• Nie Znaleziono Wyników

Z materiałów do dziejów szkolnictwa na Mazurach i Warmii w okresie międzywojennym

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Z materiałów do dziejów szkolnictwa na Mazurach i Warmii w okresie międzywojennym"

Copied!
8
0
0

Pełen tekst

(1)

Łukaszewski, Antoni

Z materiałów do dziejów szkolnictwa

na Mazurach i Warmii w okresie

międzywojennym

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 38-44

1957

(2)

oraz opracow anie h isto rii szkolnictw a na M azurach i W arm ii w la ­

tac h 1945

1956. T ym sposobem w ciągnięto do aktyw nej pracy

w Oddziale nauczycielstw o olsztyńskie.

Rok 1957 zapoczątkow ał szeroki p lan p racy O ddziału. W ytyczne

tej p racy to zrealizow anie postulatów ubiegłego roku oraz szcze­

gółowe om ów ienie zagadnień h istorii najnow szej (lata 1918— 1956).

W ciągu trz e ch pierw szych m iesięcy 1957 r. przy aktyw nej pom o­

cy W ojewódzkiego O środka D oskonalenia K ad r O św iatowych, oraz

K o m itetu W ojew ódzkiego Polskiej Zjednoczonej P a rtii Robotniczej

zorganizow ano 18 posiedzeń przeznaczonych dla nauczycieli h isto ­

rii całego w ojew ództw a i 1 sesję naukow ą. T em atyk a ty ch posie­

dzeń to — p o w stan ia śląskie i wielkopolskie 1918 — 1921, stosunki

w Polsce w latach 1918 — 1939, kam p ania w rześniow a, ru ch oporu,

wojsko polskie na froncie w schodnim i zachodnim , polskie ośrodki

p olityczne n a zachodzie i wschodzie w lata ch 1939 — 1945.

5 m arca 1957 r. urządzono sesję naukow ą pośw ięconą stanow i

archiw aliów i głów nym problem om h istorii M azur i W arm ii w la ­

tach 1945 — 1956. U rządzając sesję 5 m arca 1957 r. zam ierzano

osiągnąć dw a cele — zwrócić uw agę w ładzom politycznym w oje­

w ództw a n a konieczność zw iększenia troski o stan ak t w urzędach,

in sty tu cja ch i przedsiębiorstw ach. S tałe bowdem zm iany organiza­

cyjne, w zro st biurow ości, płynność k ad r, niedostateczne p rzygoto­

w anie p erso n elu biurow ego pow oduje

niszczenie akt, będących

przecież jed n y m z n ajw ażniejszych elem entów ciągłości praw n ej

i rządów P olski L udow ej na W arm ii i M azurach.

D rugim celem tej sesji było w skazanie na zasadniczy b rak ge­

neraln ej oceny ubiegłego 10-lecia na W arm ii i M azurach. B rak

ten ty m b ard ziej daje się odczuć, że nie posiadam y n aw et opracow a­

nej k o n fro n ta c ji wypowiedzi

działaczy

społeczno-gospodarczych

na tem a t histo rii ostatn ich la t naszego regionu.

Sesja w y kazała znaczne b rak i w naszej znajom ości głównych

problem ów h isto rii

M azur i W arm ii w lata ch 1945 — 1956, tym

bardziej żenujące, że ośrodki badaw cze w N iem ieckiej Republice

F ed eraln ej przygotow ały

p race i m ate ria ły do „H istorii M azur

i W arm ii pod obcym zarządem “ .

AN TON I ŁUKASZEWSKI

Z

M A T E R I A Ł Ó W

D O

D Z I E J Ó W

S Z K O L N I C T W A

N A

M A Z U R A C H I WA RMI I W OKRESIE

M I Ę D Z Y W O J E N N Y M

S praw ą celową i nie bez znaczenia dla dokładniejszej w iedzy

naszej o szkolnictw ie polskim M azur i W arm ii w latach 30-tvch

obecnego stulecia jest bez w ątp ien ia opublikow anie pism a okólnego

tzw. „H eim atbund O stpreu ssen “ (Związku Ojczyźnianego w P rusach

W schodnich) z dnia 2 w rześnia 1932 r. N r 9/1932 pod tytułem :

„A usarbeitung über die A usw irkungen d er Preussischen M inderhei-

ten sch u lv ero rdn u ng vom 23 Jan. 1929 in O stpreussen“ ’). Celowość

i) L -a m t L ö tz e n — V I I I /3 -A -2 4 9 : R e g e lu n g des S c h u lw e s e n s fü r d ie p o ln is c h e M in d e r h e it”.

(3)

tej pub lik acji zasadza się na tym , że arch iw alny ten

dokum ent

n ie został dotąd w ydany i nauce polskiej nie je st znany, dalej, że

treść jego stanow i w ym ow ny frag m en t w alki o szkołę polską

w okresie m iędzyw ojennym w P ru sach W schodnich, a więc

na

W arm ii i M azurach także. W ty m w ypadku jest on odbiciem za­

ciekłej rea k c ji „H eim atbu n d u“ n a w ydane w 1929 r. przez pruskie

m inisterstw o sp raw w ew nętrznych rozporządzenie, dotyczące p o l­

skiego szkolnictw a m niejszościowego w P ru sach W schodnich.2)

Choć rozporządzenie to w m inim alnej zaledwie cząstce spełnia

d e zy d eraty polskiej opinii W arm ii i M azur na odcinku szkolnym ,

i. choć nieznany jest bezpośrednio w kład pracy i w pływ y czynni­

ków polskich na jego powstanie, reak cja opinii niem ieckiej, re p re ­

zentow anej przez „H eim atbund” je st — jak widzim y — znam ienna.

C h arak tery sty czn y je st też dokum ent ów ze w zględu n a przytoczo­

ne w nim dane cyfrow e odnośnie szkół, nauczycieli i dzieci polskich

w poszczególnych m iejscowościach W arm ii i M azur w ośw ietleniu

niem ieckim , a także ze względu n a w yrażone tu zapatry w an ia nie

m ieckiej części społeczeństw a W arm ii i M azur na spraw ę szkol­

n ictw a polskiego na ty ch ziem iach i zw iązane z tym dezyderaty

pod adresem władz co do sposobu rozw iązania tego problem u. Jako

taki, dokum ent ten posiada sw ą w ym owę i duże znaczenie dla

nauki, z m yślą więc o niej zostaje tu opublikow any.

