R e c e n z je
153
1905 r. zdarza się n azyw anie W arsza w sk ieg o Instytutu Politechnicznego im. M ik o ła ja II — Politechniką W a rsza w sk ą , choć ta ostatnia n a z w a p o w s ta ła dopiero w 1915 r. W sk aza n e p rzy k ład o w o drobne usterki, z których duża część u legła spro sto w a niu w dołączonej — ja k zw y k le p o zakończaniu każdego tomu — erracie, nie m ogą przesłonić w ie lk ich w a lo ró w Polskiego słownika biograficznego, w y d a w n ic t w a n ie zbędnego m.in. dla historyka nauki i historyka techniki. M o ż n a sobie tylko życzyć, aby to w ie lk ie dzieło p o su w ało się naprzód m ożliw ie najszybciej.Barbara Olszewska, Eugeniusz Olszew ski
Inform ator o zespołach archiwalnych, zawierających materiały do historii prze m ysłu w latach 1815— 1945. W stęp i re dak cja: Ire n a P ie trz a k -P a w ło w s k a . P a ń s tw o w e
W y d a w n ic tw o N au k o w e , W a rs z a w a 1967, ss. 84. (w y d a w n ic tw o pow ielone). N aczelna D y re k c ja A r c h iw ó w P a ń stw o w y c h w y d a ła ba rd z o pożyteczny In fo r
mator o zespołach archiwalnych, zawierających m ateriały do historii przemysłu, w latach 1815— 1945, o praco w an y w D ziale E w id en cji i In fo rm acji te j Instytucji.
O p raco w an ie to może zainteresow ać nie tylko osoby zajm u jące się historią prze mysłu, lecz ró w n ież i h isto ry k ó w techniki, ja k o że za w iera in fo rm acje o aktach, w których n ie w ą tp liw ie z n ajd u ją się także i dane, dotyczące ro z w o ju techniki i w p r o w ad zan ia ulepszeń technicznych w zakładach przem ysłow ych. Inform ator, starannie- w y d a n y w p o w ielan ej form ie, prócz w stęp u w p ro w ad zająceg o w sposób opracowania,, składa się z dw óch części, obejm ujących poszczególne rod zaje akt. O p arty jest -on na centralnej kartotece zespołów arch iw aln y ch B iu r a P ra c N a u k o w y c h N aczelnej D yrekcji A r c h iw ó w P a ń stw o w y ch oraz ma szczegółowej w e ry fik a c ji, dokonanej p rzez poszczególne arch iw a 1.
Część I Inform atora w dziale A , -obejm ującym akta p rzedsiębiorstw przem ysło wych, u jm u je kolejn o: górnictw o i hutnictwo; przem ysł m in eraln y i m ateriałó w budow lanych; przem ysł m etalow y, energetyczny i elektrotechniczny; przem ysł che miczny, drzew ny, papierniczy i poligraficzn y; przem ysł w łókien niczy, odzieżow y i skórzany; przem ysł spożywczy; inne gałęzie przem ysłu. W dziale B podano w y k a z akt instytucji kred ytow ych i banków . Część I I -obejmuje w d ziale A ¿kta adm ini stracji p ań stw o w ej (ogólnej i gospodarczej), w dziale B — -akta sam orządu teryto rialnego (w y d z iały p ow iatow e i m iasta), w dziale C — akta sam orządu gospod ar czego i zrzeszeń p rzedsiębiorców . Poszczególne działy są ułożone w e d łu g archiw ów * w kolejności alfabetycznej.
W y k a z nie obejm u je tych gru p aktowych, zaw ierają cy ch m ateriały do d zie jó w przem ysłu, które nie są w ydzielo n e jak o zespoły arch iw aln e sam odzielnych jedn o stek gospodarczych (akta podw orskie, sądowe, hipoteczne, notarialne). G ó rn ictw o i hutnictwo p otrak tow ane zostało w Inform atorze łącznie, gd y ż w ie loza k ład ow e przedsiębiorstw a łączyły w X I X w . p ro d u k c ję obydw óch ro d zajó w . Z e w z g lę d u n a n iew ielk ą liczbę zespołów archiw alnych niektóre gałęzie komasowan-o w -grupach o zbliżonym asortym encie produ kcji <np. przem ysł włókienniczy, odzieżow y i skó rzany). Pom inięto w Inform atorze p rzedsiębio rstw a handlow e, n ie zw iązane bezpo średnio z przem ysłem . W dziale C części 'II ujęt-o ró w n ież niektóre kolek cje p r y w a t ne (m.in. akta C horoszew ski ch i A r t u r a Dobieckiego), (wykaz nie jest tu jedn ak k o m pletny ze w zg lę d u n a stan opracow ania akt; część tego ro d zaju akt zn ajd u je się
1 Inform ator został opracow an y przez D an utę O ls z e w s k ą -G a w in o w ą i H a lin ę K roll. Jego p róbn ym w y dan iem b y ł W ykaz zespołów archiwalnych zawierających
materiały do historii przem ysłu w latach 1864— 194411945 (W a rs z a w a 1964), przygoto
154
R e c e n z jep rzy tym n ie w archiwach, lecz w bibliotekach (np. tzw. A rc h iw u m Zakopiań sk ie w B ibliotece K ó rn ick iej).
