Tarnowska, Maria
Materiały źródłowe archiwów
państwowych województwa
olsztyńskiego do dziejów Warmii i
Mazur w latach 1945-1950
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 31-64
M
A
T
E
R
I
A
Ł
Y
Maria Tarnowska
MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE ARCHIWÓW PAŃSTWOWYCH
WOJEWÓDZTWA OLSZTYŃSKIEGO
DO DZIEJÓW WARMII I MAZUR W LATACH 1945— 1950
W S T Ę PO statnie la ta przyniosły znaczną in ten syfik ację badań naukow ych nad cało kształtem odradzającej się państw owości polskiej na W arm ii i M azurach po zakoń czeniu I I w ojny św iatow ej, co można stw ierdzić na podstawie ew idencji tem atów zgłoszonych w Pracow ni N aukow ej Wojewódzkiego Archiwum Państw ow ego w O l sztynie. Przedmiotem badań są zagadnienia społeczno-polityczne, działalność tow a rzystw i stowarzyszeń, kształtow anie się adm in istracji, odbudowa przemysłu, sprawy osiedleńcze, organizacja służby zdrowia, szkolnictwo, oświata rolnicza i ośw iata do rosłych.
Duże zainteresow anie badaczy historią najnow szą, głosy środowiska naukowego olsztyńskiego dom agające się ja k n ajw iększej ilości in fo rm acji o zachow anej doku m en tacji aktow ej oraz zm iany zaistniałe w p rak tyce arch iw alnej archiw ów państw o wych województw a olsztyńskiego w związku z zarządzeniem n r 6 Naczelnego D y rektora Archiwów Państw ow ych z dnia 11 lutego 1970 roku w spraw ie postępow ania z aktam i władz adm in istracji państw ow ej I i I I in stan cji oraz aktam i sam orządu terytorialnego, skłoniły do opracow ania niniejszego artykułu, inform ującego o stanie zachow ania i zaw artości zespołów archiw alnych przechow ywanych w W ojewódzkim Archiw um Państwowym w Olsztynie i jego placów kach terenow ych, ja k o bazy źródłowej do badań nad okresem 1945— 1950 na W arm ii i M azu rach 1. Układ a rty kułu uwzględnia w kolejności dokum entację aktow ą organów ad m in istracji państw o w e j: Urzędu Pełnom ocnika Rządu R P na Okręg M azurski i starostw powiatowych, organów stanow iących O lsztyńskiej W ojew ódzkiej Rady Narodowej, powiatowych rad narodowych oraz organów wykonawczych sam orządu: Wydziału Wojewódzkiego i wydziałów powiatowych. Z urzędów niezespolonych przedstawiono zespoły W o je wódzkiego Urzędu In fo rm acji i Propagandy w Olsztynie, W ojewódzkiego Urzędu Ziemskiego w Olsztynie, K u ratorium Okręgu Szkolnego Olsztyńskiego. Pozostałe zespoły zostały jedyn ie zasygnalizowane.
U w zględniając w agę dokum entacji Urzędu Pełnom ocnika Rządu R P na Okręg 1 Spraw y udostępniania ak t regu lu je zarządzenie m inistra ośw iaty i szkolnictw a wyższego z 1 3 1 1968 r. Na m ocy § 5 tego zarządzenia zezwoleń na korzystanie z m a teriałów archiw alnych z okresu od 1 I X 1939 do 31 X I I 1950 udziela dyrektor a rc h i wum w porozumieniu z kom isją opiniodawczo-doradczą, zaś w odniesieniu do m a te riałów archiw alnych pow stałych po 31 X I I 1950 naczelny dyrektor A rchiwów P a ń stwowych na wniosek w łaściw ej kom isji opiniodawczo-doradczej.
M azurski i O lsztyńskiej W ojew ódzkiej Rady Narodowej, poszerzono inform acją o zawartość poszczególnych grup tem atycznych lub jedn ostek archiw alnych tych zespołów w skazując na zaw arte w nich dokumenty, m ające istotne znaczenie w b a daniach naukow ych. Za podstawę przy om awianiu w szystkich zespołów przyjęto w zasadzie układ ak t z inw entarza archiwalnego.
A. A D M IN IST R A C JA PAŃSTW OW A
I . U R Z Ą D P E Ł N O M O C N IK A R Z Ą D U R P N A O K R Ę G M A Z U R S K I 1945—1946
(248 jednostek archiw alnych, dalej j.a.)
O rganizację ad m in istracji polskiej na teren ie byłych Prus W schodnich zapo czątkow ał wojewoda białostocki Je rz y Sztachelski, który uruchom ił w Białym stoku Biuro Pełnom ocnika Rządu R P na Prusy Wschodnie, działające od 3 lutego 1945 roku. Rada M inistrów 14 m arca 1945 roku podjęła uchw ałę o tw orzeniu adm in istracji państw owej na Ziem iach Odzyskanych, dzieląc je na cztery okręgi; okręgiem IV były Prusy Wschodnie. W m arcu 1945 roku rząd m ianow ał sw ojego pełnom ocnika przy dowództwie I I I Frontu Białoruskiego w osobie dr. Ja k u b a Praw ina. W rap o r cie z podróży do Prus W schodnich nadesłanym do prem iera Osóbki-M orawskiego dr P raw in postulował ja k najszybsze zorganizowanie p olskiej ad m in istracji na tym terenie.
D r Ja k u b Praw in, jak o Pełnom ocnik Rządu R P na Okręg M azurski, p rzejął w ła dzę w Olsztynie 23 m aja 1945 roku. N atom iast ju ż od kw ietnia rozpoczęła się organi z acja Urzędu Pełnom ocnika Rządu R P na Okręg Mazurski. Urząd ten, z uw agi na n ieustaloną granicę, był tym czasow ą form ą zarządzania okręgiem . Z chw ilą uregulo w ania spraw granicznych problem tymczasow ości przestał istnieć. Okres organiza cyjn y Urzędu Pełnom ocnika Rządu R P na Okręg M azurski zakończono 1 lipca 1945 roku ogłoszeniem „Tymczasowego statutu organizacyjnego, szczegółowego podziału czynności i in stru k cji kan celaryjny ch Urzędu Pełnom ocnika Rządu R P oraz starostw powiatowych na Okręg M azurski”. P rzekształcenie Urzędu Pełnom ocnika Rządu R P w Urząd W ojewódzki przeciągnęło się do czerw ca 1946 roku. Z okresu działalności Urzędu Pełnom ocnika na Okręg M azurski zachowały się akta następ ujących w y działów: O rganizacyjnego, In sp ek cji Starostw , A dm inistracyjnego, Społeczno-P oli tycznego, Osiedleńczego, Samorządowego, W ojskowego, P racy i Opieki Społecznej, K u ltu ry i Sztuki, A prow izacji i Handlu, Kom unikacyjnego, Odbudowy i Przem ysło wego. Oprócz akt w łasnych zespół Urzędu Pełnom ocnika Rządu R P zaw iera 1 j.a. D elegatury Pełnom ocnika Rządu d ziałającej w Białym stoku oraz ak ta Grupy O pera c y jn ej M inisterstw a Przemysłu. Nie przetrw ały natom iast akta B iu ra Personalnego, Wydziału Budżetowo-Gospodarczego, Wydziału Zdrowia, Rybackiego, Pom iarów , Inform acyjno-Propagandow ego, Leśnego, W eterynaryjnego oraz Wojewódzkiego Inspektora Pożarnictw a. Zachowane m ateriały stanow ią około 40% wytworzonych przez Urząd Pełnom ocnika Rządu R P akt o w artości tr w a łe j8.