H eim atbund O stpreussen.

K önigsberg Pr., d. 2. Sept. 1932.

E.V.

B rahm sstr. 11

R u n d b r i e f Nr 9/1932.

D er H eim atbund O stpreussen übersendet nachstehend

eine A usarbeitung über die

„A usw irkungen der preussischen M inderheiten-

sch ulverordnung vom 23. Jan . 1929 in O stp r.”

die er b itte t v e rtrau lic h zu behandeln.

K ü s e 1

K. A dm iral a. D.

Zum Abdruck in der Presse nicht geeignet!

Vertraulich!

V orbem erkung: Die F rage des polnischen M inderheitenschulw e­

sens in P reussen ist ii<n letz te r Z eit w ieder sta rk in den V order­

g ru n d des Interesses gerückt, nam entlich seitdem einer der V äter

d e r P reussischen M inderheitenschulverordnung, M in isterialrat D r

R a t h e n a u vom Preussischen Innen m inisterium in seinem Buch

„Polonia irre d e n ta ? “ (Verlag von R eim ar Hobbing) dazu das W ort

erg riffen hat. N am entlich in dem Buch „Polonia irre d en ta ? “ wird

zugegeben, dass tro tz des m axim alen Entgegenkom m ens der preus-

sischen S chulverordnung das G egenteil ein er B efriedung der pol­

nischen M inderheit bezw. der von W arschau eingesetzten A gitatoren

e rre ic h t w orden ist. V ielm ehr w ird darin w ertvolles M aterial

da-?) ta m że: „ O rd n u n g z u r R e g e lu n g des S c h u lw e s e n s fü r diie p o ln is c h e M in d e r ­ h e it v o m 31 D ez. 192?”.

(4)

rü b e r zusam m engetragen, dass letzten Endes die den Polen in

P reussen gebotenen M öglichkeiten zu fre ier k u ltu re ller B etätigu n g

im m erw ierer zu M assnahm en m issbrauch t w erden, die sich gegen

S icherh eit und B estand des D eutschen Reiches und des preussischen

S taates rich ten .

W enn schliesslich der V erfasser dennoch die A uffassung v e rtritt,

dass sich die P olen po litik d er frü h e ren preussischen R egierung

b ew äh rt habe und sie in den G rundzügen beibehalten, ja, e rw e itert

w erden m üsse, so m uss dem auf G ru nd d er in O stpreussen gesam ­

m elten E rfa h ru n g e n w idersprochen w erden. W ir geben u n seren L e­

sern d ah er in Folgendem eine kurze D arstellun g d er E ntw icklung

der ganzen F rage in O stpreussen, des d erzeitigen Zustandes, sowie

der von uns d aran g ek n ü p ften F o lgerungen und F orderungen. W ir

betonen dabei, dass w ir uns bew usst auf das O stpreussen b e tre ffe n ­

de M aterial b esch rän k t haben, dass aber in gewissen Teilen der

P rovinzen P om m ern und G renzm ark die Z ustände w esentlich

bed roh lich er sind als in u n se re r H eim atprovinz. W ir sprechen bei

dieser G elegenheit die E rw a rtu n g aus, dass im R ahm en des n u n ­

m ehr in A ngriff genom m enen R eform w erkes im Reich u nd in

P reussen auch diese fü r den O sten au sserordentlich schw erw iegende

Frage in A n g riff genom m en wird.

Die A usw irkungen der Preussischen M ind erheitenschulverordnung

vom 23. J a n u a r 1929 in O stpreussen.

1. E N T S T E H U N G .

F ü r d ie B e u r te ilu n g d e s I n h a lts u n d d er A n w e n d u n g der P r e u s s is c h e n M in d e r h e its c h u lv e r o r d n u n g (M in is te r ia lb la tt d es P r e u s s is c h e n M in is te r iu m s d es I n n e r n N r. 4 v o m 23. Jan . 1929), n a c h s te h e n d a b g e k ü r z t als M .S.V . b e z e i­ ch n et, is t v o n g r u n d le g e n d e r B e d e u tu n g d ie T a tsa c h e , d a ss ih r e S c h a ffu n g n ic h t a u f G ru n d v o r h a n d e n e r u n a b w e is b a r e r B e d ü r fn is s e der p o ln is c h e n B e v ö lk e r u n g s t e ile e r fo lg te , so n d e r n a u s a u s s e n p o litis c h e n E r w ä g u n g en , s e i t D e u ts c h la n d s E in tr itt in den V ö lk e r b u n d (1926) h a b e n d ie V e r tr e te r des R e ic h e s sich b e m ü h t, d ie M ö g lic h k e ite n z u r V e r tr e tu n g u n d zu m A u sb a u der R e c h te a u s d en in te r n a tio n a l g a r a n tie r te n M in d e r h e ite n s c h u tz v e r tr ä g e n w a h r z u n e h m e n , d ie s ic h a u s d em s tä n d ig e n R a ts s itz e r g e b e n , der D e u ts c h la n d z u ste h t. E s is t h ie r n ic h t der O rt v o n d e n E r g e b n is s e n d ie se r B e m ü h u n g e n zu sp r e c h e n . E s s e i n u r f e s t g e s t e llt , d ass sic h s o w o h l a u s d e n in G en f u n d a n a n d e r e n O r te n in d e r M in d e r h e ite n fr a g e g e fü h r te n D e b a tte n a ls au ch au s d en W ü n sc h e n d er a u s la n d s d e u ts c h e n V o lk s g r u p p e n b a ld d a s B e d ü r fn is erg a b , in n e r h a lb D e u ts c h la n d s fü r die fr e m d e n V o lk s te ile e in e n R e c h ts z u s ta n d zu s c h a ffe n , d er im S in n e e in e r fr e ie n E n tfa ltu n g s m ö g lic h k e it v ö lk is c h e r M in ­ d e r h e ite n a u f k u ltu r e lle m G e b ie t a ls v o r b ild lic h a n z u s e h e n w a r u n d d a m it d em R e ic h e in e m o r a lis c h e A k fciv le g itim a tio n fü r s e in e R o lle als V o r k ä m p fe r d e s in te r n a tio n a le n M in d e r h e ite n r e c h ts v e r le ih e n so llte . D ie w e ite r g e h e n d e E r w a r tu n g , d u rc h e in g r o s s z ü g ig e s d e u ts c h e s M in d e r h e ite n r e c h t R ü c k w ir k u n g e n z u g u n s te n d er d e u ts c h e n V o lk s g r u p p e n im A u s la n d e , n a m e n tlic h in P o le n , zu e r h a lte n , e in e E r w a r tu n g , d ie s ic h b e k a n n tlic h k e in e s w e g s e r fü llt hat, w ir d v o n m a s s g e b lic h e r a m tlic h e r S e it e a ls n ie m a ls e r n s th a ft in B e tr a c h t g e z o g e n b e z e ic h n e t. E s m u s s je d o c h f e a tg e s t e llt w e r d e n , d a ss s e in e r z e it d ie s e s A r g u ­

