 2 i 3). Na pierwszej z nich (ryc. 2) przedstawiono miąż szość osadów III cyklu, która obrazuje jednocześnie przy-bliżony rozkład litofacji w poszczególnych basenach
sedy-mentacyjnych - im osady te mają większą miąższość,
tym relatywnie są drobniejsze. Mapa izopachyt III cyklu
. potwierdza sugerowane we wcześniejszych pracach (1,
4, 16) paleodoliny rzeczne. W dalszej kolejności w obrębie
III cyklu przeprowadzono analizę miąższości i
rozprze-strzenienia jego korelujących elementów, które jednocześnie zinterpretowano facjalnie (ryc. 1). Szczególną uwagę po-święcono interpretacji geometrii pól wydmowych. Fację eoliczną (pozakorytową) wyodrębniono na drugiej mapie (ryc. 3) na tle koryt rzecznych. Obydwie mapy stanowią
® a
...-150---}
b/~--/ 3 c .. ··· .... ···a~}
: =:.:..
4 40kmFig. 2. Extent and thickness of the Jllrd cyc/e Upper Rotliegendes
deposits on the Fore-Sudetic Monocline
l - selected boreholes where the Illrd Saxonian cycle has been pierced through, 2 - boreholes where the Illrd Saxonian cycle has not been recorded, 3 - isopachs of the IIIrd cycle: a - as certained, b - preasumed, c - reconstructed, 4 - areas where the Upper Rotliegendes deposits are missing (limits of the Illrd cycle: a ascertained, b presumed, c reconstructed), 5
-faults removing the Upper Rotliegendes deposits
nierozerwalną całość i dopiero zestawione razem dają wyobrażenie o miąższościach i rozmieszczeniu facji III
cyklu górnego czerwonego spągowca.
Rozpoznanie - na obszarze przedsudeckim -
mor-fologii waryscydów pod koniec peneplenizacji saksońskiej ma ważne znaczenie dla interpretacji facjalnych. Centralny element paleogeograficzny schyłku saksonu, tzw. wolsztyń ska wyżyna wyspowa (ryc. 2), podobnie jak odchodzące
od niej niższe, okresowo zalewane działy wodne: Nowej
Soli, Krotoszyna, Goleniowa rozdzielała systemy dolin
trzech wielkich basenów sedymentacyjnych: północno
i południowopolskiego oraz dolnej Łaby.
Wzdłuż górnosaksońskich obszarów alimentacji
za-równo wewnątrzbasenowych, jak i pozabasenowych
wy-różnić można szerokie strefy ich skłonów, pokryte
grubo-klastycznymi osadami III cyklu o zmniejszonych miąż
szościach. Pedymentami są lekko pochylone płaszczyzny obrzeżeń wyżyn wyspowych: wolsztyńskiej i żarkowskiej oraz lądu otaczającego basen permski, gdzie zwykle osią gają miąższość 25 m, a tylko w niektórych miejscach 50 m (ryc. 2, 3). Zwiększone miąższości różnokiastycznych
osa---..
..•. ~··· .. ... ·~
.
.
·~·. · ....
.
.
.
··..
..
· ...Ryc. 3. Mapa pa/eomorfo/ogii i f'acji najwyższego czerwonego
spągowca obszaru mono.kliny przedsude-ckiej
- miąższości osadów eolicznych saksonu górnego (pewne i
przypuszczalne): a 025 m, b 2550 m, c 5075 m, 2 -strefa osadów gruboklastycznych - pedymentów i górnych
od-cinków dolin rzecznych (domniemanych stożków napływo
wych), 3 - strefa osadów fluwialnych z osadami dolin rzecznych (domniemane osady koryt rzek roztokowych i delt), 4 -
górno-saksoński basen zalewowy typu playa i sebha, 5 - wewnątrz
basenowe obszary alimentacyjne: WWW - wolsztyńska wyżyna
wyspowa, ŻWW - żarkawska wyżyna wyspowa
dów o spoiwie węglanowym odwzorowują górnosaksoński
system koryt rzecznych. W osadach kopalnych granica
między pedymentami a osadami. stożków napływowych
i koryt rzecznych może być zdefiniowana tylko w
przy-bliżeniu, ponieważ można przypuszczać, że rozcięcie wyżyn
górnymi odcinkami dolin było bardziej skomplikowane niż
wskazują na to dane wiertnicze.
