Dokonania chirurgów warszawskich XIX wieku na polu otorynolaryngologii. Część II (K–Ż)

Pełen tekst

(1)Kierzek A. Dokonania www.mediton.pl  Otorynolaryngologia, chirurgów warszawskich 2006,XIX 5(3), wieku 19-23 na polu otorynolaryngologii. Czêœæ II (K – ¯). SZKICE HISTORYCZNE. 163. www.mediton.pl  Otorynolaryngologia, 2006, 5(4), 163-170. Dokonania chirurgów warszawskich XIX wieku na polu otor ynolar yngologii. Czêœæ II (K – ¯) otorynolar ynolaryngologii. The achievements of varsovian surgeons in XIX centur yngology art II ((K K – ¯) centuryy in otorhinolar otorhinolaryngology yngology.. PPart ANDRZEJ KIERZEK Zak³ad Klinicznych Podstaw Fizjoterapii Akademii Medycznej we Wroc³awiu. W po³owie XIX wieku wyodrêbniaæ zaczê³y siê medyczne specjalnoœci, w tym otorynolaryngologia. Przedstawiono udzia³ chirurgów Warszawy tego okresu w rozwoju nowej specjalizacji – otorynolaryngologii. Zaprezentowano dokonania takich chirurgów, jak: Marian S. Borsuk, Jan D.M. Borzymowski, Ludwik Chwat, Andrzej Ciechomski, Antoni Gabszewicz, Franciszek Groer, Samuel Grosglik, Adolf Grunbaum, Kazimierz Gurbski, Andrzej Janikowski.. The emergence of different medical fields, including otorhinolaryngology in mid XIX century is discussed. The paper includes the description of the contributions of Varsovian surgeons to the development of otorhinolaryngology. The achievements in this process of such Varsovian surgeons as Marian S. Borsuk, Jan D.M. Borzymowski, Ludwik Chwat, Andrzej Ciechomski, Antoni Gabszewicz, Franciszek Groer, Samuel Grosglik, Adolf Grunbaum, Kazimierz Gurbski, Andrzej Janikowski are presented.. S³owa kluczowe: historia otorynolaryngologii, historia chirurgii. Key words: history of otorhinolaryngology, history of surgery. Adam Karczewski (1860-1909), ur. w Warszawie, studiowa³ w Warszawie i Petersburgu. By³ lekarzem szpitala wojskowego w Baku. W 1889 r. osiad³ w Warszawie, rozpoczynaj¹c pracê w oddziale chirurgicznym Szpitala Dzieci¹tka Jezus u W³adys³awa Krajewskiego. By³ dobrym diagnost¹, doskona³ym operatorem szczególnie w zakresie jamy brzusznej. Wspólnie z W. Janowskim przet³umaczy³ podrêcznik A. Duhrssena „Krótki podrêcznik chorób kobiecych dla studentów i lekarzy” (Piotrków 1892), dokona³ przek³adu dzie³a Th. Kochera „Wyk³ad chirurgii operacyjnej z 213 rycinami w tekœcie” (Warszawa 1900) [1]. Pisa³ o aparacie do znieczulania przy operacjach w jamie ustnej [2].. Ludwik Koehler (1799-1871), ur. w Warszawie, studiowa³ w Berlinie i Warszawie. Wyjecha³ do Pary¿a w celu doskonalenia siê w chirurgii. Powróci³ do Warszawy, w 1831 r. mianowany zosta³ lekarzem Pu³ku Gwardii Narodowej Warszawskiej. By³ cz³onkiem Komitetu Centralnego Zdrowia, który wys³a³ go do Radomia i Opatowa w celu zwalczania cholery. Nastêpnie pracowa³ w Szpitalu œw. Ducha, a potem w Szpitalu Starozakonnych, gdzie zosta³ asystentem oddzia³u chirurgicznego, a potem lekarzem naczelnym. Oddzia³ chirurgiczny prowadzi³ do 1843 r. Dokona³ pierwszej w Warszawie próby (nieudanej) znieczulenia ogólnego przy pomocy eteru. Palma pierwszeñstwa nale¿y siê Aleksandrowi A. Le Brunowi, który piêæ dni póŸniej – 20 lutego 1848 r. zoperowa³ nowotwór sutka w tym znieczuleniu. Koehler by³ wspó³redaktorem „Pamiêtnika Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego”, cz³onkiem wielu towarzystw lekarskich [3]. Wykonywa³ rynoplastyki (wytwarza³ sztuczny nos z p³ata skóry czo³a), plastykê wargi. By³ entuzjast¹ nowej metody – galwanokaustyki. W tym celu w 1857 r. odby³ naukow¹ podró¿ do Albrechta T. Middeldorpha. 29 kwietnia 1857 r. wykona³ pierwsz¹ w Warszawie operacjê usuniêcia polipa „w gardle” „¿arem elektrycznym” [4].. Nades³ano: 20.05.2005 Oddano do druku: 30.11.2006. Adres do korespondencji / Address for correspondence Andrzej Kierzek ul. Rozbrat 5 m. 6, 50-334 Wroc³aw tel. (071) 322 17 60.

