PL ISSN 0419-8824
Ż Y C I E N A U K O W E
Konferencje na temat roli kobiet
w dziejach powszechnych
O r g a n i z a to r a m i o g ó ln o p o ls k ie j k o n f e r e n c ji n a u k o w e j n t.
Partnerka, matka, opiekunka —
status kobiety w dziejach powszechnych,
k t ó r a o d b y ła s ię 1 1 - 1 3 m a j a 19 9 8 r. w B y d g o s z c z y - - W i e l o n k u , b y li p r a c o w n ic y K a t e d r y W y c h o w a n ia W y d z ia łu P e d a g o g ik i i P s y c h o lo g ii W y ższej S z k o ły P e d a g o g ic z n e j w B y d g o sz c z y : p r o f . d r h a b . J u liu s z J u n d z i łł i d r h a b . K r z y s z to f J a k u b i a k — in ic j a t o r , n ie z w y k le z a a n g a ż o w a n y w je j s p r a w n y p r z e b ie g . O b r a d y o d b y w a ły się w O ś r o d k u W c z a s o w y m „ W r z o s ” w W ie l o n k u , m ie js c o w o ś c i o d d a lo n e j o d B y d g o s z c z y 0 150 k m , p o ł o ż o n e j w l a s a c h n a d Z a l e w e m K o r o n e w s k im , n a p o g r a n ic z u T u c h o ls k ie g o P a r k u K r a jo b r a z o w e g o . U d z i a ł w k o n f e r e n c ji z g ło s iło p o n a d s to o s ó b z 2 6 o ś r o d k ó w k r a jo w y c h i 3 z a g r a n ic z n y c h : z B ia ło r u s i, U k r a i n y i S ło w a c ji. U c z e s t n i k a m i b y li p r a c o w n ic y n a u k o w o - d y d a k t y c z n i z u n i w e r s y te tó w , u c z e ln i a k a d e m ic k ic h i P o ls k ie j A k a d e m i i N a u k .P ie r w s z y d z ie ń o b r a d b y ł w c a ł o ś c i p o ś w ię c o n y d z i e j o m k o b i e t y w s t a r o ż y t n o ś c i i ś r e d n io w i e c z u . P r z e d p o ł u d n i e m o d b y w a ły s i ę o b r a d y p l e n a r n e , p o p o ł u d n i u — w g r u p a c h d y s k u s y jn y c h .
W c z ę ś c i p l e n a r n e j r e f e r a ty w y g ło sili: p r o f . d r h a b . A n d r z e j M . T c h ó rz e w s k i (W S P w B y d g o s z c z y )
Wizerunek kobiety w Listach Apostolskich
; ks. p r o f . d r h a b . W in c e n ty M y s z o r ( A k a d e m i a T e o lo g ii K a to lic k ie j w W a r s z a w ie ) :Kobieta w chrześcijaństwie pierwszych wieków
(II-III wiek);
p r o f . d r h a b . J u liu s z J u n d z i łł (W S P w B y d g o s z c z y ):Strach i uwielbienie — męż
czyźni i kobiety w okresie rozkwitu Cesarstwa Rzymskiego;
p r o f . d r h a b . J a n I l u k ( U n iw e r s y te t w G d a ń s k u ) :Dziewice i wdowy w nauczaniu Ojców Kościoła;
p r o f . d r h a b . F r a n c is z e k M in c e r ( W S P w B y d g o s z c z y ):Kobieta a książka w dawnej Polsce. Od średniowiecza do Oświecenia;
p r o f . d r h a b . K a r o l in a T a rg o s z (P A N w K r a k o w ie ) :
Kobieta na wizerunkach i inskrypcjach
nagrobnych w Polsce w X V I-X V III wieku.
D r u g i d z ie ń o b r a d p l e n a r n y c h p o ś w ię c o n y b y ł d z ie jo m i s ta tu s o w i k o b ie ty w k r a ja c h s ą s ie d n ic h : n a B ia ło r u s i, U k r a i n ie o r a z w P o ls c e w c z a s a c h n a jn o w s z y c h . R e f e r a ty k o le jn o w y g ło sili: d o c . d r M ic h a ł D o b r y n i n ( U n iw e r s y te t w B r z e ś c iu n a B ia ło r u s i) :
Postać matki
w literaturze białoruskiej i jej rola w wychowaniu w X I X i X X wieku;
p r o f . d r h a b . W ło d z im ie r z K r a w ie c ( U n iw e r s y te t P e d a g o g ic z n y w T a r n o p o lu n a U k r a i n ie ) :Wychowanie kobiety-żony
1 matki w historii ukraińskiej szkoły i pedagogiki;
p r o f . d r h a b . R e g in a R e n z (W S P w K ie lc a c h ) :K o b ie ta w s p o łe c z e ń s tw ie p o l s k im w X X w ie k u ; ks. p r o f . d r h a b . J ó z e f W ilk : K o b ie ta - m a tk a w n a u c z a n iu K o ś c io ła k a to lic k ie g o .
D y s k u s ja o r a z w y s tą p ie n ia o s ó b z t e m a t a m i s z c z e g ó ło w y m i n a o k r e ś l o n e t e m a ty o d b y w a ły s ię w c z t e r e c h g r u p a c h z a g a d n ie n io w y c h w g o d z in a c h p o p o łu d n io w y c h .
S p o t k a n ie p ie rw s z e j g r u p y d y s k u s y jn e j: Ż o n a i m a t k a w r o d z in ie — id ea liz a c ja r ó l a p r a k ty k a o d b y ło s ię p o d k i e r u n k i e m p r o f . d r h a b . K a lin y B a r tn ic k ie j ( I H N P A N ). W 2 6 z g ło s z o n y c h w y s tą p ie n ia c h o m ó w io n o n a s t ę p u j ą c e z a g a d n ie n i a : p o t r z e b y i u w a r u n k o w a n ia s p o łe c z n e a p o s t u l o w a n e w z o ry o s o b o w e ż o n i m a t e k ; p r z y g o to w a n ie k o b i e t d o p e łn i e n ia r ó l r o d z in n y c h ; p o z y c ja ż o n y i m a t k i w r o d z in i e ; to p o s m a t k i w a u to b i o g r a f i a c h m ę ż c z y z n itp . P r o b le m a ty k ę t ę o m a w ia n o o d c z a s ó w s ta r o ż y tn y c h — d o w s p ó łc z e s n y c h , c z e g o p r z y k ła d e m m o ż e b y ć p ie r w s z y r e f e r a t: d r. H e n r y k a K o w a ls k ie g o ( U M C S ) : M a t k a i k a p ła n k a . K o b ie ta w religii r z y m s k ie j w o k re sie s c h y łk u r e p u b lik — i o s ta tn i: d r B e a ty P a ry s e w ic z ( K U L ) : W y c h o w a w c z a ro la m a t k i w e w s p ó łc z e s n e j r o d z in ie p o l s k ie j w św ie tle b a d a ń K a te d r y P e d a g o g ik i R o d z in y K U L . W y s tą p ie n ia z k o n ie c z n o ś c i z o s ta ły o g r a n ic z o n e d o 10 m i n u t i a u to r z y r e f e r a tó w z a p o z n a w a li z e b r a n y c h z g łó w n y m i te z a m i b a d a w c z y n i o r a z z w y n ik a m i i w n io s k a m i. P o d o b n i e p o s t a p i ł a d r u g a g r u p a z a g a d n ie n i o w a o b r a d u ją c a n t.: K o b ie ta w ż y c iu s p o łe c z n y m ; k o b ie ta a p o lity k a , p o d k i e r u n k i e m p r o f . d r h a b . K a r o l a P o z n a ń s k ie g o (W S P S — W a r s z a w a ) , w p r a c a c h k tó r e j u d z ia ł w z ię ło 34 u c z e s tn ik ó w . O m ó w io n o m .in .: m ie js c e k o b ie t w s p o łe c z e ń s tw ie — n o r m y p r a w n e i o b y c z a jo w e a r e a l ia ; n is k i p r e s t iż k o b ie ty w s p o ł e c z e ń s tw a c h i k u l tu r a c h o tr a d y c ji p a t r i a r c h a l n e j ; p o s t a ć k o b ie ty w r ó ż n y c h r o la c h s p o łe c z n y c h ; d o m in a c ję o p ie k u ń c z o ś c i w d z ia ła n ia c h p o r t r e t o w a n y c h k o b i e t ; r ó ż n e f o rm y p o lity c z n e j a k ty w n o ś c i k o b i e t o r a z f o r m y d y s k r y m in a c ji itp . R e f e r a ty , a r a c z e j ic h g łó w n e te z y , d o ty cz y ły c z a s ó w o d p r z e ł o m u e r y n o w o ż y tn e j — d o w s p ó łc z e s n o ś c i. P r z y k ła d e m m o ż e b y ć p ie r w s z e w y s tą p ie n ie m g r I r e n y D z ia ło w s k ie j: P o zy cja k r ó lo w y c h b o s p e r a ń s k ic h i ic h w p ły w n a ży c ie p o lity c z n e p a ń s tw a n a p r z e ło m ie e r i o s t a tn i e d r J a n i n y S iw o s z k o ( U G ) : W s p ó łc ze sn a k o b ie ta p o ls k a , j e j f u n k c j e i s ta tu s w o p in ii n a u c z y c ie li. N ie b r a k o w a ł o w te j g r u p i e w ą tk ó w f e m in is ty c z n y c h i s y lw e te k d z ia ła c z e k w a lc z ą c y c h o p r a w a d la k o b i e t , o d o s t ę p n a u n iw e r s y te ty , o p r a w o d o p r a c y , z a r o b k o w a n i a i n ie z a le ż n e g o b y tu .