Osady eoliczne w rejonie Poznania wyróżniono jako
górny człon cyklu (rytmu) najwyższego czerwonego spą
gowca, pod nazwą piaskowców soleckich. Interpretacja
ich genezy nie była jednoznaczna. Piaskowce soleckie, bez
wkładek gruboziarnistych, wykazują wiele cech świadczą
cych o eolicznym środowisku sedymentacji. Mają one
wszystkie cechy wymienione przez K.W. Glenniego (4)
jako charakterystyczne dla osadów wydmowych. Na
pod-stawie współczesnych obserwacji (4) można sądzić, że
głównym źródłem materiału eolicznego były
niescemento-wane osady wadi. Należy przypuszczać, że czas oddziały
wania transportu wodnego na ziarna piasku był zapewne
dużo krótszy niż obróbka eoliczna, .dlatego możliwe jest
~
.
...
.
::
..
7"--
- - - --::t
'illiiiJJJ
C]
z
"~ -T-... ... - : : . . - - - - _ - - r----1 3 ~ - -- L__j ... - --"---
"~b--~4
- --"-
- -[[]]}
' - . . . - - - - a . "-<:--~---_-_ 5'... --= -
b[[]]
-"<;;;;-o
"'- --"
"
- -- --
,--\_-_ \-"
\-- - \-\ ~DkmFig. 3. Pa/eotopography and facies oj the Uppermost Rotliegendes
deposits on the Fore-Sudetic Monocline
l - thickness of the Upper Saxonian eolian deposits (ascertained and presumed); a - 0-25 m, b - 25-50 m, c - 50-75 m,
2 - area of coarse grained deposits - sediments and upper sections of the river valleys (probably alluvial fans), 3 - area of fluvial deposits with the axis of river valleys (probable braided rivers and deltas), 4 - Upper Saxonian flood basin of playa and sebkha type, 5 - internal areas alimentation, WWW - Wolsztyn
Dissected Upland, ŻWW - Żarków Dissected Upland
występowanie ziarn o cechach aluwialnych w osadach
świadczących o środowisku eolicznym. Fotwierdzeniem
tego spostrzeżenia są badania w elektronowym
mikro-skopie skaningowym powierzchni ziarn kwarcu z osadów
czerwonego spągowca paleodepresji Poznania (20). Obecnie
po raz pierwszy pokazano ich rozprzestrzenienie na całym
obszarze przedsudeckim.
Osady pochodzenia eolicznego (przerobione aluwia)
występują tylko w pewnych strefach pośrednich między
obszarami pedymentów a dolinami centralnymi, głównie
wokół wolsztyńskiej wyżyny wyspowej. Określenie stref
występowania wydm jest możliwe tylko w przypadku
roz-poznania paleomorfologii saksońskiego basenu
sedymenta-cyjnego. W rejonach dostatecznie rozpoznanych wiercenia-mi (m.in. Poznania) określono przestrzenne rozmieszczenie
utworów eolicznych. Kształty górnosaksońskich wydm
nadrzecznych są bardzo zróżnicowane. Dominującym typem
wydm były barchany. Geometryczne formy barchanów,
sięgających do wysokości 75 m, są uzależnione od kształtów
wzgórz na nizinę aluwialną. W jednych rejonach wydmy
występują w zespołach, a w innych jako pojedyncze formy.
Osady eoliczne nie złagodziły nierówności w morfologii
schyłku saksonu, lecz pola wydmowe jeszcze w niewielkim
stopniu Je podkreśliły. Wydmy o wysokości od kilkunastu
do kilkudziesięciu metrów powodowały znaczne zróżnico
wanie dna podczas transgresji cechsztyńskiej. N<~
kulmi-nacjach wydm nie powstawały łupki miedzionośne
-osady redukcyjnego środowiska sedymentacji. Można
z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że osady łupku
miedzionośnego powstawały poniżej podstawy falowania.