m e n t g e g e n ü b e r d e m W id e r sp r u c h d er b e fr a g te n o stp reu ssT seh en S t e lle n g e le g e n t lic h d er V o r b e r e itu n g der M .S .V . v ie lf a c h u n d n a c h d r ü c k lic h a n g e ­

w a n d t w o r d e n ist.

D ie s e r o stp r e u s s is c h e W id e rp ru ch — in K ö n ig s b e r g w a r b ei V o r b e sp r e ­ c h u n g e n m it a u s la n d s d e u ts c h e n F ü h r e r n u n d B e h ö r d e n v e r tr e te r n der H e i­ m a tb u n d O stp r e u s s e n fe d e r fü h r e n d e in g e s c h a lt e t — r ic h te te slich n ic h t so se h r g e g e n d ie S c h a ffu n g e in e r v o r b ild lic h e n R e g e lu n g d es M in d e r h e ite n r e e h te s in D e u ts c h la n d , a ls g e g e n d ie F o rm u n d d e n I n h a lt d er u n te r b r e ite te n P lä n e , d ie im w e s e n t lic h e n der s p ä te r e n M .S .V . e n ts p r a c h e n . D ie K r itik b e r u h te v o r a lle m a u f d e n fo lg e n d e n g r u n d s ä tz lic h e n E r w ä g u n g e n :

(5)

1. A ls a u s s e n p o litis c h v o ll v e r w e r tb a r e s In str u m e n t k o n n te n ic h t e in e M i- n is te r ia lv e r o r d n u n g e in e s L a n d es (P re u sse n ), o d er v ie lm e h r e in e R e ih e v o n e in a n d e r se h r v e r s c h ie d e n e r V e r o r d n u n g e n fü r d ie e in z e ln e n fr e m d e n V o lk s g r u p p e n (z. B. D ä n en ) a n g e s e h e n w e r d e n , so n d e rn n u r e in R e ic h s ­ r a h m e n g e s e tz , d a ss d e m I n h a lt d es A r t. 113 der R e ic h s v e r fa s s u n g e n tsp r o c h e n h ä tte . D ie s e s G esetz h ä tte d u rch au s d ie V e r s c h ie d e n a r tig k e it der L a g e d e r e in z e ln e n V o lk s g r u p p e n b e r ü c k s ic h tig e n u n d E in z e lh e ite n d e n v , n d en L ä n d er n zu e r la s s e n d e n A u sfü h r u n g s b e s tim m u n g e n ü b e r la s s e n k ö n n en . (A u sser P r e u s s e n a u c h S a c h sen ). E s w ä r e a b er d ie I n itia tiv e b e im R e ich als d er a u s­ s e n p o litis c h a lle in v e r a n tw o r tlic h e n In sta n z g e b lie b e n u n d n ic h t an P r e u s s e n ü b er g e g a n g e n , d a ss e r k lä r lic h e r w e is e d ie s g a n z e P r o b le m u n te r G e s ic h ts p u n ­ k t e n s e in e r In n e r e n u n d S c h u lv e r w a ltu n g a n z u fa s s e n su ch t.

2. E s b lie b e n g e r a d e d ie je n ig e n G e s ic h ts p u n k te u n b e r ü c k sic h tig t, d ie a ls m a s s g e b lic h fü r d ie Z ie ls e tz u n g der a u s la n d s d e u ts c h e n G ru p p en a n z u s e h e n sin d , an e r s te r L in ie der G ed a n k e d er v ö lk is c h e n K u ltu r s e lb s v e r w a ltu n g m it d e n d arau s sic h e r g e b e n d e n R e ch ten , a b e r v o r a lle m a u ch P flic h te n der e in ­ z e ln e n V o lk s tu m s a n g e h ö r ig e n un d d er V o lk s tu m so r g a n is a tio n e n . G era d e d ie h ie r a u s sich e r g e b e n d e N o tw e n d ig k e it d e s o ffe n e n B e k e n n tis s e s d er E in z e lp e r ­ s o n e n zu m fr e m d e n V o lk s tu m h ä tte n ic h t n u r d en W ü n sc h e n der M eh rz a h l d er a u s la n d s d e u ts c h e n F ü h r e r e n tsp r o c h e n , so n d e r n a u ch die N ic h tig k e it der p o ln is c h e n B e h a u p tu n g e n ü b er V e rb r e itu n g u n d Z a h l des p o ln is c h e n V o lk s ­ tu m s in D e u ts c h la n d se h r v ie l e in d e u tig e r u n d e in w a n d fr e ie r b e w ie s e n , a ls d ie in ih r er B e w e is k r a ft s e h r a n fe c h tb a r e n r ü c k lä u fig e n Z iffe r n der P o le n -

L is te b e i d e n v e r s c h ie d e n e n P a r la m e n ts w a h le n .

D e r H a u p te in w a n d d er a m tlic h e n p r e u s s is c h e n S t e lle n g e g e n d ie h ie r v e r tr e te n e A u ffa s s u n g , n ä m lic h der H in w e is a u f d ie lo k a l v e r s c h ie d e n e n , z. T. g e ra d ez u e n tg e g e n g e s e tz te n V e r h ä ltn is s e u n d B e d in g u n g e n in d en e iz e l- n e n g e m is c h tv ö lk is c h e n G r e n z g e b ie te n is t o b en b e r e its v o r w e g g e n o m m e n u n d * e n tk r ä fte t w o r d e n . E in w e ite r e r E in w a n d , d a ss n ä m lic h d ie p r e u s s is c h e n S ta a ts b ü r g e r p o ln is c h e r N a tio n a litä t e in e s o g e n a n n te p r o le ta r is c h e M in d e r h e it u n d d ah er n ic h t in d er L a g e se ien , e in e K u ltu r s e lb s tv e r w a ltu n g zu tra g en , k a n n a n g e s ic h ts d e s a u s g e d e h n te n p o ln is c h e n Or g a n i sta tio n s— u n d V e r e in s w e ­

s e n s u n d a n g e s ic h ts der fü r d ie n u n m e h r b e s te h e n d e n p o ln is c h e n P r iv a ts c h u ­ le n v e r fü g b a r g e m a c h te n G e ld m itte l e b e n fa lls n ic h t a ls s tic h h a ltig a n g e s e h e n w e r d e n .