T rz e c ia g r u p a d y s k u s y jn a , k t ó r a z a j ę ł a się t e m a te m : K o b ie ta w m y ś lis p o łe c z n o - filo z o fic z n e j, lic z y ła 14 u c z e s tn ik ó w , t o te ż ic h w y s tą p ie n ia n ie b y ły t a k d r a s ty c z n ie o g r a n ic z o n e c z a s o w o i z n a c z n ie s z c z e g ó ło w ie j o m a w ia n o n a s t ę p u j ą c e te m a ty : id e a liz u ją c y w p ły w p o g l ą d ó w f ilo z o f ic z n y c h n a s t a tu s k o b ie ty ; i d e o lo g ic z n e i p r o p a g a n d o w e w y k o rz y s ty w a n ie p o s t a c i k o b ie ty i t o p o s u k o b ie c o ś c i w n u r t a c h s p o łe c z n y c h i filo z o fic z n y c h ; z a p a tr y w a n ia filo z o f ó w n a r o lę k o b ie ty , z m i e n n o ś ć i c ią g ło ś ć ic h p o g l ą d ó w n a p r z e s t r z e n i w ie k ó w , o d c z a s ó w a n ty c z n y c h aż d o c z a s ó w w s p ó łc z e s n y c h itp ., c z e g o e g z e m p lif ik a c ją m o g ą b y ć r e f e r a ty : p ie rw s z y , p r o f . d r. h a b . L e s ła w a M o r a w ie c k ie g o (W S P R z e s z ó w ) : K o b ie ty n a m o n e ta c h a n ty c z n y c h i o s ta tn i m g r. P i o t r a Z w ie r z c h o w s k ie g o (W S P B y d g o s z c z ): I r e n a n ie c h c e iś ć d o d o m u . K o b ie ta w film ie s o c r e a lis ty c z n y m . O s ta t n ia , c z w a r ta g r u p a z a g a d n ie n io w a o m ó w iła te m a t: U c z e s tn ic tw o k o b ie t w e d u k a c ji — n a u c z y c ie lk i i u c z e n n ic e . L ic z y ła 16 d y s k u ta n tó w i m ia ł a m o ż n o ś ć s z e rs z e g o s p o j r z e n i a n a m o ż liw o ś c i e d u k a c y jn e k o b i e t u k i e r u n k o w a n y c h n a r ó ż n e c e le ż y c io w e . D y s k u to w a n o n a t e m a t p r y m a t u c z y n n ik ó w e m o c jo n a ln y c h w p o r t r e t o w a n i u k o b i e t w r o li o p ie k u n k i i n a u c z y c ie lk i; p o s t a c i w y b itn y c h n a u c z y c ie le k i ic h o s ia g n ię c ia e d u k a c y jn e ; s w o is to ś c i i o d r ę b n o ś c i e d u k a c y jn y c h d z ie w c z ą t itp . O b r a d y r o z p o c z ę ł o w y s tą p ie n ie p r o f . d r. h a b . J a n a H e llw ig a ( U A M ) : K s z ta łc e n ie d z ie w c z ą t w X I X w ie k u j a k o d ro g a d o e m a n c y p a c ji (n a p r z y k ła d z ie s z k ó ł ż e ń s k ic h w P o z n a n iu ) , a z a k o ń c z y ło — p h d r. J u r a j a S a t a n k a ( U M B , B a ń s k a B y s trz y c a n a
S ło w a c ji):
Wychowanie do małżeństwa i rodzicielstwa w szkołach średnich w Republice Słowacji,
p r e z e n t u j ą c e p r o g r a m i z a k r e s e d u k a c ji s e k s u a ln e j o r a z p r z y g o to w a n ia d o ż y c ia w m a ł ż e ń s tw ie i r o d z in i e w s z k o ła c h s ło w a c k ic h . W w ie lu r e f e r a t a c h , k o m u n ik a t a c h , w y s tą p ie n ia c h d y s k u s y jn y c h , r o z m o w a c h k u lu a r o w y c h z a is tn ia ły a k c e n ty f e m in is ty c z n e : ro z w ó j r u c h ó w k o b ie c y c h n a z ie m ia c h p o ls k ic h w o k r e s ie r o z b io r ó w , ic h p r o g r a m y i c e le o r a z w p ły w n a z m ia n y w s f e r z e o b y c z a jo w e j, m o d z ie , p o lity c e i k u l tu r z e ; w a lk a o p r a w o d o r o z w o ju u m y s ło w e g o k o b i e t , d o n a u k i, o ś w ia ty i k u ltu r y , w a lk a o p r a w o d o w y k s z ta łc e n ia i d o s t ę p n a u n iw e r s y te ty , j a k r ó w n ie ż d o w y k o n y w a n ia w y u c z o n e g o z a w o d u ; p o w s ta w a n ie n o w y c h s p e c ja ln o ś c i z a w o d ó w k o b ie c y c h o r a z z m i e n ia ją c y s ię s te r e o ty p w z o r u o s o b o w e g o k o b ie ty w p o s t r z e g a n iu s p o łe c z n y m , w s z tu c e , w o b y c z a ja c h , w s to s u n k a c h p r a w n o m a ją tk o w y c h . O m a w ia n o r ó w n ie ż a k ty w n o ś ć k o b i e t w ż y c iu p o lity c z n y m w o k r e s ie d w u d z ie s to le c ia , ic h w p ły w n a z m ia n y w u s ta w o d a w s tw ie , a p r z e d e w s z y s tk im w p r a w ie m a ł ż e ń s k im i r o d z in n y m ; k w e s tię d o m a g a n i a się p r z e z k o b ie ty p r a w a d o w y b o r u : s w e g o p a r t n e r a ż y c io w e g o , m a c ie r z y ń s tw a , z a w o d u i p r a c y z a r o b k o w e j. P o r u s z a n o r ó w n ie ż z ja w is k o „ o d m i e n n o ś c i k o b i e c e j ” , k t ó r ą s y s te m p a tr i a r c h a ln y u z n a ł j a k o p o d r z ę d n o ś ć , c o w s t e r e o t y p a c h m y ślo w y c h j e s t u t r z y m a n e d o ty c h c z a s . P o r u s z a n o r ó w n ie ż s p r a w y d o m in a c ji k o b i e t n a k i e r u n k a c h h u m a n is ty c z n y c h , p r a w n y c h i e k o n o m ic z n y c h u n iw e r s y te tó w p o ls k ic h , a k a d e m i a c h m e d y c z n y c h , w y ż sz y c h s z k o ła c h p e d a g o g ic z n y c h i r ó ż n e g o r o d z a j u w y ż sz y c h s z k o ła c h p r y w a t n y c h . O d p r z e s z ł o d w u d z ie s tu k ilk u la t lic z b a a b s o lw e n te k w y ż sz y c h u c z e ln i j e s t w ię k s z a o d m ę ż c z y z n z c e n z u s e m a k a d e m ic k im , a le w ż y c iu s p o łe c z n y m i p o lity c z n y m n a s ta n o w is k a c h k ie r o w n ic z y c h k o b i e t n i e w id a ć . Te s ą z a s tr z e ż o n e d la m ę ż c z y z n , k o b i e t o m p o z o s ta w ia się f u n k c je p o d r z ę d n e , p o m o c n ic z e , u s łu g o w e lu b c o n a jw y ż e j „ a s y s te n tk i d y r e k t o r a ” , c o z o s t a ł o u z n a n e z a n o r m ę w ż y c iu z a w o d o w y m . „ I m w y ż sz y s z c z e b e l w ła d z y — ty m m n ie j k o b i e t , a n a s a m y m s z c z y c ie n ie m a ic h w c a le ” — te s ło w a p a d a ł y n ie ty lk o z u s t k o b ie t, c h o c ia ż g łó w n y m c e l e m k o n f e r e n c ji b y ło o m ó w ie n ie t r z e c h p o d s ta w o w y c h , w c ią ż a k tu a ln y c h r ó l k o b ie ty ja k o p a r t n e r k i , m a t k i i o p ie k u n k i w d z ie ja c h s p o łe c z n y c h . P r o b l e m a t y k a p o r u s z a n a w r e f e r a t a c h o r a z d y s k u s ja c h , ty c h o fic ja ln y c h , a z w ła s z c z a k u lu a r o w y c h , p r z y b ie r a ł a c z a s a m i s iln e a k c e n ty e m o c j o n a l n e , i t o n i e ty lk o w w y s tą p ie n ia c h k o b i e t , a p r z e d e w s z y s tk im m ę ż c z y n , m ło d s z y c h w ie k ie m , ś w ia d o m y c h h is to r y c z n e j k rz y w d y te j p o ło w y s p o łe c z e ń s tw a , d z ię k i k t ó r e m u o n o i s tn ie je i z a c h o w a ło s w o ją k u l tu r ę , tr a d y c je n a r o d o w e , m o w ę o jc z y s tą , w ia r ę k a to lic k ą i o d ż y ło p o p r z e s z ł o 1 2 0 - le tn ie j n ie w o li. „ D a w n o s k o ń c z y łb y m z P o la k a m i — p o w ie d z ia ł B is m a r c k p o f ia s k u K u l t u r k a m p f u — g d y b y n ie ic h k o b i e t y ” . To o n e z e s w o ic h d o m ó w u tw o r z y ły t w ie r d z e p o ls k o ś c i, o k t ó r e ro z b iły s ię p la n y g e r m a n iz a c y jn e i ru s y f ik a c y jn e z a b o r c ó w , o c z y m m ó w iła w s w o ic h r e f e r a c i e p r o f . d r h a b . R e g in a R e in z . P o d s u m o w u ją c p r o g r a m K o n f e r e n c j i i m n o g o ś ć z g ło s z o n y c h r e f e r a tó w , n a le ż y p o d k r e ś l ić d o m in a c ję t e m a tó w s ta r o ż y tn y c h n a d n o w o c z e s n y m i. P o w ta r z a ją c y s ię w ą t e k s ta r o ż y tn y w d w ó c h s e k c ja c h j e d n o c z e ś n i e u n ie m o ż liw ia ł z a i n t e r e s o w a n y m ty m o k r e s e m w y s łu c h a n ie w y s tą p ie ń i d y sk u s ji. P r o b l e m a t y k ę s ta r o ż y tn ą , n ie z w y k le c ie k a w ą i b o g a tą , j a k k ry ty k o w a li n ie k tó r z y , n a le ż a ł o u ją ć w j e d n e j , o d d z ie ln e j s e k c ji, p o d o b n i e j a k o k r e s ś r e d n io w ie c z a i c z a s ó w n o w o ż y tn y c h . T a k ie b y ło z d a n i e j e d n y c h d y s k u ta n tó w , w y p o w ia d a n e w p o d s u m o w a n i u , n a t o m ia s t z d a n i e m in n y c h — u ję c ie p r o b l e m a t y k i t e m a ty c z n ie p o z w a liło n a ś l e d z e n ie je j r o z w o ju , z m i a n i p r z e k s z t a ł c e ń , g d y ż „ w s z y s tk o , c o j e s t, w y r a s ta z te g o , c o b y ł o ” i „ ju ż s t a r o ż y t n i G r e c y ” lu b „ s ta r o ż y tn i R z y m i a n ie ” m y ś le li, p o s tr z e g a li, m ó w ili i o d c z u w a li p o d o b n i e . T y lk o s te r e o t y p s p o łe c z n y k o b ie ty p o z o s t a ł p r a w ie b e z z m ia n y , a p o c z ą tk ó w je g o u w a r u n k o w a ń n a le ż y s z u k a ć w s ta r o ż y tn o ś c i.O r g a n i z a to r z y z a p o w ie d z ie li d r u k r e f e r a tó w w p e łn y m ic h b r z m i e n i u w o s o b n y m w y d a w n ic tw ie s ta n o w ią c y m p o k ł o s i e te j u d a n e j i c ie k a w e j k o n f e r e n c ji. P o s u n ę ł a o n a z n a c z n ie n a p r z ó d s t a n w ie d z y i b a d a ń n a d p r o b l e m a t y k ą d o ty c z ą c ą k o b i e t , w P o ls c e d o t ą d z a n i e d b a n ą , i s tw o r z y ła s p r z y ja ją c ą a tm o s f e r ę d la r o d z ą c e g o s ię r u c h u k o b ie c e g o . C z a s ju ż , b y p o ję c ie „ f e m in iz m ” p r z e s t a ło b y ć t e m a t e m d rw in i le k c e w a ż e n ia b a d a c z y .