W y d z i a ł O r g a n i z a c y j n y . Akta zgrupowane w tym W ydziale dotyczą bardzo różnorodnych zagadnień. W iązało się to ze stałym i n ieoficjalnym i zm ianam i
2 W stęp do inw entarza archiw alnego zespołu Urzędu Pełnom ocnika Rządu R P na Okręg M azurski, opracowany przez Franciszka Sokołowskiego.
M a te ria ły źródłowe do dziejów W a rm ii i M azur w la ta ch 1945-1950 33
struktury Wydziału, który w ykonywał w iele fu n k cji za inn e wydziały jeszcze nie zorganizowane lub istn ieją ce w postaci kad łu b o w eja. D okum entację aktow ą R e fe ratu Ogólnego stanow ią okólniki d zarządzenia wydane przez Urząd Pełnom ocnika Rządu Rzeczypospolitej P olsk iej na Okręg M azurski, dotyczące spraw organizacyj nych, adm inistracyjnych, gospodarczych, w ojskow ych, spraw bezpieczeństwa, rad io- fonizacji k ra ju , szkolnictwa, spraw narodow ościow ych, przekazyw ania m ajątków , osiedleńczych, zdrowia, oświaty i kom unikacji. Ponadto w teczkach zarządzeń zn ajd u ją się statuty organizacyjne Zarządu Okręgu Prus W schodnich, Urzędu P ełn o m ocnika, starostw powiatowych i Tym czasow y S ta tu t Kom endy Przysposobienia W ojskowego i W ychowania Fizycznego na Okręg M azu rsk i4. Jed n a j.a. dotyczy udziału Pełnom ocnika Rządu w uroczystościach zorganizowanych na teren ie okręgu m azurskiego z okazji obchodów 535-lecia bitw y pod Grunwaldem, rocznicy M an i festu Polskiego K om itetu Wyzwolenia Narodowego, przekroczenia Odry i Nysy przez w ojska polskie oraz uroczystości kop ern ikow sk ich 5.
Spraw ozdania urzędów niezespolonych nadsyłane do Urzędu Pełnom ocnika, jak o organu zarządzającego i koordynującego p racę w szystkich urzędów na teren ie okręgu m azurskiego, dotyczą działalności R eferatu M azurskiego Państw ow ego Urzędu R e patriacyjn ego w Białym stoku za okres od 5 lutego do 20 sierpnia 1945 roku, Izby Sk arbow ej w Olsztynie, D yrek cji Polskiego R adia Ziem i M azursko-W arm ińskiej, Kom isarza O rganizacyjnego Ubezpieczalni Społecznych, P roku ratu ry i Sądu O kręgo wego w Olsztynie, W ojewódzkiego Urzędu In fo rm acji i Propagandy, Tymczasowego Zarządu Państw ow ego na Okręg M azurski, Bazy Przedsiębiorstw a K om u nikacji S a mochodowej, Przedsiębiorstw a T raktorów i Maszyn Rolniczych, K uratorium Okręgu Szkolnego (sprawozdanie za okres od 3 kw ietnia 1945 do 11 łipca 1945 oraz od 1 w rześnia 1945 do 31 m arca 1946 r o k u 6), D y rek cji Okręgu P oczt i Telegrafów , D y rek cji Okręgow ej K olei P aństw ow y ch 7, O lsztyńskiej Izby Rolniczej pow ołanej do życia 8 września 1945 ro k u 8, D yrek cji Lasów Państw ow ych w O lsztyn ie9.
N a uwagę zasługuje rów nież zachow ane w aktach in sty tu cji społecznych spraw o zdanie z działalności Instytu tu M azurskiego w Olsztynie za okres od 10 lipca 1945 do 22 czerw ca 1946 ro k u 10.
Zakończenie organizow ania ad m in istracji państw ow ej pozwoliło na urządzenie w dniach 10— 12 lipca 1945 roku I Zjazdu Starostw Pow iatow ych. M ateriał z tego Zjazdu dostarcza wielu danych do zagadnień życia gospodarczo-społecznego. Różno rodność problem atyki w ystępuje też w protokołach kon feren cji naczelników wydzia łów z przedstaw icielam i urzędów niezespolonych, na których omawiano spraw y aprow izacji, osadnictwa, bezpieczeństwa, kom u n ikacji, szkolnictw a, kultury i s z tu k ia . Do zadań Pełnom ocnika Tymczasowego Rządu R P na Prusy W schodnie w B ia łym stoku należało zorganizowanie polskiej ad m in istracji państw ow ej na części te re 3 T. G rygier, D o k u m e n ta c ja a r c h iw a ln a u r z ęd ó w w o je w ó d z tw a o lsz ty ń sk ieg o , K om unikaty M azursko-W arm ińskie, 1964, nr 3, s. 359.
4 W ojew ódzkie Archiw um Państw ow e w O lsztynie (d alej W APO), Urząd P ełn o m ocnika Rządu R P na Okręg M azurski (dalej Urząd Pełnom ocnika), sygn. 1— 9.
5 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 10. 6 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 13. 7 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 15. 8 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 16. 9 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 17. 1(4 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 18. 11 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 19, 26.
nów Prus Wschodnich, zajm ow anej przez A rm ię Czerwoną, rejestrow an ie osób w y jeżdżających na teren byłych Prus Wschodnich, koordynowanie aikcji przesiedleńczej i wysyłanie transportów z pracow nikam i. W aktach Pełnom ocnika 12 zn ajd u je się plan wstępnych prac organizacyjnych na teren ie byłych Prus W schodnich oraz protokół kon feren cji z 13 lutego i 1 m arca 1945 roku, przeprowadzonych w lokalu B iałostoc kiego Urzędu Wojewódzkiego. Omawiano wówczas sprawy zorganizowania grup ope racyjnych, problem y transportow e oraz p rzejęcie części terenu Prus Wschodnich. Na uwagę zasługują ponadto "W skazów ki d la d e le g a tó w P e łn o m o c n ik a R zą d u na P ru sy W sch o d n ie uw zględniające dane ludnościowe, obszar, stosunek do ludności m iejscowego pochodzenia oraz apel wojewody białostockiego do w szystkich w y jeż dżających do Prus W schodnich z 13 lutego 1945 roku. Pozostały m ateriał źródłowy dotyczy zmian terytorialnych, wykazu delegowanych osób oraz obsady poszczegól nych powiatów. Proces likw id acji D elegatury Pełnom ocnika Rządu R P na Okręg M azurski w Białym stoku zn ajd u je odbicie w aktach dotyczących organizacji w e wnętrznej Urzędu Pełnom ocnika R P na Okręg M azu rsk i1*. Spraw y organizacyjne, ja k i konkretna działalność U r2ędu Pełnom ocnika zn ajdu ją swój w yraz w spraw o zdaniach m iesięcznych, których schem at uw zględniał sy tu ację gospodarczą, zdro wotność, a k c ję przesiedleńczą, dane ludnościowe, spraw y dotyczące zabytków, ja k i ważniejsze prace poszczególnych wydziałów Urzędu. Zachowały się m iesięczne sprawozdania Pełnom ocnika za okres od m aja do grudnia 1945 roku. D ziałalność Urzędu w 1946 roku odzwierciedla sprawozdanie wojewody z działalności adm ini stra cji publicznej w okręgu m azu rsk im I4. W siedmiu oddzielnych j.a. są sprawozda nia poszczególnych wydziałów. W związku z brakiem p ełn ej dokum entacji aktow ej Urzędu Pełnom ocnika szczególną w artość posiadają sprawozdania zgromadzone w Wydziale O rganizacyjnym : W ydziału Pom iarów za okres od października do grudnia 1945 i I półrocze 1946 roku, Wydziału R ybackiego za okres od lipca 1945 do czerwca 1946 roku, W ojewódzkiego Inspektora Pożarnictw a za w rzesień i paź dziernik 1945 roku oraz od stycznia do czerw ca 1946 roku (brak za m arzec), W ydzia łu W eterynarii od m aja do sierpnia, za październik 1945 oraz z 1946 roku za m iesią ce marzec, m aj i czerw iec, Wydziału Leśnego za czas od 13 kw ietnia do grudnia 1945 roku, Wydziału Oświaty od 1 do 20 kw ietnia 1945 roku na dzień 1 czerwca 1945 roku 15.