(2) 164. Ludwik Krause (1856-1922), ur. w Kaliszu, studiowa³ w Warszawie. Pracê rozpocz¹³ w Szpitalu Starozakonnych w Warszawie. Chirurgii uczy³ siê na oddziale chirurgicznym u Ludwika Chwata. Doskonali³ swe chirurgiczne umiejêtnoœci u Theodora Billrotha w Wiedniu oraz w klinikach berliñskich. Wyrozumia³y, ³agodny, i cierpliwy by³ ogromnie lubiany przez chorych [5]. W pocz¹tkach lat 90. og³osi³ pracê opart¹ na obszernym materiale dwustu tracheotomii w b³onicy u dzieci. Donosi³, ¿e przez 8 lat wykona³ 252 tracheotomie, z tego 245 u dzieci z powodu krupu (z pierwszych dwustu przypadków wyzdrowia³o 98 chorych, zmar³o – 102). Temu zagadnieniu poœwiêcona by³a tak¿e praca doktorska „W kwestyi tracheotomii przy prostym dyfterytycznym krupie u dzieci”, obroniona w 1894 r. w Dorpacie [6].. Otorynolaryngologia, 2006, 5(4), 163-170. Leon Pawe³ W. Kryñski (1866-1937), ur. w Warszawie, studiowa³ tam¿e. By³ wolontariuszem Kliniki Chirurgicznej Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego u Juliana Kosiñskiego. Wyjecha³ do Berlina, by zapoznaæ siê z arkanami bakteriologii. W 1891 r. przeniós³ siê do Krakowa do kliniki Ludwika Rydygiera w Uniwersytecie Jagielloñskim. W 1896 r. habilitowa³ siê na docenta prywatnego chirurgii w UJ, w 5 lat póŸniej mianowano go tytularnym profesorem nadzwyczajnym UJ W 1902 r. przeniós³ siê do Warszawy, na wyk³ady doje¿d¿aj¹c do 1908 r. do Krakowa. Do 1912 r. piastowa³ stanowisko ordynatora chirurgii w Szpitalu œw. Ducha. W 1913 r. zwiedzi³ zak³ady naukowe Anglii i Belgii. W roku nastêpnym zosta³ zastêpc¹ lekarza naczelnego Warszawskiego Lazaretu Miejskiego. Zosta³ pierwszym dziekanem otwartego w 1916 r. Wydzia³u Lekarskiego. W 1918 r. mianowano go profesorem zwyczajnym chirurgii operacyjnej i anatomii topograficznej oraz kierownikiem Kliniki Chirurgicznej w Szpitalu œw. Ducha. By³ wspó³za³o¿ycielem Towarzystwa Chirurgów Polskich, Towarzystwa Chirurgicznego Warszawskiego. By³ chirurgiem wszechstronnym; zajmowa³ siê g³ównie chirurgi¹ jamy brzusznej, urologi¹, nowotworami, bakteriologi¹ [7]. Pisa³ o trepanacji wyrostka sutkowego. W pocz¹tkach XX stulecia zaznajamia³ œwiat lekarski z zagadnieniami leczenia operacyjnego zatok szczêkowych, sitowych, ezofagotomii, cia³ obcych prze³yku [8].. Ryc. 1. L. Krause: Dwieœcie przypadków tracheotomii przy krupie i dyfterycie u dzieci. Gaz. Lek. 1892, T. XII, S. II, R. XXVI, s. 498.. Ryc. 2. Leon Pawe³ W. Kryñski A. Œródka: Odrodzony Uniwersytet Warszawski (w:) Dzieje nauczania Medycyny i farmacji w Warszawie (1789-1950), pod red. M. £yskanowskiego, Stapiñskiego i A. Œródki. Warszawa 1990, s.310..