*
O g ó l n o p o l s k a k o n f e r e n c ja k o b ie c a „ Z n o w u O n e ” z o s t a ł a z o r g a n i z o w a n a w K a to w ic a c h 4 - 5 l is to p a d a 1 9 9 8 r. z o k a z ji 50. r o c z n ic y u c h w a le n ia D e k l a r a c j i P r a w C z ło w ie k a . J e j o r g a n i- z a t o r a m i - s p o n s o r a m i b y li: F u n d a c ja im . S. B a to r e g o , B i u r o H a n d l o w o - P r a w n e J .A .R ., „ E r i s ” , Z e p t e r , C e n t r a l n e T o w a rz y s tw o L e a s in g o w e , M K „ C a f e ” , G ó r n o ś lą s k i B a n k G o s p o d a rc z y , A g e n c ja R e k la m o w a „ N o v u m ” o r a z B i b li o t e k a Ś lą s k a , k t ó r a u d z ie liła s a li k o n f e r e n c y jn e j w n o w o w y b u d o w a n y m g m a c h u p r z y p l. R a d y E u r o p y . I n i c j a t o r k ą s p o t k a n ia , o r g a n iz a t o r k ą i d u s z ą c a łe j im p r e z y b y ła D o r o t a S ta s ik o w s k a - W o ź - n ia k , d z ie n n i k a r k a , p i s a r k a , r e d a k t o r n a c z e ln a k w a r t a l n ik a h u m a n is ty c z n e g o „ W y ra z y ” . C e l e m k o n f e r e n c ji b y ło p o d s u m o w a n i e s t a tu s u s p o łe c z n e g o k o b i e t o r a z ic h s y tu a c ji p o lity c z n e j, p r a w n e j, e k o n o m i c z n e j, z d r o w o tn e j i k u l tu r a l n e j w ś w ie tle D e k l a r a c j i P r a w C z ło w ie k a u c h w a lo n e j p r z e z Z g r o m a d z e n i e O g ó l n e O N Z , k tó r e j P o ls k a j e s t s y g n a ta r iu s z e m i k tó r e j z a ło ż e n ia z o b o w ią z a ła się w p r o w a d z a ć w ży cie.N a k o n f e r e n c ji s p o tk a ły się k o b ie ty z r ó ż n y c h ś r o d o w is k s p o łe c z n y c h , w y k s z ta łc e n ia n a o g ó ł w y ż s z e g o , r ó ż n y c h z a w o d ó w , p o c h o d z ą c e z w ie lu r e g io n ó w , d z ia ła c z k i o r g a n iz a c ji — n ie ty lk o k o b ie c y c h , p r a c o w n ic e n a u k o w e u n iw e r s y te tó w i s z k ó ł a k a d e m ic k ic h , s tu d e n tk i , k o b ie ty s u k c e s u i k o b ie ty b iz n e s u , d z ie n n ik a rk i, r e d a k to r k i, a k to r k i i a rty s tk i ró ż n y c h p ro fe s ji. Z a m i a r e m b y ło p o k a z a n ie w 3 2 r e f e r a t a c h n a u k o w y c h , w y s tą p ie n ia c h p a n e lo w y c h i d y s k u s ja c h ( o f ic ja l n y c h i k u lu a r o w y c h ) , w j a k i m s t o p n i u z o s ta ły z r e a li z o w a n e z o b o w ią z a n ia p o ls k ie g o r z ą d u w o b e c k o b i e t p o p o d p i s a n iu D e k l a r a c j i P r a w C z ło w ie k a . D r u g i m w a ż n y m t e m a t e m b y ł ru c h k o b ie c y w P o ls c e i je g o w a lk a z is tn ie ją c y m s t e r e o t y p e m w iz e r u n k u k o b ie ty i w y p r a c o w a n ie n o w e g o w z o r u o s o b o w e g o w z m ie n ia ją c y m s ię ś w ie c ie w s p ó łc z e s n y m . W s p o t k a n iu w z ię li u d z ia ł r ó w n ie ż m ę ż c z y ź n i, k tó r z y z a b i e r a l i g ło s ty lk o p o d c z a s d y s k u s ji k u lu a r o w y c h . W c z a s ie o b r a d z a s to s o w a n o w y p r ó b o w a n ą j u ż m e t o d ę ł ą c z e n ia r e f e r a t ó w i w y s tą p ie ń n a u k o w y c h , p u b lic y s ty c z n y c h z p r e z e n ta c ja m i p o e ty c k o - li t e r a c k i m i , d y s k u s ja m i p a n e lo w y m i, r o z m o w a m i, p y t a n i a m i itp . P r o g r a m k o n f e r e n c ji o b e jm o w a ł 6 c z ę ś c i te m a ty c z n y c h : p r a w n ic z ą , m a c ie r z y ń s k ą , s p o ł e c z n ą , d y s k u s ję p a n e l o w ą p t . : K o b i e ty s u k c e s u , o d r ę b n ą c z ę ś ć n a u k o w o - b a d a w c z ą : K o b i e ty n a Ś l ą s k u i a k a d e m i c k o - f e m in i s ty c z n o - s p o łe c z n ą . K o n f e r e n c j ę u r o z m a ic a ł r e c i ta l w o k a ln y M a r i i M e y e r — a r ty s tk i z T e a tr u R o z ry w k i w C h o r z o w ie o r a z „ Z j a z d c z a r o w n ic n a Ł ysej G ó r z e ” — czy li w ie c z o r e k p io s e n k i, p o e z j i i r o z ry w k i w w y k o n a n iu a k to r e k : S ylw ii W o jta r e k i A n n y G lin k i.
„ Z n o w u O n e ” — h a s ło k o n f e r e n c ji w z ię ło s ię s tą d , ż e b y ło t o j u ż d r u g ie s p o t k a n ie k o b ie t p o ś w ię c o n e p r o b l e m a t y c e k o b ie c e j. P ie r w s z e o d b y ło s ię w 1 9 9 7 r. p o d h a s ł e m „ O n e ” .
K o n f e r e n c j ę o tw o r z y ła D o r o t a S ta s ik o w s k a , k t ó r a w s w o im p r z e m ó w i e n i u u ż y ła p o ję c ia „ k o b i e t a ” j a k o „ d r u g a p ł e ć ” , „ ta d r u g a ” , „ t a i n n a ” . „ O n a — m a j ą c a w p r z e s z ł o ś c i r o z m a i t e k o n o t a c j e : O n a — k a p ł a n k a , c z a r o d z i e j k a , w r ó ż k a ; m a t k a , ż o n a , k o c h a n k a , c ó r k a , s i o s t r a . O n a — s t w o r z o n a d o d a w a n i a i d b a n i a , w d z i ę c z n a i p o k o r n a s ł u g a , z r a d o ś c i ą p o ś w i ę c a j ą c a s ię i n n y m . O n a — t a , k t ó r a d a j e ż y c ie , tw o r z y , w y c h o w u je , s y m b o l d o b r o c i , d e li k a
t-n o ś c i ; c h iń s k ie
yin
z k o s m i c z n e j p a r yyin-yang,
p l a t o ń s k a p o łó w k a , m a g ic z n a n o s ic ie lk a k o s m ic z n e j m o c y ” . A l e j e s t i n n a O n a : „ w y s tę p n a E w a , o b ł u d n a , g łu p ia , p r z e z k t ó r ą r o d z a j lu d z k i z o s ta ł w y p ę d z o n y z r a ju . S y m b o l g r z e c h u , s e k s u , d e s tr u k c ji, z e p s u c ia , d e z o r g a n iz a c ji; c z a r o w n ic a , w ie d ź m a , s z p ie g , z d r a jc z y n i, k o b i e t a f a ta ln a , n is z c z y c ie lk a ” . I j e s z c z e i n n a O n a : „ ta b ita , p o g a r d z a n a , w y ś m ie w a n a , g w a łc o n a , w y k o rz y s ty w a n a , o d s u w a n a , d r ę c z o n a , s ła b a , z a le ż n a . O n e — t o m y w s z y s tk ie — z a k o ń c z y ła s w o je w y s tą p ie n ie D . S ta s ik o w s k a , b o b e z w z g lę d u n a to , czy t e g o c h c e m y , czy n ie , w s z y s tk ie j e s te ś m y k o b i e t a m i ” . N a s t ę p n ie o d c z y ta n o lis t o d a m b a s a d o r Z o f ii K u r a to w s k ie j, k t ó r a z w a ż n y c h p o w o d ó w n ie m o g ła o s o b iś c ie p r z y b y ć n a s p o t k a n ie . W liś c ie z a z n a c z y ła , ż e b ę d ą c w A f r y c e i n te r e s u j e się t a m te js z y m r o z w o je m r u c h u k o b ie c e g o , k tó r y m im o d z ie lą c e j o d le g ło ś c i, o d r ę b n e j tra d y c ji, k u ltu r y , p o z io m u ż y c ia , b o r y k a s ię z ty m i s a m y m i p r o b l e m a m i , c o w P o ls c e : w a lc z y o s z e r o k i u d z ia ł k o b ie t w k a ż d e j d z ie d z in ie ż y c ia s p o łe c z n e g o , r o d z in n e g o , k u l tu r a l n e g o , „ b o n ie m a p o w o d u , a b y j a k o ś ć i r a d o ś ć ż y c ia z a l e ż a ła o d p ł c i ” .S z c z e g ó ło w ą c z ę ś ć p r o g r a m u r o z p o c z ę t o o d z a g a d n ie ń p r a w n y c h . R e f e r a t
W 50 rocznicę
uchwalenia Deklaracji Praw Człowieka