A u f E in z e lh e ite n der M .S .V . so ll im Z u s a m m e n h a n g mit. d e r B e tr a c h tu n g d es n u n g e s c h a ffe n e n Z u s ta n d es e in g e g a n g e n w e r d e n . H ier sei n u r n o c h a u f d ie g r u n d s ä tz lic h e n B e d e n k e n g e g e n d ie F a s s u n g des § 2, A b s. 2 h in g e ­ w ie s e n , der a ls a u s r e ic h e n d fü r die A n w e n d u n g d e s an. sich r ic h tig e n G ru n d ­ sa tz e s „ M in d e rh e it i s t w e r w i l l ” n ic h t a n g e s e h e n w e r d e n k an n , u n d a u s se r d e m d e n v o n u n s in G e n f g e lte n d g e m a c h te n I n te r e s s e n d es d e u ts c h e n S c h u lw e s e n s in O s to b e r s c h le s ie n w id e r sp r ic h t. 2. D E R JE T Z IG E Z U S T A N D . Im la u fe n d e n S c h u lja h r w a r e n a u f G ru nd e in e r am 1. M ai d ie se s J a h r e s a b g e s c h lo s s e n e n Ü b e r s ic h t im R e g ie r u n g e s b e z ir k A lle n s t e in 15 p o ln is c h e S c h u le n m it 19S K in d e r n z u g e la s se n . V o n d ie se n S c h u le n w a r e n 14 um B e tr ie b , v o n d e n e n 13 v o n L e h r e r n p o ln is c h e r S ta a ts a n g e h ö r ig k e it u n d 1 v o n e in e m L e h r er p r e u s s is c h e r S ta a ts a n g e h ö r ig k e it g e le ite t w u rd e. 13 S c h u le n b e fa n d e n sic h im L a n d k r eis A l-len stein , 1 S c h u le im L a n d k r eis R ö sse l. D ie 15. zu g e l a s ­ s é n é a b er n ic h t im B e tr ie b b e fin d lic h e S c h u le w a r d ie in d em m a s u r is c h e n O rt P ia s s u tte n ,' K re is O rte isb u rg , die b e k a n n tlic h n u r v o n e in e m e in z ig e n u n d n och d azu s c h w a c h s in n ig e n Kund b e su c h t w o r d e n w a r u n d d e r en L e h r er , L an cz, d urch ein e K o h ile n g a s v e r g iftu n g u m s L e b e n k am . — D ie g r o s s ie S c h u le b e fa n d sich in N e u K a le tk a ; isde z ä h lte 24 K in d e r; der le ite n d e L e h r e r b e sa s s die p r e u s s is c h e S ta a ts a n g e h ö r ig k e it. — E r g ä n z en d s e i e r w ä h n t, d ass sic h in den K r e is e n A lle n s t e in un d R ö s se l 7 p o ln is c h e K in d e r g ä r te n m it 75 K in d e r n b e fa n d e n , u n d z w a r a u s n a h m slo s in s o lc h e n O rten , in d e n e n au ch M in d erh eiitssch u len v o r h a n d e n w a r en . Ih n e n s ta n d e n a lle in im L a n d k r e is A lle n s t e in 21 d e u ts ch e K in d e r g ä r te n g e g e n ü b e r . Im R e g ie r u n g s b e z ir k M a r ie n w e r d e r w u r d e n p o ln is c h e S c h u le n le d ig lic h im K r e is e S tu h m g e n e h m ig t, un d z w a r s in d im la u fe n d e n S c h u lja h r 9 S c h u le n m it 9 L e h r er n z u g e la s s e n , d ie sä m tlic h d ie p o ln is c h e S ta a ts a n g e h ö r ig k e it b e sitz e n . A n !h n e n w u r d e n e tw a 190 K in d e r u n te r r ic h te t. E in e p o ln is c h e S c h u le , d ie in H o h en d o rf, w u r d e g e sc h lo s s e n , da an ih r n u r 3 K in d er eir>

(6)

