View of Non turbetur cor vestrum. Father Fabian about the „comet” seen in the Lublin sky in 1665

LESZEK WOJCIECHOWSKI

NON TURBETUR COR VESTRUM

OJCIEC FABIAN O „KOMECIE” W 1665 ROKU

NA NIEBIE LUBELSKIM WIDZIANEJ

Rzadki Feniks, rzadsza w s´wiecie Dobroc´ rzeczy: jak w komecie Umbr szlaki, ze znaki

W zywioach i zioach

ks. Józef Baka (1707-1780) Uwaga s´mierci wszystkim stanom suz aca

Pojawienie sie nad Lublinem w niedziele, w uroczystos´c´ Zesania Ducha

S´wietego, 24 maja 1665 r. niezwykej jasnos´ci, wywoao ws´ród ludnos´ci

miasta poruszenie i zaniepokojenie, nawet trwoge. S 

adzono bowiem,

interpre-tuj 

ac znaczenie zjawiska, ze Lublin (a moze i ca 

a Rzeczpospolit 

a) czeka

jakies´ osobliwe nieszczes´cie. Informuj 

acy o tej niezwykos´ci dominikanin

o. Fabian Sierakowski okres´li j 

a, zapewne zgodnie z powszechnym

mniema-niem, jako komete. Jawia sie zatem owa jasnos´c´-kometa jako znak wieszczy,

nios 

acy ze sob 

a ze skutki dla zycia zbiorowos´ci

. Odczytanie znaczenia

ko-Dr hab. LESZEKWOJCIECHOWSKI, prof. KUL  kierownik Katedry Historii Powszechnej Wieków S´rednich, Instytut Historii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawa II; adres do korespndencji: Al. Racawickie 14, 20-950 Lublin.

1_{Odczucia lublinian w zwi azku z pojawieniem sie jasnos´ci na niebie w 1665 r. ukazuje} – „streszczaj aco” – Fabian Sierakowski, Prognostyk z komety, która sie w dzien´ s´wi ateczny po-kazaa, przez [...] uczyniony i w tenze dzien´ kazaniem z ambony ogoszony Roku Pan´skiego 1665 dnia 25 maja, Lublin, w Drukar[ni] Stanisawa Krasun´skiego, [po 24 V 1665], k. B₂: „podobno po tym widzeniu w wielkiej zostawac´ bedziecie bojaz´ni, zeby jakie z tej komety nieszczesne nie napady efekty”; i dalej: „Nie lekajcie sie i nie trwózcie sie sob a”.

mety w kategorii prodigium, znaku wieszczego, a wiec jednego ze zjawisk

niezwyczajnych o zowieszczym wydz´wieku

, miao zamierzch 

a i utrwalon 

a

tradycje, niejako wyrazan 

a w nowozytnych prognostykach

.

Mozna s 

adzic´, ze niepokój lublinian wywoany pojawieniem sie

wspomnia-nej jasnos´ci by szczególnie dojmuj 

acy. Zjawisko nast 

apio bowiem w

cza-sach, które uwazano, zdaje sie, za raczej spokojne, daj 

ace jakies´ wytchnienie,

zwaszcza po wydarzeniach okresu obejmuj 

acego lata 1648-1657, kiedy to

miasto przezywao zagrozenie zwi 

azane z powstaniem Chmielnickiego

,

a nastepnie, podczas „potopu” i wojen z Moskw 

a, zostao zajete najpierw

przez wojska moskiewskie, póz´niej przez szwedzkie i przez wegierskie

. Ten

2 _{W klasyfikacjach czy tez okres´laniu zjawisk niezwyczajnych nawi azywano, zarówno} w s´redniowieczu, jak i w czasach nowozytnych, do sformuowan´ zawartych w dzieach Aureliu-sza Augustyna (354-430) oraz Izydora z Sewilli (560-636). W Etymologiach Izydorian´skich czytamy: „Portentum ergo fit non contra naturam, sed contra quam est nota natura. Portenta autem et ostenta, monstra atque prodigia ideo nuncupatur, quod portendere atque ostendere, monstrare ac praedicare aliqua futura videtur. Nam portenta dicta perhibent a portendendo, id est praeostendendo; ostenta autem, quod ostendere quidquam futurum uideantur; prodigia, quod porro dicant, id est futura praedicant; monstra uero a monitu dicta, quod aliquid significando demonstrent, siue quod statim monstrent quid appareat: et hoc proprietatis est, abusione tamen scriptorum plerumque corrumpitur”; I s i d o r u s H i s p a l e n s i s, Etymologiae, XI, 3, 2-3, edizione, traduzione e commento a cura di F. Gasti, Paris 2010, s. 133-135. Ten frag-ment oparty na Augustyna De civitate Dei, XXI, 8, 2 i 8, 5.

3_{Powszechnie panuj ace, od wieków utrwalone przekonanie, ze po pojawieniu sie komety} nastepuj a wydarzenia tragiczne w zyciu spoeczen´stwa, wyrazi w swych Etymologiach Izydor z Sewilli. Czytamy: „Cometes stella est dicta eo quo comas luminis ex se fundat. Quod genus sideris quando apparuerit, aut pestilentiam, aut famem, aut bella significat”; I s i d o r u s H i s p a l e n s i s, Etymologiae, III, 70, 1b, texte établi par G. Gasparotto, traduit et com-menté par J.-Y. Guillaumin, Paris 2009, s. 139. Tradycyjne odczytywanie skutków pojawienia sie komety, obecne w nowozytnych kalendarzach ukazaa ostatnio Magorzata Krzysztofik,

Studium z dziejów krakowskich kalendarzy astrologicznych XVII wieku. Almanachy Stanisawa Sowakowica jako podstawa uogólnien´, Kraków 2010, s. 118-121; zob. tez: Staropolskie prze-powiednie i mirabilia, oprac. J. Kroczak, Wrocaw 2007, s. 6, 13, 16, 111-120 (tu teksty

pos´wiecone komecie z 1607 r.). Zob. jednak: L. S z c z u c k i, Andrzeja Dudycza

rozwaza-nia o roli komet, w: Biedni i bogaci. Studia z dziejów spoeczen´stwa i kultury ofiarowane B. Geremkowi w 60. rocznice urodzin, red. M. Aymard [i in.], Warszawa 1992, s. 369-376.

4 _{H.  o p a c i n´ s k i, Z czasów wojen kozackich. Przyczynki do dziejów Lublina}

z l. 1648-1655, „Przegl ad Historyczny” 9 (1909), s. 229-230; M. S t a n k o w a, Zmierzch

znaczenia Lublina. Upadek (1648-1764), w: Dzieje Lublina. Próba syntezy, t. I, red. J.

Mazur-kiewicz [i in.], Lublin 1965, s. 124-125.

5_{Okupacja Lublina przez wojska moskiewskie i kozackie miaa miejsce w paz´dzierniku} i listopadzie 1655 r., w okresie 21 lutego  9 kwietnia 1656 r. miasto byo zajete przez Szwe-dów, a od kwietnia do czerwca 1657 r. pozostawao we wadaniu si Jerzego Rakoczego. Zob.  o p a c i n´ s k i, Z czasów wojen kozackich, s. 240-248; A. K o s s o w s k i, Lublin w latach „potopu”, „Roczniki Humanistyczne” 6 (1958), z. 2, s. 223-257; Lublin w

dokumen-ci 

ag tragicznych wydarzen´, które wpyney na osabienie znaczenia Lublina

,

ówczes´ni zestawiali ze znakami wieszczymi, które zostay przez nich

dostrze-zone i powi 

azane z tymi was´nie wydarzeniami, jako w stosunku do nich

uprzednie i wskazuj 

ace na nie. Znaki te miay rózny charakter. Oto jeszcze

w 1642 r. w lubelskim kos´ciele S´wietego Ducha obraz Matki Bozej zapaka

krwawymi zami

. W nocy z 9 na 10 listopada (z poniedziaku na wtorek)

1648 r. dojrzano na niebie dziwne zjawisko, które poczytano za zapowiedz´

ocalenia miasta od zajecia przez wojska kozackie

. Natomiast 18 sierpnia

1649 r. obraz Matki Bozej znajduj 

acy sie w lubelskim kos´ciele Dominikanów,

pokry sie gestymi kroplami oliwy (tego dnia zostaa zawarta ugoda

zborow-ska)

. Znaki wieszcze obserwowano w tych latach intensywniej takze w

in-nych miejscach Rzeczypospolitej – co nie dziwi, gdyz w czasach

szczegól-nych zagrozen´ prodigia s 

a dostrzegane znacznie czes´ciej niz w czasach

spo-kojnych

.

cie, 1317-1967, wybór z´róde, wstep, opracowanie F. Cies´lak, H. Gawarecki, M. Stankowa,

Lublin 1976, s. 73-78; S t a n k o w a, Zmierzch znaczenia Lublina, s. 127-129; J. W i m-m e r, Przegl ad operacji w wojnie polsko-szwedzkiej 1655-1660, w: Wojna polsko-szwedzka, 1655-1660, red. tenze, Warszawa 1973, s. 165, 183.

6 _{S t a n k o w a, Zmierzch znaczenia Lublina, s. 125-126, 129; J. M a z u r k i} e-w i c z, Okres upadku i reform stanisae-woe-wskich, e-w: Historia Lublina e-w zarysie, red. H. Zins, Lublin 1972, s. 71-79.

7 _{Fontanna obfitych ask z morza, którym jest Maryja zami krwawymi z purpurowego,}

to jest obrazu Panny Maryjej przy sawnym mies´cie lubelskim w kos´ciele Ducha S´wietego [...] wynikaj aca, [Lublin?] 1683; J. A. W a d o w s k i, Kos´cioy lubelskie, Kraków 1907 [reprint:

Lublin 2004], s. 384-388.

8 _{P. R u s z e l, Fawor niebieski pod czas szczes´liwej elekcyjej na Królestwo Polskie} [...] Jana Kazimierza, króla szwedskiego [!] miastu Lublinowi czasu gwatownego

niebezpie-czen´stwa od swawolnych Kozaków cudownym sposobem roku 1648 die 10 Novemb[ris] od Boga pokazany, [Lublin 1649]; L. W o j c i e c h o w s k i, Drzewo przenajszlachetniejsze. Proble-matyka Drzewa Krzyza w chrzes´cijan´stwie zachodnim (IV – po. XVII w.). Od legend do kon-trowersji wyznaniowych i pis´miennictwa specjalistycznego, Lublin 2003, s. 370-373.