w y g ło s iła W a n d a N o w ic k a ( F e d e r a c ja n a R z e c z K o b ie t i P l a n o w a n ia R o d z in y ) w k o n t e k ś c i e r e a liz a c ji z o b o w ią z a ń r z ą d u p o ls k ie g o w d z ie d z in ie „ P r a w a k o b i e t — p r a w a m i c z ło w ie k a ” . N ie s te ty , P o ls k a n ie d o tr z y m u je z o b o w ią z a ń m ię d z y n a r o d o w y c h i s t a n d a r d ó w w p o lity c e p a ń s t w a w o b e c k o b ie t, k tó r y c h p r a w a s ą n a k a ż d y m k r o k u ł a m a n e i le k c e w a ż o n e . P r z y k ła d e m te g o j e s t d e c y z ja m in i s t r a z d r o w ia w s p r a w ie c o f n ię c ia d o ta c ji n a ś r o d k i a n ty k o n c e p c y jn e , c o św ia d c z y o le k c e w a ż e n iu k w e s tii z d r o w o tn y c h k o b ie t i n i e p o c z u w a n i u s ię d o o d p o w ie d z ia ln o ś c i z a ic h z d r o w ie . Z g o d n ie z e s t a n d a r d a m i z a w a r ty m i w D e k l a r a c j i P r a w C z ło w ie k a n a r u s z a t o p r a w a k o b i e t d o z d r o w ia , w y b o r u m a c ie r z y ń s tw a o ra z d y s k r y m in u je z e w z g lę d u n a p łe ć . W P o ls c e z o s ta ł z lik w id o w a n y U r z ą d d o S p r a w K o b ie t i R o d z in y , k tó r y z o s t a ł u tw o r z o n y j a k o r e a liz a c ja z o b o w ią z a n ia r z ą d u p r z y ję te g o w c z a s ie I I I Ś w ia to w e j K o n f e r e n c j i w S p r a w a c h K o b i e t w N a i r o b i w 19 8 5 r. P o w o ła n y z a m ia s t n ie g o U r z ą d P e ł n o m o c n i k a R z ą d u d o S p r a w R o d z in y , p o d k ie r o w n ic tw e m m ę ż c z y z n y , n ie o b e jm u je s w o im z a s ię g ie m s p r a w w s z y s tk ic h k o b i e t , a k w e s tie d o ty c z ą c e ic h s p r a w s ą r o z p a tr y w a n e w y łą c z n ie w k o n t e k ś c i e ro d z in y . W P o ls c e ż y je k ilk a m ilio n ó w k o b ie t — p o z a r o d z in ą — s ą to w d o w y , r o z w ó d k i, o s o b y s a m o tn e itp . O n e s ą w ię c w y łą c z o n e s p o d o p ie k i p a ń s tw a . K ra jo w y P r o g r a m D z i a ł a ń n a r z e c z K o b i e t p r z y ję ty p r z e z R a d ę M in is tr ó w 2 9 k w ie tn ia 1 9 9 7 r. n ie j e s t w d r a ż a n y , a r z ą d o w y P r o g r a m P r z e c iw d z ia ła n ia P r z e m o c y w R o d z in ie z o s t a ł z a w ie s z o n y . P e ł n o m o c n i k R z ą d u d o S p r a w R o d z in y — K a z im ie r z K a p e r a u tr z y m u je , ż e w P o ls c e ż a d n e j p r z e m o c y n ie m a , g d y ż „ p o ls k a r o d z in a s ię k o c h a ” , n ie m a w ię c p o t r z e b y u c h w a la n ia u s ta w y b i o r ą c e j w o b r o n ę m a l t r e t o w a n e k o b ie ty . W P o ls c e w y s tę p u je d y s k r y m in a c ja k o b i e t w s f e r z e z a t r u d n ie n i a : w ś r ó d k o b i e t w y s tę p u je z n a c z n e b e z r o b o c ie s ię g a ją c e 3 0 % , m im o ż e k o b ie ty są n a o g ó ł le p ie j w y k s z ta łc o n e . W o f e r t a c h n a r y n k u p r a c y z e z w a la s ię n a o g ło s z e n ia a d r e s o w a n e d o o k r e ś lo n e j p łc i, n a o g ó ł d o m ę ż c z y z n . P rz y z a t r u d n i a n i u k o b ie t p r z e p r o w a d z a s ię te s ty c ią ż o w e w ś r ó d k a n d y d a t e k d o p r a c y , c o j e s t n a r u s z e n i e m D e k l a r a c j i P r a w C z ło w ie k a . W y c o f a n ie d o p ł a t d o ś r o d k ó w a n ty k o n c e p c y jn y c h z j e d n e j , a d e le g a liz a c ja a b o r c ji z d r u g ie j s tro n y , p o z b a w iło k o b ie ty w P o ls c e p r a w a d o d e c y z ji w s f e r z e p r y w a tn e j, z m u s z a j e d o n ie c h c ia n e g o m a c ie r z y ń s tw a , c z ę s to w y w o ła n e g o g w a łte m lu b p r z e m o c ą s e k s u a ln ą . T e m a t p r a w k o b i e t r o z w in ę ła r ó w n ie ż U r s z u l a N o w a k o w s k a ( C e n t r u m P r a w K o b ie t) w r e f e r a c i ePrawa kobiet — prawami człowieka,
w y k a z u ją c n a k o n k r e tn y c h p r z y k ła d a c h , ż e w P o ls c e p r a w a k o b i e t s ą ł a m a n e , l e k c e w a ż o n e , d y s k r y m in o w a n e w k a ż d e j d z ie d z in ie ży c ia, m im o p o d p i s a n ia p r z e z p o ls k i r z ą d D e k l a r a c j i P r a w C z ło w ie k a b io r ą c e j p o d o p ie k ę is to tys ła b s z e . W y s tę p u je i n a s ila s ię f e m in iz a c ja b ie d y , p r z y c a łk o w ite j o b o j ę t n o ś c i r z ą d u . P o ls k a s t a r a s ię o w e jś c ie d o U n i i E u r o p e j s k i e j , d o z a c ie ś n i e n ia k o n t a k t ó w z Z a c h o d e m , s z e r m u je się c ią g le p o j ę c i a m i o „ d e m o k r a c j i ” , a p r a w a p o n a d p o ło w y je g o s p o łe c z e ń s tw a n ie r ó ż n ią s ię o d ty c h , k t ó r e i s tn ie ją w I I I św ie c ie .
T e m a t n a s t ę p n e g o r e f e r a t u z te j d z ie d z in y p t.: I n n a d ro g a — c zeg o c h c ą k o b ie ty w y g ło s iła J o l a n t a P la s k w ic z ( C e n t r u m K o b i e t) , k t ó r a w s w o im r e f e r a c i e p r z e p r o w a d z ił a a n a liz ę r u c h u k o b ie c e g o n a ś w ie c ie i j e g o p r o g r a m ó w , o p i e r a ją c s ię n a w y n ik a c h b a d a ń k o b i e t w ło s k ic h i f r a n c u s k ic h . B a d a n i a n a u k o w e n a d i s t o tą r u c h u k o b ie c e g o w e W ło s z e c h w y k a z a ły , ż e „ r ó w n o ś ć n i e o z n a c z a w o ln o ś c i k o b i e t y ” ; o d r z u c iły w ię c w a lk ę o r ó w n o ś ć , a z a ję ły s ię z a s a d ą w o ln o ś c i, k t ó r a r e a liz u je s ię p r z e z „ u c z e s tn ic z e n ie w e w s p ó ln o c ie k o b i e t ” , „ p r z e z f e m in is ty c z n e p r a k ty k i z w r a c a n ia s ię d o k o b i e t i tw o r z e n i a lo b b y k o b i e c e g o ” , g r u p p o d n o s z ą c y c h ś w ia d o m o ś ć . R ó w n o ś c i m ię d z y k o b i e t a m i n ie m a i b y ć n ie m o ż e , a „ ś w ia d o m o ś ć d a je p o c z u c ie g n ie w u , a le i o n o n i e z m i e n ia ś w ia ta ” . I n n e j d r o g i s z u k a ją F r a n c u z k i, k t ó r e z b u d o w a ły te z ę „ r e la c ji m ię d z y k o b i e t a m i ” j a k o o s o b a m i, t a k ż e r e la c ji w ła d z y i p ie n ię d z y . W y o d r ę b n io n o c z te r y b lo k a d y , k t ó r e n ie p o z w a la ją k o b i e t o m b y ć w o ln y m i: lę k p r z e d s a m o tn o ś c ią , z a le ż n o ś ć ( f in a n s o w a , p s y c h ic z n a ) o d m ę ż c z y z n y , s ła b o ś ć k o b ie c e g o p o ż ą d a n ia ( s f e r a s e k s u ) i o k r e ś lo n a p r o c e d u r a w y m ia n y p o d m io to w e j. C z ę ś ć k o n f e r e n c ji p o ś w ię c o n e j m a c ie r z y ń s tw u p o p r o w a d z i ł a B e a t a N e tz (T e le w iz ja K a t o w ic e ). R e f e r a t p t.: S te r e o ty p y p ł c i w y g ło s iła A l e k s a n d r a S o li ( F e d e r a c ja n a r z e c z K o b ie t i P l a n o w a n ia R o d z in y ) , p o d k r e ś l a j ą c , ż e „ p o ls k ie s p o łe c z e ń s tw o j e s t s iln ie p a tr i a r c h a l n e i p o z w a la k o b i e t o m r e a liz o w a ć s ię w y łą c z n ie j a k o t e d r u g ie , p o d p o r z ą d k o w a n e ” i p o d tr z y m u je „ s te r e o ty p y p łc i, k t ó r e t łu m a c z ą t e n s t a n p o p r z e z p r a w a b io lo g ic z n e i f iz jo lo g ic z n e ” . P o d o b n e o p in ie w y g ła s z a li fa sz y ś c i h itle r o w s c y w N ie m c z e c h i n a z iś c i w e W ło s z e c h , g d y ż c h o d z iło im 0 to , ż e b y k o b ie ty ro d z iły j a k n a jw ię c e j d z ie c i, „ m ię s o a r m a t n i e ” , d o p r o w a d z e n i a w o je n 1 p o d b o j ó w ś w ia ta . R o d z in a , s z k o ła , w y c h o w a n ie , r a d i o i te le w iz ja i ic h r e k la m y , e m ito w a n e p i o s e n k i e s t r a d o w e , u t r w a la ją s t e r e o t y p d r u g o r z ę d n o ś c i, c z y n ią c z k o b ie ty p r z e d m io t . W w y c h o w a n iu w tła c z a s ię s c h e m a t: to , c o k o b ie c e ( b a b s k ie ) t o n e g a ty w , t o c o m ę s k ie — p o z y ty w . Z y c ie s e k s u a l n e d o r o s łe j k o b ie ty j e s t p o d d a w a n e śc isłe j k o n t r o l i s p o łe c z n e j i o d m a w ia s ię jej p r a w a d o p r y w a tn o ś c i w te j in ty m n e j d z ie d z in ie ż y c ia . Z m ia n y w s t e r e o t y p a c h s p o łe c z n y c h n a le ż y o c z e k iw a ć p o z m ia n ie k i e r u n k u w y c h o w a n ia w r o d z in i e i w s z k o le c h ło p c ó w i d z ie w c z ą t, a t o p r o b l e m z ło ż o n y i d łu g o le tn i.