Na obszarze przedsudeckim autor wyróżnia po
południowej stronie wolsztyńskiej wyżyny wyspowej w
re-jonie Głogowa-Lubina górnosaksoński basen zalewowy.
Największy zasięg tego jeziora nie został jeszcze dokład
nie określony. Basen zalewowy typu rozległej playi u schył
ku saksonu jest lokalizowany przez J. Pokorskiego (15)
w kotlinie Zielonej Góry, Według autora w końcowym
etapie sedymentacji górnego czerwonego spągowca (III
cykl) w rejonie Zielonej Góry (ryc. 3) ukształtowała się
podłużna rzeka (równoległa do linii strukturalnych
ba-senu) zasilająca jezioro dolnej Łaby. Na obszarach
przy-ległych od południa: antyklinorium Żar, bloku
przed-sudeckiego i Gór Kaczawskich zrekonstruowano te frag-menty dolin kopalnych, które w czasie ruchów
kimeryj-skich i laramijkimeryj-skich uległy erozji (ryc. 3).
W basenie północnopolskim na dużym obszarze
stwier-dzono - kilkunastoma supergłębokimi otworami -
mu-łowce oraz iłowce z wrostkami anhydrytu, które są
osa-dami zbiornika określanego jako sebha śródlądowa (16).
Jezioro północnopolskie było zasilane m.in. z południa
wodami płynącymi zrekonstruowanymi dolinami, a z
za-chodu wodami morskimi w czasie okresowych zalewów
pływowych.
Przedstawiony obraz górnosaksońskich facji powstał
na podstawie interpretacji całych członów cyklu (rytmu)
przyjmowanych jako idealnie jednorodne środowiska:
eo-liczne, fluwialne i jeziorne (ryc. 1). Środowiska te mogą
być dokładniej poznane w wyniku szczegółowych badań
sedymentologicznych. Dodać jednocześnie należy, że nie
zostały jeszcze całkowicie wyczerpane możliwości analizy
paleotektonicznej w zakresie interpretacji środowiska
sedy-mentacji.
Dla su b basenu wschOdnio-angielsko-holenderskiego J. Marie (10) i K. Glennie (4) opracowali oddzielnie
pusty-niowy model sedymentacji górnego czerwonego spągowca,
J. Marie (10) rozpatrywał tylko angielską część tego
ba-senu z fragmentem słonego jeziora zlokalizowanego na
północy, w strefie przylegającej bezpośrednio do
wynie-sienia Mid-North Sea. Wykorzystując rytmiczność w
osa-dach saksonu wyróżnił on trzy stadia rozwoju
zmienia-jącego się środowiska sedymentacji, związanego z coraz
to większym rozprzestrzenianiem się wspomnianego
jezio-ra. W najgłębszej jego części powstawała facja
ewapory-towa, a na jego peryferiach - facja subewaporytowa
przy-brzeżnej sebhy. Do tego stale istniejącego jeziora materiał
transportowany był przez rzeki okresowe, głównie z
wary-scydów położonych na południu. Znaczną część osadów
facji brzeżnej stanowią drobnoklastyczne, doskonale
wy-'SOrtowane piaskowce interpretowane jako osady eoliczne.
W polskiej części basenu permu środkowoeuropejskiego
autor wykazał, że zarówno na młodej, jak i na starej
plat-formie, sedymentacja osadów saksonu odbywała się w
rozciągającym polu naprężeń. Siły tektoniki płyt
kontrolo-wały przebieg procesu sedymentacji, narzucając saksoń
skim basenom określoną, trójwymiarową geometrię w
czasie deponowania osadów kolejnych cyklów. Ciągłe
zmiany wytworzyły określony wzór procesu sedymentacji
klastycznej. W górnym saksonie, kiedy następuje
uspoko-jenie tektoniczne, przy bardziej dojrzałej topografii
powsta-wały - równoległe do ·głównych linii strukturalnych
ba-sensu - rzeki z rozbudowaną siecią dopływów, wielkie
jeziora i wydmy.
