Zasady i metody ustalania cen eksportowych jako podstawa oceny efektywności eksportu

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMIQA 122,' 1992

K rystyn a Kąpa-Kejna*

ZASADY I METODY USTALANIA LEN EKSPORTOWYCH JAKO POOSTANA OCENY EFEKTYWNOŚCI EKSPORTU

1. WPROWADZENIE

W dotychczasowych warunkach prowadzenia handlu zagranicznego w Polecę problematyka oceny efektyw no ści eksportu n ie odgrywała z a s a d n ic z e j r o l i 1. Z ło ż y ło a i ę na to szereg p rzyczyn , z k tó ry c h n a j i s t n i e j s z y m i b y ły :

- państwowy monopol handlu zagranicznego w yraż ający s i ę w pro­ wadzeniu o p e r a c j i importowo-eksportowych przez w ysp ecjalizow ane p r z e d s ię b io rs tw a handlu zagranicznego r e a l i z u j ą c e p o l i t y k ę r z ą ­ du ;

- c e n t r a ln e sterow anie handlem zagranicznym w yra ż a ją ce s i ę w system ie ulg i d o t a c j i jako stymulatorów e ksp ortu ;

- problemy s t r u k t u r a l n e p o l s k i e j gospodarki i o g ó ln ie mówiąc nisk a konkurencyjność p o lsk ie g o eksp ortu ;

- stosowanie uproszczonych k r y t e r i ó w oceny efe k ty w n o śc i екз- poi tu (k u rs wynikowy b r u t t o , n e t to , fin a n s o w y ).

*

Or* adiunkt w Z a k ła d z ie A n a liz y i D ia g n o s tyk i Ekonomicznej I n s t y t u t u Ekonomik Stosowanych UL.

Według g l o b a l n e j oceny e fe k ty w n o śc i p o ls k ie g o eksportu w la t a c h 19B7-1VB8 u d z ia ł eksportu op łac alneg o w e k s p o r c ie ogółem zw ięk sz ył s i ę z 724 w 1987 r . do 76,64 w 1988 r . z uwagi na po­ prawę r e l a c j i między cenami krajowymi i tra n sa k c yjn ym i na sku­ tek m. i n . aktywnej p o l i t y k i kursowej państwa oraz wzrostu cen dewizowych uzyskiwanych za towary eksportowane do I I obszaru p ł a t niczego, por. J . S o b o t a , System funkcjonowania gospodarki a efektywność eksp ortu , "Handel Z a g ra n ic z n y " 1989, nr 8-9, s. 4-6.

Próbą zmiany ogólnie n ie k o r z y s t n e j s y t u a c j i p olsk ieg o ekspor­ tu b yło wprowadzenie zasady m aksym alizacji e fektyw no ści eksportu (uchwała 34/1987 Rady M i n is t r ó w ) , z a k ła d a ją c e o s i ą g n i ę c i e 804 o- p ł a c a l n o ś c i eksportu. Zdaniem 4. K. Koźmińskiego d z i a ł a n i a te n ie wprowadziły Is to tn y c h zmian poza dodaniem nowych wskaźników o cha­ r a k te r z e zadań ekonomiczno-finansowych, których przydatność jako

2 k r y t e r i ó w oceny b yła ograniczona .

Celem a rt y k u łu j e s t wskazanie na r o l ę cen oraz podstawowe z a ­ sady i metody ic h k a l k u l a c j i d la zwiększenia efektyw no ści e ks­ portu .

Ze względu na i s t n i e j ą c e dotąd oderwanie cen krajowych od cen wymiany na 'poszczególnych wyrobach zagranicznych próba oceny e f e k ­ tywności eksportu d aje wyniki b a r d z i e j lub mniej zdeformowane. Tym b a r d z i e j trudnym problemem j e s t podejmowanie r a c jo n a ln y c h de­ c y z j i dotyczących optymalnej a l o k a c j i środków w z a k re s ie ekspor­ tu oraz zmian s t r u k t u r a ln y c h p o l s k i e j gospodarki w kierunku zwięk­ szenia j e j konk urencyjności na rynkach zagranicznych. J e s t to probiera i s t o t n y wobec ko nieczno ści efektywnego w ykorzystania ś ro d ­ ków Banku Światowego przeznaczonych na rozwój polskieg o eksportu.

Bank światowy form ułuje określone wymagania d la p o ls k ic h przed sięb io rstw -p oź yczk ob icrców . P r z e d s ię b io r s t w a , n i e z a l e ż n i e od formy w ła s n o ś c i, ub ieg a ją ce s i ę o k re d yt w ramach programu r o z ­ woju eksportu Banku Światowego muszą s p e ł n i ć następ u jąc e

warun-- posiadać zdolność kredytową,

. - przedłożyć plan finansowania złotówkowej c z ę ś c i i n w e s t y c j i , - in w e s t y c je muszą zakończyć s i ę w ciągu 3 l a t ,

- w ciągu 4 pierwszych l a t e k s p l o a t a c j i suma wpływów dewizo­ wych musi być co n ajm niej równa dewizowym kosztom i n w e s t y c j i .

Dodatkowym warunkiem w przypadku kredytu powyżej 4 min d oi. j e s t wyrażenie zgody przez p rz e d sięb io rs tw o na coroczną r e w iz ję sprawozdań finansowych i księgowania kosztów prowadzoną przez e k s­

1

Por. A. H. K r z y m i ń s k i , Zarządzanie marketingowe w p rz e d się b io rs tw a c h e k s p o rtu ją c y c h . Porównania i s yn te z y , O s s o l i ­ neum, Wrocław 1988, nr 167.

3 Por. in fo rm acje zawarte w a r t y k u l e p t. Bank Światowy poży­ cza i wymaga, "Gazeta Wyborcza" 20 I I 1990, nr 43, s. 2.

pertów, zgodnie z międzynarodowymi standardami. Zatem p rob lem aty­ ka e fe ktyw no ści eksportu i metod j e j oceny n a b ie r a is to tn e g o zna­ cz en ia d la p o l s k ic h p r z e d s i ę b io rs t w , Z tego względu i s t n i e j e po­ trzeb a p rz e d sta w ie n ia n a jw a ż n ie js z yc h metod k a l k u l a p j i cen r a p o r ­ towych możliwych do w yk o rz ystania przez p r z e d s ię b io rs t w a ekspor­ t u j ą c e n i e z a l e ż n i e od formy w ła s n o ś c i.

W c z ę ś c i końcowej a r t y k u ł u przedstawione zostaną ogólne meto­ dy oceny k o nk uren cyjności p o l s k i e j gospodarki na rynkach zag ra­ nicznych i g lo b a l n e j oceny e fe k ty w n o śc i e ksportu.