(3) Kierzek A. Dokonania chirurgów warszawskich XIX wieku na polu otorynolaryngologii. Czêœæ II (K – ¯). Jan Kwaœnicki (1837-1883), ur. w Toporach, gub. wo³yñskiej, studiowa³ w Kijowie i Warszawie. Podczas powstania styczniowego udziela³ pomocy lekarskiej powstañcom, wyje¿d¿aj¹c w teren. W 1864 r. zacz¹³ pracê w oddziale chirurgicznym Szpitala Ewangelickiego, kierowanym przez Konstantego Milera, potem sam kierowa³ tym oddzia³em. W 1865 r. odby³ naukowe podró¿e do Pary¿a, Londynu i Wiednia. W 1877 r., po œmierci Polikarpa Girsztowta, wiêkszoœæ profesorów Wydzia³u Lekarskiego przedstawi³a w³adzom uniwersytetu jego kandydaturê na stanowisko kierownika katedry i kliniki chirurgii. W³adze rosyjskie nie zatwierdzi³y jednak jego wniosku. W 1880 r. z powodów rodzinnych osiad³ w swoim maj¹tku rodowym w Œwidzie na Wo³yniu, gdzie otworzy³ prywatn¹ lecznicê chirurgiczn¹. By³ autorem razem z W³adys³awem Stankiewiczem i Józefem Wszeborem dzie³a „Chirurgia operacyjna” (Warszawa 1868). By³ wszechstronnie utalentowany; imponowa³ otoczeniu znajomoœci¹ literatury, historii, talentem malarskim [9]. Og³osi³ przypadek wykonanej uranoplastyki u chorego na ki³ê. Pisa³ tak¿e o raku jêzyka [10].. 165. Leopold F. Lafontaine (1756-1812), ur. w Biber w Szwabii, studiowa³ w Strassburgu, dalej szkoli³ siê w Wiedniu. W 1773 r. wst¹pi³ do wojska austriackiego i osiad³ w Tarnowie, a nastêpnie przeniós³ siê do Krakowa. W 1787 r. powo³any zosta³ na przybocznego chirurga i nadwornego lekarza Stanis³awa Augusta. Urz¹d ten sprawowa³ a¿ do abdykacji króla. W 1807 r. Ks. Józef Poniatowski poruczy³ mu organizacjê s³u¿by zdrowia w Wojsku Polskim i mianowa³ go naczelnym chirurgiem armii (protochirurgiem). Uczestniczy³ w wyprawie do Rosji w 1812 r., wziêty do niewoli zmar³ w Mohylewie [11]. W „Dzienniku Zdrowia dla Wszystkich Stanów”, za³o¿onym i redagowanym przez siebie czasopiœmie, opublikowa³ pierwszy chyba w polskim piœmiennictwie artyku³ z rynologii „O katarze”, zawieraj¹cy przede wszystkim porady o treœci higienicznej [12].. Ryc. 4. Leopold F. Lafontaine W. Noszczyk: Warszawa (w) Zarys dziejów chirurgii polskiej. pod red. W. Noszczyka. Warszawa 1989, s. 150.. Ryc. 3. J. Kwaœnicki, W. Stankiewicz, J. Wszebor: Chirurgia operacyjna. Warszawa 1868..