9 _{R u s z e l, Fawor niebieski, k. Dr-Dv. Nalezy dodac´, ze 9 lipca 1649 r., gdy król Jan} Kazimierz podczas swego pobytu w Lublinie – przed wyruszeniem na wyprawe zborowsk a – nawiedzi kos´ció Dominikanów, by oddac´ czes´c´ relikwii Krzyza s´w., zostaa (w obecnos´ci króla) cudownie uzdrowiona ze s´lepoty dziesiecioletnia Eufemia Walicka. Pawe Ruszel odnosi to zdarzenie do wojny z Kozakami; tamze, k. C₃r-C₃vx.

10 _{Znaki wieszcze zaobserwowane w tym okresie notuje np. Wespazjan Kochowski} w swych Klimakterach (Annales Poloniae ab obitu Vladislai IV Climacter Primus, Cracoviae 1683; Annales Poloniae Climacter Secundus. Bella Sueticum, Transyluanicum, Moschouiticum

aliasque res gestas ab Anno 1655 ad Annum 1661 inclusiue continens, Cracoviae 1688).

Szcze-gólne prodigium opisuje o. Augustyn Kordecki (Nova gigantomachia [...], Cracoviae 1655 [was´ciwie: po 20 X 1657], s. 1-2; Pamietnik oblezenia Czestochowy 1655, tum. J. ebkowski,

Interpretacje jasnos´ci widzianej na lubelskim niebie 24 maja 1665 r.

przed-stawi w tymze dniu podczas kazania wygoszonego z ambony

dominikan´skie-go kos´cioa s´w. Stanisawa – „przy gromadnej zacnych auditorów kupie”

– wspomniany o. Fabian Sierakowski, lektor teologii, prawdopodobnie od

kilku miesiecy przebywaj 

acy w lubelskim konwencie i peni 

acy tamze funkcje

kaznodziei

. Niebawem tekst kazania (odpowiednio przygotowany) ukaza

sie drukiem w oficynie Stanisawa Krasun´skiego. Autor mia juz wówczas

w dorobku pis´mienniczym jedno kazanie wydrukowane w 1664 r. w

Warsza-wie (wygoszone w PiotrkoWarsza-wie)

. Trzeba zreszt 

a wspomniec´, ze cay znany

dorobek drukowany (4 albo 5 tytuów) o. Fabiana – to was´nie kazania.

W 1665 r. wyszy bowiem u Krasun´skiego jeszcze dwa inne druki tego

domi-Czestochowa 1991, s. 17). Zagadnienie to wymaga opracowania. 11_{S i e r a k o w s k i, Prognostyk z komety, k. A}

2 v (list dedykacyjny).

12_{W 1664 r. w warszawskiej oficynie U Wdowy i Dziedziców Piotra Elerta zosta} wyto-czony tekst kazania, które wygosi o. Fabian Sierakowski 4 paz´dziernika tegoz roku w kos´cie-le Franciszkanów w Piotrkowie. Z informacji podanych na karcie tytuowej wynika, ze by on wówczas czonkiem piotrkowskiego konwentu dominikanów: Dekret na trzech otrów, od

mniejszego Trybunau duchownego prezydenta ferowany, a przez [...] s. theolog[ii] lectora, kaznodzieje na ten czas piotrkowskiego, Zakonu Kaznodziejskiego, w kos´ciele ojców franciszka-nów piotrkowskim, przy uroczystos´ci wielkiego patryjar[chy] Franciszka s´wietego z ambony publikowany; zob. K. E s t r e i c h e r, Bibliografia polska, wyd. S. Estreicher, t. XXVIII,

Kraków 1930, s. 56. W drukach z 1665 r., które ukazay sie w Lublinie, F. Sierakowski wyste-puje juz jako kaznodzieja lubelskiego konwentu dominikanów; tamze, s. 56-57. Fabian Siera-kowski urodzi sie ok. 1620 r.; jako diakon zosta 18 lipca 1645 r. skierowany przez rade klasztoru krakowskiego na studia do Rzymu, do kolegium sopra Minerva; R. S´ w i e t o-c h o w s k i, A. C h r u s z o-c z e w s k i, Polonia Dominio-cana apud extraneos, w: Studia

nad histori a dominikanów w Polsce 1222-1972, red. J. Koczowski, t. II, Warszawa 1975,

s. 491. Jako lektor teologii wystepuje od 1664 r. na karcie tytuowej wczes´niej wspomnianego kazania. O stopniu lektora w Zakonie Kaznodziejskim zob.: J. F l a g a, Formacja i

ksztace-nie duchowien´stwa zakonnego w Rzeczypospolitej w XVI i XVII w., Lublin 1998, s. 102-104.

Koleje zycia, dziaalnos´ci i twórczos´ci o. Fabiana wymagaj a badan´ (o tej postaci wspomina Sadok Bar acz, Rys dziejów Zakonu Kaznodziejskiego w Polsce, t. II, Lwów 1861, s. 256). Nalezy takze postawic´ pytanie: czy miedzy o. Fabianem Sierakowskim a innym dominikani-nem, o. Jackiem (Jacyntem) Sierakowskim zachodzio pokrewien´stwo? Jacek (Jacynt) Sierakow-ski (s´luby zakonne 19 sierpnia 1629 w Poznaniu, zm. po 1667) przebywa takze w konwencie lubelskim, znane s a jego teksty drukowane w Lublinie u Jana Wieczorkowicza (1654); zob. E s t r e i c h e r, Bibliografia polska, t. XXVIII, s. 56-57; I. D z i o k - S t r e l n i k,

Bibliografia starych druków lubelskich 1630-1800, Lublin 1997, s. 447-448; R. S´ w i e t

o-c h o w s k i, Szkolnio-ctwo teologio-czne dominikanów, w: Dzieje teologii katolio-ckiej w Polso-ce, red. M. Rechowicz, t. II, cz. 2, Lublin 1975, s. 277-278; S´ w i e t o c h o w s k i, C h r u-s z c z e w u-s k i, Polonia Dominicana, u-s. 488, 496.

nikan´skiego kaznodziei

; tekst jednego z nich ukaza sie ponadto rok

póz´-niej w Krakowie

.

Nalezy zaznaczyc´, ze oficyne Stanisawa Krasun´skiego (by jej

was´cicie-lem w latach 1661-1667) opus´cio zaledwie siedem tytuów. Tak wiec edycje

kazan´ o. Fabiana stanowiy, by tak rzec, niema 

a czes´c´ jej produkcji

.

Do-dajmy jednak, ze najwazniejszym dorobkiem drukarzy bya publikacja

poe-matu Marcina Borzymowskiego Morska nawigacyja do Lubeka (1662), istotne

osi 

agniecie w twórczos´ci marynistycznej doby staropolskiej

.

Druki Krasun´skiego odznaczay sie w zasadzie cechami, które miay teksty

wytoczone w pierwszej dziaaj 

acej w Lublinie drukarni – Pawa Konrada

(1630-1636); wynikao to z faktu, ze Krasun´ski odkupi j 

a od kolejnego

was´-14_{Po Prognostyku z komety (zob. wyzej przyp. 1) w 1665 r. zosta najpierw wytoczony} przez Krasun´skiego Trybuna niebieski z marszaka, z praezydenta, z deputatów, z laski

trybu-nalskiej sawny [...] w trzech kazaniach na rózne dni [...] ogoszony; nastepnie (po 18 wrzes´nia;

w grudniu?) ukaza sie tekst kazania na czes´c´ Stanisawa Kostki: Obraz z bogosawionego

Stanisawa Kostki w kos´ciele ojców jezuitów lubelskim przy uroczystos´ci tegoz b. Stanisawa przemalowany i na ambonie wystawiony, potym [...] panu Stanisawowi Koniecpolskiemu [...] drukiem po koledzie ofiarowany przez [...]. Zob. E s t r e i c h e r, Bibliografia polska,

t. XXVIII, s. 56-57; D z i o k - S t r e l n i k, Bibliografia, s. 445-446. W Bibliografii polskiej (t. XXVIII, s. 57) K. Estreichera znajduje sie informacja, ze wspomniane kazanie – Obraz z bogosawionego Stanisawa Kostki – wyszo powtórnie drukiem u Krasun´skiego

w 1666 r. Z informacji podanych przez Irene Dziok-Strelnik nie wynika jednak, by taka publi-kacja sie ukazaa (D z i o k - S t r e l n i k, Bibliografia, s. 446, 542).

15_{W krakowskiej drukarni Balcera Smieszkowica zosta w 1666 r. wydany F.} Sierakow-skiego Trybuna niebieski (zob. wyzej przyp. 14); E s t r e i c h e r, Bibliografia polska,

t. XXVIII, s. 57. Niewykluczone, ze kaznodzieja ów przebywa wówczas w konwencie krakow-skim. W Bibliografii polskiej (t. XXVIII, s. 56) Estreichera znajduje sie informacja o druku w Krakowie w 1674 r. kolejnej pozycji zawieraj acej kazania o. F. Sierakowskiego – z adno-tacj a, ze „moze w dacie b ad zamiast 1664?”.

16 _{W 1661 r. Stanisaw Krasun´ski wytoczy jedno kazanie i tekst z zakresu teologii} kontrowersyjnej. W 1662 r. oficyne opus´cio dzieo Marcina Borzymowskiego (zob. nizej przyp. 17). W 1665 r. wyszy 3 publikacje z kazaniami F. Sierakowskiego (w 1666 powtórna edycja jednej z nich?). Natomiast w 1667 r. zosta wydrukowany tekst widowiska teatralnego przygotowanego przez uczniów kolegium jezuickiego. Zob. D z i o k - S t r e l n i k,

Biblio-grafia, s. 25-27, 30, 542 oraz passim; M. J u d a, Krasun´ski Stanisaw, w: Drukarze dawnej Polski, t. I (Maopolska), cz. 2 (Wiek XVII-XVIII), vol. 1: A-K, red. J. Pirozyn´ski, Kraków

2000, s. 352-354.