2. ROLA CEN N KSZTAŁTOWANIU EFEKTYWNOŚCI EKSPORTU

Dotychczasowa o r g a n i z a c ja handlu zagranicznego w P o l s c e pod­ dawana j e s t k r y t y c z n e j oce n ie nie t y l k o przez ekspertów np. Ban­ ku Światowego, a l e również przez p o l s k ic h s p e c j a l i s t ó w .

A. K. Krzymiński uznaje o r g a n i z a c ję p o lsk ie g o handlu z a g r a n i ­ cznego jako czynnik antymarketingowej o r i e n t a c j i p o lsk ie g o p rz e ­ mysłu w z ś k r e s ie handlu zagranicznego4 . Oznacza to w p r a k ty c e brak właściwego dostosowania podaży do popytu zagranicznych odbiorców, a tym samym ograniczone możliwości wpływania na ceny sprzedaży.

Negatywny wpływ na efektywność eksportu miał również g e o g r a f i ­ czny p o d z ia ł rynków na I i Ц obszar p ł a t n i c z y , z czym wiąże s i ę przede wszystkim odrębny sposób r o z l i c z a n i a eksp ortu . Nie i s t n i e ­ j e natom iast p o d e jśc ie do rynków eksportowych z punktu wid zenia odbiorców, segmentów rynku czy też k o n k u r e n c ji.

Przeprowadzenie zmian dotychczasowej w a d liw e j s t r u k t u r y handlu zagranicznego i dostosowanie s i ę do warunków międzynarodowych j e s t niezbędne.

Począwszy od września 1989 r . na skutek wprowadzenia r a d y k a l ­ nych zmian reg u ł gospodarowania n a s t ą p i ł o zachw ianie krajowych rynków branżowych oraz tru d n o ś c i zbytu wyrobów na rynku krajowym. Można s t w i e r d z i ć , że b yło to jedną z ważnych przyczyn zwiększone-, go za in tere so w an ia p r z e d s ię b io rs t w eksportem swoich wyrobów.

4 A. H. K r z y m i ń s k i , Zarządzanie marketingowe...,

s.

I s t n i e j e jednak nadal szereg ograniczeń eksportowo-lmportowych. N ajw ażniejsze z nich to wewnętrzne o g ra n ic z e n ia eksportowe d o ty ­ czące głównie wywozu surowców, artykułów żywnościowych, p ó łp ro ­ duktów oraz o g ra n ic ze n ia zewnętrzne, przede wszystkim kontyngenty

•

eksportowe na n ie k tó r e ryn k i e u ro p o js k ie i nadal n isk a konkuren­ c y jn o ść p o l s k ic h wyrobów. Is t o t n e są również o g ra n ic z e n ia wynika­ ją c e z p o l i t y k i podatkowej i c e l n e j państwa^. Mają one głównią na c e lu ochronę rynku wewnętrznego. Zgodnie z zapowiedziami M i n i ­ s te rs tw a Finansów i M i n i s t r a Współpracy Gospodarczej z Zagranicą o g ra n ic z e n ia te będą sukcesywnie znoszone w miarę s t a b i l i z a c j i rynku krajowego. Dotyczyć one mają przede wszystkim zmniejszenia zakresu ograniczeń ilo ś c io w y c h w e k s p o r c ie , stopniowego o g ra n ic z a ­ n ia l i s t y towarów ob ję ty ch ograniczeniam i wywozu oraz l i s t y towa­ rów, na k tórych wywóz konieczne j e s t pozwolenie. Zapowiadana j e s t również l i b e r a l i z a c j a p o l i t y k i c e l n e j , zm niejszania stawek c e l ­ nych i t p .

Cena produktu j e s t jednym

i

instrumentów marketingu mix6 ś c i ­ ś l e związanym z pozostałymi elementami marketingu. Decyzje cenowe stanowią bowiem wypadkową p o l i t y k i produktu, wyboru segmentu r y n ­ ku i kanałów d y s t r y b u c j i oraz promocji produktu.

Na k s z ta łto w a n ia cen towarów eksportowych mają ponadto wpływ c z y n n ik i w ynikające z warunków eksp ortu , do k tó ry ch należą o g r a ­ n ic z e n i a i u tr u d n ie n ia i n s t y t u c j o n a l n e sprzedaży na wybranym r y n ­ ku, p o l i t y k a celna i podatkowa, warunki k o n k u r e n c ji, warunki ko­ r z y s t a n i a z pośrednich ogniw sprzedaży, ryzyko zmiany kursów wa­ lu t .

P o l i t y k a cenowa w s t r a t e g i i marketingowej p rz e d s ię b io rs tw w gospodarce rynkowej odgrywa ważną r o l ę , a le n ie podstawową.

Po-5

Rozporządzenie Rady M inistrów z 30 grudnia 19Ö9 r . w s p ra ­ wie ustanowienia czasowych ograniczeń wywozu n ie k tó ry c h towarów, zob. C ło, dewizy, j o i n t v e n tu re s, " R z e c z p o s p o lit a " , Styczeń 1990 (wyd. s p e c j a l n e ) .

6 Marketing mix - kompozycja elementów marketingu mająca na c e lu r e a l i z a c j ę s t r a t e g i i d z i a ł a n i a p rz e d się b io rs tw a na rynku. Instrumentami marketingu mix są: p o l i t y k a produktu, p o l i t y k a seg­ mentu rynku, d y s t r y b u c j i i prom ocji. Por. K. B i a ł e c k i , A. D o r o s z , W. J a n u s z k i e w i c z , Słownik handlu za ­ granicznego, PWE, Warszawa 1906, s. 160.

c z yn a ją c od końca l a t s z e ś ć d z i e s i ą t y c h obserwowany j e s t s t a ł y r e ­ latywny spadek r o l i ceny i p o l i t y k i cenowej w s t r a t e g i i marke­ tingow ej p r z e d s i ę b io r s t w . Tezę tę udokumentował 3. C. U d e ll w I960 r . o p i e r a ją c s i ę na wynikach badań dotyczących r o l i p o l i t y k i

7

cenowej w wybranych 200 dużych p rz e d s ię b io rs tw a c h amerykańskich . Jak wynika z badań, podstawową przyczyną tego zja w is k a b y ł wzrost k o n k u ren c ji na rynku i zmiana s t r u k t u r y podmiotowej rynku. P r z e d s ię b io rs t w a zmuszane b y ły dostosować s i ę do p a n u ją c e j w da­ nym o k r e s ie ceny u s t a l o n e j na danym rynku ( l u b segmencie) przez p r z e d s ię b io rs tw a dominujące na tym rynku. Z uwagi na wyrównanie s i ę warunków p ro d u k c ji oraz zmianę s t r u k t u r y rynku - dominacja s t r u k t u r monopolistycznych i u l i g o p o l i s t y c z n y c h - konkurencja c e ­ nowa s t r a c i ł a swe zasadnicze znaczenie na rzecz k o n k u re n c ji poza- c eno w ej.