(4) Otorynolaryngologia, 2006, 5(4), 163-170. 166. Antoni Leœniowski (1867-1940), ur. w Lebiedziewie ko³o Brzeœcia n/Bugiem, studiowa³ w Warszawie. Chirurgii uczy³ siê w Szpitalu Dzieci¹tka Jezus u Franciszka Jawdyñskiego i Bronis³awa Sawickiego. Dokszta³ca³ siê w Berlinie w urologii. By³ wspó³w³aœcicielem lecznicy chorób skórnych i wenerycznych. W latach 19121914 by³ ordynatorem i dyrektorem Szpitala œw. Antoniego w Warszawie, w latach 1914-1919 – ordynatorem oddzia³u chirurgiczno-urologicznego Szpitala œw. Ducha w Warszawie. W 1919 r. otrzyma³ tytu³ profesora nadzwyczajnego oraz kierownictwo II Kliniki Chirurgicznej Wydzia³u Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Uprawia³ chirurgiê ogóln¹, jamy brzusznej, klatki piersiowej, ortopedyczn¹, ginekologiczn¹, urologiczn¹, neurochirurgiê. W 1904 r. zwróci³ uwagê, a w 1909 r. opisa³ na 23 lata przed amerykañskim lekarzem Burillem B. Crohnem (ur. 1884) - nieswoiste zapalenie jelita grubego, zwane obecnie chorob¹ Crohna-Leœniowskiego. Redagowa³ „Przegl¹d Chirurgiczny i Ginekologiczny”. Zajmowa³a go tak¿e laryngologia. Og³osi³ pracê o ropnym zapaleniu zatoki szczêkowej [12].. Ryc. 6. Antoni Leœniowski Album chirurgów polskich, pod red. W. Rudowskiego i A. Œródki. Wroc³aw, Warszawa, Kraków, Gdañsk, £ódŸ 1990, s. 158.. Ryc. 5. L. F. Lafontaine: O katarze. Dziennik Zdrowia dla Wszystkich Stanów 1801, R. I, Nr 5, s. 151-152..

(5) Kierzek A. Dokonania chirurgów warszawskich XIX wieku na polu otorynolaryngologii. Czêœæ II (K – ¯). 167. Janusz Ferdynand Nowakowski (1832-1883), ur. dzielnego, po którym to dokuczliwe cierpienie ustêpow Skale w woj. krakowskim, studiowa³ w Warszawie. Od wa³o bezpowrotnie [18]. 1864 r. zatrudniony by³ jako etatowy nadordynator w Szpitalu œw. Ducha, w latach 1866-1868 by³ asystentem kliniki chirurgicznej. W 1872 r. zosta³ lekarzem m. Warszawy. W 1869 r. razem z Aleksandrem Przystañskim za³o¿y³ pierwszy w Europie zak³ad leczenia kumysem. By³ redaktorem „Pamiêtnika Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego” [13]. Z dziedziny chorób otorynolaryngologicznych og³osi³ przypadki: urojeñ wêchowych u syfilityka, ropnia nag³oœni, wyleczony naciêciami wykonanymi paznokciem; pisa³ o zupe³nej g³uchocie po urazie g³owy [14]. Józef Orkisz (1794-1879), ur. we Lwowie, studiowa³ we Lwowie w przylicealnej szkole chirurgów, praktykuj¹c zarazem w g³ównym lazarecie Lwowa, uzyskuj¹c patent chirurga i akuszera. Ukoñczy³ tak¿e wydzia³ filozoficzny. W 1823 r. osi¹gn¹³ stopieñ magistra medycyny i chirurgii w Królewskim Uniwersytecie Warszawskim. By³ tak¿e prosektorem anatomii. W latach 1824-1826 kszta³ci³ siê za granic¹, m.in. w Berlinie, Wiedniu, Pradze, Lipsku, Jenie. W 1831 r. moc¹ rozporz¹dzenia w³adz za³o¿y³ w £azienkach szpital na 800 ³ó¿ek, pe³ni¹c w nim obowi¹zki lekarza naczelnego. W 1833 r. przeniós³ siê do Rawy [15]. W 1842 r. doktoryzowa³ siê z pracy „De tympanitide”; praca ta nie by³a drukowana, prawdopodobnie zaginê³a. W tym tak¿e