17_{R. P o l l a k, Wstep, w: M. B o r z y m o w s k i, Morska nawigacyja do Lubeka,} wstep i objas´nienia R. Pollal, Gdan´sk 1971, s. 6-23. Roman Pollak zaznacza: „nie Jan Kocha-nowski, ale Marcin Borzymowski jest naszym pierwszym literatem – marynist a, a jego Morska

nawigacyja do Lubeka interesuj acym zjawiskiem ws´ród wielu wierszowanych narracji” (tamze, s. 6-7).

ciciela

. Poziom typograficzny tych druków nie by  ogólnie mówi 

ac 

wysoki, nawet nizszy od poziomu, jaki prezentoway publikacje poprzednich

was´cicieli, zwaszcza gdy tocznia nalezaa (1649-1656) do Jana

Wieczorko-wicza

. Omawiany Prognostyk z komety zaliczyc´ mozna do typowych

wy-tworów oficyny Krasun´skiego – dos´c´ ubogo zdobionych, zawieraj 

acych

nie-mao bedów drukarskich

.

Tytu nadany dzieu sytuuje je w kregu poczytnych wówczas publikacji,

tworzonych gównie przez astronomów i astrologów

, poczytnych, ale

nie-toczonych w oficynach lubelskich od c´wierc´wiecza, od czasów gdy ukada

je Jerzy Lemka

.

18_{Po s´mierci Pawa Konrada oficyne przejea jego zona, Anna Konradowa. Odsprzedaa} j a w 1649 r. Janowi Wieczorkowiczowi. Z kolei po s´mierci Wieczorkowicza (1656) przedsie-biorstwo byo wasnos´ci a wdowy po nim, Anny. Prawdopodobnie od Anny Wieczorkowiczowej drukarnie naby Stanisaw Krasun´ski. Zob. D z i o k - S t r e l n i k, Bibliografia, s. 23-24; J u d a, Krasun´ski Stanisaw, s. 354.

19_{D z i o k - S t r e l n i k, Bibliografia, s. 26-27; M. J u d a, Konrad Pawe, w:}

Dru-karze dawnej Polski, t. I, cz. 2, vol. 1, s. 335-336 (tam tez bibliografia); t a z, Konradowa Anna, w: tamze, s. 340-341; t a z, Wieczorkowicz Jan, w: Drukarze dawnej Polski, t. I, cz. 2,

vol. 2: L-Z, Kraków 2000, s. 650-652.

20 _{Prognostyk z komety zosta wydany w formacie in quarto, liczy 18 nieliczbowanych} kart. Tekst wytoczono gównie szwabach a, a w czes´ci kursyw a i – sporadycznie – antykw a. Znajdujemy jeden ozdobny inicja (k. A₂: „N”). Dwie strony zostay ozdobione tymi samymi winietami utworzonymi z ozdobników (strona tytuowa; strona z wierszem na herb Leliwa Tarnowskich (k. [A₄ v]), jedna strona – winiet a innego kroju (u góry strony pocz atkuj acej was´ciwy tekst kazania, k. B). Winiety te byy uzywane jeszcze w drukach oficyny Pawa Konrada; zob. D z i o k - S t r e l n i k, Bibliografia, Ilustracje: tablica 25, od góry – wzór 5 oraz górna czes´c´ wzoru 1. Publikacja zawiera drzeworyt ukazuj acy herb Tarnowskich (na odwrocie karty tytuowej). Reprodukcja strony tytuowej Prognostyku z komety; zob.: D z i o k -S t r e l n i k, Bibliografia, Ilustracje – tablica 7; -Stare druki lubelskie 1630-1800. Katalog

wystawy, oprac. E. Kurpin´ska, M. oza, Lublin 2005, s. 44. Opis bibliograficzny: E s t r e

i-c h e r, Bibliografia polska, t. XXVIII, s. 57; D z i o k - S t r e l n i k, Bibliografia, s. 446. 21_{Zestawienie (niepene) prognostyków zob.: K. E s t r e i c h e r, Bibliografia polska,} t. XXV, wyd. S. Estreicher, Kraków 1913, s. 261-263 (tam tez wykazany Prognostyk autorstwa F. Sierakowskiego). Zob. tez: K r z y s z t o f i k, Studium z dziejów, s. 51-56 oraz passim; M. J a n i k, Polskie kalendarze astrologiczne epoki saskiej, Warszwa 2003, s. 183-190; por. np.: J. B a s i s t a, Anglia, s´wiat i gwiazdy. Obraz s´wiata i Anglii pierwszych Stuartów w

kalendarzach 1603-1640, Kraków 1994, s. 38-41.

22_{Prognostyki i kalendarze Jerzego Lemki (1585-1644) ukazyway sie w Lublinie w} okre-sie 1633-1638. Drukowaa je oficyna Pawa Konrada, a póz´niej wdowy Anny Konradowej; zob. D z i o k - S t r e l n i k, Bibliografia, s. 270-271, 539-540. Swe kalendarze i prognostyki J. Lemka publikowa tez w oficynach krakowskich; K. E s t r e i c h e r, Bibliografia polska, t. XXI, Kraków 1906, s. 162-164. Koleje zycia, dziaalnos´c´ (by m.in. burmistrzem Lublina) i twórczos´c´ J. Lemki ukaza Marian Chachaj, W kregu edukacji i twórczos´ci pis´mienniczej

ro-Z tego wzgledu tekst o. Fabiana by wówczas (jes´li chodzi o tytu) pewn 

a

rzadkos´ci 

a – i nowos´ci 

a – na lubelskim rynku wydawniczym. Dominikanin,

choc´ autor prognostyku, zastrzega sie jednak od razu, ze zadnym astronomem

ani astrologiem nie jest: „zadnej in arte astronomica” nie ma

„eksperiency-jej”, nie posiada tez „zadnego instrumentu do astrologijej”. Mimo to

odwaz-nie podejmuje temat („odwaz-nie moge sie sam swojej wydziwic´ s´miaos´ci, iz z

ro-zumem biegych astrologów bahy mój dowcip odwazyem sie w paragon

pu-szczac´”)

. Kryguje sie, jak zaleca retoryka, ale tez, choc´ nie wprost,

wska-zuje, ze jego prognostyk jest bardziej „teologiczny” – czy moze raczej

„kaz-nodziejski”, bo z ambony wygoszony – niz „astrologiczny”, przedstawia go

bowiem lektor teologii. Prognostyk o. Fabiana jest – podkres´lmy – z

formal-nego punktu widzenia drukowanym kazaniem (przygodnym), nie jest

nato-miast was´ciwym prognostykiem.

Autor prezentuje zagadnienie, przywouj 

ac wers: „Non turbetur cor

ves-trum neque formidet” – „Nie lekajcie sie i nie trwózcie sob 

a” – zaczerpniety

z Ewangelii Janowej (J 14, 27; por. J 14, 1), z perykopy na uroczystos´c´

Zesania Ducha S´wietego

. Sowa te stanowi 

a dla suchaczy swoiste

wska-zanie, jak 

a maj 

a przyj 

ac´ postawe wobec zjawiska, którego przesanie odkrywa

im prognostyk. Kazanie o. Sierakowskiego ma wymiar spoeczny (i w

pew-nym zakresie polityczny), jako takie mies´ci sie w dos´c´ szerokim nurcie

tema-tyki barokowego kaznodziejstwa i odznacza sie charakterystycznymi dla tegoz

kaznodziejstwa cechami

. Dzieko mozna zestawic´, ze wzgledu na

inspira-cje, poruszan 

a tematyke i miejsce powstania, z tekstem ujetym w formie

kazania, które napisa przebywaj 

acy czasowo w Lublinie – miedzy grudniem

1618 a marcem 1619 – jezuita Mateusz Bembus (ok. 1567-1645). Punktem

dziny Lemków, w: Lublin a ksi azka, red. A. Krawczyk, E. Józefowicz-Wisin´ska, Lublin 2004,

s. 136-145 (o kalendarzach Lemki s. 142-143); t e n z e, Lemka Jerzy, w: Sownik

biograficz-ny miasta Lublina, t. III, red. T. Radzik, A. A. Witusik, J. Zióek, Lublin 2009, s. 177-179.

23_{S i e r a k o w s k i, Prognostyk z komety, k. A} 2.

24 _{Tamze, k. B. Jakub Wujek fraze J 14, 27 oddaje nastepuj aco: „Niech sie nie trwozy} serce wasze ani sie leka”; Biblia w przekadzie Jakuba Wujka z 1599 r., wyd. J. Frankowski, Warszawa 1999, s. 2135.

25 _{M. B r z o z o w s k i, Teoria kaznodziejstwa (wiek XVI-XVIII), w: Dzieje teologii}

katolickiej w Polsce, t. II, cz. 1, s. 412-417 (oraz tamze, s. 398-427). Zob. tez: W. P a z e r a, Kaznodziejstwo w Polsce od pocz atku do kon´ca epoki baroku, Czestochowa 1999, s. 207-211;

K. P a n u s´, Zarys historii kaznodziejstwa w Kos´ciele katolickim, cz. 1: Kaznodziejstwo w Kos´ciele powszechnym, Kraków 1999, s. 276-283; cz. 2: Kaznodziejstwo w Polsce od s´red-niowiecza do baroku, Kraków 2001, passim; W. P a w l a k, Koncept w polskich kazaniach barokowych, Lublin 2005, s. 229-247; T. S z o s t e k, Kazanie, w: Sownik literatury staro-polskiej. S´redniowiecze. Renesans. Barok, red. T. Michaowska, przy udziale B. Otwinowskiej,

wyjs´cia jego rozwazan´ byo pojawienie sie komety w 1618 r.

Sierakow-skiemu utwór ten prawdopodobnie nie by znany.

W swych rozwazaniach o. Fabian przywouje frazy zaczerpniete zarówno

z Biblii

, jak tez z pism kilku autorów antycznych,

wczesnochrzes´cijan´-skich oraz – sporadycznie – s´redniowiecznych i nowozytnych

. Te

acin´sko-jezyczne cytaty zostay umiejetnie wplecione w tekst kazania, tak ze raczej

nie przeszkadzaj 

a pynnos´ci narracji. Materia faktograficzny, dotycz 

acy

zja-wiania sie komet i niezwyczajnie jasnych obiektów na niebie, zaczerpn 

a

dominikanin prawdopodobnie z dziea Baroniusza (i kontynuacji uozonej

przez Abrahama Bzowskiego) lub z polskiego tumaczenia Annales

ecclesias-tici, dokonanego przez Piotra Skarge

.

26_{Mateusz B e m b u s, Kometa to jest pogrózka z nieba na postrach, przestroge i}

upom-nienie ludzkie, wprowadzenie i opracowanie S. Baczewski przy wspóudziale A.