Praw ie jednocześnie z kształtow aniem się Urzędu Pełnom ocnika tw orzyły się starostw a powiatowe. Z uwagi na zdekompletowane zespoły ad m in istracji państw o w ej szczebla powiatowego ogromną w artość źródłową posiadają nadsyłane do U rzę du Pełnom ocnika sprawozdania starostw powiatowych, sporządzane zgodnie z za rządzeniem n r 4 Pełnom ocnika Rządu, m ówiące o sytu acji ogólnej i politycznej, partiach politycznych, sprawach ludnościowych, stanie bezpieczeństwa, sy tu acji go spodarczej, a k c ji przesiedleńczej, organizowaniu służby zdrowia, kultury i sztuki, weterynarii, kom unikacji i działalności urzędów niezespolonych. Często starostow ie w form ie załączników przesyłali sprawozdania urzędów niezespolonych, protokoły zebrań i narad burmistrzów, wójtów , poświęconych przede wszystkim sytu acji aprow izacyjnej, gospodarczej i roln ej.
Poniższe zestawienie obrazuje stan sprawozdań m iesięcznych, zachowanych 12 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 28.
13 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 29. 14 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 32— 33. 15 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 40.
M a te ria ły źródłowe do dziejów W a rm ii i M azur w la ta ch 1945-1950 35
;w W ydziale Organizacyjnym , ja k i w innych w ydziałach Urzędu Pełnom ocnika, o ile n ie stanow iły one m ateriału p ow tarzalnegoie : Starostw o Pow iatow e Bartoszyce V I 1945 — V I 1946; Biskupiec V 1945 — I I I 1946, V — V I 1946; Braniew o V, V II 1945 — V I 1946; Gierdaw y V II — I X , X I — X I I 1945, I — V I 1946. Giżycko V I 17, V II 1945 — V I 1946; Gołdap IV — V 1945; K ętrzyn V 1945 — V 1946; L id zbark W arm iński V I — X I I 1945 18 IV 1946 19; M orąg V I 1945 — V I 1946; Mrągowo V I 1945 — V I 1946 20; Ni dzica V — IX , X I 1945 — V I 194621 ; Olsztyn IV — X I I 1945« I 23, I I — V I 1 9 4 6 « ; Ostróda V I 1945 — V I 1946; P asłęk V — V II, V III — I X 25, X 1945 — V I 1946; Pisz IV 1945—V I 1946 2B; P ru sk a Iław k a V I 27 — X I I 194528; Susz V I 29 — V II 1945 — VI
1946; Szczytno IV — X I I 1945; W ęgorzewo IV — V II 1945 30 — V 1946.
K w estie zmian terytorialny ch wyodrębnione zostały w oddzielnych j . a . ,1. S e k reta ria t Pełnom ocnika, jak o drugi z zachow anych referató w W ydziału O rga nizacyjnego, zaw iera a k ta Pełnom ocnika Rządu o zróżnicowanym charakterze, ja k zaproszenia dla Pełnom ocnika na uroczystości, spraw y opieki społecznej, spraw o zdania Grupy O p eracyjn ej M inisterstw a Przem ysłu na Okręg M azurski, M em oriał Pełnom ocnika do B iu ra K on troli przy K ra jo w ej Radzie N arodow ej w W arszaw ie w spraw ie trudności organizacyjnych, sprawozdanie z działalności D elegatury P o l skiego Związku Zachodniego w Olsztynie, sprawozdanie o stanie lasów okręgu m a zurskiego, spraw y organizacyjne służby pocztow o-telekom unikacyjnej, kolei, sp ra wozdanie z prac drukarskich, dokum entację Polskiego Związku Łow ieckiego, pro tokoły walnego zebrania Olsztyńskiego K lubu Sportow ego z 20 lipca 1945 roku, spraw y organizacyjne wydziałów Urzędu Pełnom ocnika, korespondencję związaną z uruchom ieniem gazowni m iejsk ich , a także opracow anie dotyczące odbudowy go spodarczej b. P rus W schod n ich 82.
A kta S e k retariatu Pełnom ocnika R ząd u 88 posiadają in teresu jący m ateriał do początków kultury i sztuki, zaw arty w pierwszym sprawozdaniu delegata M in ister stw a K u ltury i Sztu ki H ieronim a Skurpskiego za okres od 1 do 27 kw ietnia 1945 roku i w pierwszym sprawozdaniu dyrektora Stanisław a W olickiego o początkach działalności T eatru im. Stefan a Ja ra cz a w Olsztynie. W związku z brakiem akt Wydziału Zdrowia na uwagę zasługuje zestaw ienie stanu epidemiologicznego okręgu m azurskiego od 1 w rześnia do 31 października 1945 roku po dw um iesięcznej pracy
16 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 42— 58, sprawozdania starostw pow iato wych. K opie sprawozdań zachow anych w innych wydziałach zaznaczono odrębnym i przypisam i.
17 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 153. 18 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 154. 19 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 187. 20 W APO, U rząd Pełnom ocnika, sygn. 138, 49. 21 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 114, 50.
22 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 157, nr m ikrofilm u 134595. 28 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 186, nr m ikrofilm u 134595. 24 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 139, nr m ikrofilm u 134595. 25 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 140.
26 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 54 i 141. 27 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 151, 55. 28 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 151, 55. 29 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 151. 30 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 58 i 159. 31 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 59— 61. 32 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 62— 63. 83 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 64— 66. з·
nadzwyczajnego kom isarza do w alki z epidemią. A kta Sek retariatu zaw ierają rów nież publikow any już w „Roczniku Olsztyńskim ” rap ort płk. Praw ina, jak o P ełn o mocnika Rządu Tymczasowego przy I I I Białoruskim Froncie, do prezesa Rady M i nistrów Edwarda O sóbki-M oraw skiego o sytu acji politycznej, gospodarczej i spo łecznej na teren ie b. Prus Wschodnich, opracowany na podstawie zwiadu przepro wadzonego od 14 do 22 m arca 1945 roku. R aport uzupełnia prowizoryczne zesta wienie zaopatrzenia dla Prus W schodnich34. Ponadto zachowało się sprawozdanie Inspektoratu Obwodu Zachodniego za okres od 5 kw ietnia do 15 m a ja 1945, w ska zówki ogólne dla delegatów Pełnom ocnika Rządu na P rusy W schodnie, wykazy pracowników Grupy O p eracyjn ej M inisterstw a Przem ysłu w raz z rozm ieszczeniem ich w teren ie oraz zasygnalizowaniem trudności napotykanych w pracy. Spraw y rolne znalazły odbicie w re feracie prezesa W ojewódzkiego Urzędu Ziem skiego N a j p iln iejs z e p o tr z e b y r o ln ic tw a -na te r e n ie o k r ę g u m a z u r s k ie g o 35, osiedleńcze zaś w sprawozdaniu Okręgowego Oddziału Państwowego Urzędu R epatriacyjn ego w O l sztynie za okres od kw ietnia 1945 do 1 października 1945 roku. Częściowe odzwier ciedlenie w aktach Se k retariatu Pełnom ocnika znalazły zagadnienia narodowościo we. Zachowało s ię zarządzenie Pełnom ocnika o powołaniu Okręgowego Kom itetu Narodowościowego jak o organu pomocniczego przy rozwiązywaniu spraw narodo wościowych 36.