Je d n a k ie na p o l i t y k ę cenową p rz e d s ię b io rs tw a i wybór m a rk e tin ­ gowej s t r a t e g i i cen ma wpływ szereg czynników zewnętrznych o c h a ­ r a k te r z e rynkowym (segment rynku, s t r u k t u r a podmiotowa rynku, e- la s ty c z n o ś ć cenowa popytu na dane dobro) oraz in s t y tu c jo n a l n y m (o- g r a n ic z e n la w ynik ające z p o l i t y k i państwa lub o d d z ia ły w a n ia o r ­ g a n i z a c j i sp o łe c zn y c h ). Zespół tych czynników wpływa na wybór

wa-Q r l a n t u marketingowej s t r a t e g i i cen .

Zatem p o l s k ie p r z e d s ię b io rs tw a prowadzące lub podejmujące d z i a ł a l n o ś ć eksportową na rynkach krajów wysoko r o z w i n ię t y c h zmu­ szone są poznawać s p e c y fic z n e warunki wybranego rynku eksportowe­ go i dostosować s i ę do n ic h . Wydaje s i ę jednak, i i r o l a oeny i s t r a t e g i i cenowej w p o l s k ic h p r z e d s ię b io rs tw a c h e k s p o r tu ją c y c h j e s t nadal podstawowa. Zasadnicze znaczenie z punktu w idzenia e- fek tyw ności eksportu ma wybór w ła ś c iw e j s t r a t e g i i cenowej. Domi­ nującą j e s t s t r a t e g i a o p i e r a ją c a s i ę na kosztach p ro d u k g ji i s t r a t e g ia o r i e n t u j ą c a s i ę na ceny b ie żą ce obowiązujące na danym r y n ­ ku.

Problemom metod u s t a l a n i a cen na podstawie kosztów p r o d u k c ji

7 J . G. U d e 1 1, The P e rc e is e d Importance of the Elements S t r a t e g y , " J o u r n a l of M arketing" I960, v o l . 32, s. 34-40.

0

Por. s z e rz e j problem r o l i ceny w s t r a t e g i i marketingowej f i r my w pracy A. B a n a s i a k , Marketingowe s t r a t e g i e cen, Łódź

poświęcony j e s t następny fragmant a r t y k u ł u . Natomiast s t r a t e g i a zorientowana na b ieżące ceny obecnego rynku (ryriku na którym d z i a ­ ła p rz e d sięb io rs tw o e k s p o r tu ją c e ) o p ie r a s i ę w głównej mierze na cenach producenta - l i d e r a albo na wyborze ceny d la n a jw ię k s z e j i l o ś c i sprzedaży (dominanta) danego produktu. Warunkiem stosowa­ n ia wymienionych sposobów (metod) u s t a l a n i a cen j e s t p osia d a nie szczegółowych, kompletnych i a ktua ln ych in fo r m a c ji cenowych. Wyma­ ga to zatem znacznych nakładów na badania rynku, co n ie zawsze

9 j e s t możliwe do z re a liz o w a n ia przez p o l s k i e p rz e d s ię b io rs tw a .

Na podstawie dotychczasowych ob s e rw a c ji handlu zagranicznego można s t w i e r d z i ć , że p o l s k ie p rz e d się b io rs tw a n ie prowadzę p o l i ­

t y k i cenowej* czy też s t r a t e g i i cenowej. Ich funkcjonowanie na r y n ­ kach światowych o p iera s i ę głównie na krótkookresowym dostosowy­ waniu s i ę do cen danego rynku.

3. ZASAOY I METOOY KALKULACJI CEN EKSPORTOWYCH

Problem u s t a l e n i a w ła ś c iw e j ( s a t y s f a k c j o n u j ą c e j dla e k s p o r te ­ r a ) ceny towaru j e s t ważną i trudną decyzją z uwagi na k o n ie c z ­ ność uwzględnienia poza czynnikami ekonomicznymi ( k o s z t y , marże, c ł a , o p ł a t y ) również poza ekonomiczne, w ynik ające z sz e ro k o . p o j ę ­ tych badań rynku i zachowań nebywcy. W l i t e r a t u r z e z zakresu mar­ ke ting u zwraca s i ę uwagę na szereg i s t o t n y c h błędów, j a k i e po­ p e łn ia n e są w p rze d sięb io rs tw ac h d z i a ł a j ą c y c h w gospodarce r y n ­ kowej przy u s t a l a n i u c e n 10.

Główne błędy p o leg a ją na:

- u s t a l a n i u cen w y łą czn ie na podstawie kosztów, a n ie uwzględ­ n ia n iu poziomu cen konkurencyjnych,

- wyznaczaniu cen w oderwaniu od pozostałych elementów marke­ tin g u , t j . u żyteczności produktu, o r g a n i z a c j i kanałów d y s t r y b u c j i , systemu powiązania z rynkiem,

^ Por. s z e rz e j na temat szacunkowych metod k a l k u l a c j i ceny eksportowej w p rac y: J . C h i m , Z. M a s t a l e r e k , K a lk u ­ l a c j a ceny eksportowej na towary konsumpcyjne trwałego użytku, "Centrum Badania Rynków PIH Z” 1903, z. 31, s , 53-64.

10 Por. A. H. K r z y m i ń s k i , Zarządzanie m arketingow e... , s . 95. Autor op iera s i ę na o p i n i i profesorów marketingu P. K o t l e r a , J . O aviesa, G. P. L a u te r a , M. M e f f e r t a .

- n ie d o s t a te c z n e j d y w e r s y f i k a c j i cen z punktu widzenia segmen­ t a c j i rynku.

W p o l s k ic h p rz e d s ię b io rs tw a c h e k s p o rtu ją c y c h u s t a l a s i ę ceny głównie na podstawie kosztów oraz k a t e g o r i i cen światowych.

Ceny światowe to ceny, w j a k i c h realiz ow an e są typowe t r a n s ­ ak c je w dużej s k a l i , na wiodących rynkach w międzynarodowym obro­ c i e danym towarem . Ceny światowe mogą być podstawą u s t a l a n i a c e ­ ny eksportowej wtedy, j e ś l i o d z w i e r c i e d l a j ą długookresowe trendy światowe w o b ro c ie z wyłączeniem okresowych wahart k o n i u n k t u r a l ­ nych i wpływu czynników poza ekonomicznych. W tym c e lu s to s u ­ j e s i ę tzw. formułę 5 j i j c z y l i ś re d n io roczne ceny światowe,- k tó r e b y ły notowane w p i ę c i u poprzedzających l a t a c h . Jednakże stosowanie cen światowych jako podstawy u s t a l a n i a cen towarów e ks­ portowych ma i s t o t n e mankamenty.

Po pierw sze, k a t e g o r ia cen światowych ma zastosowanie w p r z y ­ padku wyrobów standaryzowanych, masowych i dotyczy głównie n i e k t ó ­ rych surowców i p a liw .