Nowickiej-Struskiej, Lublin 2009. Okolicznos´ci powstania dziea i jego charakter ukazuje we wprowadze-niu Sawomir Baczewski (tamze, s. 5-18); problematyke genologiczn a, retoryczn a i kulturow a przedstawia Anna Nowicka-Struska (tamze, s. 18-28). Tekst Bembusa zosta wydrukowany w 1619 r. w Krakowie u Andrzeja Piotrkowczyka (tamze, s. 109).

27_{W Prognostyku z komety przewazaj a – wykazane na marginesie stron – odwoania do} dwóch pocz atkowych rozdziaów Dziejów Apostolskich. Tak wiec znajdujemy kolejno: Dz 2, 3 (k. Bv); 2, 3; 2, 4 (k. C); 2, 3 (k. [C₃]); 2, 11; 2, 13 (k. [(C₃v]); 1, 7; 1, 9; 1, 26; 2, 1 (k. D₂ v); 2, 45 (k. [D₃v]); 2, 41; 2, 45 (k. [E₂v]). Ponadto Sierakowski siega do: J 14, 27 (k. B; oraz passim), k 22, 35 (k. E). Z ksi ag Starego Testamentu wykorzystuje: Jl 13, 1 (k. B₂); Ez 1, 16-20 (k. Cv; C₂); Za 3, 9 (k. C₂); Syr (Ecclesiasticus) 13, 25-13, 31 (k. C₂v).

28_{Znajdujemy frazy zaczerpniete – kolejno – z Seneki (De Clementia; Naturales}

quaestio-nes; F. Sierakowski, Prognostyk z komety, (k. [A₃], B₂), Arystotelesa (Meteorologica, I, 7; k. B₂v); Makrobiusza (Saturnalia, VII, 4; k. [B₃v]), Pliniusza (Naturalis historia, II, 106; k. [B₃v]), Tacyta Annales, 1; k. D), Kwintusa Kurcjusza (De gestis Alexandri Magni, 2; k. c₂). Pisarze wczesnochrzes´cijan´scy s a reprezentowani m.in. przez Epifaniusza z Salaminy

(Haere-ses, 78; k. [A₄]), Ambrozego (Expositio Psalmi 118; k. Bv; Dv; Expositio Evangelii secundum

Lucam, 9; k. D₂v), Bazylego Wielkiego (k. [3₃]), Leona Wielkiego (Epistulae, 84; k. [B₄]v]), Grzegorza Wielkiego (Homiliae; k. C), Laktancjusza (De opificio Dei, 5; k. Dv). Sierakowski cytuje takze Bernarda z Clairvaux (Epistola de caritate?; k. C₂v); Tomasza z Akwinu (Summa

theologiae, I, 11, 3; k. [C₃]). Znajdujemy równiez odnos´niki do dzie Eneasza Sylwiusza Picco-lominiego (Historia Bohemica, 64; k. A₂v); Antoninusa de Guevara (k. [A₃]; C), Alciata (An-drea Alciati, Emblematum Liber; k. C₂v); Sabellicusa (Marcantonio Coccio, Enneades sive

Rha-psodia historiarum; k. [C₃]) oraz kilku innych (k. [D₄v]; Ev). Odnos´nie do przywoywania tek-stów przez autorów barokowych kazan´ zob. uwagi, jakie poczyni Janusz Andrzej Drob, Trzy

zegary. Obraz czasu i przestrzeni w polskich kazaniach barokowych, Lublin 1998, s. 20-23.

29 _{Annales ecclesiastici a Christo nato usque ad Annum 1198 zostay w wersji, któr a} przygotowa Cesare Baronio (1538-1607), opublikowane w Rzymie w latach 1588-1607 i do-prowadzone do 1198 r. (t. I-XII). Kontynuacja opracowana przez Abrahama Bzowskiego (ok. 1567-1637) obejmowaa okres do 1535 r. i ukazywaa sie w Kolonii w latach 1616-1630 (t. XIII-XIX). Piotr Skarga (1536-1612) skróci i przeozy na polski dzieo Baroniusza. Adap-tacja dokonana przez Skarge ukazaa sie w Krakowie w 1603 r.; (Roczne dzieje kos´cielne [...]

Zasadnicz 

a tres´c´ swego Prognostyku poprzedzi o. Fabian listem

dedyka-cyjnym skierowanym do moznego czonka rodu Tarnowskich, Aleksandra

Gratusa

. Autor, nawi 

azuj 

ac do elementów herbu Leliwa, którym

pieczeto-wa sie ten ród – gwiazdy i sierpu ksiezyca – nie tylko wychwala zasugi

Tarnowskich i swego dobrodzieja (spodziewaj 

ac sie od niego kolejnych

do-brodziejstw), ale tez tworzy scenerie (sklepienie niebieskie, jasnos´c´ na niebie)

dla tematyki kazania

.

Tematyka ta niejako wynika ze zjawiska, które jest przedmiotem niniejszego

artykuu i które warto blizej okres´lic´. Jak wiadomo, zostao ono nazwane przez

o. Sierakowskiego komet 

a. Jest to zastanawiaj 

ace. W 1665 r. obserwowano

w Europie dwie komety. Pierwsza z nich bya widziana do 20 marca (pojawia

sie w listopadzie poprzedniego roku), kolejna od 27 marca do 20 kwietnia. Byy

one przedmiotem szczególnego zainteresowania ówczesnych astronomów, m.in.

Jana Heweliusza (1611-1687) i Stanisawa Lubienieckiego (1623-1675), zostay

tez przez nich opisane (dostarczaj 

ac materiau dla dociekan´ nad powstawaniem,

budow 

a i biegiem tych obiektów)

. Bior 

ac pod uwage te spostrzezenia, trudno

wybrane z rocznych dziejów Cezara Baroniusza). O tych trzech autorach zob.: C. K. P u l l

a-p i l l y, Caesar Baronius, Counter – Reformation Historian, Notre Dame 1975, s. 156-161, 174-176 oraz passim; M. D y n o w s k a, Bzowski Stanisaw, w: Polski sownik biograficzny, t. III, Warszawa 1937, s. 186-188; J. D u c h n i e w s k i, Bzowski, Bzovius Stanisaw, w: Encyklopedia katolicka, red. F. Gryglewicz, R. ukaszyk, Z. Suowski, t. II, Lublin 1985, kol. 1261-1262; J. T a z b i r, Piotr Skarga, szermierz kontrreformacji, Warszawa 1983, s. 100-112; t e n z e, Skarga Piotr, w: Polski sownik biograficzny, t. XXXVIII, Warszawa 1997-1998, s. 35-43.

30 _{Aleksander Gratus Tarnowski (po 1608 – po 1686; 1678?), syn Jana Gratusa i Anny} z Korniaktów. By kasztelanem kijowskim (od 1657) i starost a zarnowieckim – obydwie god-nos´ci zostay zaznaczone w adresie listu dedykacyjnego (S i e r a k o w s k i, Prognostyk

z komety, k. A₂), takze kasztelanem sandomierskim od 1669 r. Zob. Genealogia. Tablice, oprac. W. Dworzaczek, Warszawa 1959, tablica 95 (tu nie wymieniono godnos´ci starosty zarnowieckiego).

31 _{S i e r a k o w s k i, Prognostyk z komety, k. [A}

3]-[A4]. Dedykacje podsumowuje utwór Na herb starozytny Jas´nie Wielmoznych Ich Mos´ciów Panów Tarnowskich. Czytamy: „Przes´wietne (Ksiezyc, Gwiazda) co znacz a klejnoty? || Domu hrabiów z Tarnowa nader zacne cnoty || Te zawsze Niebu, swej Ojczyz´nie miej || Bez zadnego zac´mienia s´wiec a i s´wieciy” (tamze, k. [A₄v]).

32_{Joannes H e v e l i u s, Prodromus cometicus quo Historia cometae Anno 1664 exorti} [...] complectens [...] nec non Dissertatio de commetarum omnium [...], Gedani 1665; t e n-z e, Descriptio cometae anno aere Christ[ianae] 1665 exorti [...] cui addita est Mantissa

Prodromi Cometici [...], Gedani 1666; t e n z e, Cometographia, totam naturam cometarum

[...] hypotheseos exhibens [...], Gedanii 1668; Stanislaus L u b i e n i e c k i, Theatrum cometicum [...], Amstelodami [Amsterdam] 1668. Zob. tez: P. R y b k a, Heweliusz,

Warsza-wa 1989, s. 61-63, 146-149; D. K. Y e o m a n s, Komety od starozytnos´ci do wspóczesnos´ci

przypuszczac´, aby zjawisko, które spostrzezono nad Lublinem 24 maja 1665 r.,

byo komet 

a. Mies´ci sie ono jednak w definicji, któr 

a podaje autor Prognostyku.

Otóz dominikanin uwaza za komete – przywouj 

ac popularne opinie – kazd 

a

„niezwyczajn 

a jasnos´c´”, która „pokazuje” sie na niebie

. Rodzi sie zatem

pyta-nie: czym bya owa „niezwyczajna jasnos´c´” widziana nad miastem, skoro nie

nalezy jej  

aczyc´ z was´ciw 

a komet 

a?

Ze sk 

apych informacji, które zawiera Prognostyk, wynika, ze o Fabian

wyraz´-nie odróznia lubelskie prodigium od wspomnianych komet z 1665 r.

Dowia-dujemy sie, ze zjawisko to tworzyy „ogniste jezyki”

. Dominikanin nawi 

azuje

oczywis´cie do okres´lenia zawartego w Dziejach Apostolskich w opisie Zesania

Ducha S´wietego (Dz 2, 3). Mozna jednak s 

adzic´, ze stara sie oddac´ – posuguj 

ac

sie biblijn 

a fraz 

a – rzeczywiste elementy obserwowanej jasnos´ci

.

Przystepuj 

ac do wyjas´nienia znaczenia prodigium, o. Sierakowski czyni istotne

dla swych wywodów spostrzezenie. Wskazuje mianowicie, przywouj 

ac

przyka-dy, ze „nie zawsze z komet ze skutki pochodz 

a”. Tak wiec po czes´ci neguje

ugruntowane przekonanie (które m.in. zywi wspomniany Mateusz Bembus)

.