K a z im ie r a W ó d z ( p r o f e s o r s o c jo lo g ii U n i w e r s y t e t u Ś lą s k ie g o ) w y g ło s iła r e f e r a t p t.: M a c ie rz y ń s tw o — m ity i z n a c z e n ie , r e fle k s je so c jo lo g a i z w ią z a n e z ty m f a k te m b io lo g ic z n y m s k u tk i: k u l tu r o w e , s p o ł e c z n e i p r a w n e . N e g a ty w n a o c e n a w s z y s tk ie g o , c o k o b i e c e b i e r z e s ię s t ą d , ż e m a t k a t o n a t u r a , m ę ż c z y z n a t o k u l tu r a . W s t e r e o t y p a c h p a t r i a r c h a t p r z y z n a ł w y ż s z o ś ć k u l t u r z e , n ie d o p u s z c z a s ię z a ś d o d y s k u r s u n a tu r y .
M a c ie r z y ń s tw o j a k o d o ś w ia d c z e n ie e g zy ste n c ja ln e — r e f e r a t p o d ty m t y tu ł e m w y g ło s iła A n n a T a ta rk ie w ic z ( r e d a k c ja „ F o r u m ” ). Z w r ó c iła u w a g ę n a m o c n o z a k o r z e n i o n ą p s y c h o lo g ic z n ą te z ę , ż e d z ię k i m a c ie r z y ń s tw u k o b ie ty s ą g łę b ie j z a k o r z e n i o n e w b y c ie , a d z ię k i t e m u , s ą b a r d z ie j z d o ln e d o w s p ó łż y c ia z in n y m i lu d ź m i i d o k o n t a k t ó w m ię d z y lu d z k ic h , g d z ie w y s tę p u je „ je d n o ś ć b y tó w ” . U m ę ż c z y z n w y s tę p u je a m b ic jo n a ln y s t o s u n e k d o o jc o s tw a : w p r z y p a d k u s tw ie r d z e n ia b e z p ł o d n o ś c i m ę ż c z y z n a te g o f a k tu s ię w s ty d z i, k o b i e t a z a ś u b o l e w a . M a c ie r z y ń s tw o , o jc o s tw o w y m a g a ją o tw a r c ia s ię n a in n e g o c z ło w ie k a , c o n i e z m ie r n ie r z a d k o w y s tę p u je u m ę ż c z y z n .
T e m a t m a c ie rz y ń s tw a o m a w ia ły n a p r z y k ła d a c h z w ła s n e g o życia: B a r b a r a P ie tra sz k ie w ic z :
Dlaczego zostałam w domu?
o r a z J o a n n a O ls z e w s k a - L e w ic k a :Nieporozumienia z macierzyń
stwem.
P ie r w s z a r e f e r e n t k a w id z ia ła j e j a k o p o w o ł a n ie , d r u g a — j a k o o b o w ią z e k i p rz y m u s .D z i e n n i k a r k a s ą d o w a , p r a w n i k z r e d a k c ji „ S ło w a P o ls k ie g o ” w e W ro c ła w iu , z r e f e r o w a ł a t e m a t:
Dlaczego kobieta popełnia zbrodnię?
N a p o d s t a w i e s ta ty s ty k i p r z e s tę p c z o ś c i ( k tó r a n a r a s t a z k a ż d y m r o k i e m ) w o g ó ln y c h lic z b a c h u d z ia ł k o b i e t w y n o s i 1 5 % . N a s u w a s ię p y ta n ie : d la c z e g o k o b ie ty z a b ija ją ? N a jc z ę ś c ie j u p o d ł o ż a z a b ó js tw a le ż y a g r e s ja w y w o ła n a p o c z u c ie m k rz y w d y , b o k o b ie ty n i e p o p e łn i a ją z b r o d n i z p r e m e d y ta c ją , c z ę ś c ie j s ię d o n ie j p r z y z n a ją i sz y b c ie j s ię s o c ja liz u ją . W n a s t ę p n e j c z ę ś c i „ s p o ł e c z n e j ” — z ło ż o n e j z d y s k u s ji p a n e lo w e j n a t e m a t p r z e m o c y w r o d z in i e , m o le s t o w a n i a s e k s u a ln e g o w m ie js c u p r a c y , a b o r c ji, n i e r ó w n o ś c i w o b e c p r a w a , to ż s a m o ś c i p łc i, w i z e r u n k u k o b ie ty w r e k la m a c h u d z ia ł w z ię ły : B a r b a r a L im a n o w s k a ( O ś r o d e k I n f o r m a c ji Ś r o d o w is k K o b ie c y c h „ O Ś K A ” ), B e a t a F i s z e r ( C e n t r u m K o b i e t) , B a r b a r a B a r a n ( S to w a r z y s z e n ie K o b i e t p o 4 0 - t c e , D ą b r o w a G ó r n i c z a ) i W a n d a N o w ic k a ( F e d e r a c ja n a R z e c z K o b i e t i P l a n o w a n ia R o d z in y ) . D y s k u s ją k ie r o w a ła M a r i o la W o s z k o w s k a ( r e d . „ T ry b u n a Ś lą s k a ” ). W d r u g ie j p a n e lo w e j d y s k u s ji n t.:Kobiety sukcesu,
k t ó r ą p r o w a d z i ł a l a u r e a t k a P r i x E u r o p a A n n a S e k u d o w ic z ( R a d io K a to w ic e ) , u d z ia ł w z ię ły : M a g d a le n a Z a w a d z k a ( a k to r k a ) , I r e n a S z e w iń s k a ( M K O L ) , B a r b a r a B lid a ( p o s ł a n k a n a S e jm , b y ła w i c e m in is te r b u d o w n ic tw a w r z ą d z ie W. P a w la k a ) , B a r b a r a K m ie c ik ( p r o w a d z ą c a p r z e d s i ę b io r s tw o w ę g lo w e ) i U r s z u la S a jk o w s k a ( F u n d a c ja „ L in q u a M u n d i ” ). K a ż d a z w y m ie n io n y c h k o b i e t o s ią g n ę ła s u k c e s w s w o je j d z ie d z in ie , a le k a ż d a z n ic h i n a c z e j o k r e ś l a ł a p o j ę c i e s u k c e s u : j a k o „ k o le jn y c e l, k tó r y n a le ż a ł o o s ią g n ą ć i k tó r y o s i ą g n ę ł a ” (I. S z e w iń s k a ); j a k o „ s p e łn i e n i e m a r z e ń ” ( U . S a jk o w s k a ), j a k o „ ro z w ó j i tr w a n ie n a n iw ie z a w o d o w e j, g d z ie d e c y d u je t a l e n t, p r a c o w ito ś ć i — łu t s z c z ę ś c ia ” (M . Z a w a d z k a ) , B . K m ie c ik z a ś ( k t ó r a o tr z y m a ła „ O s k a r a S e r c a ” i z o s t a ł a z a lic z o n a d o „ S tu n a jle p s z y c h P o la k ó w ” ) o k r e ś liła s u k c e s j a k o s u m ę w y s iłk u , w y n ik a ją c ą z „ łu t u s z c z ę ś c ia , t a l e n t u , p r a c o w ito ś c i, k o n s e k w e n c ji w d z ia ł a n i u i u p o r u w d ą ż e n iu d o c e l u ” . P o s ła n k a B . B lid a s tw ie r d z iła , ż e „ s u k c e s — t o p o c z u c ie s p e ł n i e n i a ” . K a ż d a z u c z e s tn ic z e k d y s k u s ji z g o d z iła s ię , ż e s u k c e s k o s z tu je i z a n ie g o t r z e b a p ła c ić : s t r e s e m e m o c jo n a ln y m , p o c z u c ie m o b c o ś c i i d y s ta n s u r o d z in n e g o i to w a r z y s k ie g o , a k c e p ta c ji ( r z a d z ie j) lu b o d r z u c e n ia ( c z ę ś c ie j) o t o c z e n i a , p o c z u c ie m s p e ł n ie n i a „ n ie d o k o ń c a ” i „ ż e m o ż n a b y ło in a c z e j, l e p i e j ” , a p r z e d e w s z y s tk im n a s u k c e s s k ł a d a s ię „ c ię ż k a i s y s te m a ty c z n a p r a c a ” . D r u g i d z ie ń o b r a d p o ś w ię c o n y b y ł: p r o b l e m a t y c e ś lą s k ie j, „ K o b ie c ie n a Ś lą s k u ” o ra z o g ó ln e j t e m a ty c e „ f e m in i s ty c z n o - a k a d e m ic k o - s p o ł e c z n e j ” . P ie r w s z ą c z ę ś ć p r o w a d z i ł a H e n r y k a W a c h - M a li c k a (z „ D z i e n n ik a Z a c h o d n i e g o ” ). N a tę c z ę ś ć z ło ż y ły s ię 4 r e f e r a ty , p ie rw s z y : K ry s ty n y L i e r s z - Z e l a z k o ( R u c h D o n n a — E u r o p a o /K a to w ic e ) :Kobieta na Śląsku,
w k tó r y m p o r u s z y ła d z ie je Ś lą z a c z k i, tr a d y c je w y c h o w a w c z e , k t ó r e u k s z ta łto w a ły k o b ie ty b ie r n e , c ic h e i u le g łe . Ś lą sk ie ś ro d o w is k o b io lo g ic z n e w p ły w a n e g a ty w n ie n a s ta n z d ro w o tn y , c o 14 k o b ie ta n a Ś lą s k u j e s t z a g r o ż o n a n o w o tw o r e m p ie rs i. T e m a t „ ś lą s k i” k o n ty n u o w a ła D o b r o n i e g a T ra w k o w s k a ( U n iw e r s y te t Ś lą s k i):Kondycja kobiet na
Śląsku — spojrzenie socjologiczne,
m ó w ią c o z a g r o ż e n i a c h in n e g o r o d z a j u , o b e z r o b o c iu s ię g a ją c y m 4 0 - 4 5 % i p o s t ę p u ją c e j f e m in iz a c ji b ie d y , w ię k s z e j n iż w in n y c h r e g io n a c h P o lsk i. O m o ż liw o ś c ia c h je j z a p o b i e g a n i a w r e f e r a c ieDlaczego działamy?
m ó w iła B a r b a r a B a r a n , k tó r a z a ło ż y ła S to w a rz y s z e n ie K o b ie t p o 4 0 - tc e , z a jm u ją c e s ię p rz e k w a lifik o w a n ie m i p o ś r e d n ic tw e m p r a c y d la k o b i e t b e z r o b o t n y c h , k t ó r e z e w z g lę d u n a w ie k n i e m a ją s z a n s n a r y n k u p ra c y .B a r b a r a B lid a w r e f e r a c i e K o b ie c a s iła p o r u s z y ła s p r a w ę tzw . p rz y w ile jó w k o b ie ty w ś w ie tle p r a w a , w z w ią z k u z p r o j e k t e m p r z e d łu ż e n ia u rlo p ó w m a c ie rz y ń s k ic h , k tó r e z a h a m u ją „ k o b ie c y r y n e k p r a c y ” . P r a c o d a w c a n ie b ę d z i e c h c ia ł z a t r u d n i a ć m ło d y c h k o b i e t z e w z g lę d u n a m o ż liw y u r l o p m a c ie r z y ń s k i, s ta r s z y c h z a ś r ó w n ie ż n ie z e w z g lę d u n a k o n ie c z n o ś ć ic h p r z e s z k o le n ia . N ie z a w s z e p r a w o b i e r z e w o b r o n ę k o b ie ty , c z ę s to p rz y w ile j o b r a c a s ię p r z e c iw k o n ie j.