roku w³asnym sumptem wyda³ ksi¹¿kê „D³awiec czyli t.z. krup”. Praca ta, do której materia³y zbiera³ przez 6 miesiêcy 1839 r. w Wiedniu, zosta³a oceniona przez Ignacego Lebela oraz przez Józefa Majera. Pisa³ tak¿e na temat g³uchoty [16].. Ryc. 7. Seweryn Perkowski P. Szarejko: S³ownik Lekarzy Polskich XIX wieku, T. II, Warszawa 1994, s. 219.. Adolf Poznañski (1850-1936). By³ ordynatorem oddzia³u chirurgicznego Warszawskiego Szpitala dla Dzieci Wyznania Moj¿eszowego, a tak¿e lekarzem naczelnym tego Szpitala [19]. Pisa³ o powtórnej tracheotomii u dziecka z powodu krupu, polemizowa³ z Feliksem Sachsem nt. intubacji i tracheotomii w b³onicy, staj¹c w obronie tracheotomii w tym schorzeniu [20].. Salomon Rosenthal (1870-1942), studiowa³ w Warszawie. Podj¹³ pracê w rosyjskim Szpitalu Czerwonego Krzy¿a w Warszawie, pracuj¹c tam jako chirurg przez 20 lat. Nastêpnie przez dwa lata by³ chirurgiem w polskim Szpitalu Czerwonego Krzy¿a w Bia³ymstoku, a tak¿e w przyfrontowych szpitalach rosyjskiego Czerwonego Krzy¿a. Seweryn Perkowski (1845-1907), ur. w Warszawie, stu- W 1925 r. zosta³ ordynatorem oddzia³u chirurgicznego diowa³ w Warszawie i Pary¿u. W miêdzyczasie przyst¹- Szpitala ¯ydowskiego w tym mieœcie [21]. pi³ do powstania styczniowego. Osiad³ w Semur w BurBêd¹c studentem V roku napisa³ pracê w Katedrze gundii. Bra³ udzia³ w wojnie francusko-pruskiej w ambu- Chirurgii Operacyjnej W. W. Maksymowa nt. anatomii lansach ruchomych we wschodniej Francji. By³ tak¿e le- chirurgicznej ropni pozagard³owych, daj¹c w niej szereg karzem w Beaumont sur Sarthe. W 1874 r. wróci³ do ciekawych spostrze¿eñ, maj¹cych znaczenie dla chirurkraju, w cztery lata póŸniej uzyska³ stopieñ lekarza. W gii tego regionu [22]. 1877 r. zosta³ m³odszym ordynatorem wojskowego Szpitala Czerwonego Krzy¿a w Warszawie. Wst¹pi³ do wojska, otrzymuj¹c przydzia³ do pu³ku grenadierów stacjo- Ignacy Tomasz Solman (1859-1949), ur. w Wolicy, nuj¹cych w Warszawie. Potem przez 23 lata by³ lekarzem w gub. lubelskiej, studiowa³ w Warszawie. By³ d³ugooddzia³u chirurgicznego w Szpitalu Ujazdowskim, by letnim asystentem Juliana Kosiñskiego w Klinice Chiprowadziæ nastêpnie woln¹ praktykê chirurgiczn¹, urolo- rurgii Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Szczegiczn¹ i dermatologiczn¹ dla mê¿czyzn. Wspó³tworzy³ gólnie zajmowa³a go chirurgia jamy brzusznej i ginekologiczna. W 1894 r. otworzy³ luksusowo wyposa¿ony Warszawskie Towarzystwo Wioœlarskie [17]. Zak³ad Chirurgiczno-Ginekologiczny Dra Solmana, poPisa³ o niespecyficznym zapaleniu migda³ków, po- siadaj¹cy m.in. 26 sal chorych, dwie sale operacyjne, ra¿eniu podniebienia miêkkiego, obrzêku g³oœni, donoz którego korzystali tak¿e chirurdzy i ginekolodzy warsi³ o raku szczêki, leczonym ca³kowit¹ jej resekcj¹. Doszawscy, którzy tu operowali prywatnych pacjentów. konywa³ przeciêcia ga³¹zek nerwu uszno-skroniowego Zak³ad ten istnia³ jeszcze w okresie miêdzywojennym. w uporczywych nerwobólach dolnej ga³¹zki nerwu trój-.