Jasnos´c´ nad Lublinem – kometa w szerokim rozumieniu tego sowa – nie tylko

nie zapowiada nieszczes´c´, które nastepoway po zjawieniu sie niektórych komet,

lecz przynosi skutki, „które ucieszyc´ i uweselic´ mog 

a” (tak wiec nie trzeba sie

trwozyc´; Non turbetur cor vestrum)

. Ten wniosek wysuwa dominikanin,

wy-chodz 

ac z zaozenia, ze sam ksztat i czas pojawienia sie dziwnego zjawiska nad

miastem wyraz´nie wskazuj 

a na to, jak winno sie je interpretowac´. Gosz 

ac swój

33_{S i e r a k o w s k i, Prognostyk z komety, k. B: „Ilekolwiek razy jaka na niebie} niezwyczajna pokazuje sie jasnos´c´, inakszego od ludzi nie miewa przezwiska tylko takie jako kometa”. I dalej (k. Bv): „Owo widze, nie upatruj a ludzie vim vocabuli, iz cometa a coma dictum, quia lumen instar comarum diffundit, i nie tylko te jasnos´c´, która in stella crinita pokazuje sie nazywaj a komet a ale wszelk a, byle tylko bya niezwyczajna, tak mianuj a”. acin´-skie frazy w tych fragmentach maj a swe z´ródo w Izydorian´skich Etymologiach (III, 70, 16-17, zob. wyzej przyp. 3).

34_{S i e r a k o w s k i, Prognostyk z komety, k. [B}

3]: „Niechze wam tedy de concordia civili minuciarz jaki czyni prognostyk z komet in Decembri et in Januario [1664, 1665 L. W.] bed acych, wzi awszy formularz z komety, która in Anno 1618 post occasum et ante ortum widziana bywaa”.

35_{S i e r a k o w s k i, Prognostyk z komety, k. A}

2: „gdy prognostyk z komety, która sie w dzien´ s´wi ateczny w ognistych jezykach pokazaa intentowaem dedukowac´”; takiez okres´lenie w innych miejscach tekstu. Sierakowski przytacza je takze w wersji acin´skojezycz-nej, k. D: „Tak tedy mówie, lubo sie ta kometa w ten dzien´ s´wi ateczny indispertitis linguis, w jezykach rozdzielnych pokazuje”; takze w innych miejscach dzieka.

36_{Te jasnos´c´ moga tworzyc´ seria duzej trwaj acych i przemieszczaj acych sie rozbysków} (deszcz meteorów? bolidów?).

37_{S i e r a k o w s k i, Prognostyk z komety, k. B}

2v. Por. B e m b u s, Kometa, s. 47-58. 38_{Tamze, k. B}

prognostyk, nawi 

azuje zatem do opisu Zesania Ducha S´wietego, szerzej – do

2 rozdziau Dziejów Apostolskich. Sierakowski traktuje lubelsk 

a „komete” jako

swoist 

a figure zjawiska zstepuj 

acego na Apostoów w dzien´ Piec´dziesi 

atnicy.

Interpretacja prodigium, któr 

a przedstawia, jest wiec – w zaozeniu –

interpreta-cj 

a duchow 

a. Autor podaje – mozna tak okres´lic´ – sensus spiritualis. Natomiast

sensus civilis w zasadzie nie jest – jak suchacze oczekiwali – przedmiotem

kazania

. Kaznodzieja jednak tego aspektu nie pomija (uciekaj 

ac sie m.in. do

figury praetermissio)

.

Wedle dominikanina, pierwszym przesaniem (niejako wywiedzionym ze

wspomnianego rozdziau Dziejów Apostolskich), jakie niesie lubelskie

pro-digium, jest zgoda: „naprzód z tej komety, która sie przy Zesaniu Ducha S´w.

pokazaa macie sie spodziewac´ concordiam, zgody” (por. Dz 2, 7-11;

42-47)

. Autor rozróznia dwa podstawowe rodzaje zgody. Wskazuje, ze moze

istniec´ ona miedzy ludz´mi, wiec w konsekwencji dotyczyc´ pan´stwa,

Rzeczy-pospolitej (adu w niej panuj 

acego): concordia civilis. Moze tez istniec´

con-cordia miedzy czowiekiem/ludz´mi a Bogiem

. Autor w zasadzie nie

podej-muje (id 

ac za swym zaozeniem) zagadnienia zgody w pan´stwie.

Rozprawia-nie o tego rodzaju przesaniu znaku wieszczego to bowiem zadaRozprawia-nie –

zazna-cza – astronomów i astrologów ukadaj 

acych prognostyki. Zdaje sobie

zara-zem sprawe z tego, ze suchacze woleliby, aby „prognostykowa de concordia

civili i jaka zgoda w Rzeczypospolitej naszej bedzie”. Tej zgody pragn 

a

.

A jakie mog 

a byc´ skutki utrzymuj 

acej sie niezgody w Rzeczypospolitej,

do-minikanin ukazuje – posuguj 

ac sie anafor 

a – w siedmiu alegorycznych

obra-zach (zo 

adek, ludzkie ciao, kamien´ tyrhenus, pek strza, owoc granatu,

gale-ra, kareta)

. To oczywis´cie aluzja do rozniecaj 

acej sie was´nie w maju

1665 r. wojny domowej (rokosz Jerzego Lubomirskiego)

.

39 _{Wyrazenia sensus spiritualis, sensus civilis nie wystepuj a w Prognostyku z komety;} zostay uzyte w niniejszym artykule w nawi azaniu do okres´lenia concordia civilis i jego rozu-mienia przez o. Sierakowskiego (k. [B₃]-[B₃v]).

40_{Zob. przyp. 44.} 41_{Tamze, k. [B}

3]; takze k. C oraz passim. 42_{Tamze, k. [B}

3], C. 43_{Tamze, k. [B}

3v]. 44 _{Tamze, k. [B}

3v]-[B4]. Ukazuj ac sytuacje rozdarcia w Rzeczypospolitej, Sierakowski przytacza fraze z Listu do Koryntian: „gdy sie teraz jeden ozywa: ego sum Apollo, drugi: ego

sum Cephe, jeden: ego sum Pauli, drugi: ego sum Christi” (por. 1 Kor 1, 12). St ad tez obawa o los pan´stwa: „Obawiaj ac sie, aby Rzeczypospolita nie wysza na zo adek, który dot ad wszystko dobrze trawi, póki w nim jest uniformis alimonia, ale jak wen´ róznych potraw i prze-ciwnych sobie nawalisz – gryzienie, kolki, wiatry cierpi i strawic´ tego nie moze” [to z Makro biusza Saturnaliów, 7, 4]. Obawiaj ac sie tego, aby Rzeczpospolita za tak a niezgod a nie obró-cia sie w zgnieego trupa, jako ciao ludzkie, które póty zdrowe, póki humory w zgodzie, ale

Zgoda miedzy ludz´mi a Bogiem – wieszczona, w porz 

adku duchowym, przez

jasnos´c´ nad Lublinem – ma byc´ efektem dziaania Ducha S´wietego. On to, bed 

ac

Mios´ci 

a,  

aczy – „dwie rzeczy rozdzielne kliji” – „serce ludzkie z Sercem

Bos-kim, wole ludzk 

a z wol 

a Bosk 

a”. Zatem uzdalnia, skania wole ludzk 

a do

podej-mowania dziaan´ zgodnie z wol 

a Boz 

a. Inaczej mówi 

ac: „czowieka do jednos´ci

z Bogiem Wszechmog 

acym sprowadza”

. Czowieka, który w wymiarze

du-chowym i cielesnym (serce – oczy) jest jakby rozproszony: jego uwaga, która

winna skupiac´ sie na Bogu, ulega rozproszeniu. Aby ukazac´ to zagadnienie, autor

Prognostyku przywouje fragment z Ksiegi Ezechiela (Ez 1, 16-20) i swois´cie go

interpretuje

. Formuuje tez pewn 

a w 

atpliwos´c´: „Ale rzecze kto: jakoz to ta

kometa, która sie pokazaa w dzien´ ten s´wi 

ateczny ma nam prognostykowac´

zgo-de – poniewaz sie pokazaa w jezykach rozdzielnych?”. Przeciez, jak wiadomo,

„od rzeczy rozdzielnych nie moze pochodzic´ jednos´c´, nie moze pochodzic´

zgo-da”

. Dominikanin rozwazaj 

ac te – pozorn 

a – trudnos´c´ wskazuje na

wydarze-nia Piec´dziesi 

atnicy: wiele jezyków – jednomys´lne przepowiadanie Apostoów

(„wszyscy unanimiter wielmozne sprawy Boze wymawiali”) – dziaanie jednego

jak te w niezgode id a – dusza odbiega, zywot ustaje a ciao zywe w zgnieego sie obraca trupa. Obawiaj ac sie, zeby Rzeczypospolita nie pogr aznea za niezgod a, jako tyrhenus kamien´, który póty po wierzchu pywa i uton ac´ nie moze, póki go w sztuczki nie potuczesz, a jak go w kamyki poamiesz tonie i na dno upada [to z Pliniusza Historii naturalnej, II, 106]. Obawia-j ac sie, zeby Rzeczpospolita nie wysza na to, jako kupa strza, których ogóem zamac´ niepo-dobna, a kazd a z osobna i podobna, i snadna, jako Anacharsis Tatarzyn powiedzia. Obawiaj ac sie, zeby Rzeczpospolita nie wysza na to, na co wychodzi granatowe jabko, które póki sie nie rozpuknie, póty trwa w cale, a jak go doz´rae j aderka rozsadz a, i samo gnije, i j aderka sie psuj a. Obawiaj ac sie, zeby Rzeczpospolita nie przysza na to, na co przychodzi armatna galera, która bezpiecznie po nawanos´ciach morskich pyn ac´ nie moze i na wyspy skaliste wpada, jezeli kupa galiatów wraz wraz wiosami wody nie sieka. Obawiaj ac sie, zeby Rzecz-pospolita nie wysza na karete, która póty bezpieczna, póki j a zgodliwe konie ci agn a, ale jak niesforne – obawiac´ sie ma wywrotu” (podkres´lenia  L. W.).

45 _{Zob. zwaszcza: W. K  a c z e w s k i, W przededniu wojny domowej w Polsce.}

Walka sejmowa lat 1664-1665, Lublin 1984; M. N a g i e l s k i, Rokosz Jerzego Lubomir-skiego w 1665 roku, Warszawa 1994; S. P  a z a, Rokosz LubomirLubomir-skiego, Kraków 1994.