W y d z i a ł I n s p e k c j i S t a r o s t w jak o kom órka kon trolu jąca przejął fu n k cje inspektoratów Zachodniego (częściowo), Centralnego i Wschodniego (częś ciowo). Z chw ilą zlikwidowania w m aju 1946 roku Oddziału In sp ek cji Sam orządo w ej w Wydziale Sam orządowym i objęcia czynności kontrolnych przez Wydział In sp ekcji Starostw , m ateriały pokontrolne samorządu terytorialnego stały się częś cią dokum entacyjną Wydziału37. Zgromadzony w W ydziale m ateriał aktowy stano wią przede wszystkim protokoły kontroli i zalecenia pokontrolne, sprawozdania sta rostw pow iatowych nadsyłane do wiadomości W ydziału oraz protokoły zjazdów i narad. Z e spraw organizacyjnych ogólnych zachow ały się zarządzenia w sp ra wach osiedleńczych, aprow izacyjnych, wykazy powierzchni użytkow ej województwa olsztyńskiego, okólniki dotyczące kultury i sz tu k i88. Na uwagę zasługuje sprawozda nie pierwszego transportu pieszo-kołowego z Białegostoku do Łuczan (Giżycka) i sprawozdanie Pełnom ocnika Grupy O peracyjn ej na m iasto Łuczany.
Protokoły insp ekcji referatów sam orządowych obejm u ją sprawy organizacyjne, adm inistracyjne oraz finansowe powiatów. Zachowały się protokoły kontroli r e feratów samorządowych starostw powiatowych, zarządów m iejsk ich i gm innych w Ostródzie, Pasłęku, Piszu, Szczytnie, W ęgorzewie i Zarządu M iejskiego w Ol sztynie 89.
Protokoły insp ekcji sźkoleniow o-lustracyjnych starostw powiatowych obejm o wały kontrolę pracy całego urzędu lub te ż poszczególnych wydziałów. Z aw ierają one istotny m ateriał do oceny działalności organów ad m in istracji państw ow ej, ja k
34 F. Sokołowski, M a ter ia ły ź r ó d ło w e d o p o c z ą tk ó w a d m in is tr a cji p o ls k ie j na W arm ii i M azu rach w 1945 ro k u , Rocznik Olsztyński, t. 10, 1972, ss. 330 n.; W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 65.
35 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 64. 3C WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 65. 87 T. Grygier, op. cit., s. 360.
38 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 128. 89 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 132.
M a te ria ły źródłowe do dziejów W a rm ii i M azur w latach 1945—1950 37
też organizacji w ew nętrznej starostw powiatowych w B arto sz y ca ch 40, B isk u p cu 41, G iży ck u 42, K ę trz y n ie 43, M rągow ie44, O lsztyn ie45, O stród zie46, P a s łę k u 47, P isz u 48, Su sz u 49, Szczy tn ie50 i W ęgorzew ie51.
W oddzielnych j.a. zgrupowano m ateriały poinspekcyjne referatów aprow izacji i handlu, osiedleńczych oraz rybackich. Z n ajd u je w nich odbicie sytu acja aprow iza- cyjn a powiatów bartoszyckiego, biskupieckiego, lidzbarskiego, m orąskiego, m rągow - skiego, ostródzkiego i p asłęck ieg o 52. Protokoły lu stra c ji referató w osiedleńczych dotyczą powiatów gierdaw skiego, suskiego, kętrzyńskiego, morąskiego, pasłęckiego, piskiego i szczycieńskiego Z n ajd u ją się tu dane dotyczące zaludnienia, szkolnictwa, stanu sanitarnego i stanu bezpieczeństwa. K on trole referatów rybackich inform u ją o organizacji rybołów stw a na teren ie województw a olszty ńsk iego54.
Cenny m ateriał źródłowy zawiera j.a . P r o to k o ły z d a w c z o -o d b io r c z e i s p r a w o z d a n ia 55. Zgrupowano w n iej raporty i protokoły p rzejęcia ad m in istracji przez władze polskie w Bartoszycach, G ierdaw ach, Gołdapi, Morągu, M rągowie, Nidzicy, Olsztynie, Pasłęku, P ru sk iej Iław ce, Reszlu i Suszu, w ycinkow e m iesięczne spraw o zdania z działalności wydziałów Urzędu Pełnom ocnika Społeczno-Politycznego za czerw iec 1945, Kom unikacyjnego — czerw iec 1945, Rybackiego — sierpień, paździer n ik i grudzień 1945, K u ltury i Sztuki — październik 1945, Przem ysłow ego — od 15 grudnia 1945 do 15 lutego 1946, protokół k o n feren cji D elegatów Pełnom ocnika R P IV Okręgu Ziem Zachodnich (Prusy W schodnie), przeprow adzonej 17 m arca 1945 roku w M inisterstw ie A d m in istracji P ublicznej, sprawozdanie Inspektoratu Centralnego Urzędu Pełnom ocnika Rządu R P na Okręg M azurski z 20 kw ietnia 1945 roku oraz protokół zjazdu referentów aprow izacyjnych z poszczególnych powiatów w dniach 10— 11 sierpnia 1945 roku, zaw ierający dane dotyczące stanu ludnościo wego, działalności Państw ow ego Urzędu R ep atriacyjn ego i osadnictwa. M iesięczne sprawozdania sytuacyjne starostw pow iatowych zaw arte w tym W ydziale stanow ią z reguły m ateriał pow tarzalny. S ą to kopie sprawozdań zgrupowanych w W ydziale Organizacyjnym .
W y d z i a ł A d m i n i s t r a c y j n y rozpoczął sw oją działalność w listopadzie 1945 roku. B ra k w ykw alifikow anych urzędników opóźniał zgodną ze statutem dzia łalność Wydziału. T rzy zachow ane j.a. dotyczą w yłącznie r e je s tr a c ji szkód w ojen nych, przede w szystkim z pow iatu m rągow skiego56.
W y d z i a ł S p o ł e c z n o - P o l i t y c z n y posiadał dwa oddziały: Oddział 40 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 137.
41 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 131, 135. 42 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 130. 43 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 134. 44 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 136, 138. 45 W APO, U rząd Pełnom ocnika, sygn. 133, 136, 139. 46 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 131, 133. 47 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 134, 140. 48 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 141. 49 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 135— 136. 50 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 136. 51 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 136. 52 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 142. 53 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 143. 54 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 144. 55 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 150. 68 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 246— 248.