Po d r u g ie , możliwe są i s t o t n e wahania cen surowców ( j a k dowio­ d ła p rak tyka l a t s i e d e m d z i e s ią t y c h ) , co powoduje, że oczyszczenie 5 - le tn ie g o szeregu z cen uznanych za n iere p re ze n ta tyw n e na вки- tek wpływu t a k ic h czynników poza ekonomicznych, ja k m. i n . p ra k ­ t y k i monopolistyczne, umowy długookresowe, s t a j e s i ę d ziałan ie m umownym, a n ie obiektywnym.

W o d n ie s ie n iu do towarów wysoko przetworzonych, k tó r e dominu­ j ą w o b ro c ie międzynarodowym, k a t e g o r ia cen światowych t r a c i r a ­ c j ę bytu z uwagi na d y w e r s y f ik a c ję produktów i brak możliwości wy­ o d rę b n ie n ia wiodącego rynku czy wiodącego e k s p o r te r a . Zatem k a ­ t e g o r ia ceny światowej może mieć zastosowanie w y łą c z n ie jako pe- wien^element o r i e n t a c j i w k s z t a łt o w a n iu cen na rynkach z a g r a n ic z ­ nych . Natomiast o p a r c ie cen eksportowych w y łą c z n ie na kosztach związane j e s t również z pewnymi o g ra n ic z e n ia m i.

11

Р 0 Г : D.0,ńnK r ,.í! w c z у k, Zasady u s t a l a n i a cen w handlu mię­ dzy krajam i RWPG, Centrum Badania Rynków PIHZ" 1985, z. 21, s. 17--18.

12

Por. uwagi k ry ty c z n e dotyczące stosowania cen światowych i lorm uły 5 : 1 w obrotach wzajemnych krajów RWPG w a r t y k u l e W.

r

f,

n S y stem u s t a l a n i a cen w obrotach wzajemnych k r a jó * RWPG, "Handel

Zagraniczny"

1989,

nr

2, s. 14-15.

во Krystyna Kąpa-Kejna

Można wyróżnić następ u jąc e metody kosztowe u s t a l a n i a cen: 1) prosta metoda kosztowa,

2) metoda planowego zwrotu a k u m u la c ji, 3) metoda kosztów p r z e c ię tn y c h ,

4) metoda punktu p r z e c i ę c i a , 5) metoda kosztów krańcowych.

P rnsta metoda kosztowa, stosowana również przez p o l s k i e przed­ s ię b i o r s t w a , j e s t n a jp ro s ts z ą metodę k a l k u l a c j i ceny opartą na kosztach s t a ł y c h i zmiennych p ro d u k c ji w o k ra s ie przeszłym (m ie ­ s i ą c , r o k ) powiększonych o u sta lo n y procent zysku (np. 104 d la p ro d u k c ji przemysłowej). Metoda ta uznawana j e s t za przydatną w przypadku sp'rzedaży s t a b i l n e j lub z tendencją wzrostową. W p r z y ­ padku spadku sprzedaży koszty s t a ł e wpływają na wzrost kosztów na jednostkę sprzedaży, a w konsekwencji mogą doprowadzić do s t r a t p rod uc en ta.

Metoda planowego wzrostu a k u m u la c ji* 3 wykorzystywana jest przez producentów w o l i g o p o l i s t y c z n e j s tr u k tu r z e rynku. Podstawą k a l ­ k u l a c j i ceny j e s t przewidywana w ie lk o ś ć sprzedaży w kolejnym o- k r e s i e .

Na cenę produktu składa s i ę suma kosztów s t a ł y c h i zwrotu a- k u m ulacji na jednostkę wyrobu oraz jednostkowych kosztów zmien­ nych. Cenę wyrobu zgodnie z tą metodą u s t a l a s i ę na podstawie za­ le ż n o ś c i :

K„ + A C " “ ^ j + Kz g d z i e :

С - cena wyrobu,

Ks - u stalon a w ie lk o ś ć kosztów s t a ł y c h p ro d u k c ji w planowanym o k r e s i e ,

A - u stalon a procentowa kwota zwrotu akum ulacji (np. 104 od w a rt o ś c i i n w e s t y c j i ) ,

p - przewidywana w ie lk o ść sprzedaży,

K2 - u stalon a kwota kosztów zmiennych na jednostkę p r o d u k c ji.

P or. K ..8 i a ł e с к i , Ceny w międzynarodowym o b ro c ie do­ brami konsumpcyjnymi ( A n a liz a marketingowa), " M a t e r i a ł y i Opraco­ wania SG P iS" 1989, nr 226, z. 12, s. 45-62.

W przypadku n l e o s i ą g n i ę c i a założonego poziomu sprzedaży z m n ie j­ sza s i ę efektywność p r z e d s i ę w z ię c ia przy u s t a l o n e j c e n ie je d n o ­ s tk o w e j. Odmiana t e j metody d la d łu g ieg o okresu p rzyjm u je za pod­ stawę k a l k u l a c j i ś re d n ie w y k o rz ys ta n ie mocy wytwórczych w wyso­ k o ś c i do 80%. Cena jednostkowa n ie j e s t s t a ł a w długim o k r a s i e , gdyż uwzględnia zmiany elementów kosztowych.

W metodzie kosztów p r z e c ię tn y c h podstawową r o l ę odgrywa o k re ­ ś l e n i e kosztów p r o d u k c j i , zmiany kosztów w m iarę zw ięk sz ania s i ę l i c z b y wytwarzanych wyrobów.

W przypadku zróżnicow anej p r o d u k c ji konieczne j e s t r o z d z i e l e ­ n ie elementów kosztów na poszczególne wyroby oraz konieczność o- k r e ś l a n i a krzyw ej popytu na wyroby p r z e d s i ę b i o r s t w a . U s t a l e n i e k rz y w e j popytu wymaga badania r e a k c j i nabywców na zmiany cen wy­ robów p r z e d s i ę b io r s t w a . I s t o t n ą z a l e t ą t e j metody j e s t możliwość u s t a l e n i a t a k i e j ceny, k t ó r a może p r z y n ie ś ć p r z e d s i ę b io rs t w u op­ tymalną w ie lk o ś ć zysku. O p ie r a ją c s i ę na o k r e ś l o n e j s t r u k t u r z e kosztów s t a ł y c h , zmiennych i p r z e c ię tn y c h w z a le ż n o ś c i od l i c z ­ by wyrobów, można w y k r e ś l i ć krzywe kosztów jednostkowych oraz o- k r e ś l i ć cenę, k tó ra pozwala na o s i ą g n i ę c i e op tym alnej masy z y s ­ k u 14.

Wykreślone na podstawie s t r u k t u r y kosztów w p r z e d s i ę b i o r s t w i e krzywe jednostkowych kosztów p r z e c ię tn y c h i przewidywana krzywa popytu wyznaczają odcinek E - E j , p o z w a la ją cy na o p t y m a l iz a c j ę zy­ sku przy o k r e ś lo n e j w i e l k o ś c i p r o d u k c ji i ceny. Z a le ż n o ś c i t e 15 p rz e d sta w ia r y s . 1.