und d e r s e lb e n F a m ilie u n ter n ic h e t w u r d e n , n ä m lic h d er F a m ilie v o n D o n i- m iersik i. D e m L e h r er M a n c z y n sk i in Gr. W apli'tz w u r d e d ie L e h r e r e r la u b n is e n tz o g e n , w e il d ie S c h u la u fs ic h ts b e h ö r d e ih m n a c h w ie s , d a ss er sic h a ls A u slä n d e r in u n z u lä s s ig e r W e is e a u s s e r h a lb d es S c h u lo e tr ie b e s a g ita to risc h b e tä tig t h a tte . Z u s a m m e n fa s s e n s s e i g e s a g t, d a ss d ie B e s u c h e r z a h l d er S c h u le n im K r e is e S tu h m d u r c h s c h n ittlic h w e s e n t lic h h ö h e r is t a ls die im R e g ie r u n g s b e z ir k .A lle n s te in e r r eic h t. W a h r e n d im R e g ie r u n g s b e z ir k A lle n s t e in k e in e S c h u le a u c h nu r a n n ä h e r n d an d ie M in d e s tz a h l h e r a n k o m m t, d ie n a ch d e m W o r tla u t d er M .S .V . V o r a u s s e tz u n g fü r d ie U m w a n d lu n g in «eine ö f f e n t lic h e S c h u le ist, h a b e n im K re is S tu h m 2 S c h u le n dliese Z ah l z e it w e is e ü b e r s c h r itte n , w e n n a u c h im le tz te n J a h r e in sta r k e s A b s in k e n der S c h ü le r z a h l f e s t g e s t e llt w e r d e n k o n n te . S o g in g d ie Z a h l d er K in d e r a n der g r ö s s te n p o ln is c h e n S c h u le in O s tp r e u s s e n in H o n ig fe ld e v o n 90 a u f rund 40 zu rü ck . 3. F O L G E R U N G E N U N D F O R D E R U N G E N . D ie w e s e n t lic h s t e B e d e u tu n g des V o r h a n d e n s e in s p o ln is c h e r S c h u le n im o s tp r e u s s is c h e n G r e n z g e b ie t is t g e w is s n ic h t d a rin zu s e h e n , d ass e in e , v o r a u s s ic h t l i c h n o c h w e it e r a b s in k e n d e Z a h l v o n zur Z e it n ic h t g a n z 400 K in d e r n p o ln is c h e n U n te r r ic h t e r h ä lt. D ie s e r T a tb e s ta n d a lle in w ä r e k a u m a u s r e ic h e n d , u m d ie B e h a u p tu n g a u fr e c h t zu e r h a lte n , d a ss d u rch d ie A u s w ir ­ k u n g d er M .S .V . e in e n a iio n a ip o ii tisc h e G e fä h r d u n g O stp r e u ss e n s e n t s t a n ­ d e n se i. E n ts c h e id e n d fü r d ie B e u r t e ilu n g sin d v ie lm e h r z w e i P u n k te : e in m a l d ie d u rch d e n je tz ig e n Z u s ta n d un g a n z a b n o rm e r W e is e g e fö r d e r te A u s b r e i­ tu n g s m ö g lic h k e it der p o ln is c h e n P r o p a g a n d a u n d z u m a n d e r e n d ie d u rch d ie M .S .V . b e w ir k te s tä n d ig e B e u n r u h ig u n g d er o s tp r e u s s is c h e n G r e n z b e ­ v ö lk e r u n g . D a b e i s e i n o c h m a ls f e s t g e s t e llt , d a ss au ch h e u te g r u n d sä tz lic h e in e d e n ta ts ä c h lic h e n V e r h ä ltn is s e n R e c h n u n g tr a g e n d e Z u la s s u n g p o ln is c h e r S c h u le n in O s tp r e u s s e n n ic h t a b g e le h n t w ir d , w e n n e in ta ts ä c h lic h e s B e d ü r fn is •dafür n a c h g e w ie s e n w ir d . Im G e g e n te il: O stp r e u ss e n a ls G re n z p r o v in z m it z a h lr e ic h e n B e z ie h u n g e n zu m b e n a c h b a r te n A u s la n d s d e u ts c h tu m h a t e in b e s o n d e r s s ta r k e s I n te r e s s e a n e in e r g e s u n d e n L ö su n g . d ie s e s s c h w ie r ig e n P ro b le m s. I n f o lg e d e s s e n m ü s s e n au ch im I n t e r e s s e e in e r s a c h lic h e n A u s e in a n ­ d e r s e tz u n g m it d en V e r fe c h te r n der M .S.V . a lle A n g r iffe z u r ü c k g e w ie s e n w e r d e n , d ie a u f fa ls c h e n V o r a u s s e tz u n g e n b e r u h e n , w ie z u m B e is p ie l der h ä u fig g e ä u s s e r te n B e h a u p tu n g , d ie p o ln is c h e n M in d e r h e its s c h u le n w ü r d e n a u f K o s te n d e r d e u ts c h e n S te u e r z a h le r u n te r h a lte n . W as n u n z u n ä c h s t d ie P r o p a g a n d a m ö g lic h k e it d e r P o le n b e tr ifft, so e r g ib t s ie Sich n a tu r n o tw e n d ig a u s d e m V o r h a n d e n s e in v o n Z e it 23 p o ln is c h e n L e h r e r n a lle in (in d e n k le in e n O s tp r e u s s is c h e n G e b ie te n m it p o ln is c h e n B e v ö lk e r u n g s te ile n . D a b e i m u s s im R a h m e n e in e r v e r tr a u lic h e n D a r le g u n g f e s t g e s t e l l t w e r d e n , d a s s in d er T a t d ie Z u la s s u n g s ta a ts p o ln is c h e r L e h r e r n ic h t nu r g r o sse B e d e n k e n v e r u r s a c h e n m u s s, so n d ern a u c h z w e if e llo s V o r teile in sic h b ir g t. D ie B e d e n k e n lie g e n in e r s te r L in ie a u f w e h rpo li ti sch en G eb ie t, da d ie j ü n g e r e n d er s t a a t s p o ln is c h e n L e h r e r g r ö s s te n te ils R e s e r v e o ffi z ie r e d er p o ln is c h e n A r m e e s in d u n d in f o lg e d e s s e n s o w o h l a u f d em G eb ie t m ilitä r is c h e r E r k u n d u n g a ls a u c h i n K r is e n z e ite n in a k t iv e r W e is e d em p o ln is c h e n H e e r V o r sc h u b zu le is t e n g e e ig n e t sin d . A n d e r s e its w ir d d u rch d ie Z u la s s u n g s ta a ts p o ln i sc h er L e h r e r in g e w is s e n U m fa n g e d ie H e r a n z ü c h tu n g b ezw . H e r a n z ie h u n g e in e r b o d e n s tä n d ig e n p o ln is c h e n In tellig e x iz z u m in d e st •v er la n g sa m t. D e n n a u c h L e h r e r p r e u s s is c h e r S t a a ts a n g e h ö r ig k e it, die d er p o l­ n is c h e n N a tio n a litä t a n g e h o r e n , w e r d e n es im a llg e m e in e n v o r z ie h e n , e in e A n s t e llu n g a n e in e r ö f f e n t lic h e n S c h u le zu su c h e n , d ie fü r ih r e Z u k u n ft g r ö sse r e S ic h e r h e it e n b ie te t. E s k o m m t h in zu , d a ss m a n L e h r e r p o ln is c h e r S ta a ts a n g e h ö r ig k e it d a r a n h in d e r n k a n n , s ic h im ö f fe n tlic h e n L e b e n a u s se r h a lb d e s S c h u lb e tir ie b e s ir g e n d w ie zu b e tä tig e n . (S ie h e das B e is p ie l d es L e h r e r e s Mancz.yna.kx in Gr. W a p litz). A n d e r fa lls lä s s t s ic h g e g e n ih n d a s M itte l der A u s w e is u n g a n w e n d e n , w ä h r e n d m a n e in e m p r e u s s is c h e n S ta a ts b ü r g e r se h r v ie l s c h w e r e E in s c h r ä n k u n g e n h in s ic h tlic h se in e r p o litis c h e n B e tä tig u n g a u fe r le g e n k a n n . A u s d ie s e m G ru n d e is t au ch d ie E r w ä g u n g a lle in n ic h t a ls s t ic h h a lt ig a n z u e r k e n n e n , d a s s n ä m lic h d ie Z u la s s u n g sta a tsp o ln iisch er L e h r er v o n d er Z u la s s u n g R e ic h s d e u ts c h e r L e h r e r s e it e n s P o le n s a b h ä n g ig g e m a c h t w e r d e n m ü s se . D ie F o r d e r u n g d er G e g e n s e itig k e it w ir d , w e n n ü b er h a u p t e rr eic h b a r , n u r in e in e m v i e l g r ö s s e r e n R a h m en d u r c h z u s e tz e n s e in u n d