Społeczno-Polityczny z referatam i Politycznym, Stowarzyszeń, Spraw Narodowościo wych, Wyznaniowy oraz Oddział Porządku Publicznego z referatam i M ilicji Porząd kow ej, Widowisk, Łow ieckim , Dowodów Osobistych i Cudzoziemców*7. Z całego okresu działalności Wydziału przetrw ały w stanie częściowo zdekompletowanym akta Oddziału Społeczno-Politycznego.
R efe ra t Polityczny zgrupował sprawozdania Wydziału obejm u jące spraw y bez pieczeństw a, kradzieży i re je s tra c ji tow arzystw, spraw y ludności n iem ieckiej oraz ustalenia nazw m iejscow ości58.
Z R eferatu Stowarzyszeń zachowała się 1 j.a . zaw ierająca statuty Instytutu Mazurskiego w Olsztynie, Związku Zawodowego Kupców O kręgu Mazurskiego w Olsztynie, K lubu Towarzyskiego w Olsztynie, K lubu Sportowego, Mazurskiego Związku Młodzieży W iejsk iej „W ici” oraz protokoły w alnych zebrań Olsztyńskiego K lu bu Sportowego „W arm iak” w Olsztynie, zebrań Zrzeszenia Kupców w Ostródzie oraz zebrań Mazurskiego Związku Młodzieży W iejsk iej „W id ” 59.
R efe ra t Spraw Narodowościowych zaw iera akta działalności Narodowego K om i tetu Narodowościowego powołanego zarządzeniem Pełnom ocnika Rządu z 16 czerw ca 1945 roku. Są to spraw y organizacyjne, regulam in, protokoły posiedzeń oraz wykazy W arm iaków i Mazurów, którym poświadczono polskie pochodzenie. N iepełne dane zachow ały się rów nież do działalności kom isji w eryfikacyjnych, powołanych w celu stw ierdzania polskiej przynależności n a ro d o w ejeo.
R efe ra t Wyznaniowy je s t niezm iernie ubogi. Dwie j.a. zaw ierają spisy przydziału kaplic i kościołów poew angelickich oraz inform u ją o w ydaleniu z k ra ju ks. biskupa M aksym iliana K a lle r a 61.
W y d z i a ł O s i e d l e ń c z y posiadał najszersze zadania. M iał on przede wszystkim koordynować działalność urzędów rep atriacyjny ch , Tymczasowego Z a rządu Państwowego oraz Wydziału Polityczno-Społecznego, W ojewódzkiego Pełno m ocnika A k cji Siew nej. W ydział Osiedleńczy dzielił się na Biu ro Wojewódzkiego K om itetu Osiedleńczego, S ek retariat, D ział P olityki Osiedleńczej z re feratam i Osad nictw a W iejskiego, Osadnictwa M iejskiego i Statystyki, D ział R ealizacji z re fe r a tam i Transportowym , Wyżywienia, Propagandy, Sanitarnym , Kredytow ym , D ział Ew idencji, D ział Praw ny, Inspektorat O siedleńczy62. Zachowana dokum entacja akto wa dotyczy przede wszystkim D ziału P olityki Osiedleńczej oraz Wojewódzkiego K o m itetu Osiedleńczego.
W aktach Wydziału Osiedleńczego zachowały się zarządzenia i okólniki doty czące a k c ji osiedleńczej, pracy Państwowego Urzędu R epatriacyjnego, Kom isarzy Z iem sk ich 63, sprawozdania z a k c ji osiedleńczej, sprawy organizacyjne wojewódz kiego i powiatowych kom itetów osiedleńczych ®4, protokoły posiedzeń powiatowych kom itetów osiedleńczych, akta K om isji P raw n ej przy W ojewódzkim K om itecie Osiedleńczym w Olsztynie dotyczące problem u rozciągnięcia ustawodawstwa pol skiego na okręg m azurski. Na uwagę zasługują ponadto protokoły kon feren cji k ie rowników urzędów niezespolonych, przedstaw icieli partii, organizacji społecznych
57 T. Grygier, op. cit., s. 361.
56 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 70— 79. 59 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 81. 60 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 82— 90. 61 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 91— 92. 62 T. Grygier, op. cit., s. 361.
03 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 97. 64 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 95, 98.
M a te ria ły źródłowe do dziejów W a rm ii i M azur w ła ta ch 1945—1950 39
oraz działaczy m iejscow ych w spraw ie rozw iązania problem u p olskiej ludności auto chtonicznej, protokoły zebrań poświęconych uzgodnieniu działalności i kom petencji urzędów w a k c ji osiedleńczej oraz pow ołania Izby R olniczej w O lszty n iefl5. Sy tu ację aprow izacyjną poszczególnych powiatów ilu stru je protokół zjazdu referentów apro- w izacyjnych z 10 sierpnia 1945 roku. O rozprowadzaniu kredytów dla osadników w okręgu m azurskim mówi protokół kon feren cji z 21 sierpnia 1945 roku M.
Zdekompletowane sprawozdania z działalności Wydziału Osiedleńczego za m ie siące m aj, lipiec — listopad 1945 roku zaw ierają, oprócz konkretnych spraw organi zacyjnych Wydziału, dane ludnościowe i wykazy pow ierzchni użytków województw a olsztyńskiego według p ow iatów 07. 24 j.a. stanow ią m ateriały sta ty sty cz n e08. Z a chowały się jednorazow e opisy sytu acyjne poszczególnych powiatów oraz form u la rze statystyczne ze sprawozdaniam i z a k c ji osiedleńczej. Dane w nich zaw arte dotyczą stanu gospodarstw rolnych, ludności, zakładów użyteczności publicznej, przemysłu, handlu, stanu inw entarza. Staty sty k a Bartoszyc, Dąbrówna, Dobrego M iasta, From borka i Olsztyna inform u je o stanie ludnościowym, procencie znisz czeń, liczbie zakładów m iejsk ich oraz zapotrzebowaniu na fachowców.
W y d z i a ł S a m o r z ą d o w y z oddziałami A dm inistracyjnym , Finansów S a m orządowych i In sp ek cji Sam orządow ej pow stał 28 lipca 1945 roku. Głównym za daniem Wydziału było zorganizowanie W ojew ódzkiej M azurskiej Rady Narodowej i rad terenow ych oraz W ojewódzkiego Związku Samorządowego. Po zorganizowaniu rad narodowych i w związku z rozszerzającym się zakresem działalności W ojew ódz kiego Związku Samorządowego, Wydział Sam orządowy, niezależnie od istn iejącego Biu ra Prezydium W ojew ódzkiej Rady Narodowej, zajm ow ał się ew idencją pow ia towych, m iejsk ich i gm innych rad narodow ych, był technicznym wykonaw cą uchwał rad narodowych, prowadził B iu ro W ydziału Wojewódzkiego, przygotowywał posie dzenia i w ykonywał polecenia Wydziału W ojewódzkiego oraz spraw ow ał zarząd nad m ajątkiem sam orządow ym 69.