46_{S i e r a k o w s k i, Prognostyk z komety, k. C; zob. tez przypis nastepny.} 47_{Tamze, k. C v-C}

2v. Podsumowuj ac czes´c´ rozwazan´ nad fragmentem Ksiegi Ezechiela, F. Sierakowski powiada: „Przez te koa Ezechielowe nie co innego rozumiem, tylko serca ludzkie, które ustawnie mys´lami róznemi in circuitu zostaj a, i tam, i sam taczaj a sie, do czego pomagaj a im oczy, których s a pene” (tamze, k. C₂). I dalej: „Koa, w których jest Duch S´wiety, zawsze sie skaniaj a do wykonania woli Boskiej i nie wracaj a sie do czynienia swojej” (tamze, k. C₂v).

48_{Tamze, k. [C} 3].

Ducha

. Prezentuje tez na kilku przykadach, ze „rzeczy rozdzielne i multa gdy

conveniunt in uno mog 

a jednos´c´ i zgode sprawic´”

. Tak zatem i owa jasnos´c´,

która sie ukazaa nad Lublinem „w rozdzielnych jezykach”, oznacza jednos´c´ 

zgode

.

Zjawisko  wedle prognostyku dominikanina, opieraj 

acego sie, jak

zazna-czono, na interpretacji 2 rozdziau Dziejów Apostolskich – niesie takze drugie

„pocieszne” przesanie. Oto mamy sie „spodziewac´ szczes´liwej odmiany

w pan´stwie”

. Choc´ autor (konsekwentnie) przedstawia sensus spiritualis

tej czes´ci przepowiedni, to nie pomija sensus civilis. Przywouje bowiem

alegorie ciaa ludzkiego jako pan´stwa: „ciao ludzkie jest to jedno pan´stwo,

jest to jedna monarchija”

. Porównanie nienowe

. W XVII stuleciu nada

mu szczególn 

a range Hobbes w swym Lewiatanie (1651)

. W polskim

pis´-miennictwie politycznym przed 1665 r. byo podstaw 

a kilku dzie (m.in. Jana

Januszowskiego)

, nawi 

azuje do niego równiez Piotr Skarga w jednym

z Kazan´ sejmowych (1597)

.

54 _{F. Sierakowski wskazuje, ze istnieje ono w Annales Tacyta (tamze). Zob. tez:} B. P f e i f f e r, Caelum et Regnum. Studia nad symbolik a pan´stwa i wadcy w polskiej literaturze i sztuce XVI i XVII stulecia, Zielona Góra 2002, s. 139150; J. K i l i a n´ c z y k

-Z i e b a, Czcionk a i piórem. Jan Januszowski w roli pisarza i tumacza, Kraków 2007, s. 152.

55_{T. H o b b e s, Lewiatan, czyli materia, forma i wadza pan´stwa kos´cielnego i}

s´wiec-kiego, Wprowadzenie, prze. Cz. Znamierowski, Warszawa 2005, s. 81-84; P f e i f f e r, Cae-lum et Regnum, s. 150-151; C. S c h m i t t, Lewiatan w teorii pan´stwa Thomasa Hobbesa. Sens i niepowodzenie politycznego symbolu, prze. M. Falkowski, Warszawa 2008 (Stuttgart

1938), s. 13-30.

56_{Dzieko Jana Januszowskiego (1550-1613) zatytuowane Wzór Rzeczypospolitej rz adnej do}

ciaa ludzkiego przystosowany, krótko spisany, zostao wydane w Krakowie w 1613 r.; K. E

s-t r e i c h e r, Bibliografia polska, s-t. XVIII, Kraków 1901, s. 480. Zob. P f e i f f e r, Caelum

et Regnum, s. 151-152; K i l i a n´ c z y k - Z i e b a, Czcionk a i piórem, s. 154-158. O

podobne-go rodzaju tekstach: S. H e r m a n n, Zywa postac´ Rzeczypospolitej. Studium z literatury

staro-polskiej XVI i 1 po. XVII w., Zielona Góra 1985; D. C. M a l e s z y n´ s k i, Alegorie Rzeczy-pospolitej w literaturze polskiej XVII-XVIII wieku, „Poznan´skie Studia Polonistyczne”. Seria

Litera-tury 1 (21) 1994, s. 11-33 (przedruk w: t e g o z, Czowiek w teks´cie. Formy istnienia wedug

literatury staropolskiej, Poznan´ 2002; P f e i f f e r, Caelum et Regnum, s. 153-154; M. G ó

r-s k a, Polonia – Rer-spublica – Patria. Perr-sonifikacja Polr-ski w r-sztuce XVI-XVIII wieku, Wrocaw 2005, s. 219-258; S. B a c z e w s k i, Szlachectwo. Studium z dziejów idei w pis´miennictwie

polskim, druga poowa XVI wieku, XVII wiek, Lublin 2009, s. 198-201.

Wroc-Sierakowski ukazuje najpierw – poniek 

ad modelowo – funkcjonowanie

rzeczypospolitej (sensus civilis), przyrównanej do organizmu ludzkiego.

Roz-poczyna od narzucaj 

acego sie niemal „naturalnie” zestawienia. Podkres´laj 

ac

znaczenie króla/gowy w „organizmie” pan´stwa, niedwuznacznie – choc´ nie

wprost – opowiada sie przeciwko ówczesnym rokoszanom. Nastepuj 

ace dalej

„komparacyje” mog 

a wydac´ sie nieco dziwaczne (rzeklibys´my: naci 

agane)

i niespójne czy tez nieusystematyzowane. Dominikanin zapewne nie kierowa

sie co do szczegóowych zestawien´ (pan´stwo – ciao ludzkie) jakims´

konkret-nym literackim wzorcem. Nasuway mu sie one niejako spontanicznie (por.

1 Kor 12, 12-31). Model, który przedstawi suchaczom, jest przede

wszyst-kim modelem funkcjonalnym, choc´ z „elementami” hierarchicznymi

(król/go-wa – poddani/uszy; „podtekst hierarchiczny” maj 

a porównania: szlachta,

ryce-rze/ramiona, rece – chopi/nogi). Dominikanin wskazuje nie tylko na

okres´lo-ne grupy, „organy” pan´stwa, które warunkuj 

a jego funkcjonowanie

(referenda-rze/oczy; jurys´ci/jezyk; szlachta, rycerze/ramiona, rece; chopi/nogi;

sekreta-rze/serce). Wspomina takze o dwóch kategoriach „czonków pan´stwa”, które

maj 

a charakter „miedzygrupowy” – nalez 

a do nich ci, którzy ponosz 

a

konsek-wencje tego funkcjonowania. Jedna z kategorii to uciskani i pokrzywdzeni

przez innych (mozna s 

adzic´, ze to gównie chopi, ale i chyba mieszczanie).

S 

a wiec oni jako wosy, którym „nozyce i brzytwa czesto dokucza, ba, i

cza-sem gwat cierpi 

a, gdy sie podczas i bez myda gol 

a”. Druga kategoria to

m 

adrzy, znosz 

acy „ciezary rzeczypospolitej”, przyrównani do kos´ci w ciele

ludzkim. Jedni zatem cierpi 

a z powodu niesusznego ucisku (wynikaj 

acego

z niedostatku adu spoecznego, braku harmonii w pan´stwie/ciele), drudzy zas´

z ca 

a s´wiadomos´ci 

a ponosz 

a zaszczytny ucisk – podatki?! – dla

podtrzyma-nia bytu rzeczypospolitej. Podstaw 

a trwania pan´stwa, jego spoiwem ludzkim,

jest „amor regis et regni”, jako szyja w ciele

.

Tak wiec wedug wykadni dominikanina, prodigium lubelskie przynies´c´

ma „szczes´liw 

a odmiane” czowiekowi/pan´stwu. Aby to uzasadnic´, o. Fabian

ukazuje sytuacje Apostoów po Wniebowst 

apieniu Chrystusa oraz po Zesaniu

Ducha S´wietego. Gdy bowiem Zmartwychwstay wst 

api do nieba, „organy”

pan´stwa/ciaa Apostoów jakby utraciy swoje przyrodzone was´ciwos´ci,

zdol-nos´c´ do wykonywania swych funkcji: „gowie nie stawao rozumu, oczy mg 

a

zaszy, uszy such straciy, jezyk sta sie niemowny, rece zdretwiay, nogi

aw–Warszawa–Kraków 1995, s. 68-72; S. O b i r e k, Wizja pan´stwa i Kos´cioa w kazaniach

ks. Piotra Skargi SJ, Warszawa 1994, passim.

58_{S i e r a k o w s k i, Prognostyk z komety, k. D-D}

2; inspiracj a byo zapewne dzieo Laktancjusza De Opificio Dei, zob. nizej Aneks.

osaby, kos´ci schney, serca truchlay, szyja ledwie gowe znosia”. Stao sie

tak, bo zabrako Dawcy Z

 ycia

. Przy Zesaniu Ducha S´wietego czonki

pan´stwa/ciaa Apostoów zostay niejako napenione zdrowiem i si 

a duchow 

a.

Tak 

a tez duchow 

a odmiane, duchowy vigor przynosi czowiekowi/pan´stwu

prodigium lubelskie

.

Jasnos´c´ nad miastem zapowiada jeszcze, wedle kaznodziei, „obfitos´c´

wszyt-kiego”; nie trzeba bedzie obawiac´ sie niedostatku. Sierakowski po raz kolejny

siega do Dziejów Apostolskich, aby to uzasadnic´. Oto po Zesaniu Ducha

S´wie-tego ci, którzy Go „przyjmowali i uwierzali, majetnos´ci i substancyje swoje

przedawali” (Dz 2, 44-45)

. Przyjmowali zatem dobrowolnie ubóstwo i

stawa-li sie przez to „najbogatsi” duchowo. Dominikanin obszernie rozwaza

zagadnie-nie ubóstwa, wskazuj 

ac na Pawa Apostoa, s´w. Franciszka i s´w. Dominika

.

Prodigium lubelskie przyniesie wiec dostatek duchowy: „ta kometa ma przynies´c´

wielk 

a obfitos´c´, wielkie dostatki tym wszytkim, którzy nic nie chc 

a miec´”

.