(7)

a u ch d a n n n u r fü r das D e u ts c h tu m in P o le n p r a k tisc h e E r fo lg e z e itig e n , w e n n d ie d e u ts c h e A u ssem pciitok in d er L a g e ist, in je d e m E in z e lfa ll ein er B e d r ü c k u n g des D e u ts c h tu m s a u f d en p o ln is c h e n S ta a t e in e n so lc h e n D ru ck a u szu ü b en , d a ss er sich zum N a c h g e b e n g e n ö tig t sie h t. R e p r e s s iv m a s s n a h m e n g e g e n d ie p o ln is c h e M in d e r h eit in P r e u s s e n fü r p o ln is c h e R e c h tsb r ü c h e sin d a u s g r u n d sä tz lic h e n u n d p r a k tisc h e n E r w ä g u n g e n a ls u n z w e a k m ä s s ig

a b z u le h n en .

W as d ie B e u n r u h ig u n g der B e v ö lk e r u n g b e tr ifft, so ä u s se r t sie sic h e in m a l in ein er E r s c h ü tte r u n g d er S ta a ts a u to r itä t. N ic h t nu r, d a s s dlie M a sse der B e v ö lk e r u n g trotz e in e r le b h a fte n A u fk lä r u n g s tä tig k e it s e ite n s d er R e g ie ­ r u n g s o r g a n e k e in e r le i V e r s tä n d n is d a fü r h a t u n d h a b en k a n n , dass d ie P o le n du rch d ie M .S.V . g r ö sse r e R e c h te e r h a lte n h a b e n a ls die ü b r ig e n p r e u s s is c h e n S ta a ts b ü rg e r, n ic h t n u r, d a s s m an in der Z u la s s u n g p o ln is c h e r Z w e r g s c h u le n e in e n B e w e is d e u ts c h e r S c h w ä c h e u n d e in e s M a n g e ls an n a tio n a le n A b w e h r ­ w ille n zu se h e n g la u b t, e s sin d a u c h z a h lr e ic h e F ä lle z u v e r z e ic h n e n g e w e s e n in d en en E in w o h n e r g e m is c h tsp r a c h ig e r D ö r fe r v e r s u c h t h a b en , e in e n D ru ck , a u f b e h ö r d lic h e M a ssn a h m e n d a d u rch a u szu ü b en , d ass sie b ei N ic h te r fü llu n g ih r er W ü n sc h e m it B e a n tr a g u n g e in e r p o ln is c h e n S c h u le g e d r o h t h a b en . B e so n d e r s g r o ss ist die V e r w ir r u n g au ch in d en K r e is e n der d e u ts c h e n L e h r e r s c h a ft, d er e s u n te r s a g t ist, g e g e n d ie p o ln is c h e n S c h u le n S tim m u n g z u m a c h e n , u n d d ie e s e r le b e n m u ss, d a s s die D isz ip lin d er S c h u lk in d e r n a c h la ss t, w e il d ie se w is s e n , dass ih r e E lter n d ie M ö g lic h k e it h a b en , sie in die

p o ln is c h e S c h u le u m z u m e ld e n .

V iel ü b le r u n d g e fä h r lic h e r a b er is t d ie T a tsa c h e , dass sic h das V e r h ä ltn is z w is c h e n d er d e u ts c h e n B e v ö lk e r u n g un d d en A n h ä n g e r n des P o le n tu m s in d en G r e n z g e b ie te n n ic h t e t w a d u rch d ie m e h r als w e ic h h e r z ig e M .S.V. g e b e s ­ sert, s o n d e r n n o ch v e r s c h le c h te r t h a t. D ie P o le n ih r e r s e its h a b en in ih rer

P r e ss e u n d in ih r e n O r g a n is a tio n e n n ie m a ls D a n k b a r k e it fü r das ih n e n in d e n S c h o s s g e f a lle n e Gesiehenlk g e z e ig t, so n d e rn n u r, w ie v o r a u s z u s e h e n w ar, n e u e u n e r iü iio a r e F o r d e r u n g e n g e s t e llt u n d a lle M a ssn a h m e n d er d e u ts c h e n B e h ö r d e n v e r d ä c h tig t u n d v e r ä c h tlic h g e m a ch t. J e d e n e u e P o sitio n , d ie s ie g e w a n n e n , h a b en sie in d e n D ie n s t ih r er Ir r ed en ta — A i o e it g e s te llt. D ie m asslo'se P ro p a g a n d a , d ie sie e n fa lté te n u n d b e i d e r sie n a c h w e i­ sb a r m it str a fb a r e n M itte ln m a te r ie lle r V e r lo c k u n g u n d N ö tig u n g S tim m e n ­ fa n g b e tr ie b e n , m ussite d ie o r ts a n g e s s c s e n e B e v ö lk e r u n g u m so m eh r r e iz e n u n d erb itte rn , a ls d ie se W e r b e tä tig k e it a u c h in m a su r isc h e n G e b ie te n v e r s u c h t w u r d e , in d e n e n d ie A b n e ig u n g g e g e n das P o ie n tu m b e so n d e r s sta r k ist. V o r fä lle w ie in J e d w a b n o u n d der a n s c h lie s s e n d e N e id e n b u r g e r P ro z es s w a r e n d ie n a tü r lic h e F o lg e . D a ss d e r a r tig e Z u s a m m e n stö ss e v o n p o l­ n is c h e r S e it e in u n g e h e u e r lic h e r W e is e a u s g e s c h la c h te t w e r d e n , v e r s te h t sic h v o n s e lb s t. E s lie g t a u f der H a n d , d a ss d e r a r tig e V o r fä lle , die in a u s - s e n p o litis c h k r itis c h e n Z e ite n n u r a llz u le ic h t du rch d u n k le E le m e n te p r o ­ v o k a to r is c h h e r v o r g e r u fe n w e r d e n k ö n n e n , u n te r U m s tä n d e n zu m V o r w a n d e in e r b e w a f f n e t e n p o ln is c h e n A k tio n g e g e n O stp r e u ss en g e n o m m e n w e r d e n k ö n n en . F r a g t m a n sic h n u n , w e lc h e M a ssn a h m e n g e g e n d ie zur Z e it v o r h a n d e n e n u n e r tr ä g lic h e n M is stä n d e e r g r iffe n w e r d e n k ö n n e n , so m u ss u n te r sc h ie d e n w e r d e n z w is c h e n d e r k le in e n u n d der g r o sse n L ö su n g . D ie k le in e L ö s u n g s e tz t das v o r lä u fig e W e ite r b e s te h e n der M .S .V . v o ra u s, is t a lso o h n e n eu e g e s e tz g e b ir is c h e A k te d u rc h z u fü h r en . S ie b e d e u te t: U n v e r z ü g lic h e A b s te ilu n g d er p o ln is c h e r s e its m it d er M .S.V . g e tr ie b e n e n M issb ra u c h e. Es h a n d e lt sic h d a b e i im w e s e n t lic h e n u m fo lg e n d e P u n k te:

1. D ie B e d ü r fm isfr a g e is t b e i je d e m p o ln is c h e n S c h u lv o r h a b e n h in s ic h tlic h d er Z a h l d er a n g e m e ld e te n K in d e r zu p r ü fe n . Z ur Z eit s e tz t d ie p r e u s s is c h e B e h ö r d e d ie u n te r e G re n ze m it 7 K in d e r n fe st. D a s w ü rd e z u m B e is p ie l fü r d en R e g ie r u n g s b e z ir k A lle n s t e in b e d e u te n , d ass n ic h t e in e der je tz t v o r h a n ­ d e n e n S c h u le n v e r s c h w in d e t! Es m u s s v e r la n g t w e r d e n , d a s s a lle S c h u le n

u n te r 15 K in d e r n a ls Z w e r g s c h u le n b e tr a c h te t w e r d e n , fü r d ie e in B e d ü r fn is n ic h t a n e r k a n n t w e r d e n k an n . (B ei d ie se r R e g e lu n g w ü r d e n z. B. im R e g ie ­ r u n g s b e z ir k A lle n s t e in 9 v o n den n o ch im B e tr ie b b e fin d lic h e n 14 S c h u le n v e r s c h w in d e n !)

2. Es m u s s in je d e m F a ll die K in d e rz a h l v o n 15 in F orm v o n A n m e ld u n g e n v o r lie g e n , b e v o r d ie G en eh m ig u n g fü r d ie G rü n d u n g der S c h u le e r t e ilt w ird . H ie r b e i ist in je d e m E in z e lfa ll g e n a u e s te n s n a c h z u p r ü fen , ob ta ts ä c h lic h der W ille der E r z ie h u n g s b e r e c h tig te n k la r un d u n b e e in flu s s t zu m A u sd ru ck k o m m t

(8)

o d e r ob e tw a B e e in f lu s s u n g s v e r s u c h e r v o n A u s s e n s te h e n d e n v o r g e n o m m e n w o r d e n sin d .

3. D ie E in r e is e s ta a ts p o ln is c h e r L e h r e r d a r f u n te r k e in e n U m s tä n d e n v o r e r fo lg te r Z u la s s u n g der S c h u le e r fo lg e n , fü r die e r b e s tim m t ist. Z u s tä n d ig fü r die E r te ilu n g der E in r e is e e r la u b n is d a r f n u r d er b e tr e ffe n d e R e g ié r u n g s - s p r ä s id e n t n a c h v o r h e r ig e r A n h ö r u n g d es in F r a g e k o m m e n d e n L a n d ra ts se in . D a g e g e n m u s s d ie b ish e r ü b lic h e G e n e h m ig u n g der E in r e is e e r la u b n is s e ite n s d e s B e r lin e r P o liz e ip r ä s id e n te n in F o r tfa ll k o m m e n .

4. D ie staatsip oln iscih en L e h r e r h a b e n sich je g lic h e r B e tä tig u n g im ö f f e n t li­ c h e n u n d V e r e in s le b e n z u e n th a lte n , in s b e s o n d e r e is t e s ih n e n u n te r s a g t ir g e n d w e lc h e n U n te r r ic h t zu e r te ile n , d e r ü b er d e n R a h m en d es L e h r p la n s d er V o lk s s c h u le h in a u s g e h t. B e i Z u w id e r h a n d lu n g e n m u s s s o fo r tig e E n tz ie ­ h u n g d er L e h r e r e r la u b n is u n d A u s w e is u n g e r fo lg e n .

5. L e h r k r ä fte n , d ie in e in e m u n m itte lb a r e n V e r h ä ltn is zur p o ln is c h e n A r m e e s te h e n , is t d ie Z u la s s u n g zu v e r w e h r e n .

D ie se M a ssn a h m e n , d ie , w ie s c h o n g e s a g t, d e n Z w e c k h a b e n s o lle n , d ie g r ö b ste n M is s s tä n d e sofort a b z u s te lle n , s in d le d ig lic h fü r e in e Ü b e r g a n g s z e it g e d a c h t, b is du rch e in e g e s e tz lic h e R e g e lu n g s e it e n s des R e ic h e s R fie s o g e n a n - n te g r o sse L ö s u n g e r fo lg t. D ie W id e r s tä n d e d er p r e u s s is c h e n B e h ö r d e n g e g e n e in R e ic h s r a h m e n g e s e tz w e r d e n v o r a lle m m it d e m H in w e is a u f d ie V e r ­ s c h ie d e n h e it d er L a g e in d e n e in z e ln e n M in d e r h e its g e b ie te n b e g r ü n d e t. W ir h a b e n b e r e its in Z iffe r 1 /d er E in le itu n g d a r a u f h in g e w ie s e n , d a ss d ie se B e g r ü n d u n g n ic h t s tic h h a lt ig ist. D e r a n s'icih r ic h tig e G ru n d sa tz: „ M in d e r h e it ist, w e r w i l l ” m u s s s e in e s je tz ig e n C h a ra k ter s e n tk le id e t w e r d e n , d er e in e U m fä ls c h u n g in d e m S in n e b e d e u te t: M in d e r h e it ist, w e n d ie p o ln is c h e P r o p a g a n d a e r p r e s s t. D ie A b le g u n g e in e s k la r e n B e k e n n t n is s e s der Z u g e ­ h ö r ig k e it zu m p o ln is c h e n V o lk s tu m a u f der G r u n d la g e e in e s N aidom alk atasters