LITERATURA
l. A n c u p o w P. W., B a k u n M. M. et al. - [W:]
Zastosowanie modelu litologicznego dla uzasadnienia
perspektyw gazonośności utworów czerwonego spą
gowca (saksonu) Polski. Prz. Geol. 1981 nr 2.
2. B e er b o w er J.P. - Cycloteros and cyclic
deposi-tional mechanisms in alluvial plain sedimentation. [W:] I.D.F. Merriam (ed.) Syroposiurn on cyclic sedi-mentation. Kansas Geol. Surv. Buli. 1964.
3. B oj a r s k a J., G ł o w a c k i E. - Mapa miąż
szości i litofacji saksonu Polski w skali l : 500 000. Arch. BG Geonafta 1983.
4. G l e n n i e K. W. - Permian Rotliegendes o f the
North West Europe interpreted in light of modern desert sedimentation studies. Amer. Assoc. Petrol. Geol. Buli. 1972 no. 56.
5. Gur ar i F. - Niektóre własności budowy i
ropo-gazonośności osadów permskich płyty środkowoeuro
pejskiej. Kwart. Geol. 1975 nr l.
6. H e Ił er J. - Badania mikropaleontologiczne
utwo-rów paleozoicznych w NW Polsce. Referat na
kon-ferencję naukowo-techniczną: 30 lat poszukiwań
nafto-wych w północno-zachodniej Polsce. Piła 1986.
7. Ja mrozik J., S i p i ń ska A. - Opracowanie
i analiza materiałów grawimetrycznych z monokliny
przedsudeckiej. ReJon: Kargowa- W schowa - Milicz. Arch. BG Geonafta 1982.
8. J o w e t t E.C. - Czerwony spągowiec Europy Środ
kowej: uwarunkowania rozwoju basenu przez tektonikę
płyt. Prz. Geol. 1984 nr 4.
9. Kar n k o w ski P.H. - Analiza facjalna utworów
czerwonego spągowca w północnej części monokliny
przedsudeckiej (rejon Poznań- Śrem). Acta Geol. Pol.
1977 no. 4.
l O. M a r i e J .P. ·- Rotliegend stratigraphy and
diage-nesis. [W:] Fetroleurn and the Continental Shelf
of NW Europe. Vol. l. Geology (A. W. Woodland, ed.)
Applied Science Publ. Essex 1975.
11. M i l e w i c z J. - Czerwony spągowiec w otoczeniu
bloku przedsudeckiego. Kwart. Geol. 1976 nr l.
12. M i l e w i c z J. - Rozwój czerwonego spągowca
po-łudniowo-zachodniej Polski. Ibidem 1985 nr 3/4.
13. M uszy ń ski M., Rydz e w ska W. _:.: Zmiany
diagenetyczne w osadach saksonu środkowej części
monokliny przedsudeckiej i ich wpływ na własności
zbiornikowe. Prz. Geol. 1986 nr 9.
14. N e m e c W. - Cykliczność w utworach
dolnoperm-skich rejonu Zielonej Góry. Ibidem 1975 nr 4.
15. Pokorski J . - Paleogeography of the Upper
Rotliegendes in the Polish Lowland. [W:] Interna-tional Syroposiurn Central Buropean Permian Proc. Warsaw 1981.
16. P ok o r ski J., K ii h n D. - Mapa litofacjalna
ilościowa saksonu. [W:] Atlas litofacja-lno-paleogeo-graficzny permu obszarów platformowych Polski. Wyd. Geol. 1978.
17. Roni e w i c z P., C z a p o w ski G. et al.
area. [W:] International Symposium Cent1 ,d Buropean
Permian. Proc. Warsaw 1981.
18. Sokołowski J. - Złoża gazu ziemnego w
paleo-dolinach czerwonego spągowca i geosynoptyka permu
w Polsce. Biul. Geol. Wydz. Geol. UW 1982 t. 25.