W dokum entacji Wydziału Sam orządowego zn ajd u ją się m iesięczne sprawozda nia z działalności za okres od sierpnia 1945 do m aja 1946 ro k u 70. W sierpniu 1945 roku dr P raw in w piśm ie do M inisterstw a A d m in istracji P ublicznej zawiadomił o zam iarze powołania rad narodowych. Zachow ała się kopia tego pisma, ja k rów nież pismo B iu ra Prezydialnego K rajo w ej Rady Narodowej w spraw ie powołania do życia rad narodowych na teren ie Ziem Odzyskanych, p ro jek t statu tu organiza cyjnego tym czasow ych rad gm innych, m iejskich , pow iatowych i w ojew ódzkiej na okręg m azurski, re fe ra t w spraw ie rad narodowych n a teren ie okręgu m azurskiego oraz dokum entacja dotycząca M azurskiej W ojew ódzkiej Rady Narodowej — rozpo rządzenie Pełnom ocnika o powołaniu M azurskiej W ojew ódzkiej Rady Narodowej, protokół kon feren cji z 12 grudnia 1945 roku w spraw ie zorganizowania pierwszego uroczystego posiedzenia nowo pow ołanej R ady w sali T eatru M iejskiego w O l sztynie 7ł.
Stan zorganizowania powiatów i kw estie finansow e samorządu obrazują m ate 65 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 98, 99.
60 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 99. 67 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 99. 68 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 104— 127. 09 T. G rygier, op. cit., s. 362.
70 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 161— 162. 71 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 163.
riały ze zjazdu starostów powiatowych i powiatowych inspektorów samorządowych z 18 kw ietnia 1946 r o k u 72 W aktach O rg an iz acja sa m o r z ą d u znajdzie badacz obsa dę personalną wydziałów samorządowych, sprawy podziału adm inistracyjnego, w y kazy ilościow o-rodzajow e przedsiębiorstw kom unalnych należących do poszczegól nych związków sam orządow ych73. Na uwagę zasługują również wykazy burm i strzów i w icebu rm istrzów 74 oraz wykazy powiatów z podziałem na gminy i gro mady 75.
Do zagadnień gospodarczych zachowały się akta dotyczące elek try fik acji, lasów samorządowych i ew idencji m ajątków samorządowych w poszczególnych pow ia ta c h 76. Spraw y budżetowe były w centrum zainteresow ania organów samorządo wych. Zachowały się wytyczne w sprawie gospodarki finansow ej M inisterstw a A d m inistracji P ublicznej i Pełnom ocnika R ząd u 77 oraz budżety Wydziału W o je wódzkiego i trzech powiatów: biskupieckiego, giżyckiego i p iskieg o78. M ateriały z lu stra c ji i inspekcji instru kcyjn o-kontroln ych wydziałów powiatowych, zarządów m iejsk ich i gm innych pozw alają na uchwycenie zmian adm inistracyjnych powiatów oraz obrazują kształtow anie się samorządu i jego gospodarkę fin an sow ą79. O rien tacy jn e budżety na okres jednego m iesiąca inform ują o potrzebach finansowych w rozbiciu na poszczególne działy życia społecznego. Zgrupowane jednocześnie w tych aktach protokoły zebrań i zjazdów wójtów , burm istrzów poszerzają obraz stosunków gospodarczych.
W y d z i a ł W o j s k o w y nadzorował i zarządzał w latach 1945— 1947 ew iden c ją w ojskow ą oraz spraw am i kw aterunkow o-m ieszkaniow ym i. Ponadto kierow ał Wojewódzką Radą W ychowania Fizycznego i Przysposobienia W ojskowego. Na po lecenie Pełnom ocnika spraw ow ał opiekę nad a k c ją pomocy dla Mazurów i W ar m iaków w spółpracując z Polskim K om itetem Narodowościowym, Polskim Zw iąz kiem Zachodnim oraz K om isją dla Spraw P olsk iej Ludności Autochtonicznej przy M azurskiej W ojew ódzkiej Radzie N arod ow ej80. Z tego dość szerokiego zakresu działania zachowały się jedynie 2 j.a. dotyczące sytuacji lokalow ej w Olsztynie w 1946 roku.
W y d z i a ł P r a c y i O p i e k i S p o ł e c z n e j dzielił się na cztery referaty : O rganizacji i Nadzoru, Opieki nad M atką i Dzieckiem , Opieki nad D orosłym i oraz Spraw Inw alidzkich.
W 5 zachowanych j.a. zaw arte są sprawozdania m iesięczne Wydziału za okres od czerw ca 1945 do m aja 1946, niepełne sprawozdania z działalności referentów p racy i opieki społecznej, protokoły odbioru darów U N RRA w I półroczu 1946 roku oraz spraw y opieki nad dziećmi (wykazy sierocińców) i spraw y in w alid zk ie81.
W y d z i a ł K u l t u r y i S z t u k i . Je g o działalności dotyczą 4 j.a . Ze spraw organizacyjnych zachowała się in stru k cja z 7 m aja 1945 roku wydana przez M ini sterstw o K u ltury i Sztuki dla inżyniera Ja n a Grabowskiego, naczelnika Wydziału
72 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 164. 78 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 165. 74 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 168. 75 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 170— 171. 76 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 172— 175. 77 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 178— 179. 78 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 180— 184. 79 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 185— 205. 80 T. G rygier, op. cit., ss. 362— 363.
M a te ria ły źródłowe do dziejów W a rm ii І M azur w latach 1945-1950 41
Sztuki i K u ltury Urzędu Pełnom ocnika Rządu na W arm ię i M azury statu t Tym cza sow ej O kręgow ej Rady K u ltury przy Urzędzie Pełnom ocnika Rządu R P na Okręg M azurski. Stron ę organizacyjną uw zględniają ponadto zachowane sprawozdania W ydziału K u ltury i Sztuki za okres od 12 m aja 1945 do m a ja 1946 roku. Poruszają one rów nież sprawy zabezpieczenia dzieł sztuki, teatru , muzeów, m uzyki i p lasty k i 83. Na uwagę zasługują sprawozdania Muzeum M azurskiego w Olsztynie, o b e j m ujące okres do października 1945 roku oraz styczeń — luty 1946 roku, Kuratorium Okręgu Szkolnego w Olsztynie (Dział Św ietlicow o-A rtystyczny i Wydział Ośw iaty i K u ltury Dorosłych), sprawozdania statystyczne na 1 grudnia 1945 roku, spraw o zdania i wnioski K om isji Nauki i K u ltu ry z 15 stycznia 1946 roku dotyczące św ie tlic, bibliotek, kursów repolonizacyjnych, szkół, tow arzystw ochrony zabytków 84. Ze spraw finansow ych zachow ały się prelim inarze budżetowe Wydziału K u ltury i Sztuki za m iesiące m aj, październik — grudzień 1945 roku, styczeń — lipiec 1946 roku œ.
W j.a. M uzeu m M az u rskie. M uzea reg io n a ln e . B ib lio t e k i, M arty ro log ia. A rty k u ły p r a s o w e 86 zn ajd u ją się sprawozdania z działalności Muzeum M azurskiego do 31 m aja 1945 roku, plany wydatków muzeum, sprawozdanie ze stanu zamku na 27 kw ietnia 1945 roku, zawiadomienie o otw arciu 25 listopada 1945 roku pierw szej w ystaw y dzieł sztuki na zamku olsztyńskim i sprawozdanie z podróży służbowej kustosza Muzeum Hieronim a Skurpskiego w spraw ie zabezpieczenia muzeów regio nalnych. Spraw y m artyrologii ograniczają się do in fo rm acji starostów powiatowych o m iejscach zbrodni na teren ie poszczególnych powiatów. Spraw y bibliotek zebrany m ateriał odzwierciedla w m inim alnym stopniu.