Metoda punktu p r z e c i ę c i a (progu r e n to w n o ś c i) j e s t s z c z e g ó l­ n i e przydatna do a n a l i z y nowo uruchamianej p r o d u k c ji oraz a n a l i ­ zy cenowo-kosztowej d la potrzeb p o l i t y k i marketingowej p r z e d s i ę ­ b io r s tw a .

W metodzie t e j uwzględnia s i ę - podobnie ja k w p o p rz e d n ie j - k o sz ty s t a ł e i zmienne, a l e podstawą odpowiedzi j e s t u s t a l e n i e mi­ n im a ln e j o p ł a c a l n e j s k a l i p r o d u k c ji przy danej c e n ie (można rozpa­ tryw ać różne w a r i a n t y c e n y ) .

14

Szczegółowe omówienie metody w: E. J . M c C a r t h y , B a ­ s i c M a rke ting , R. D. I r v i n , I n c . , New York 1981,s. 555-558.

^ P o r . K. B i a ł e c k i , Ceny w międzynarodowym ob ro­ c i e . . . , s . 51.

Rys. i . K s z ta łto w a n ie s i ę k o r z y s t n e j w i e l k o ś c i produkcji^kosztów i cen za pomocą metody kosztów p r z e c ię tn y c h (K . B i a ł e c k i , Ce­ ny w międzynarodowym o b ro c ie dobrami konsumpcyjnymi ( A n a l i z a mar­ k e tin g o w a ), " M a t e r i a ł y i Opracowania S fiP iS " 1909, nr 226, z. 12,

s. 51, r y s . 2)

AVC - koszty zmienne na jednostkę wyrobu, CC - koszty s t a ł e na j e d ­ nostkę wyrobu, AC - koszty p r z e c ię tn e na Jed no stkę wyrobu, P - j e d n o s t k i p ie n ię ż n e kosztów i cen, Q - l i c z b a jednostek towaru, E - punkt, powyżej którego cena j e s t n i e o p ł a c a l n a , Ej, - punkt, po­

n i ż e j którego cena j e s t n ie o p ła c a ln a

P o j ę c i e punktu p r z e c i ę c i a dotyczy stosunku kosztów s t a ł y c h do w i e l k o ś c i u d z ia łu kosztów s t a ł y c h w c e n ie jednostkow ej wyrobu. M i­ nimalną, o p ła c a ln ą d la p r z e d s ię b io rs tw a l i c z b ę wyrobów można ob­ l i c z y ć według formuły:

g d z i e :

Ks - ko szty s t a ł e p r o d u k c ji,

W graficznym p rz e d sta w ie n iu metody minimalną l i c z b ę produktów wyznacza punkt p r z e c i ę c i a krzyw ej wtHywów (dochodów) i k rzyw e j ko­ sztów s t a ł y c h i zmiennych).

O b l i c z a j ą c ten 3tosunak uzyskujemy tzw. punkt p rz e c ię c i- (b re a k even p o i n t ) , którym j e s t l i c z b a jed n ostek p r o d u k c ji stanow iąca punkt minimum, p o n iż e j którego p r z e d s i ę b io r s t w o n i e j e s t w s t a n i e zapewnić sobie zysku przy danej c e n ie sprzedaży.

K o l e jn ą metodą u s t a l a n i a cen d la o s i ą g n i ę c i a o p t y m a l i z a c j i zysku i niezbędnej w i e l k o ś c i p r o d u k c ji p r z e d s i ę b io r s t w a J e s t me­ toda kosztów krartcowych.

w

metodzie t e j , podobnie ja k w metodzie kosztów p r z e c ię t n y c h , konieczna j e s t znajomość krzyw ej popytu n a ’ wyroby p r z e d s i ę b io r s t w a . Ma ona n a t u r a l n i e c h a r a k t e r h i p o t e t y c z ­ ny, o p ie r a s i ę bowiem na wynikach badań rynków. Zastosowanie t e j metody d a je odpowiedź na p y t a n i e , ja ka powinna być cena i w i e l ­ kość sprzedaży, aby p r z e d s ię b io rs tw o o s ią g n ę ło najwyższy zysk.

Jednym z elementów a n a l i z y j e s t u s t a l e n i e dochodów, kosztów i zysku od krartcowej ( m a r g i n a l n e j ) je d n o s t k i produktu. O p ie ra ją c 3ię na trz e c h wymienionych elementach (p rzy ch o d y , k oszty i z y s k ) moż­ na p rze d sta w ić układ krzywych dochodu krańcowego, kosztów k ra ń c o ­ wych, kosztu p rz e c ię tn e g o i krańcowego zysku. Pozwala to na wyzna­ c z e n ie n a j b a r d z i e j o p ł a c a l n e j w i e l k o ś c i p r o d u k c j i , ceny i kosztów przy danej krzywej popytu. Z a le ż n o ś c i t e 16 p rze d sta w ia r y s . 2.

P r z e d s ię b io r s t w a p o l s k i e n ie są w s t a n i e prowadzić swej p o l i ­ t y k i cenowej i s t r a t e g i i marketingowej o p i e r a j ą c s i ę na p r z e d s t a ­ wionych metodach z uwagi na:

- ograniczoną porównywalność cen krajow ych do cen św iatow ych; - przyjmowanie nieadekwatnych (zawyżonych) w stosunku do cen światowych cen innych elementów kosztów p r o d u k c j i , w tym.kosztów ro b o c iz n y, cen e n e r g i i , kosztów d zierża w y , t a r y f przewozowych;

- ujmowanie w końcowej k a l k u l a c j i kosztów wyrobu tzw. wkładu surowcowego, tzn. elementów k o op e racyjnych w k a l k u l a c j i dewizowej, co powoduje nadmierny u d z i a ł dewizowych kosztów surowcowych ( i s t ­ n i e j e praw idłow ość, że im większy u d z i a ł kooperantów w wyrobie koń­ cowym tym wyższy koszt wyrobu).

Rys. 2. Wyznaczniki n a j b a r d z i e j k o r z y s t n e j w i e l k o ś c i p r o d u k c j i, kosztów, ceny przy danej krzywej popytu (K . B i a ł e c k i , Ce­

n y . . . , s. 56, r y s . 4)

OD - krzywa popytu, МГ. - krzywa kosztów krańcowych, MR - krzywa krańcowego dochodu, AC - krzywa kosztu p r z e c ię tn e g o , MP - k r z y ­

wa krańcowego zysku

2atem cena wyrobów konsumpcyjnych eksportowanych przez p o l s k i e p r z e d s ię b io rs t w a kalkulowana na podstawie kosztów wytwarzania n ie j e s t porównywalna z ceną podobnego wyrobu wytwarzanego przez p rz e d s ię b io rs tw a d z i a ł a j ą c e w gospodarce rynkowej.