19. T o m a s i k J. - Analiza palectektoniczna i rozwój
utworów saksonu w środkowej części monokliny
przed-sudeckiej. Prz. Geol. 1986 nr 3.
20. T o m a s i k J. - Correlation of Rotliegendes Rock on the Basis of W elllog Data and Development of the Saxonian the Fore Sudetic Area. Bull. Acad. Pol.
1980 no. l.
21. W i c h r o w ska M. - Bgzoskopia ziarn kwarcu w
osadach czerwonego spągowca rejonu Poznania w
elektronowym mikroskopie skanningowym. Kwart.
Geol. 1980 nr 24.
SUMMARY
The paleotectonic analysis applied to the Upper Rotlie-gendes deposits (understood as separate allostratigraphic units and previously subdivided into three sedimentary cycles caused by the Saalic diastrophism) allowed not only to render the paleogeography of the basin but also to describe the sedimentary processes which took place in particular partsof the Permian basin in Middle and North-ern Burope. In the present paper the method of the paleo-tectonic analysis has been demonstrated with regard to
the finał stage of the Saxonian sedimentation (the IIIrd
cycle) w hen the sedimentary conditions were almost equal all over the early-Permian basin although the sedimenta-tion was continued in few subbasins situated on different levels. Basing on the thickness and distribution of two typical fragments of the Illrd cycle which are known as strictly homogenous deposits of fluvial, eolian or lacustrine facies, it hecomes possible to define the desert sedimentary environment precisely. The proposed interpretation of
.the Upper Saxonian topography and facies allowed to
present the third paleogeographic image of the Fore-Sudetic
area during the . finał phase of the Upper Rotliegendes.
The former interpretations have been discussed, too (J. Pokorski and Polish-Soviet crew). The new one presises
different paleogeographic units of the finał Upper Rotlie-.
gendes known from several former papers. The distribu-tion of the Uppermost Rotliegendes eolian deposits has been presented for the first time. In the eastern as well as in the western-marginal parts (facies) of the Miodle Buropean early Permian basin there are widespread eolian sandstones of dune origin.
PE3K>ME
MeTO.D. naneoTeKTOHI-1YecKoro aHalll-13a oca,D,KOB
sepx-Hero KpacHoro ne>KHR pacYJleHeHHbiX Ha 3
ce,D,HMeHTai..II-10H-HbiX 1..11-1Klla, o6ycnOBJleHHble CaJlbCKI-1M ,D,HaCTpOcpH3MOM (allJlOCTpaT1-1rpacplo14eCKHX e,D,HHHL.I) ,D,enaeT B03MO>KHbiM He TOJlbKO npe,D,CTaBJleHHe naneoreorpacpHYeCKOI::t lo1CTOpHH 6accei:1Ha, HO TaK>Ke npe,D,cTasneHI-1e ce,D,HMeHTai..II-1H B
pa3-Hb1X 4aCTRX o6pa3y10~eroc.R nepMcKoro 6accei1Ha
L.leH-TpanbHOii H cesepHoii Esponbl. MeTO.D. naneoTeKTOHI-1Yec-Koro aHallH3a paccMaTp1-1saeTCR Ha np1-1Mepe KOHeYHoro
nana CaKCOHCKOii Ce,D,HMeHTai..IHH (III L.IHKlla), KOr,D,a
npo-HCXO,D,HT caMoe 6onbwoe BblpaBHeHHe ycnoBHI::t BO BceM paHHenepMCKOM 6accei1He, XOTJI na Ce,D,I-1MeHTai..IHR npOHC-XO,D,HJla TaK>Ke B HeCKOJlbKHX cy66acc.ei1HaX
pacnOllO>KeH-HbiX Ha pa3Hb1X BbiCOTax. B npe,D,enax oca,c.KOB III L.IHKJla,
Ha OCHOBaHHI-1 MO~HOCTH H pacnpOCTpaHeHHR ,D,BYX ero
xapaKTep1-1CTH4eCKI-1X 4JleHOB, HHTepnpeTHpOB~HHbiX KaK
H,D,eaJlbHO O,D,HOpO,D,Hble OCa,D,KH Jli-1TOcpai..IHH: peYHOH, 30Jl0-BOI::t H 03epHOi::t, MO>KHO C,D,eJlaTb ,D,OBOJlbHO T04HYIO pe-KOHCTpyKL.IHIO nycTbiHHOH cpe,D,bl ce,D,HMeHTai..IHH. HoBaR HHTepnpeTai..IHJI BepxHeCaKCOHCKOI::t MOpcpOllOrHH H cpai..IHH c,D,enana B03MO>KHbiM npe,D,cTaBneHHe y>Ke TpeTeii naneo-reorpacpH4ecKol::t peKOHCTPYKL.11-1H KOHe4HOi1 4aCTH Bepx-Hero KpacHoro ne>KH.R B npe,D,cy,D,eTcKoii o6nacTH.