m u s s a u c h d e n G e d a n k e n d e r k u lt u r e lle n S e lb se r w a iltu n g u n d V e r ­ p f lic h t u n g v e r w ir k lic h e n , w e n n d a s P o le n tu m b e h a u p te t, a ls p r o le ta r is c h e M in d e r h e it e in e so lc h e R e g e lu n g n ic h t tr a g e n zu k ö n n e n . E s k o m m t ja d a b ei w e n ig e r a u f d ;e B e s c h a ffu n g der G e ld m itte l fü r d ie S c h u le n an, d ie ja a u ch je tz t aus d en p o ln is c h e n S t a a t s k a s s e n f ü e s s e n , s o n d e r n a u f d e n Z w a n g zu m e in d e u tig e n V o lk s tu m b e k e n n tn is , o h n e d a ss die B e r e c h tig u n g a u f n a tio n a le

u n d k u ltu r e lle S e lb s t e r h a it u n g ü b e r h a u p t n ic h t a n e r k a n n t w e r d e n k an n .

Z A P) SHI BIBLIOGRAFICZNE

J A H R B U C H D E R A L B E R T U S -U N I V E R S I T Ä T Z U K Ö N IG S B E R G (Pr.) W yd . G ö ttin g e r A r b e its k r e is K itz ia g e n (M ain) W ü rzb u rg . Roik 1951-1957 (to m I -V II).

W y d a w n ic tw o to, za ło ż o n e p rz ez F r y d e r y k a H o ffm a n n a , je st je d n y m z lic z n y c h w y d a w n ic t w n ie m ie c k ie g o rew izjo m izm u n a u k o w e g o , o r g a n iz o ­ w a n e g o w N ie m ie c k ie j R e p u b lic e F e d e r a ln e j. O g ó ln ie zn a n e są n a u c e p o l­ sk ie j „ O s tfo r s c h u n g ” z a c h o d n io -n ie m ie c k ic h h is to r y k ó w czy ziom ik ostw , stą d n ie o n ic h b ę d ę s z c z e g ó ło w o i n f o r m o w a ł 1). W y d a je się, że n a d d w o m a s p r a w a m i tr ze b a się z a sta n o w ić . P o p ie r w sz e : n a d n aszą r e p lik ą n a R o c z ­ n ik i, k tó r y c h o b ję to ś ć z la t 1951 1957 w y n o s i p r z e szło 2.500 stro n d ru k u , n ie lic z ą c d u że j ilo ś c i z e s z y tó w d o d a tk o w y c h ; d ru g a sp r a w a , to k o n ie c z n o ś ć o m ó w ie n ia z a w a r to ś c i „ O s tp r e u s s e n b la tt”, o r g a n u z io m k c s tw a p r u s k o -w sc h o d n i ego, tak jaik to d la „ U n se r O b e r s c h le sć e n ” u c z y n ił K . J o ń ­ ca 2). O ls z ty ń sk i o śr o d e k w in n y in te r e s o w a ć p r z ed e w s z y s tk im n ie m ie c k ie o śro d k i p o lit y c z n o - n a u k o w e w G e ty n d z e , H a m b u r g u , w L e e r oraz w7 G e l ­

s e n k ir c h e n .

S c h a r a k te r y z o w a n ie z a w a r to ś c i sie d m iu to m ó w R o c z n ik ó w w k r ó tk ie j n o ta tc e b ib lio g r a fic z n e j je s t n ie m o ż liw o ś c ią . N a je d n ą g e n e r a ln ą sp ra w ę

b A J. K a m iń sk i: F o r m y o r g a n iz a c y jn e n ie m ie c k ie g o r e w iz jc n iz m u n a u k o w e g o ; F. H . G e n tz s n : „ O s tfo r s c h u n g ” za ch o d n io - n ie m ie c k ic h h i­ s to r y k ó w ; A. L ic z b a ń sk a : O rg a n iz a c je p r z e s ie d le ń c ó w n ie m ie c k ic h . P r z e g lą d Z a c h o d n i 1954 nr 7/8, 1956 nr 3/4. 1957 n r 1.

*) K . J o ń ca : P r o b le m y h is to r y c z n e G ó rn eg o Ś lą s k a na ła m a ch z a c h o d n io - n iem ied k ieigo „Uinser O b er su h le s ie n ” w r. 1956. P r z e g lą d Z a ch o d n i 1957 n r 1, s. 147 — 153.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Pomimo, iż z dolnej warstwy polepy nie udało się pozyskać materiału zabytkowego, to wydaje się, że można ją określić, jako XVI-to wieczną. W wyniku przeprowadzonych prac

warstwa III – 3047 fragmentów ceramiki, 331 krzemieni, 136 fragmentów kości, 59% zabytków uznano za wydzielone, dominuje materiał KPL, nieliczne zabytki Ha-La

Ludność kultury mierzanowickiej grzebała zmarłych w jamach grobowych w owalnym lub prostokątnym kształcie, zorientowanych generalnie zachód- wschód z mniejszymi lub

Po drugie, infrastruktura transportowa wpływa negatywnie na środowisko naturalne przez jej nieodpowiednie zaprojektowanie czy wadliwe wykonanie: źle ułożona nawierzchnia

Nagle okazuje się, że tak naprawdę pragnienie przechowania tej utopi i tego życia w odosobnieniu jest w nich samych?. Ludzie żyjący w Osadzie mimo lęku przed cierpieniem

odbyło się kolejne, XIV sem inarium te­ renowe „W arsztaty badaw cze z geografii turyzm u”.. Drugim organizatorem sem inarium był Zakład G eografii Turyzm u

31 sierpnia 1939 r., na kilka godzin przed atakiem Niemiec na Polskę, ambasador niemiecki w Eire - Eduard Hempel - spotkał się z premierem Irlandii w jego

Aby wyczerpująco odpowiedzieć na te pytania w niniejszej pracy przedstawiono historię, stan zachowania oraz możliwości ochrony wpisanych do rejestru prywatnych zabytków