T e m a ty k a t a b y ła r o z w ija n a w o s ta tn ie j c z ę ś c i „ f e m in i s ty c z n o - a k a d e m ic k o - s p o ł e c z n e j ” p o d k i e r u n k i e m B a r b a r y L im a n o w s k ie j z O ś r o d k a I n f o r m a c ji Ś r o d o w is k K o b ie c y c h w W a r s z a w ie . N a t ę c z ę ś ć z ło ż y ło się s i e d e m r e f e r a tó w n a u k o w y c h , k t ó r e ro z w ija ły i u s z c z e g ó ło w ia ły p r o b l e m a t y k ę j u ż w c z e ś n ie j s y g n a liz o w a n ą . B y ły t o w y s tą p ie n ia : E w y L is o w s k ie j ( M ię d z y n a r o d o w e F o r u m K o b ie t) : K o b ie ta i p i e n i ą d z e ; B o ż e n y C h o łu j ( G e n d e r S tu d ie s — W a rs z a w a ): K o b ie ty n a u c z e ln ia c h — czyli p o c o n a m G e n d e r S tu d ie s ? ; D a n i e l i P u lin y ( U n iw e r s y te t Ś lą s k i): S te r e o ty p k o b ie ty p o ls k ie j w m ie s ię c z n ik a c h d la k o b ie t n a p r z y k ła d z ie „ T w o je g o S ty lu ” i „ P a n i ” ; M a r i a n n y K n o t h e ( F u n d a c ja C e n t r u m P r o m o c ji K o b ie t) : P o lity c zn a A k a d e m i a K o b ie t? ; J ó z e fy H e n n e l o w e j ( r e d . „ T y g o d n ik a P o w s z e c h n e g o ” ): C z y ś w ię te s ą w ś r ó d n a s? ; E lż b ie ty A d a m ia k ( K s ię g a r n ia Św . W o jc ie c h a , W y d z ia ł T e o lo g ic z n y U A M w P o z n a n iu ) : F e m in iz m z p e r s p e k ty w y teo lo g ic z n e j. O s ta t n im w y s tą p ie n ie m b y ł r e f e r a t I r e n y C z a jk o w s k ie j ( U n iw e r s y te t O p o ls k i) : K o b ie ty w s z tu c e — j a k o te m a t i p o d m i o t tw ó rczy. N a z a k o ń c z e n i e o d b y ł s ię w y w ia d z K r y s ty n ą K o f t ą — p i s a r k ą i p u b lic y s tk ą , k tó r y p r o w a d z iła D . S t a s ik o w s k a - W o ź n ia k n a t e m a t: D la c z e g o w P o ls ce k o b ie ty n ie m o g ą o d n ie ś ć s u k c e s u ? O d p o w ie d z i n ie b y ły je d n o z n a c z n e , g d y ż n a n ie p o w o d z e n ia k o b i e t s k ła d a s ię p o l s k a p r z e s z ło ś ć h is to r y c z n a , p a tr i a r c h a li z m , m o c n o u g r u n t o w a n e s t e r e o t y p y s p o łe c z n e w y z n a c z a ją c e k o b ie c ie m ie js c e p o d r z ę d n e , u s łu g o w e , p o d z ia ł r ó l w r o d z in ie , b r a k k o b ie c e j ś w ia d o m o ś c i, a p r z e d e w s z y s tk im b r a k s o lid a r n o ś c i i lo b b y k o b ie c e g o , g d y ż w P o ls c e „ n a jw ię k s z y m w r o g ie m k o b ie ty j e s t d r u g a k o b i e t a ” i w ie le in n y c h w y z n a c z n ik ó w s p o łe c z n y c h .
P o k a ż d e j c z ę ś c i k o n f e r e n c ji o d b y w a ła s ię d y s k u s ja , m ie js c a m i b u r z liw a , g d y ż d o ty c z y ła d y s k r y m in a c ji k o b i e t , le k c e w a ż e n ia i ł a m a n ia p r a w k o b i e t p r z y m ilc z e n iu s p o łe c z e ń s tw a , o b o j ę t n o ś c i r z ą d z ą c y c h , b r a k u m o ż liw o ś c i z m ia n , g d y ż p o z b a w i o n o k o b ie ty z ic h p r o b l e m a m i d o s t ę p u d o r z ą d u . W P o ls c e m im o p o d p i s a n ia D e k l a r a c j i P r a w C z ło w ie k a p r a w a k o b i e t są le k c e w a ż o n e i ł a m a n e n a k a ż d y m k r o k u . U ś w i a d o m i e n i e w ła s n e g o z n ie w o le n ia — t o „ d r o g a d o z n a l e z i e n i a w y jś c ia z z a k l ę t e g o k r ę g u n ie m o ż n o ś c i ” , j a k r ó w n ie ż s tw o r z e n ie k o b ie c e j s o lid a r n o ś c i, „ g d y ż w ie d z a i ś w ia d o m o ś ć o tw o r z ą d r o g ę d o w o ln o ś c i” . W d y s k u s ji s t a r a n o się z d e f in io w a ć p o ls k i f e m in iz m i r o z g ra n ic z y ć j e g o o d r ę b n o ś c i o d f e m in iz m ó w in n y c h n a r o d ó w , w y ty c zy ć m u n o w ą d r o g ę r o z w o ju z g o d n ą z p o l s k ą p r z e s z ło ś c ią h is to r y c z n ą , m e n t a ln o ś c i ą i tr a d y c ją k u l tu r a l n ą .
O r g a n i z a to r z y z a p o w ie d z ie li d r u k r e f e r a tó w , w y s tą p ie ń i g ło s ó w w d y s k u s ji w c z a s o p iś m ie „ W y ra z y ” , k t ó r e g o j e d e n z n a jb liż s z y c h n u m e r ó w z o s t a n i e p o ś w ię c o n y t e m a ty c e k o n f e r e n c ji.
*
8 m a r c a 1 9 9 9 r. n a U n iw e r s y te c ie W a r s z a w s k im o d b y ła s ię k o n f e r e n c ja n a u k o w a p o ś w ię c o n a p o l s k i e m u o b lic z u f e m in iz m u . O r g a n i z a t o r e m k o n f e r e n c ji b y ło W a rs z a w s k ie K o ło H u m a n is ty c z n e d z ia ła ją c e p r z y U n iw e r s y te c ie W a r s z a w s k im p o d k i e r u n k i e m W e r o n ik i C h a ń - s k ie j. O b r a d y o d b y ły się w s a li im . B r o d z iń s k ie g o w P a ła c u K a z im ie r z o w s k im w c z te r e c h s e s ja c h : lite r a c k ie j, s o c jo lo g ic z n e j, p r a w n e j i te o lo g ic z n e j. U d z i a ł w k o n f e r e n c ji z g ło s iło 14 o s ó b z r ó ż n y c h m ia s t i u c z e ln i w P o ls c e ; w szy scy d o tr z y m a li s ło w a , o p r a c o w a li i w y g ło sili s w o je r e f e r a ty .
O b r a d y p r o w a d z iła , n ie z w y k le s p r a w n ie , o r g a n iz a t o r k a i i n ic j a t o r k a k o n f e r e n c ji — W e r o n ik a C h a ń s k a , p r e z e s W a r s z a w s k ie g o K o ła H u m a n is ty c z n e g o .
C z ę ś ć l it e r a c k ą o tw o r z y ło w y s tą p ie n ie B o ż e n y C h o łu j ( U n iw e r s y te t W a rs z a w s k i) p t.:
Historia kategorii kobiecości w feminizmie niemieckim,
s k ła d a ją c e s ię z d w u c z ę ś c i: h is to r y c z n e j o r a z w s p ó łc z e s n e j, i je g o w p ły w n a ro z w ó j m y śli fe m in is ty c z n e j w P o ls c e . „ K o b ie c o ś ć — to p i e d e s t a ł lu b o s k a r ż e n i e ” , a k o b i e t a — „ to c z ło w ie k z b r a k ie m . P u n k t e m o d n i e s ie n i a j e s t m ę ż c z y z n a i je g o c ia ło , p r z e s t r z e ń , j a k ą z a jm u je , j e g o p o t r z e b y ” . W b a d a n i a c h le k a r s k ic h , U S G , c iś n ie n iu k rw i, p r a c y s e r c a , a n a liz a c h , d o z o w a n iu le k ó w itp ., k r y t e r i u m p o m i a r u j e s t o r g a n iz m m ę ż c z y z n y , a w y n ik i n a s t ę p n i e d o s to s o w u je s ię d o k o b i e t o in n e j s t r u k t u r z e c ia ła . N a t o m i a s t w o k r e ś l e n i u k o b i e t i k o b ie c o ś c i k a ta l o g w y m o g ó w j e s t o w ie le w ię k sz y : „ J a k j e s te ś m y d e f in io w a n e , t a k i e s ię s ta je m y , a le d o p ó k i n ie w e jd z ie m y w e w s p ó ln y d y s k u rs p o lity c z n y — n i e z a i s t n i e j e m y ” z a k o ń c z y ła B . C h o łu j s w o je w y s tą p ie n ie .D r u g i r e f e r a t:
Niepisana umowa. Polski fem inizm i jego ograniczenia
w y g ło s iła G r a ż y n a B o r k o w s k a ( I n s t y t u t B a d a ń l ite r a c k ic h P A N ). W c z ę ś c i p ie r w s z e j — h is to r y c z n e j o m ó w iła s t o s u n k o w o w y s o k ą p o z y c ję P o le k w r o d z in i e i s p o łe c z e ń s tw ie w k u l tu r z e s t a r o p o ls k ie j , k tó r a r z u to w a ł a n a ro z w ó j r u c h u k o b ie c e g o n a z ie m ia c h p o ls k ic h . K o b ie ty s ta r o p o ls k ie m ia ły p r a w a s p a d k o w e d o m a j ą tk u r o d z ic ie ls k ie g o i s w e g o p o s a g u , j a k i w n o s iły m ę ż o m . D l a te g o te ż s p o ł e c z n e p o ł o ż e n i e k o b i e t w P o ls c e w X I X w . b y ło w y ż s z e n iż n a z a c h o d z ie E u r o p y , in a c z e j u k ła d a ły się s to s u n k i r o d z in n e , m a łż e ń s k ie , o p ie k u ń c z e . A l e s ta n o w iło t o — „ p a r a d o k s a ln i e — c z y n n ik o g r a n ic z a ją c y o s tr o ś ć p o s t u l a t ó w fe m in is ty c z n y c h i p o ls k i f e m in iz m b y ł ła g o d n y , e m a n c y p a c y jn y , u s p o łe c z n io n y , p o je d n a w c z y ” . D o p i e r o o s t a tn i e d z ie s ię c io le c ie X X w . p r z y n i o s ł o „ k o n f lik ty m ię d z y p o z y c ją w s p ó łc z e s n e j P o lk i a s ła b ą r e p r e z e n t a c j ą k o b i e t w s t r u k t u r a c h w ła d z y ” .G r z e g o r z W ilc z y ń s k i ( U n iw e r s y te t W a rs z a w s k i) w s w o im r e f e r a c i e z a ty tu ło w a n y m
Polska
feministyczna krytyka literacka na tle tradycji francuskiej oraz anglojęzycznej
w y o d r ę b n ił d w ie a lte r n a ty w y l it e r a c k ie s tu d ió w k o b ie c y c h ( f e m in o lo g ic z n y c h ) : p ie r w s z ą , z m i e r z a ją c ą „ w k i e r u n k u « z in te g r o w a n ia » z d o m in u ją c y m , tr a d y c y jn y m s ty le m u n iw e r s y te c k im , z g o d n y m z l ib e r a ln y m d u c h e m tzw . p ie r w s z e j f a li r u c h ó w fe m in is ty c z n y c h ( s u f r a ż y s tk i, e m a n c y p a n t k i) ” : d r u g ą , k t ó r ą s ta n o w ią r u c h y r a d y k a ln e , p o d e jś c i e o s o b n e , c a łk o w ita r e z y g n a c ja z p r ó b p o d p o r z ą d k o w a n i a „ li t e r a tu r y k o b i e c e j ” j a k ie jk o lw ie k n a d r z ę d n e j d e f in ic ji l it e r a t u r y . D a ł p r z e g l ą d p i s a r e k — k o b i e t w e F r a n c ji, A n g lii i S t a n a c h Z je d n o c z o n y c h , ic h d z ie ł d o ty c z ą c y c h f e m in iz m u i f e m in o lo g ii i n a ty m tle p r z e d s ta w ił d o r o b e k p o ls k ic h f e m in o lo ż e k . O s ta t n im w y s tą p ie n ie m w s e s ji lite r a c k ie j b y ł r e f e r a t F e lic ji B o r z y s z k o w s k ie j- S ę k o w s k ie j z K l u b u K o b i e t T w ó rc z y c h p t.:Krótka historia polskiego feminizmu.