W y d z i a ł A p r o w i z a c j i i H a n d l u . Zachowana 1 j.a. odzw ierciedla spra wy organizacyjne W yd ziału87.
W y d z i a ł K o m u n i k a c y j n y . 2 j.a., dotyczą oczyszczania dróg.
W y d z i a ł O d b u d o w y . D ziałalność W ydziału obrazują sprawozdania m ie sięczne za okres od początku m iesiąca do 15 w rześnia 1945, grudzień 1945 — sty czeń 1946 oraz ogólne obejm u jące okres od 1945 do 30 m aja 1946 88. Pozostały m a te ria ł aktowy stanow ią akta W ojew ódzkiej K o m isji Odbudowy — protokoły posie dzeń i sprawozdania N aczelnika Wydziału Robót Publicznych, korespondencja Wydziału, rozdziały kredytów na pow iaty z wykazem odbudowanych obiektów, inw en taryzacja zniszczeń w ojennych w poszczególnych pow iatach oraz a k cja bu dowy baraków.
W y d z i a ł P r z e m y s ł o w y . Zachowane akta Grupy O p eracyjn ej M inister stwa Przem ysłu zaw ierają in fo rm acje o początkach odbudowy przem ysłu w okręgu m azurskim . Na uwagę zasługuje in stru k cja o pracy grup operacyjnych na Z iem iach Zachodnich, okólniki M inisterstw a A d m in istracji P ublicznej w kw estii organizacji przemysłu, wykazy pracow ników grup operacyjnych, wykazy i karty ew idencyjne zakładów przemysłowych na teren ie O kręgu M azurskiego oraz ak ta zdawczo-od biorcze przejm ow anych przedsiębiorstw i zakład ów 89.
82 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 216. 83 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 217. 84 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 217. 85 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 218. 86 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 219. 87 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 220. 88 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 232. 89 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 240— 245.
*
Spraw a utworzenia zwykłego dla ustroju adm inistracyjnego urzędu w ojew ódz kiego w m iejsce Urzędu Pełnom ocnika przeciągała się do 22 czerw ca 1946 roku. Z okresu działalności Urzędu W ojewódzkiego Olsztyńskiego (lata 1946— 1950) zachowało się około 2400 j.a. T rw ające p race nad uporządkowaniem archiw alnym zespołu nie pozw alają na podanie stanu zachowania ak t i ich zaw artości. Z chw ilą zakończenia prac porządkowych zespołowi tem u poświęcony zostanie oddzielny a r tykuł z uwagi na bogaty m ateriał aktow y Urzędu W ojewódzkiego do zagadnień ad m in istracji w latach 1946— 1950, sy tu acji społeczno-politycznej, zn ajd u jącej w y raz w sprawozdaniach wojewody, sprawozdaniach starostów powiatowych, urzędów niezespolonych oraz protokołach k o n feren cji i odpraw. A kta Urzędu zaw ierają po nadto dane do zagadnień bezpieczeństwa, organizacji, związków i partii politycz nych, zagadnień gospodarczych, ludnościowych, oświaty, zdrowia i opieki społecznej, kultury i sztuki.
I I . S T A R O S T W A P O W IA T O W E
A d m inistracja powiatowa pow stawała praw ie jednocześnie z ad m in istracją wo jewódzką. O rganizujący się Urząd Pełnom ocnika Rządu ju ż w pierwszych dniach swego istnienia podjął pracę nad zorganizowaniem ad m in istracji szczebla pow iato wego. Pierw sza grupa starostów (oprócz skierow anych przez D elegaturę w Białym stoku) wyruszyła z Olsztyna 2 kw ietnia 1945 roku. W pierwszych dniach kw ietnia uruchomiono starostw a powiatowe w Nidzicy, Olsztynie, Szczytnie, Biskupcu i Lidz barku, W kw ietniu i m aju 1945 roku stworzono w arunki do przejęcia c a łej władzy w okręgu mazurskim przez ad m in istrację polską. Jed yn ie w pow iatach bartoszyc kim, braniew skim i iław eckim starostow ie powiatowi pojaw ili się w czerw cu 1945 roku. Starostw a tworzono początkowo w obsadzie trzyosobow ej: starosta, w icesta- rosta i sekretarz. Według wzorcowego statutu z 1 lipca 1945 roku zaleconego przez Pełnom ocnika Rządu R P na Okręg M azurski starostw a powiatowe składały się z n astępujących referatów : Ogólnego, Społeczno-Politycznego, W ojskowego, K arno- -A dm inistracyjnego, K u ltury i Sztuki, W eterynaryjnego, Osiedleńczego, P racy i Opieki Społecznej, Odszkodowań W ojennych, Rybackiego, Pom iarów , Drogowego, Odbudowy, Leśnego, Oddziału Inform acyjno-Propagandow ego oraz Pow iatow ego Inspektoratu Pożarniczego. N iektóre z tych referatów nigdy nie zostały zorganizo wane, na przykład Inform acyjno-Propagandow y, R ybacki i Leśny. Na mocy zarzą dzenia wojewody z 19 sierpnia 1947 roku struktura wewnętrzna starostw przedsta w iała się następ ująco: R e fe ra t Ogólno-Organizacyjny, Budżetowo-Gospodarczy, A dm inistracyjno-Praw ny, K arno-A dm inistracyjny, Ochrony przed Pożaram i i In n y mi K lęskam i, Społeczno-Polityczny, W ojskowy, Osiedleńczy, A prow izacji, Przem y słu i Handlu, Opieki Społecznej, Odbudowy, Pom iarów , Zdrowia, K u ltury i Sztuki, Rolnictw a i Reform Rolnych, W eterynarii oraz Pow iatow y Inspektorat Oświaty Rolniczej. Do tego dochodził Oddział Samorządowy (zarządzenie wojewody z 16 X I I 1947) oraz Powiatowy Zarząd D rogow y90. A kta starostw powiatowych uporządko wano w w iększości według ostatniej struktury o rg a n iz a cy jn ej01. Stanow ią one bazę
90 A. W akar, A d m in istr a cja p u b liczn a, Rocznik Olsztyński, t. 6, 1966, s. 41. 91 Zespoły archiw alne in stytu cji szczebla powiatowego przechow ywane są zgod nie ze statutem w W APO — z powiatów bartoszyckiego, biskupieckiego, iławskiego,
M a te ria ły źródłowe do dziejów W a rm ii i M azur w la ta ch 1945-1950 43
źródłową do badań nad kształtow aniem się ad m in istracji powiatu, zagadnień lu d nościowych, osiedleńczych, społeczno-politycznych, odbudowy przem ysłu, handlu, rolnictw a, zdrowia i opieki społecznej, ku ltury i oświaty. Stan zachow ania i zaw ar tość udostępnionych zespołów starostw powiatowych przedstaw ia się następ ująco:
S t a r o s t w o P o w i a t o w e w B a r t o s z y c a c h 1945— 1950 (170 j.a.) R efe ra t O gólno-O rganizacyjny — spraw y organizacyjne starostw a, podział te ry torialny, sprawozdania m iesięczne starostw a i poszczególnych referatów , spraw o zdania urzędów niezespolonych, spisy ludności, m ateriały do a k c ji osiedleńczej, zdrowia i ochrony zabytków.