Obserwowane w o s t a t n i c h m iesiącach u r e a l n i a n i e warunków gos­ podarowania i cen składników kosztów moZna uznać za powolny p ro ­ ces z b l i ż a n i a elementów kosztów p r o d u k c ji k r a jo w e j do kosztów p r o d u k c ji p rz e d s i ę b io rs t w w gospodarce rynkowej. Oznacza to ko­ nieczność an a lizo w a n ia efe kty w n o śc i t r a n s a k c j i eksportowych o p i e ­ r a j ą c s i ę na metodach kosztów p r z e c i ę t n y c h , punkcie p r z e c i ę c i a i kosztach krańcowych.

4. CENA JAKO POOSTAWA NEGOCJACJI UMÓW KUPNA-SPRZEDAŻY

P rocas n e g o c j a c j i stanow iący podstawę p o l i t y k i , sprzedaży w ramach marketingowej s t r a t e g i i eksp ortu o p i e r a s i ę w znacznej mie­ rze na negocjowaniu cen. Pozytywny p rze b ie g n e g o c j a c j i , t j . wy­ negocjowanie ja k n a j b a r d z i e j k o rz y stn y c h warunków d la sprzedawcy, z a le ż y od zakresu i n f o r m a c j i (o k l i e n c i e , rynku, k o n k u r e n c j i , z a ­ l e t a c h oferowanego p r o d u k tu ), umiejętnego przygotowania s c e n a r i u ­ sza s e s j i n e g o c j a c y j n e j , wiedzy 1 cech osobowości n e g o c ja t o r a . P r z y czym wynegocjowanie z a d o w a la ją c e j ceny sprzedaży (wraz z pozo-, s t a ły m i warunkami dostawy) j e s t zasadniczym skutkiem tego procesu.

Ostatecznymi warunkami t r a n s a k c j i decydującymi o s k a l i u- stępstw wobec k o ntrah enta są kombinacje cen, warunków p ł a t n o ś c i i warunków dostaw. Ola ostatecznego e fe k t u procesu n e g o c j a c j i n a l e ­ ży traktow ać te zmienne jak o pewną c a ł o ś ć . Autorzy p u b l i k a c j i do­ tyc z ą c y c h zagadnień n e g o c j a c j i z k l ia n t e m p r z e s t r z e g a ją przed traktowaniem ceny jako j e d y n e j zm ien nej17. Poza ceną są t a k i e zmienne, przy k tó ry c h i n t e r e s y obu kontrahentów mają w i ę c e j w spól­ nych punktów. Innymi słow y, sprzedawca może p ó jś ć na ustępstwa w z a k r e s ie ceny, a wynegocjować inne k o rz y stn e d la c a ł e j t ra n sa k c j i warunki. tak więc efektywność t r a n s a k c j i n ie może być u to ż ­ samiana w y łą c z n ie z ceną. N a j b a r d z i e j rozpowszechnioną formą doku­ m e n ta c ji n e g o c ja c y jn e j cen są o f e r t y eksportowo. Stanowią one pod­ stawę do u s t a l a n i a cen kontraktow ych.

1 8 '

Ceny ofertow e stanowią bazę, od k t ó r y c h o d l ic z a n e są różne r a b a t y , upusty, ic h poziom za le ż y od s p e c y f i k i towaru, przebiegu n e g o c j a c j i , s y t u a c j i na konkretnym rynku.

Wyznacznikiem r e a ln y c h cen t r a n s a k c j i są przede wszystkim c e ­ ny a uk cyjn e , notowania g iełd ow e, ceny publikowane w s p e c j a l i s t y

-Por. M.

S t a l m a s z c z y k ,

N e g o c ja c je umów kupna- -sprzedaży w p r a k ty c e handlu międzynarodowego, "Centrum Badania Rynków PIH Z " 1987, z. 30, s. 79-31.

1 Ü

Cena ofertow a - cena u s ta lo n a na podstawie k a l k u l a c j i w stęp­ n e j zawarta w o f e r c i e i będąca przedmiotem n e g o c j a c j i , p or. T. К а с z m a r e k , Zasady o f e r t o w a n ia w e k s p o r c ie obiektów bu­ dowlanych, Centrum Badania Rynków, Warszawa 1987, s . 30.

Krystyna Kqpa-Kejna

cznych czasopismach oraz ceny konkretnych t r e n s a k O j i r e p r e z e n t a ­ tywnych renomowanych f i r n .

I s t n i e j ą zasadnicze odmienności w z a k r e s ie u s t a l a n i a i nego­ cjow an ia cen na wyroby konsumpcyjne, na maszyny i u rz ąd z e n ia , kom­ p l e t n e o b iek ty oraz u s ł u g i . .

B i o r ą c pod uwagę efektywność t r a n s a k c j i , ceny maszyrr i u rz ą ­ dzeń w długim c y k lu produkcyjnym i d łu g ic h terminach dostaw u s t a ­ la n e są jako ceny bazowe d la pierwszego roku o p i e r a j ą c e s i ę na cenach światowych z okresu 5 l a t poprzedzających z m ożliw ością k o re kty tych cen w k o le jn y c h l a t a c h dostawy.

W dotychczasowej p ra k ty c e p o l s k ic h p rz e d s i ę b io rs t w ceny na kom­ p le t n e o b ie k ty u s ta la n e są na c a ł y okres r e a l i z a c j i ob iek tu przy uwzględnieniu poziomu cen światowych oraz prognozy ic h rozwoju w o k re s ie r e a l i z a c j i dostaw. Tryb u s t a l a n i a i negocjowania cen na u s łu g i może być zróżnicowany i u s t a la n e są one w t r y b i e dwustron­ nym (p rz y czym podstawą o d n ie s i e n ia są, j e ś l i to możliwe, ceny ś w ia to w e).

Na p rzy kła d punktem w y j ś c ia w u s t a l a n i u cen usłu g budowlanych są porównania z ceną kontraktową zb liżo n y c h obiektów na rynku ś w ia ­ towym, je d n o s t k i techniczno-budowlane (o p a r t e na światowych

ce-2 3

nach, np. c e n ie 1 m lub l m ) oraz na podstawie robót c z ę ś c i o ­ wych .

K a l k u l a c j a t r a n s a k c j i eksportowej o p ie ra s i ę na k a l k u l a c j i c e ­ ny o f e r t o w e j , ko ntrak to w ej lub wynikowej. 3ak wspomniano wcześ­ n i » } , podstawą wyboru j e s t cena ofertow a.

19 P r z y k ła d sposobu k a l k u l a c j i ceny o f e r t o w e j .

W a rto śc i podawane w k a l k u l a c j i wyrażane są w w a lu c ie kon­ t r a k t u .