Z n a n a l it e r a t k a , a u to r k a w ie lu p u b lik a c ji fe m in is ty c z n y c h , ja k :Być kobietą
(1 9 8 2 ),Być partnerem
(1 9 8 8 ),Być piękną
(1 9 9 7 ),
Być sobą
(1 9 9 7 ) i in n y c h , o p o w ie d z ia ła p e r y p e t ie z w ią z a n e z w y d a w c a m i s w o ic h k s ią ż e k . G d y w 19 7 6 r. u b ie g a ła s ię o w y d a n ie k s ią ż k iTrzecia płeć,
s p o t k a ła s ię z p r o p o z y c ją z m ia n y ty tu ł u n aPłeć wyznacza rolę.
W 1 9 6 0 r. z a ło ż y ła K lu b im . S im o n e d e B e a u v o ir , w a lc z ą c y o p r a w o p i s a n ia o tzw . l i t e r a t u r z e k o b ie c e j. W 1 9 7 2 r. z a ło ż y ła K lu b K o b i e t T w ó rc z y c h , k tó r y „ o p r ó c z k u lty w o w a n ia w ię z i e m o c jo n a ln y c h , o b o k p r o w a d z o n y c h w a r s z ta tó w a rty s ty c z n y c h , l ite r a c k ic h i p la s ty c z n y c h , o r g a n iz u je p r o m o c j e k s ią ż e k , k o n c e r ty , w y s ta w y . P o m a g a z a r ó w n o w d e b iu t a c h m ło d z ie ż y , j a k r ó w n ie ż d b a o o c a l e n i e o d z a p o m n i e n i a tw ó r c ó w s ę d z iw y c h ” . R e a liz u je h a s ła , n p .: „ P r z e r w ijm y a g o n ię k u ltu r y w n a s z y m k r a j u ” c zy „ C h r o ń m y g in ą c y ś w ia t” . D r u g a z k o le i s e s ja — s o c jo lo g ic z n a r o z p o c z ę ł a s ię o d r e f e r a t u I z a b e li J a r u g i - N o w a c k i e j ( L ig a K o b i e t P o ls k ic h ) p t.:Zm iana sytuacji kobiet p o 1989 roku - poprawa czy pogorszenie?
. W e w s tę p ie o m ó w iła d o r o b e k o s ią g n ię ć r u c h u k o b ie c e g o w o k r e s i e P R L : m a s o w e „ d o p u s z c z e n i e k o b i e t d o p r a c y z a w o d o w e j (...) n ie z a le ż n o ś ć , p o z n a n i e m e c h a n iz m ó w p r a w a p r a c y , w ła s n e p i e n i ą d z e ” . N a ty m t le o m ó w iła o b e c n ą s y tu a c ję o r g a n iz a c ji p o z a r z ą d o w y c h , k t ó r e s ą „ ig n o r o w a n e i le k c e w a ż o n e , s z c z e g ó ln ie je ś li p o c h o d z ą z in n e j o p c ji p o lity c z n e j n iż r z ą d z ą c y ” . Z m i a n y u s t r o j u p o lity c z n e g o i g o s p o d a r c z e g o u ja w n iły w ie le d o t ą d n ie d o s tr z e g a n y c h i n ie n a g ła ś n ia n y c h w m a s s m e d i a c h p r o b l e m ó w s p o łe c z n y c h , ja k : im ig r a c ja , b e z r o b o c ie , h a n d e l k o b i e t a m i , p o r n o g r a f i a , p r z e m o c w r o d z in ie , p r o s t y t u c j a , p e d o f ilia . „ H ip o k r y z ja i p o c z u c ie w y ż s z o ś c i m o r a ln e j n a s z e g o s p o łe c z e ń s tw a n a d in n y m i u n ie m o ż liw ia n a m k o r z y s ta n ie z e s p r a w d z o n y c h r o z w ią z a ń ty c h p r o b l e m ó w s p o łe c z n y c h s to s o w a n y c h w k r a ja c h E u r o p y Z a c h o d n ie j ” . W p r o w a d z e n ie g o s p o d a r k i ry n k o w e j s p o w o d o w a ło o lb r z y m ie d y s p r o p o r c je s p o łe c z n e i e k o n o m i c z n e , a n e g a ty w n e s k u tk i ty c h p r z e o b r a ż e ń o d c z u ły w z n a c z n y m s t o p n i u k o b ie ty . K o n k u r e n c j a n a „ w o ln y m r y n k u p r a c y w n a jb a r d z ie j d o tk liw y i w y ra z is ty s p o s ó b d a ła k o b i e t o m o d c z u ć , j a k i e m ie js c e i r o l e w y z n a c z y ło im n a d a l p a t r i a r c h a l n e s p o ł e c z e ń s tw o ” , a le d o ś w ia d c z e n ie z w ią z a n e z p r o b l e m a m i , k t ó r e p o ja w iły s ię p o 19 8 9 r., d a ły k o b i e t o m siłę i d e te r m i n a c j ę w w a lc e o s w o je p r a w a .
K o le jn a m ó w c z y n i E w a L is o w s k a ( M ię d z y n a r o d o w e F o r u m K o b ie t) p r z e d s t a w i ła d z ia ła l n o ś ć M ię d z y n a r o d o w e g o F o r u m K o b i e t — S to w a r z y s z e n ie K o b i e t B iz n e s u , k t ó r e i s tn ie je o d 1993 r., a j e g o z a d a n ie m j e s t w s p ie r a n i e w ła ś c ic ie le k i m e n e d ż e r e k f ir m p r z e z d z ia ła ln o ś ć e d u k a c y jn ą i p r o m o c y jn ą . F o r u m o r g a n iz u je c o m ie s ię c z n e s p o t k a n ia e d u k a c y jn e d la c z ło n k iń z z a k r e s u z a r z ą d z a n i a , m a r k e ti n g u , p r o w a d z e n i a n e g o c ja c ji, p u b lic r e la ti o n s , p s y c h o lo g ii i p r a w a . O r g a n i z u j e t a k ż e m ię d z y n a r o d o w e k o n f e r e n c je n a t e m a t r o li k o b i e t w g o s p o d a r c e i r o z w o ju s e k t o r a m a ły c h i ś r e d n i c h p r z e d s ię b io r s tw , w y d a je c z a s o p is m o p t.: „ K o b i e t a i B iz n e s ” , k t ó r e j e s t d o s t ę p n e w P o l s k o - A m e r y k a ń s k i e j B ib lio te c e d la k o b i e t b i z n e s u m ie s z c z ą c e j s ię w g m a c h u B ib lio te k i S z k o ły G łó w n e j H a n d lo w e j w W a rs z a w ie (a l. N ie p o d le g ło ś c i 162, p o k ó j 9 ). O r g a n iz a c ja u tr z y m u je k o n t a k t y z p o d o b n ą u k r a iń s k ą O r g a n iz a c ją K o b i e t B iz n e s u „ L y b id ” o r a z z o r g a n iz a c ja m i w k r a ja c h U n i i E u r o p e j s k i e j w r a m a c h O d d z i a ł u W s p ó łp r a c y E u r o p e js k ie j.