PaccMo-TpeHbl ,D,Be paHbWHe peKOHCTPYKLIHH (E. noKOpCKOrO
1-1 nonbcKo-coBeTcKoro COTPY.D.HH4eCTBa). HoBa.R
naneo-reorpacpH4ecKa.R peKOHCTPYKL.IHR npe>K,D,e Bcero KOHKpe-TH3HpyeT naneoreorpacp1-14eCKHe e,D,HHHL.Ibl KOHL.Ia Bepx-Hero KpaCHOrO Jle>KHR, CHrHaJlH3HpOBaHHble B paHbWHX
Tpy,D,ax. BnepBble YKa3aHO pacnpocTpaHeHHe 30llOBbiX
oca,D,KOB caMero BepxHero KpacHoro ne>KHR BO BCeM
npe,D,Cy,D,eTCKOM paiioHe. B BOCT04HOi1, TaK KaK 1-1 B 3ana,o,-HOI::t 6eperoBbiX 30Hax (cpai..IHRX) L.leHTpanbHOeBponeiicKoro paHHenepMcKoro 6accei1Ha Ha 6onbwoi1 Tepp1-1TOpH1-1 Ha-xo,D,RTC.R neC4aHHKH ,D,IOHOBOrO npOHCXO>K,D,eHHJI.
SŁAWOMIR OSZCZBPALSKI
Państwowy Instytut Geologiczny
ŚRODOWISKO
SEDYMENTACJI
CECHSZTYŃSKIEGOLUPKU
MIEDZIONOŚNEGOW POLUDNIOWO-ZACHODNIEJ POLSCE*
Projekt 254
Łupek miedzionośny jest głównym perspektywicznym
poziomem metalonośnym cechsztyńskiej serii kruszconośnej.
Z tego względu jest on przedmiotem zainteresowania wielu
geologów złożowych (np. 5, 7, 14, 19-21,23, 25).
Dotych-czasowe badania utworów łupku miedzionośnego -
prowadzone zarówno w Polsce, jak i poza jej granicami
-dotyczyły zwłaszcza zagadnień litologicznych.
geochemicz-*
Niniejszy artykuł jest krótką prezentacją niektórych tez rozprawy doktorskiej autora, przygotowanej w PIG pod kierun-kiem K. Jaworowskiego.UKD 551.736.3: 553.434(438 -14)
nych i złożowych. Zagadnieniom sedymentologicznym,
rozpatrywanym dotychczas przede wszystkim na podstawie
obserwacji makroskopowych (2, 3, 5, 7, 15) poświęcono
znacznie mniej uwagi. Dzięki zastosowaniu analizy
mikro-litofacjalnej, w niniejszej pracy zrekonstruowano środowisko
sedymentacji i paleogeografię łupku miedzionośnego w
polskiej części basenu cechsztyńskiego. Niektóre z tych
zagadnień poruszane były we wcześniejszych publikacjach
autora (10-13).
Termin "łupek miedzionośny" (niem. Kupferschiefer)
wywodzi się z nazewnictwa niemieckiego górnictwa