W c z ę ś c i dewizowej k a l k u l a c j a ceny rozpoczyna s i ę od poda­ n ia w a rt o ś c i towaru na bazie dostawy CIF (z oznaczeniem portu p rze zn a cze nia ) - k o sz t, u bezpieczenie f r a c h t pomniejszony o koszty tra n s p o rtu i ubezpieczenia w w a lu c ie obcej oraz wartość m a t e r i a ł ó w .

Wartość towaru lub u s łu g i p r z e lic z o n a na z ł o t e i pom niej­ szona o p r o w iz ję agenta oraz ró żn ic e dyskontowe i inne wydatki dewizowe d aje uzysk dewizowy.

Sposób o b l i c z e n i a uzysku dewizowego w w a lu c ie obcej lub z ł o ­ tych można prze d sta w ić wzorem:

Ud = Ct - p - Rd - Wd

O d z ie :

Ud - uzysk dewizowy,

Ct - cena t r a n s a k c y jn a na b a z ie FOB (cena o d z w i e r c i e d l a j ą c a rachunek kosztów i wyników p o ls k ie g o producenta wyrażona w w a lu ­ c i e ob cej p r z e lic z o n a na z ł o t e według aktualnego kursu NBP u s t a ­ lona na warunkach fob p o r t p o l s k i ) ,

Rd - ró ż n ic a dyskontowe ( u s t a l o n a jako p ro ce n t od ceny t r a n ­ s a k c y j n e j FOB),

Wd - Inne wydatki dewizowe np. oprocentowanie k r e d y tu .

Orugą c z ę ś c ią k a l k u l a c j i są ko szty k r a jo w e , na k t ó r e s k ł a d a j ą s i ę :

- wartość towaru lub u s ł u g i , k t ó r a p o z o s ta je po o d j ę c i u zwrotu c ł a i podatku obrotowego,

- marża p r z e d s ię b io rs tw a handlu zag raniczneg o .

Wynik finansowy t r a n s a k c j i otrzymujemy po z e s ta w ie n iu uzysku dewizowego z łączną w a r t o ś c ią o f e r t y eksportow ej - zysk lub s t r a ­ ta .

Na podstawie tych danych o b l i c z a s i ę wskaźnik o p ł a c a l n o ś c i t r a n s a k c j i KWF:

KWF * w artość krajowa (w z ł ) uzysk dewizowy (w d o i . ) albo

Wp _ _________ wartość krajowa ( z ł ) ___________________ uzysk dewizowy ( z ł ) wg obowiązującego kursu NBP

Wynik ten in fo rm uje o k o sz cie u zysk ania w a l u t y , a więc j e ś l i WF > 1 uznajemy t r a n s a k c ję za n i e o p ł a c a l n ą . Przy czym zaznacza s i ę , że zgodnie z u s t a le n ia m i MHZ w o d n i e s i e n i u do usług r e l a c j a uzysku dewizowego do ł ą c z n e j ceny t r a n s a k c y j n e j wyrażona w w a r t o ­ ś c ia c h bezwzględnych powinna wynosić co n a jm n ie j 25% ceny k o n t r a k ­ towej FOB, a d la dostaw towarowych ponad 90%20.

W ocenie t r a n s a k c j i e ksportow ej s t o s u j e s i ę także p o j ę c i e wy­ niku na t r a n s a k c j i obliczonego jako r ó ż n ic a uzysku dewizowego w

20

Села kontraktowa FOB - z oznaczeniem p ortu s k ła d a n i a (k o s z t y d o s t a rc z e n ia towaru w y n ik a ją c e z kosztów t ra n s p o rt u i o p ł a t y ) .

z ł o t y c h i w a r t o ś c i k ra jo w e j w z ł o t y c h oraz o b lic z o n y p rocent w stosunku do uzysku dewizowego.

Końcową czynnością u s t a l e n i a ceny o f e r t o w e j j e s t porównanie wyniku k a l k u l a c j i z ceną światową oferowanego towaru. Warunkiem po­ zytyw nie przeprowadzonych n e g o c j a c j i z odbiorcą j e s t u s t a l e n i e c e ­ ny o f e r t o w e j na poziomie zbliżonym do porównywalnej ceny na danym rynku. Przedstaw iony proces k a l k u l a c j i ceny o f e r t o w e j i oceny o- p ł a c a l n o ś c i t r a n s a k c j i j e s t uproszczony i w obecnych warunkach d z i a ł a n i a p r z e d s ię b io rs t w e k s p o rtu ją c y c h n ie stanowi dostatecznego sposobu u s t a l e n i a o p ł a c a l n o ś c i .

5. GLOBALNE METODY OCENY KONKURENCYJNOŚCI POLSKIEGO PRZEMYŚLU

Z PUNKTU WIDZENIA MOŻLIWOŚCI EKSPORTOWYCH

Podstawowym założeniem metod opracowanych przez ekspertów Ban­ ku Światowego b y ła odpowiedź na p y t a n i e , j a k i e powinny być w na­ s z e j gospodarce główne k i e r u n k i optym alnej a l o k a c j i środków o t r z y ­ mywanych od tego banku. Metody te mają również zastosowanie do

o-21

ceny możliwości eksportowych p o ls k ie g o przemysłu pod warunkiem przeprowadzenia g łę b ok ich przemian w p o l i t y c e p roeksp orto w ej. Do w a żn ie js z yc h warunków n a le ż ą ;

1) z n i e s i e n i e i z o l a c j i p o l s k ic h producentów od rynku ś w i a t o ­ wego ,

2) wyeliminowanie instrumentów bezpośred/tiego od d z ia ły w a n ia na p r z e d s ię b io rs tw a ( d o t a c j e , rachunki wyrównawcze i t p . ) ,

3) wyeliminowanie przeszkód w porównywalności cen światowych, A) zwiększenie k w a l i f i k a c j i kadr zajmujących s i ę handlem za­ granicznym ,

5) u r e a l n i e n i e p o l i t y k i podatkowej i c e l n e j .

21

Metody oceny zastosowane przez ekspertów Banku światowego "Po la nd C om p etitiveness of I n d u s t r i a l A c t i v i t i e s " , I n d u s t r y De­ velopment D i v i s i o n , I n d u s tr y and Energy Department, The World Bank, Washington D. C. 1988 za: Z. M a r c i n , i a k, Konku­ re n c y jn o ś ć p o lsk ieg o przemysłu w ocenie Banku Światowego - a- spekt metodologiczny, "Handel Z a g ra n ic z n y " 1988, nr 12, s. 3- -6, 13.