Z o f ia S o k ó ł (W S P R z e s z ó w ) p r z e d s t a w i ła
Wzór osobowy kobiety i model rodziny na łamach
czasopism kobiecych wydawanych w PRL,
b ę d ą c y o d b ic ie m s to s u n k ó w s p o ł e c z n o - p o li t y c z n y c h , k u ltu r a ln y c h i e k o n o m ic z n y c h p a n u ją c y c h w k r a ju . C e le m ic h b y ło b u d z e n i e w ś r ó d k o b i e t ś w ia d o m e g o p o w ią z a n ia s w o ic h lo s ó w j e d n o s tk o w y c h z s y s te m e m p o lity c z n y m i o d n a j d y w a n ia w n im s w o je g o m ie js c a o r a z m o ty w a c ji w je g o p o p i e r a n i u , u m a c n i a n i u i r o z w o ju . W c ią g u 4 5 l a t i s tn ie n ia P R L z m ie n ia ł s ię w z ó r o s o b o w y k o b ie ty i m o d e l ro d z in y , w y z n a c z a n e p r z e z k o n c e p c je id e o lo g ic z n e , p r o p a g a n d o w o - w y c h o w a w c z e , a p r z e d e w s z y s tk im z a le ż n y o d lic z b y m ie js c p r a c y d la k o b ie t. G d y ic h b r a k o w a ł o , a z ja w is k o t o w y s tą p iło d w u k r o tn ie : w l a t a c h 1 9 6 0 -1 9 6 1 i 1 9 8 2 -1 9 8 3 , w ó w c z a s p r z y p o m i n a n o k o b i e t o m o „ ś w ię ty m p o s ła n n ic tw ie m a c ie r z y ń s tw a ” , a g d y s y tu a c ję n a r y n k u p r a c y o p a n o w y w a n o , w ó w c z a s w z y w a n o d o „ o b o w ią z k u p r a c y d la s o c ja lis ty c z n e j O jc z y z n y ” . W z m ie n ia ją c y m s ię w z o r z e o s o b o w y m k o b ie ty i m o d e l u r o d z in y w y o d r ę b n i o n o k ilk a o k r e s ó w : p ie r w s z y w l a t a c h 1 9 4 5 - 1 9 4 9 , k ie d y s t a r a n o s ię p rz e z w y c ię ż y ć s y n d r o m w o jn y i o k u p a c ji, a z p s y c h ik i k o b i e t u s u n ą ć k o m p le k s y N io b e i P e n e lo p y . N ie r o z w ija n o ż a d n e g o m o d e l u r o d z in y , g d y ż w ty m c z a s ie b y ło w ie le w d ó w i s a m o tn y c h k o b ie t, o c z e k u ją c y c h p o w r o t u m ę ż ó w z f r o n t ó w w o je n n y c h , o b o z ó w i e m ig r a c ji. D r u g i o k r e s t o l a t a 1 9 4 9 - 1 9 5 5 , l a t a s t a lin iz m u i k u l t u j e d n o s tk i , „ b łę d ó w i w y p a c z e ń ” , w k t ó ry m p r o p a g o w a n o w z ó r k o b ie ty r a d z ie c k ie j z a t r u d n ia n e j w m ę s k ic h z a w o d a c h , k tó r y m p o l s k im o d p o w i e d n ik i e m s t a ła s ię „ H e l a t r a k t o r z y s tk a ” . W ty m c z a s ie p r o p a g o w a n o m o d e l r o d z in y o tw a r te j, p o d p o r z ą d k o w a n e j p a ń s t w u i p o d d a w a n e j k o n t r o l i s p o łe c z n e j. C e le m r o d z in y b y ła p r o k r e a c j a i d o s t a r c z a n i e p a ń s t w u n o w y c h r ą k d o p ra c y . P o p r z e ł o m i e p a ź d z ie r n i k o w y m w 19 5 6 r. z m ie n ił s ię w i z e r u n e k k o b ie ty p r o p a g o w a n y n a ł a m a c h p is m k o b ie c y c h : b y ła t o n a jc z ę ś c ie j „ m a t k a p r a c u j ą c a ” g o d z ą c a o b ie r o le . R o d z in a z a m k n ę ł a s ię , s t a ła s ię „ n u k le a r n a ” , a je j c e l e m b y ło z a s p o k a j a n i e p o t r z e b e m o c jo n a ln y c h . W n a s t ę p n y c h la t a c h m o d y f ik o w a n o w z ó r o s o b o w y „ k o b ie ty p r a c u j ą c e j ” i „ m a tk i p r a c u j ą c e j ” , r o z w ija n o m o d e l r o d z in y p r z y ję ty w 19 5 6 r., w z b o g a c a ją c o te e le m e n ty , k t ó r e d y k to w a ło c o d z i e n n e ży cie.
T e m a ty c z n ie z b liż o n y m r e f e r a t e m i k o n t y n u a c j ą b y ło w y s tą p ie n ie J o l a n ty K l i m c z a k - Z ió - ł e k ( U n iw e r s y te t Ś lą s k i): R o la i m ie js c e k o b ie t w ś w ie c ie p r o je k to w a n y m p r z e z m a s s m e d ia p o z m i a n ie s y s te m u p o lity c z n e g o w 19 9 0 r. O d t e g o c z a s u w m e d i a c h f u n k c jo n u je n ie r ó w n o ś ć i d y s k r y m in a c ja p łc i. A u t o r k a z a s to s o w a ła p r a s o z n a w c z ą a n a liz ę z a w a r to ś c i n a j p o p u l a r n i e j sz y c h g a z e t i p r o g r a m ó w te le w iz y jn y c h „ w z a k r e s i e s te r e o ty p o w o ś c i k r e a c ji p r e z e n to w a n y c h p o s t a c i i s t o p n i a s e k s iz m u k a ż d e g o z m e d ió w ” . B a d a n i a w y k a z a ły , ż e p o ls k ie m e d i a s p rz y ja ją d y s k r y m in a c ji k o b ie t. „ K o b i e t a w ś w ie c ie m e d ia ln y m f u n k c jo n u j e g łó w n ie w r o la c h o c h a r a k t e r z e r o d z in n y m , j a k o m a t k a , ż o n a , k o c h a n k a i c ó r k a . M a w y łą c z n o ś ć n a p e ł n i e n i e r o li o b ie k tu s e k s u a ln e g o , o z d o b y , o f ia r y i z w y k łe g o c z ło w ie k a ” . W s f e r z e p u b l ic z n o - z a w o d o w e j k o b i e t a p i ę c i o k r o t n i e r z a d z ie j n iż m ę ż c z y z n a j e s t p r z e d s t a w i a n a w r o li e k s p e r t a i c z t e r o k r o t n i e r z a d z ie j r e p r e z e n t u j e w a ż n e p u b lic z n e in s ty tu c je . „ K o b i e t ą j e s t ty lk o c o d z ie s ią ty p o lity k , c o s ió d m y p r a c o w n i k s łu ż b p o r z ą d k u p u b lic z n e g o , c o s z ó s ty p r a w n i k i c o p ią t y p r a c o w n i k a d m i n i s tr a c ji p a ń s tw o w e j” . M e d i a , g łó w n ie te le w iz ja „ u m ie js c a w ia b o h a t e r k i w s f e r z e p r y w a tn e j, w r e la c j a c h i n t e r p e r s o n a l n y c h o c h a r a k t e r z e r o d z in n o - i n t y m n y m , p r z e z p r e z e n to w a n i e ich g łó w n ie j a k o w y k o n u ją c y c h c z y n n o ś c i d o m o w e o r a z j a k o w y p o w ia d a ją c y c h s ię w k w e s tia c h o s o b is ty c h ” . P o n ie w a ż „ k o m u n ik o w a n ie tw o rz y p łc ie , k t ó r e tw o r z ą k o m u n ik o w a n i e ” , k r ą g się z a m y k a . W ty m k o n t e k ś c i e „ n ie p o k o ją c y w y d a je się s e k s is to w s k i c h a r a k t e r ś w ia ta k r e o w a n e g o w m e d i a c h o r a z f a k t p o m ij a n ia lu b d y s k r e d y to w a n ia i d e i fe m in is ty c z n y c h , a p r z e c ie ż w y s iłk i j e d n e j g r u p y d ą ż ą c e j d o u w o ln ie n ia s ię z w ię z ó w u p r z e d z e ń p o ś r e d n i o p r z y n o s z ą k o rz y ś ć n a m w s z y s tk im ” . S e s ję p r a w n ą o tw o r z y ła D a n u t a W a n ie k ( P a r l a m e n t a r n a G r u p a K o b ie t) w y s tą p ie n ie m Z a ło ż e n ia p r o je k tu u s ta w y o r ó w n y m s ta tu s ie k o b ie t i m ę ż c z y z n , k t ó r e g o b y ła a u to r k ą . P r o j e k t t e n n ie p r z e s z e d ł n a f o r u m s e jm o w y m , g d y ż p o s ło w ie k o a lic ji A W S i U W n ie d o s tr z e g li p o t r z e b y u c h w a la n ia ta k ie j u s ta w y , k t ó r a ic h z d a n i e m „ o d c ią g a k o b ie ty o d te g o , c o je s t s p e c y fik ą k o b ie ty : d o m , r o d z in a , d z ie c i” . O m ó w iła h i s t o r ię t e g o p r o j e k t u u s ta w y , k r a je , w k tó r y c h t a k a u s ta w a f u n k c jo n u je , p r z y n o s z ą c o k r e ś l o n e k o rz y ś c i d la k o b ie t. K o le jn o o m ó w iła p o s z c z e g ó ln e a r ty k u ły t e g o p r o j e k t u , d y s k u s ję s e jm o w ą i r e a k c ję p o s łó w z A W S . P r o j e k t p o p a r ł ty lk o K lu b S L D . R e f e r e n t k a z a p o w ie d z ia ła p o n o w n e w n ie s ie n ie p r o j e k t u te j u s ta w y d o la s k i m a r s z a łk o w s k ie j.
N a s t ę p n y m w y s tą p ie n ie m te j s e s ji b y ł r e f e r a t J o a n n y M iz ie liń s k ie j ( S z k o ła N a u k S p o łe c z n y c h P A N ) p t.: P r z e d p r a w e m /p o z a p r a w e m . H e te r o n o r m a ty w n y w z ó r o b y w a te ls tw a a p r o b le m m n ie js z o ś c i s e k s u a ln e j w P o lsce . W e w s tę p ie a u t o r k a p r z e p r o w a d z ił a a n a liz ę p o j ę c i a „ o b y w a t e l s t w a ” z a w a r t e g o w K o n s ty tu c ji, k t ó r e s ta n o w i o d z w ie r c ie d le n ie s t a n d a r d ó w d o m in u ją c y c h w s p o łe c z e ń s tw ie , p r o d u k u j e to , c o le g a ln e i d o p u s z c z a ln e , j e d n o c z e ś n i e tw o r z ą c m a r g in e s z a c h o w a ń „ n ie w ła ś c iw y c h , p r z e m ilc z a n y c h i p o m in i ę ty c h ” , d o ty c z ą c y c h „ n ie p o p r a w n y c h w y r z u tk ó w ( h o m o s e k s u a lis tó w , le s b ije k , tr a n s s e k s u a lis tó w , tr a n s w e s ty tó w i t d . ) ” . W p o ls k ie j K o n s ty tu c ji j e s t t e o r e ty c z n ie z a k ł a d a n y b r a k d y s k ry m in a c ji, a le o b o k f u n k c jo n u ją z d a n i a d y s k r y m in u ją c e m n ie js z o ś c i s e k s u a ln e . W ie le o p in ii i k o n c e p c ji o b y w a te ls tw a z ło ż y ło s ię n a k s z ta łto w a n ie się o p in ii p u b lic z n e j s t e r e o t y p ó w i p r z e s ą d ó w n a t e m a t h o m o s e k s u a li z m u w o g ó le , j a k te ż n a f o r m o w a n i e s a m e j k o n c e p c ji o b y w a te ls tw a z a w a r te j w K o n s ty tu c ji. „ W z ó r t e n z a k ł a d a p e w n ą i d e a l n ą , n ie k w e s tio n o w a n ą w a r t o ś ć h e te r o s e k s u a ln o ś c i , w y k lu c z a ją c w te n