Ten bowiem, kto wyrzuca z serca swego resztki checi posiadania, „wielki, bujny

i obfity urodzaj zbierac´ moze”, urodzaj duchowy, ale niewykluczone, ze takze

materialny

. Bo i sensus civilis takze przewija sie w tym punkcie interpretacji

prodigium – „bo jako z wilgotnos´ci i z sonecznego ciepa nieomylny urodzaj

bywa, tak gdy przy tej komecie Spiritus S[anctus] est faecundans aquas et fons

59_{Tamze, k. D} 2. 60_{Tamze, k. [D}

3]: „bo jezeli gowie nie stawao rozumu, teraz po tej komecie przychodzi do siebie, kiedy przyjmuje virtutem supervenientis et super singulos sedentes Spiritus Sancti [por. Dz. 2, 2-3]. Jezeli oczy mg a pozachodziy, teraz bystrego nabed a wzroku, boc´ nie darmo w tej komecie de Patris lumine decorus ignis missus est, tylko zeby wiernych oczom praebeat

lumen. Jezeli uszy such straciy, teraz do swojej pory przyd a, gdy przy tej komecie repentino

sonitu Spiritus Sanctus venit [por. Dz. 2, 2]. Jezeli jezyk sta sie niemowny, teraz po tej

komecie wymowy nabedzie, boc´ nie darmo w tej komecie apparuerunt disperstitae linguae [Dz. 2, 3], tylko zeby verbis essent proflui Apostoowie Pan´scy. Jezeli rece zdretwiay, teraz po tej komecie czerstwe zostan a, kiedy przy Duchu S´w. Chrystus Jezus zesa im dona. Jezeli nogi osaby, teraz przy tej komecie umocnione zostaj a, bo sie stan a evangelizantium bona. Jezeli kos´ci schney, teraz vigor swój bed a miay, kiedy po tej komecie Duch S´w. aquas

faecun | k. [D₃v] | das. Jezeli serca truchlay, teraz po tej komecie ozyj a, gdy Spiritus

Paracle-tus adimplet corda. Na ostatek, gdy gowa i insze czonki w pan´stwie – w ciele ludzkim te

szczes´liw a odmiennos´c´ bior a i szyja, która jest miedzy niemi medium, nieomylnie od nich, jako

ab extremis tej szczes´liwej patronowac´ bedzie odmiennos´ci”.

61_{Tamze, k. [D} 3v]. 62_{Tamze, k. [D} 4]-Ev. 63_{Tamze, k. Ev.} 64 _{Tamze, k. Ev-[E}

2]. Sierakowski przy okazji tych rozwazan´ podaje przykad: „jako Chrystophorus Columbus na pewnej insule hiszpan´skiej posiawszy garstke tylko jeczmienia, sto wzi a snopów z os´ciami i z kosiem” (k. Ev).

vivus, kiedy jest lumen, ignis i ciepem swoim wszytko stworzenie rozgrzewa,

a cóz juz pewniejszego mamy sobie obiecywac´, jako to: ze po tej komecie

obfitos´c´ i dostatek wszytkiego bedzie, poniewaz Duch S´w. septiformis munere

przy niej zaraz przychodzi”

.

Kaznodzieja, podsumowuj 

ac, zaznacza, ze trzy „skutki”, które

przepowie-dzia z lubelskiej „komety”, mianowicie: zgoda miedzy ludz´mi a Bogiem,

szczes´liwa odmiana w pan´stwie/ciele ludzkim i obfitos´c´, juz sie stay – po

Piec´dziesi 

atnicy

. Mog 

a one byc´ udziaem wiernych takze teraz. Jes´li

bo-wiem z odpowiednim nastawieniem prosic´ bed 

a Ducha S´wietego, prognostyk

sie wypeni i dla nich

.

Tekst kazania, nieco chaotyczny w prezentacji tematu i argumentacji (pod

tym wzgledem góruje Kometa M. Bembusa), przynosi zatem suchaczom

nadzieje i rados´c´. Rózni sie od interpretacji pojawienia sie komety, jak 

a

przedstawi o. Bembus, uwydatniaj 

ac j 

a juz w samym tytule swego dzieka:

Kometa, to jest pogrózka na postrach, przestroge i upomnienie ludzkie.

Od-czytanie przez Sierakowskiego przesania, jakie niesie dziwna jasnos´c´ nad

Lublinem, mozna uznac´ takze za wdzieczn 

a ilustracje traktowania czasu

w kaznodziejstwie barokowym. Janusz Drob, zastanawiaj 

ac sie nad daj 

acym

sie uchwycic´ w kazaniach tego okresu zwi 

azkiem miedzy „czasem kosmosu

65_{Tamze, k. [E} 2]. 66_{Tamze, k. [E}

2]: „A gdy ja juz nie astrolabia ale ust moich do tego prognostyku zazy-wam alis´ci mi przychodzi wiadomos´c´, iz sie juz te wszytkie skutki, które zazy-wam prognostykuje, stay. Juz sie sta ten skutek, ze zgoda staa miedzy ludz´mi a Bogiem, albowiem zaraz po tej komecie okoo trzech tysiecy ludzi staneo, którzy porzuciwszy bawochwalstwa, serce swoje Bogu od|k. [E₂v]|dali; Conpuncti sunt corde et baptizati sunt et adpositae sunt in die illa

animae circiter tria milia [Dz. 2, 37, 41]. Juz sie sta i ten skutek: odmiana w pan´stwie,

w ciele ludzkim, albowiem owi Galilejczykowie loquebatur variis linguis magnalia Dei [por. Dz. 2, 11]. Juz sie sta i ten skutek: obfitos´c´ wszytkiego, albowiem zaraz niektórzy po tej komecie rozumieli, ze Apostoowie musto erant pleni [Dz. 2, 13]. Ale to pewniejsza, ze omnes

qui credebant choc´ vendebant possessiones et substantias suas – frangentes circa domos panem sumebant cibum cum exultatione [Dz. 2, 44 – 46]; toc´ w obfitos´ci, toc´ w dostatku, kiedy cum exultatione”.

67 _{Tamze, k. [E}

2v]: „Jezeli tedy i chcecie, nabozni moi, tych skutków po tej komecie doznac´, jezeli chcecie sumere cibum cum exultatione, zeby wam wszytkiego dostawao, wyrzu-cajciez afekt z serca waszego do chciwych dostatków, a smakujcie sobie i kontentujcie sie darami Duch[a] S´wietego. Jezeli chcecie miec´ odmiane w pan´stwie swoim, w ciele swoim ze zych naogów – pros´ciez Ducha S´w., aby u was mansionem uczyni. Jezeli chcecie zgode miec´ z Bogiem i zyczycie sobie concordiam civilem, jakoz wierze, ze zyczycie – pros´ciez Ducha S´w., aby On w to potrafi; jakoz nikt nie moze lepiej potrafic´ jako On, który jest amor. Pros´-cie, pros´Pros´-cie, padszy przed Majestatem Pan´skim i mówi ac: Veni Sancte Spiritus, reple tuorum

i przyrody a czasem historii Zbawienia”, wskaza, ze chodzi o „wiez´

seman-tyczn 

a, koherencje znaczenia, oraz o wiez´ [...] sympatyczn 

a”

. Tego

rodza-ju wiez´ mozna dostrzec w zestawieniu przez o. Sierakowskiego wydarzen´

Piec´dziesi 

atnicy z wydarzeniami, które dziej 

a sie w dniu uroczys´cie

upamiet-niaj 

acym Piec´dziesi 

atnice. Przesanie pyn 

ace z prognostyku dominikanina,

bed 

ac optymistyczne ma zarazem charakter praktyczny

. Uwalnia od leku

i wskazuje s´rodki, po które nalezy siegn 

ac´, aby doznac´ skutków zjawienia sie

„komety”.

68_{D r o b, Trzy zegary, s. 80; zob. tez s. 78-79, oraz passim.} 69_{Por. tamze, s. 80-81.}

ANEKS

Porównanie pan´stwa do ciaa ludzkiego zamieszczone w kazaniu Fabiana

Siera-kowskiego OP Prognostyk z komety, Lublin 1665, k. D-D

.

|D| Ciao ludzkie jest to jedno pan´stwo, jest to jedna monarchija; toc´ zda mi sie

komparacyj 

a

uczyni Tacitus miedzy ciaem ludzkim a miedzy monarchij 

a, gdy

po-wiedzia: est reipublicae corpus unius animo regendum

. I nie od rzeczy, bo jako

w pan´stwie i monarchijej jakiej jest król, bez którego zadn 

a miar 

a rzeczpospolita

zadna stac´ |Dv| nie moze, któremu nad wszytkich inszych nazacniejszych w

rzeczy-pospolitej mezów przynalezy maiestas i powaga, od którego caos´ci wszytkiego

zgromadzenia pochodzi caos´c´, z którego szczes´cia albo nieszczes´cia wynika

wszyt-kiego poddan´stwa succes, za którego szczes´liw 

a direkcyj 

a tak sie poddani powinni

obracac´, jako selenitropus za miesi 

acem, albo heliotropus za son´cem, kwiatek

– tak w ciele ludzkim jest jako król: gowa, za której zywotem wszytkim czonkom

przybywa zycia i za której dobrem wszytkiego dobra inszym ciaa dostaje czes´ciom;

sine membris aliquibus vivi potest, sine capite nullo modo, Laktancyjusz

powie-dzia

. Ambrozy takze s´w. w psalmie

mówi: Sublato capite corpus sine nomine

est, capite custodio vita integra, salus tota

est

. Do tychze zdania wi 

aze swoje

sentencyj 

a Plato: Caput est membrum corpus divinissimum, reliquarum membrorum

70 a _{W teks´cie: comparacy a.} b _kstalmie

c _tuta d _antmantis

Na marginesie: Tacit. 2 annal. Odsyacz nie jest prawidowy. Cytowana fraza zaczerpnieta z Tacyta Roczników (Annales) z ksiegi I, 12. Sowa te wypowiedzia Azyniusz Gallus. Zob. T a c y t, Roczniki, w: t e g o z, Dziea, tum. S. Hammer, t. I, Warszawa 1957, s. 74:

„pan´stwo jednym jest ciaem i dlatego jeden duch musi nim rz adzic´”.

71_{Selenotropus/selenotropium, w Sowniku Grzegorza Knapskiego (1621): miesiecznik.}

Heliotropus/heliotropium, ros´lina wspomniana przez Pliniusza (Naturalis historia, XXII, 29, 57);

w Polsce w XVI i XVII wieku: brodawnik, nawrot. Zob. E. M a j e w s k i, Sownik nazw

zoologicznych i botanicznych polskich [...] z synonimami naukowemi acin´skiemi, t. II (cz. 1-2),

Warszawa 1894-1898 [reprint: Warszawa 1983], s. 707 (selenotropium), 381 (heliotropium). F. Sierakowskiemu zapewne nie chodzio o konkretne ros´liny, lecz pewnie o blizej nieokres´lone, uwazane w „tradycyji uczonej” za pod azaj ace w kierunku blasku ksiezyca i son´ca.