Przedstaw ione z o s t a ł y t r z y metody oceny m ożliw ości e k s p o r to ­ wych p o ls k ie g o przemysłu, t j . :

1) metoda TEP ( T o t a l F a c t o r P r o d u c t i v i t y ) - c a ł k o w i t e j w yd a j­ n ości czynników p r o d u k c j i ,

2) metoda DRC (Dom estic Resource C o s t) - kosztu zasobów k r a j o ­ wych ,

22 3) metoda wyceny społecznego kosztu uzyeku w a lu ty o b ce j . Zwłaszcza dwie o s t a t n i e mogą mieć i s t o t n e znaczenie d la oceny m ożliw ości (k o n k u r e n c y jn o ś c i ) eksportowych p o ls k ie g o przemysłu.

Podstawowym założeniem metody kosztów zasobów krajow ych j e s t porównanie rz e c z y w is ty c h krajow ych kosztów osobowych w ytw arzan ia, produktu " j " , a m o r ty z a c ji (k o s z tu odtworzenia majątku w g a ł ę z i

" j " ) i nadwyżki (k osztu powiększenia majątku w g a ł ę z i " j " ) z h i ­ p ote tycz ną w a r t o ś c ią dodaną p r z e lic z o n ą po k u r s i e będącym ró ż n ic ą pomiędzy w a r t o ś c ią p r o d u k c ji w cenach wymiany (ś w ia to w y c h ) a war­ t o ś c i ą surowców i m ateriałów w cenach wymiany.. J e ś l i wskaźnik p rzyjm uje wartość m niejszą od 1, świadczy to o k o n k u ren c y jn o ś c i danej g a ł ę z i na rynku światowym. Wartość w p r z e d z i a l e od 1 do 1,5 dowodzi p o t e n c j a l n e j k o n k u r e n c y jn o ś c i, a powyżej 1,5 - o j e j b r a ­ ku.

Wskaźnik ten jako m iern ik k o n k u ren c y jn o ś c i cenowej j e s t moż­ l i w y do w y ko rz ysta n ia pod warunkiem porównywalności cen krajow ych z cenami światowymi. Brak porównywalności powoduje, że ocena e f e k ­ tywności p r o d u k c ji lub eksportu d a je w y n ik i zdeformowane i j e j przyd atn ość do podejmowania d e c y z j i eksportowych czy i n w e s t y c y j ­ nych j e s t bardzo ograniczona.

Druga z omawianych metod, t j . metoda wyceny społecznego k osz­ tu uzyskania w a lu ty o b c e j, może mieć - zdaniem cytowanych e k s ­ pertów Banku Światowego - zastosowanie do u s t a l e n i a kursu w a lu to ­ wego. Społeczny koszt uzyskania w a lu ty o b ce j li c z o n y j e s t jako wskaźnik wzrostu kursu społecznego w stosunku do o f i c j a l n e g o . Wska­ źnik ten j e s t l i c z o n y według form uły o p a r t e j na n a s tę p u ją c y c h za­ le ż n o ś c ia c h :

- u d z i a ł eksportu z dopłatam i w obrotach handlu zagranicznego i stopy d o p łat do eksportu dotowanego,

22 _{P o r.}

_{Szczegółowa analiza metod w cy t. a r t.}

_{Z. M a r c i ­} n i a k

a,

Konkurencyjność p o ls k ie g o ...,

3. 3-6.

- u d z ia ł importu z dopłatami w obrotach handlu zagranicznego i d op łat do importu dotowanego,

- u d z i a ł eksportu opodatkowanego i stopy opodatkowanie,

- u d z i a ł importu opodatkowanego i stopy opodatkowania tego im­ p ortu.

Według t e j form uły" koszt u zyskania Jednego d o la r a w e k s p o r c ie dotowanym j e s t równy kursowi o f ic ja ln e m u powiększonemu o stopę do­ p ł a t w im porcie opodatkowanym.

Poziom kursu u s ta lo n y zgodnie z tę formułę J e s t kursem sub- margłnainym. K o le jn e p r z y b l i ż e n i a społecznego kosztu u zyskania wa­ l u t y obcsj doprowadziłyby do o s i ę g n i ę c i a założonego k ry te riu m zb ież n o śc i \ np. na poziomie 5%, tzn. koszt społeczny uzyskan>a wa­ l u t y obcej n ie r ó ż n iłb y s i ę od kursu o f i c j a l n e g o w ię c e j n iż 5\.

Z uwagi na to , że praktyczna przydatność tych metod, ic h za­ stosowanie obwarowane j e s t określonymi warunkami, k t ó r e obecnie n i e są sp ełn io n e w naszej gospodarce, n ależy zdawać sob ie sprawę z tru d n o śc i ic h szybkiego w y k o rz ys ta n ia . Z d r u g i e j jednak s tro n y metody matematyczne, ekonometryczne maję w p r a k ty c z n e j d z i a ł a l n o ­ ś c i p r z e d s ię b io rs tw a ograniczone zastosowanie głównie ze względu na tru d n o ś c i metodyczne oraz konieczność dysponowania określanym zestawem i n f o r m a c j i .

K rys tyn a Kąpa-Kejna

PRIN CIPLES AND METHODS OF SETTING EXPORT PRICES AS A BASIS FOR EVALUATING EXPORT EFFECTIVENESS

The a n a l y s i s presented in the a r t i c l e i s focussed on the p r i n c i p l e s and methods of c a l c u l a t i n g export p r i c e s from the v ie w ­ p o i n t of export e f f e c t i v e n e s s . Oetachment of domestic p r i c e s from tra d e exchange p r i c e s poses a major b a r r i e r to ta k in g r a t i o n a l d e c i s i o n s concerning optim al a l l o c a t i o n of res o u rc e s i n the field of export and to s t r u c t u r a l changes in the P o l i s h economy th a t would ensure c o m p e titiv e n e s s of P o l i s h products in f o r e i g n mark­ e t s . The problem of export e f f e c t i v e n e s s , in c lu d i n g the p r i n c i ­ p le s and methods of c a l c u l a t i n g export p r i c e s assumes a funda­ mental importance f o r our companies due to the opening of the P o l i s h economy to the fo r e ig n markets.

The main emphasis has been l a i d in the a r t i c l e on the methods of c a l c u l a t i n g p r i c e s based on c o s t cu rves ( c o n s t a n t , v a r i a b l e ,

mean, m a rg in a l) and the cu rv e of demand f o r products m anu factur­ ed by a P o l l 3 h company. A p p l i c a t i o n of these methods p ro v id e s an answer to the q u estio n about the l e v e l of a p r i c e w ith a g iv e n volume of s a l e s a l lo w in g a company to a t t a i n the h ig h e s t p r o f i t .

The a r t i c l e ends w ith p r e s e n t a t i o n of the l o c a l methods of e v a l u a t i n g c o m p e t itiv e n e s s of the P o l i s h i n d u s t r y 'f r o m the p o in t of view of i t s export c a p a c i t i e s worked out by the World Bank e x p e r t s . These methods - once d e f i n i t e c o n d i t i o n s a re f u l f i l l e d - may f i n d a p p l i c a t i o n fo r e v a l u a t i n g the c o m p e t it iv e p o s i t i o n of e x p o rtin g companies.