(6) 168. W utworzonym w 1914 r. Warszawskim Lazarecie Miejskim prowadzi³ 131-³ó¿kowy oddzia³ chirurgiczny [23]. Opisa³ ze Stanis³awem Zawadzkim przypadek b³onicy, leczony surowic¹ i tracheotomi¹. W 1913 r. zapozna³ œwiat lekarski ze sposobem usuwania cia³ obcych z prze³yku [24]. Józef Starkman (1847-1892), studiowa³ w Warszawie. Do 1880 r. zatrudniony by³ w charakterze asystenta oddzia³u chirurgicznego Szpitala Ewangelickiego. Od 1881 r. zaanga¿owano go w wojskowej rosyjskiej s³u¿bie zdrowia [25]. W popularnym czasopiœmie „Bluszcz” og³osi³ popularnonaukow¹ prace na temat budowy ucha, fizjologii s³uchu, chorób ucha, zapobiegania im oraz leczenia [26].. Ryc. 8. S. Witkowski: Próchnienie (caries) zatoki szczêki górnej; leczenie za pomoc¹ wstrzykiwañ p³ynu Villata; wyzdrowienie. Gaz. Lek. 1867, R. I, T. II, Nr 34, s.538.. Otorynolaryngologia, 2006, 5(4), 163-170. Stanis³aw Witkowski (1830-1873), ur. w £ukowie, w gub. siedleckiej, studiowa³ w Warszawie. By³ asystentem Aleksandra A. Le Bruna w oddziale chirurgicznym Szpitala œw. Ducha w Warszawie, zajmowa³ siê m.in. zaka¿eniem po³ogowym, który to temat stanowi³ przedmiot doktorskiej dysertacji. Dzia³o siê to w okresie, kiedy Louis Pasteur tworzy³ dopiero podstawy bakteriologii. W 1866 r. zwalcza³ cholerê w Szpitalu œw. £azarza. Nastêpnie obj¹³ stanowisko pomocnika lekarza pow. warszawskiego. Zajmowa³ siê t³umaczeniem dzie³ lekarskich na j. polski, m. in. „Histologii i histochemii” H. Frey’a i A. Kollikera, „Badania i semiotyki moczu” C. Neubauera i J. Vogela, „Medycyny s¹dowej” J. Caspera i C. Limana [27]. Og³osi³ prace na temat obustronnej resekcji szczêki z powodu zgorzeli oraz przypadek zapalenia zatoki szczêkowej, leczonego skutecznie wstrzykiwaniami „do œrodka zatoki przez fistu³ê zêbodo³ow¹” p³ynu Villat’a, u¿ywanego dotychczas w praktyce weterynaryjnej, o sk³adzie:. Ryc. 9. W. ¯urakowski: Przypadek raka pierwotnego jêzyczka. Kronika Lek. 1895, T. XVI, Nr 2, s. 69..

(7) Kierzek A. Dokonania chirurgów warszawskich XIX wieku na polu otorynolaryngologii. Czêœæ II (K – ¯). Rp. Cupri sulphurici Zinci sulphurici aa 15,0 solve in Aceti Vini albi p. 200 Adde: Plumbi acetici p. 30 Misce [28]. 169. miêtnoœci¹ by³a sfragistyka; oko³o tysi¹ca zebranych pieczêci odda³ Muzeum Narodowemu w Warszawie [29]. Opisa³ przypadek pierwotnego raka jêzyczka, leczony chirurgicznie [30].. W tym dwuczêœciowym szkicu zawarte s¹ nazwiska Witold ¯urakowski (1866-1927), ur. w Warszawie, chirurgów do dzisiaj jaœniej¹ce niegasn¹cym blaskiem, studiowa³ tak¿e w Warszawie. Po skoñczeniu studiów ale tak¿e i nazwiska, które ukazuj¹ siê tylko okazjonalbra³ udzia³ w zwalczaniu cholery w Lubelskiem. Po przy- nie, znane tylko niektórym historykom medycyny. StajeŸdzie do Warszawy by³ asystentem Franciszka Jaw- rajmy siê je zapamiêtaæ. Wszak to Oni tak¿e do³¹czyli dyñskiego, a potem Andrzeja Ciechomskiego i Broni- cegie³kê do okaza³ego gmachu, który zwie siê otorynos³awa Sawickiego. Zosta³ nastêpnie ordynatorem oddzia³u laryngologi¹ XXI stulecia. chirurgicznego Szpitala Mokotowskiego. Jego drug¹ na-. Piœmiennictwo 1. P. Szarejko: op. cit., T. II, Warszawa 1994, s. 117-119; W. Noszczyk: op. cit., s. 189. 