N ie są Objęte Inform atorem a rch iw a przy różnych instytucjach, które m a ją n ie jednokrotnie ciekaw e m ateriały dotyczące przem ysłu. T a k np. archiw u m T atrza ń skiego P a rk u N a ro d o w e g o w Z akop anem p osiada w ie le akt, dotyczących górn ictw a i hu tnictw a tatrzańskiego. Inform ator nie u jm u je ró w n ież a rc h iw ó w powiatowych, gdzie spotyka się często akta dotyczące przem ysłu (N o w y T a rg , W ad ow ice, N o w y S ą cz itd.).
N ie w ą tp liw ie jednak, m a ją c n a uw adze pilne potrzeby badaw cze, w yd a n ie I n
form atora należy uznać za bardzo pożyteczne. Z n a jd z ie on z pewnością znaczną
liczbę użytkow ników , rów nież spośród h istoryków techniki.
H en ryk Jost
N O T A T K I B I B L I O G R A F I C Z N E
S ta n isła w U r b a ń c z y k , Szkice z dziejów języka polskiego. P a ń stw o w e W y d a w n ic tw o N au k o w e , W a rs z a w a 1968, ss. 414.
Z e b ra n e w tym tomie arty k u ły ukazały się w różnych .czasopismach i księgach pam iątk o w y ch w ciągu lat pow ojennych. Jednym z nich jest szkic Językoznawstwo
polskie pierw szej poi. X I X w ieku (ss. 370— 412; p ierw o d ru k w tomie: O język u A d a ma Mickiewicza. Studia. W a rs z a w a 1959).
W rozdziale p ierw szym autor daje krótki ry s d zie jó w h istoriografii poświęconej języ k o z n aw stw u polskiem u pierw szej p oło w y X I X w . W rozdziale drugim kreśli w ew n ę trzn y podział om aw ianego okresu, m ianow icie dzieli go n a d w a podokresy: 1800— 1831 (w y ra ź n a k ontynuacja X V I I I w .) i 1832— 1863 r. W trzecim rozdziale pisze o w p ły w ie sytuacji politycznej n a ro z w ó j naszego język o zn aw stw a w tym okresie. T u m in , zatrzym uje się n a d w ysiłk am i stw orzenia rodzim ej n au k o w ej terminologii. N p . W a rsz a w sk ie T o w arz y stw o N a u k o w e zajm o w ało się słow nictw em architektury, m ineralogii, chemii i inżynierii, K ra k o w sk ie T o w a rz y stw o N a u k o w e w y d a ło słow nik lek arsk i J. M a je ra , za jm o w ało się też słow nictw em botanicznym , zoologicznym, astro nom icznym , estetyczno-fcrytyeznym i praw n o -adm in istracyjn y m .
W rozdziale czw artym S. U rbań c zy k pisze o .społecznej ro li gram atyk, w piątym przechodzi do .spraw szczegółowych, przede w szystkim do tego, jakim i działam i języ k o z n aw stw a się zajm ow ano. N a końcu pisze: „Pom im o w szystkich b ra k ó w i śm iesz- nostek, pom im o b ra k u znajom ości lingw istyczn ej metody b a d a n ia nie w oln o d orobku p ierw szej poł. X I X w ie k u nie doceniać. O n a sama, jeśli pom inąć słowniki, z których do dziś korzystam y, nie stw orzyła ¡rzeczy w ielkich, .ale b ez w ątp ien ia rzu ciła p o d w a liny, n a k tórych zbu dow an o potem językoznaw stw o polskie w czw artej ćwierci ubie g łe g o w ieku. [...] Jestem przekonany, że zw iązki m iędzy p ierw szą poł. X I X w ie k u a końcem X I X w ie k u i naszym w iekiem będ ą się staw ać tym wyraźniejsze, im do k ład n iej będziem y p oznaw ać p race X IX -w ie c z n y c h język o zn aw có w ” (ss. 411— 412).
W przypisie n a s. 372 S. U rb a ń c z y k z w ra c a uw agę, że zestaw ienie dokładnej b i b lio g ra fii języ ko zn aw stw a p ierw szej p oło w y X I X w . nap o tyk a duże trudności
(B ibliografia polska X I X stulecia K . E streichera m a lu k i w tym zakresie, np. p om ija
niektóre w y d a n ia). T u taj a u to r in fo rm u je też, że pracę n a d bibliografią, o k tórej m o w a, p od jęto w ośrodku łódzkim , oraz o tym, że autor p rzy gotow u je kom pletną historię polskiego językoznaw stw a.