72_{Na marginesie odsyacz: Lact. 6 9. Wspomniany autor to Laktancjusz (Lucius Coelius} Caecilius Firmianus Lactantius, ok. 250-330 r.). Cytowana fraza z dziea Laktancjusza De

opificio Dei (Patrologiae cursus completus. Series Latina, ed. J.-P. Migne [dalej cyt.: PL],

t. VII, Parisiis 1844, coll. 9-78; L a c t a n c e, L’ouvrage de Dieu Créateur, t. I, introduction, texte critique, traduction par M. Perrin (Sources chretiennes, t. 213), Paris 1974.

73 _{Na marginesie odsyacz: Ambr. In 118. Fraza z dziea s´w. Ambrozego (Ambrosius} Aurelius, ok. 339-397) In Psalmi David CXVIII Expositio (PL, t. XV, Parisiis 1845; Sermo

princeps, cui totum corpus connexum dii subesse et parere insserat

. Nie zawadzi

jeszcze i Laktancyjusowe drug 

a przypomnic´ sentencyj 

a: In summo caput esse

collo-catum, in quo esset regimen totius animantis

.

Ide dalej z komparacyj 

a ciaa ludzkiego do pan´stwa i monarchijej. Jako w

pan´-stwie s 

a referendarze, którzy wszytko panu opowiedaj 

a, cokolwiek godnego i

powin-nego do wiadomos´ci pan´skiej wiedz 

a – tak w ciele ludzkim s 

a oczy, których tez

powinnos´c´ Ambrozy s´w. opisa: Oculorum est officium nunciare ea quae |D

|

vide-rint

. Jako w pan´stwie s 

a poddani, którzy wszytko wykonewaj 

a, co im rozkaz 

a –

tak w ciele ludzkim s 

a uszy, które wszytkiego suchaj 

a, co kto mówi. Jako w

pan´-stwie s 

a viri eruditione praestantes, którzy

nam leges et disciplinas stanowi 

a – tak

w ciele ludzkim jezyk ten urz 

ad odprawuje. Jako w pan´stwie bywaj 

a oppressi et

iniuria affecti qui opem regis implorant – tak w ciele ludzkim s 

a wosy, które nieraz

skwierc 

a, gdy im nozyce i brzytwa czesto dokucza, ba i czasem

gwat cierpi 

a, gdy

sie podczas

i bez myda gol 

a. Jako w pan´stwie s 

a szlachta i rycerze, którzy

wszel-kiemu nieprzyjacielowi daj 

a odpór – tak w ciele ludzkim s 

a ramiona i rece, które

wszelkie uprzykrzenie od niego odganiaj 

a. Jako w pan´stwie s 

a chopkowie, agricole

qui victum omnibus ordinibus subministrant – tak w ciele ludzkim s 

a nogi, które

wszytkie na sobie ciaa ludzkiego trzymaj 

a czes´ci. Jako w pan´stwie s 

a ludzie m 

adrzy,

którzy ciezary znosz 

a rzeczypospolitej – tak w ciele ludzkim s 

a kos´ci, które carnem

fulciunt fragilem. Jako w pan´stwie s 

a sekretarze – tak w ciele ludzkim s 

a serca,

których nie widziemy. Na ostatek, jako w pan´stwie jest amor regis et regni, ex

quibus constat respublica – tak w ciele ludzkim jest szyja, która wszytko ciao z

gow 

a  

aczy. Owo zgoa nie od rzeczy wywioda sie rozumem

comparacia ciaa

ludzkiego z pan´stwem i z monarchij 

a.

W teks´cie z 1665 r. wyrazy: rzeczpospolita, respublica, zapisane zostay z

wiel-kiej litery. W transkrypcji wprowadzono znaki diakrytyczne wedle dzisiejszej

pisow-ni. Goski i, y oddano zgodnie z dzisiejszymi zasadami. Pisownie -ia, -ya,

sprowa-dzono do -ija, -yja.

74 e _ktory f_czaszem g_podczasz h_rozumiem

Bez odsyacza na marginesie. Cytat z Platona Timajosa, 44 d. Sierakowski przytacza go z tu-maczenia acin´skiego, dokonanego przez Chalcydiusza (Calcidius, IV w.) Wedug polskiego tumaczenia: [gowa] „Jest ona czes´ci a najbardziej bosk a i panuje w nas nad ca a reszt a. Do niej do aczyli bogowie takze, jako suge, cae ciao”; P l a t o n, Timajos. Kritias albo

Atlan-tyk, prze. P. Siwek, Warszawa 1986, s. 55.

75_{Na marginesie odsyacz: Lact. de opi. 5. Cytat z Laktancjusza De opificio Dei, V (PL,} t. VII, coll. 25); L a c t a n c e, L’ouvrage de Dieu Créateur, 5, 6, t. I, s. 134-135.

76_{Na marginesie: Ambr. in Psal. 118. Chodzi o dzieo s´w. Ambrozego (zob. wyzej przyp.} 73); cytat z: Sermo decimus sextus (PL, t. XV, coll. 1424).

BIBLIOGRAFIA Z´ róda

B e m b u s M.: Kometa to jest pogrózka z nieba na postrach, przestroge i upomnienie ludz-kie, oprac. S. Baczewski, A. Nowicka-Struska, Lublin 2009.

R u s z e l P.: Fawor niebieski pod czas szczes´liwej elekcyjej na Królestwo Polskie [...] Jana Kazimierza, króla szwedskiego miastu Lublinowi czasu gwatownego niebezpieczen´stwa od swawolnych Kozaków cudownym sposobem roku 1648 die 10 Novemb. od Boga pokazany, Lublin 1649.

S i e r a k o w s k i F.: Prognostyk z komety, która sie w dzien´ s´wi ateczny pokazaa, przez [...] uczyniony i w tenze dzien´ kazaniem z ambony ogoszony Roku Pan´skiego 1665 dnia 25 maja, Lublin [po 25 V 1665].

Opracowania

B r z o z o w s k i M.: Teoria kaznodziejstwa (wiek XVI-XVIII), w: Dzieje teologii kato-lickiej w Polsce, red. M. Rechowicz, t. II, cz. 1, Lublin 1975, s. 361-429.

C h a c h a j M.: W kregu edukacji i twórczos´ci pis´mienniczej rodziny Lemków, w: Lublin a ksi azka, red. A. Krawczyk, E. Józefowicz-Wisin´ska, Lublin 2004, s. 131-145.

D r o b J. A.: Trzy zegary. Obraz czasu i przestrzeni w polskich kazaniach barokowych, Lublin 1998.

Drukarze dawnej Polski, t. I (Maopolska), cz. 2 (Wiek XVII-XVIII), vol. 1: A-K, red. J. Piro-zyn´ski, Kraków 2000.

Dzieje Lublina. Próba syntezy, t. I, red. J. Mazurkiewicz [i in.], Lublin 1965.

D z i o k - S t r e l n i k I.: Bibliografia starych druków lubelskich 1630-1800, Lublin 1997. Genealogia. Tablice, oprac. W. Dworzaczek, Warszawa 1959.

G ó r s k a M.: Polonia  Respublica  Patria. Personifikacja Polski w pis´miennictwie pol-skim, druga po. XVI wieku, XVII wiek, Lublin 2009.

H e r m a n S.: Z ywa postac´ Rzeczypospolitej. Studium z literatury staropolskiej XVI i 1 po. XVII w., Zielona Góra 1985.

K i l i a n´ c z y k - Z i e b a J.: Czcionk a i piórem. Jan Januszowski w roli pisarza i tuma-cza, Kraków 2007.

K r z y s z t o f i k M.: Studium z dziejów kalendarzy astrologicznych XVII w. Almanachy Stanisawa Sawnikowica jako podstawa uogólnien´, Kraków 2010.

 o p a c i n´ s k i H.: Z czasów wojen kozackich. Przyczynki do dziejów Lublina z l. 1648-1655, „Przegl ad Historyczny” 9 (1909), s. 229-240.

P f e i f f e r B.: Caelum et Regnum. Studia nad symbolik a pan´stwa i wadcy w polskiej literaturze i sztuce XVI i XVII stulecia, Zielona Góra 2000.

S z c z u c k i L.: Andrzeja Dudycza rozwazania o roli komet, w: Biedni i bogaci. Studia z dziejów spoeczen´stwa i kultury ofiarowane B. Geremkowi w 60. rocznice urodzin, Warszawa 1992, s. 369-376.

W a d o w s k i J. A.: Kos´cioy lubelskie, Kraków 1907 [reprint: Lublin 2004].

Y e o m a n s D. K.: Komety od starozytnos´ci do wspóczesnos´ci w mitach, legendach i nau-ce, Warszawa 1999.

NON TURBETUR COR VESTRUM.

FATHER FABIAN ABOUT THE „COMET” SEEN IN THE LUBLIN SKY IN 1665

S u m m a r y

The article is devoted to the text of the sermon delivered by the Dominican Fabian Siera-kowski on the holiday of Pentecost in Lublin on 24 May 1665; its text was published in the same year. The subject of the sermon was the appearance of a strange light over Lublin on that day, that was defined as a „comet” (a meteor shower?). The phenomenon caused an alarm in the inhabitants of the town who were convinced that the „comet” would bring some disaster to the town. In his „Prediction from the Comet” Fabian Sierakowski shows that the prodigium forecasts happy events – but in the spiritual sense. He bases his prediction on an interpretation of Chapter Two of the Acts of the Apostles (Descent of the Holy Ghost). The text is an inte-resting example of Baroque homilies. The author sees a parallel between the events that occur-red on the day of Quinquagesima Sunday and on the feast of Pentecost in 1665. Sierakowski also refers to the situation of the Polish Republic (Jerzy Lubomirski's rebellion); among others, he presents an analogy between the state and the members of the human body.

Translated by Tadeusz Karowicz

Sowa kluczowe: Fabian Sierakowski OP, prognostyk, kometa 1665, Lublin XVII w., kazno-dziejstwo barokowe, pan´stwo – ludzkie ciao.

Key words: Fabian Sierakowski OP, prediction, comet 1665, Lublin in the 17thcentury, Baro-que homilies, the state – the human body.