2. A. Karczewski: Przyrz¹d do chloroformowania przy operacyach w jamie ustnej (wziewnik klinowaty). Kron. Lek. 1896, R. XVII, Nr 24, s. 1061-1064. 3. P. Szarejko: op. cit., T. II, Warszawa 1994, s. 125-126; W. Noszczyk: op. cit., s. 169. 4. Ibidem L. Koehler: O chirurgicznem zastosowaniu elektrycznoœci. Pam. Tow. Lek. Warsz. 1857, T. XXXVII, Nr 1, s. 42-57. 5. P. Szarejko: op. cit., T. II, s.146-147; L. Krause. Akta osobowe. Zb. Spec. G³. Bibl. Lek.; W. Noszczyk: op. cit., s. 204. 6. L. Krause: Dwieœcie przypadków tracheotomii przy krupie i dyfterycie u dzieci. Gaz. Lek. 1892, R. XXVII, Nr 23, s. 408505, Nr 24, s. 518-525, Nr 25, s. 539-545, Nr 26, s. 569-573. 7. Sylwetki chirurgów polskich. Pod red. J. Bogusza i W. Rudowskiego. £ódŸ 1982, s. 116; P. Szarejko: op. cit., T. II, Warszawa 1994, s. 147-150; W. Noszczyk: op. cit., s. 204-205; Album chirurgów polskich. Pod red. W. Rudowskiego i A. Œródki. Wroc³aw, Warszawa, Kraków, Gdañsk, £ódŸ 1990, s. 146-147; A. Œródka: Odrodzony Uniwersytet Warszawski (w:) Dzieje nauczania...op. cit., s. 298-299. 8. L. Kryñski: Przyczynek do techniki trepanacyi wyrostka sutkowego. Przeg. Lek. 1900, R. XXXIX, Nr 14, s. 200. 9. S. Koœmiñski: op. cit., s. 258; P. Szarejko: op. cit., T. II, Warszawa 1994, s. 152-153. 10. J. Kwaœnicki: Przypadek otworu podniebienia, uranoplastica. Pam. Tow. Lek. Warsz. 1868, T. LIX, Nr 4, s. 194-195: J. Kwaœnicki: Wyciêcie raka jêzyka i rakowca dolnej szczêki. Pam. Tow. Lek. Warsz. 1868, T. LX, Nr 5, s. 276; J. Kwaœnicki: Rak jêzyka. Pam. Tow. Lek. Warsz. 1868, T. LX, Nr 6, s. 322-323. 11. S. Koœmiñski: op. cit., s. 261; W. Noszczyk: op. cit., s. 150-151; T. Ostrowska: Powstanie i rozwój Wydzia³u AkademickoLekarskiego Warszawskiego (1809-1817) (w :) Dzieje nauczania... op. cit, s. 43-46. 12. L. F. Lafontaine: O katarze. Dzienn. Zdr. dla Wszystk. Stanów 1801, R. I, Nr 5, s. 151-166. 13. Sylwetki chirurgów…op. cit., s. 122; P. Szarejko: op. cit., T. II, Warszawa 1994, s. 161-163; W. Noszczyk: op. cit., s. 210; Album chirurgów polskich…op. cit., s. 158; A. Sródka: op. cit., s. 299-300. 14. A. Leœniowski: Hydrops inflammatorius anurii Highmori. Gaz. Lek. 1894, TR. XXIX, Nr 46, s. 1230-1237.. 15. S. Koœmiñski: op. cit., s. 356. 16. J. F. Nowakowski: Urojenia wêchowe. Pam. Tow. Lek. Warsz. 1865, T. LIV, Nr 1, s. 145; J. F. Nowakowski: Przypadek ropnia w nag³oœni. Pam. Tow. Lek. Warsz. 1866, T. LV, Nr 2, s. 251253; J. F. Nowakowski: St³uczenie g³owy, próchnienie koœci czaszki, jej wydzielanie siê na znacznej przestrzeni z obu blaszkami, zabliŸnienie, g³uchota i parali¿ po³owiczny twarzy. Pam. Tow. Lek. Warsz. 1868, T. LX, Nr 1, s. 90-91; J. F. Nowakowski: St³uczenie g³owy, obumarcie koœci czaszki, parali¿ lewej po³owy twarzy i zupe³na g³uchota (Vulnus capitis, necrosis ossis crani, paralysis nervi faciei sinistri et surditas completa). Gaz. Lek. 1879, R. XIV, Nr 9, s. 81-83 i Nr 10, s. 91-94. 17. S. Koœmiñski: op. cit., s. 369; T. Ostrowska: Orkisz Józef (17941879). Pol. S³own. Biogr. T. XXIV, Wroc³aw, Warszawa, Kraków, Gdañsk 1979, s. 193-194. 18. J. Orkisz: O g³uchocie. Tyg. Lek. 1860, R. XIV, Nr 35, s. 301302. 19. S. Koœmiñski: op. cit., T. II, Warszawa 1994, s. 218-220; Perkowski Sewer yn. Przeg. Post. Nauk Lek. za rok 1907, R. XXXI, s. 291. 20. S. Perkowski: Amygdalite unilaterale inflammatoire, non specifique, terminee par gangrene. Paralysie unilaterale du voile du palais et du pharynx, oedeme de la glotte. Paralysie bilaterale du voile de palais, du pharynx et du larynx. Mort. Gazette des Hopitaux Civils et Militaires 1873, R. XLVI, Nr 94, s. 747-749; S. Perkowski: Rak prawej szczêki górnej. Rezekcya tej¿e dla ca³kowitego wydalenia nowotworu. Nastêpcze operacye plastyczne twarzy. Wyzdrowienie. Gaz. Lek. 1879, R. XIV, Nr 16, s. 151-152, Nr 17, s. 162-164; S. Perkowski: Przeciêcie ga³¹zek nerwu uszno-skroniowego jako œrodek leczniczy przeciw uporczywemu ner wobólowi szczêkowemu. Medycyna 1880, T. VIII, Nr 40, s. 625-627; S. Perkowski: Przeciêcie ga³¹zek nerwu uszno-skroniowego przeciw uporczywym nerwobólom w rozga³êzieniach nerwu szczêkowego dolnego. Medycyna 1881, T. IX, Nr 38, s. 593-599. 21. A. Poznañski. Akta osobowe. Zb. Spec. G³. Bibl. Lek.; L. Guranowski: S³ownik Lekarzy Polskich. Bibl. Jagiell., rkps., sygn. 182/72, s. 1623. 22. A. Poznañski: Rzadki przypadek powtórnej tracheotomii z powodu krupu. Gaz. Lek. 1884, R. XIX, Nr 44, s. 851; A. Poznañski: Kilka uwag z powodu artyku³u D-ra Sachsa o leczeniu d³awca intubacy¹. Medycyna 1900, T. XXVIII, Nr 8, s. 173-177. 23. P. Szarejko: op. cit., T. II, Warszawa 1994, s. 249..

(8) 170 24. S. Rosenthal: Przyczynek do anatomii chirurgicznej ropni pozagardzielowych. Anatomo doœwiadczalne badanie przestrzeni zatrzewiowej (Henke) na szyi i przed³u¿enia jej w klatce piersiowej. Przeg. Chirurg. 1896, T. III, Nr 1, s. 34-88. 25. P. Szarejko: op. cit., T. II, Warszawa 1994, s. 279-281; T. VI, Warszawa 2001, s. 141. T. Solman. Akta osobowe. Zb. Spec. G³. Bibl. Lek.; W. Noszczyk: op. cit., s. 209. 26. T. Solman, S. Zawadzki: Przypadek b³onicy, leczonej surowic¹ Behring’a. Tracheotomia. Medycyna 1895, T. XXIII, Nr 18, s. 377-379. 27. S. Koœmiñski: op. cit., s. 624. 28. J. Starkman: Wiadomoœci z hygieny i medycyny popularnej. Ucho. I. Budowa, czynnoœæ, choroby ucha, leczenie i zapobieganie. Bluszcz 1891, R. XXVII, Nr 23, s. 183-184, Nr 24, s. 191-192.. Otorynolaryngologia, 2006, 5(4), 163-170 29. P. Szarejko: op. cit., T. IV, Warszawa 1997, s. 417-418; W. Noszczyk: op. cit., s. 177. 30. S. Witkowski: Zgorzel szczêk górnych i prawej koœci licowej. Obustronne wypi³owanie szczêk górnych. Tyg. Lek. 1865, T. XIX, Nr 37, s. 289; S. Witkowski: Zgorzel szczêk górnych, wypi³owanie obustronne tych koœci, wraz z koœci¹ licow¹ praw¹. Gaz. Lek. 1866, T. I, Nr 11, s. 166-172; S. Witkowski: Próchnienie (caries) zatoki szczêki górnej; leczenie za pomoc¹ wstrzykiwañ p³ynu Villat ’a; wyzdrowienie. Gaz. Lek. 1867, R. I, T. II, Nr 34, s. 538-540. 31. M. Zwejgbaum: Witold ¯urakowski. Wspomnienie poœmiertne. Medycyna 1928, R. II, Nr 12, s. 230-231. 32. W. ¯urakowski: Przypadek pierwotnego raka jêzyczka. Kron. Lek. 1895, R. XVI, Nr 2, s. 69-72..

(9)