R eferat Budżetowo-Gospodarczy — dokum entację re fera tu stanow ią 2 j.a . do tyczące ew idencji pojazdów m echanicznych starostw a.
R eferat A dm in istracyjn o-Praw n y — ankiety dowodów osobistych, spraw y zm ia ny im ion i nazwisk oraz zagadnienia ruchu i porządku na drogach publicznych. R eferat K arno-A d m inistracyjny — zachowana 1 j.a . zaw iera orzeczenie karno- -ad m in istracyjn e.
R efe ra t Ochrony przed Pożaram i i Innym i K lęskam i — z działalności tego referatu zachow ała się wyłącznie 1 j.a. spraw ogólnych referatu .
R efe ra t Społeczno-Polityczny — zaw iera m ateriały dotyczące głosowania ludo wego, ew idencji stowarzyszeń, kon troli prasy, p u blikacji i widowisk oraz spraw narodowościowych.
R eferat Osiedleńczy — sprawozdania z a k c ji osiedleńczej.
R efe ra t Przem ysłu i Handlu — m ateriały aktow e R efe ratu to w w iększości wy kazy branżowe użytkowników i re je s tra c ja przedsiębiorstw i zakładów pracy.
R e fe ra t Opieki Społecznej — m ateriały sprawozdaw czo-statystyczne. Oddzielne j.a . poświęcone są opiece nad m atką i dzieckiem, nad dorosłym i i młodzieżą.
R e fe ra t Odbudowy — zaw iera plany zagospodarowania przestrzennego, ew iden c ję w yrem ontow anych budynków, sprawozdania i m ateriały statystyczne odbudo w anych obiektów, spraw y Pow iatow ej K o m isji Odbudowy oraz korespondencję do tyczącą grobów w ojennych.
R efe ra t Zdrowia — akta organizacyjne społecznej służby zdrowia, spraw ozda n ia dotyczące działalności R eferatu i służby zdrowia, sprawozdanie ze stanu epide micznego. W oddzielnych j.a. zachow ała się dokum entacja zakładów leczniczych, higieny szkoły, higieny pracy oraz chorób społecznych.
R efe ra t R olnictw a i Reform R olnych — 1 j.a. z la t 1946— 1947 zaw iera spraw o zdania R eferatu .
R efe ra t R uchu Drogowego — w szczątkow ej form ie przetrw ały jedyn ie akta ogólne Referatu.
R eferat Sam orządowy — akta tego R eferatu inform u ją o podziale adm in istra cyjn ym powiatu, zniszczeniach w ojennych i odbudowie m iasta, budżetach adm ini stracyjn ych , statystyce roln ej oraz w yborach do rad narodowych.
S t a r o s t w o P o w i a t o w e w B i s k u p c u 1945— 1950 (142 j.a.)
R efe rat O gólno-O rganizacyjny — w aktach re feratu zn ajdu ją odbicie wybory
lidzbarskiego, olsztyńskiego; w Oddziale Terenow ym W APO w M orągu — z b ra niewskiego, morąskiego, ostródzkiego i pasłęckiego; w Pow iatow ym Archiw um Państw ow ym w M rągowie — z giżyckiego, kętrzyńskiego, m rągow skiego i węgo rzewskiego; w Pow iatow ym Archiwum Państw ow ym w Szczytnie — z działdow skiego, nidzickiego, piskiego i szczycieńskiego.
do sejm u, organizacja starostw a, podział adm inistracyjny powiatu, sprawozdania starosty i referatów , protokoły posiedzeń oraz zagadnienia statystyczne.
R efe rat Budżetowo-Gospodarczy — 1 j.a. dotycząca spraw budżetowych. R eferat A d m inistracyjno-Praw ny — zarządzenia i spraw y dotyczące organizacji urzędów stanu cywilnego, spraw y w odno-m elioracyjne, poszukiwanie osób zagi nionych.
R eferat K arno-A d m inistracyjny — re je stry spraw karnych z la t 1945— 1948 (3 j.a.).
R efe ra t Społeczno-Polityczny — zawiera sprawozdania sytu acyjne starosty, akta a k c ji osiedleńczej oraz m ateriały dotyczące spraw ludnościowych.
R efe ra t Osiedleńczy — sprawozdania z a k c ji osiedleńczej, sprawy osadnictwa spółdzielczo-parcelacyjnego, wykazy gospodarstw i osadników, spisy ludności.
R efe ra t Przem ysłow y — zarządzenia i okólniki w spraw ach przemysłowych, wykazy zakładów przemysłowych.
R eferat Odbudowy — sprawozdania, korespondencja dotycząca grobów w ojen nych, statystyka, rozdziały kredytów, akta Pow iatow ej K om isji Odbudowy, doku m en tacja techniczna.
R eferat Zdrowia — sprawozdania lekarza powiatowego, ośrodków zdrowia, or ganizacja lecznictw a w pow iecie reszelskim .
R eferat R olnictw a i R eform Rolnych — spis użytków rolnych i zasiewów, w y kazy ośrodków przemysłu rolnego.
R eferat W eterynaryjny — zawiera ogólne sprawy w eteryn aryjne (1 j.a. z 1948 roku).
S t a r o s t w o P o w i a t o w e w B r a n i e w i e 1945— 1950 (72 j.a.)
R efe ra t Ogólno-O rganizacyjny — 3 j.a. zaw ierają sprawozdania m iesięczne sta rosty.
R efe rat Budżetowo-Gospodarczy — zestaw ienia rachunków bieżących z 1948 roku.
R efe ra t Społeczno-Polityczny — wykazy ludności powiatu braniewskiego, sp ra wy w eryfikacyjn e, opieka nad ludnością m iejscow ego pochodzenia.
R efe ra t Osiedleńczy — wykazy m ienia użyteczności publicznej, sprawozdanie z a k c ji uwłaszczenia m ienia nierolniczego.
R efe rat A prow izacji i Handlu — sprawy kontroli i nadzoru nad zakładam i przemysłowymi i rzemieślniczym i, sprawozdawczość i statystyka, upaństwowienie zakładów przemysłowych, zagadnienia obrotu produktam i zwierzęcymi, wykazy urządzeń przemysłowych.
R e fe ra t Opieki Społecznej — spraw y organizacyjne, statystyka, sprawozdania z działalności punktów Opieki nad M atką i Dzieckiem i Domów Opieki.
R efe rat Odbudowy — ew idencja obiektów położonych na teren ie B raniew a i Ornety, plany zapotrzebowania materiałow ego, protokoły posiedzeń W ojew ódzkiej K om isji K lasyfikacyjn o-Szacu nkow ej.
R eferat Zdrowia — spraw y kom isji poborowych, w alka z chorobam i zakaźny mi, protokoły kontroli san itarn ej w zakładach pracy, działalność K o m isji Sa n ita m o -
-Porządkow ej.
R efe ra t Samorządowy — gminne zestaw ienia wydatków i dochodów. S t a r o s t w o P o w i a t o w e w D z i a ł d o w i e 1945— 1950 (183 j.a.). R efe rat Ogólno-O rganizacyjny — zarządzenia i okólniki, protokoły zebrań. R efe ra t A dm inistracyjno-Praw ny i Społeczno-Polityczny (złączone) — sprawy
M a te ria ły źródłowe do dziejów W a rm ii i M azur w la ta ch 1945-1950 45
obyw atelstw a i św iadectw a m oralności, ew idencja i kontrola ruchu ludności, nadzór nad urzędam i stanu cywilnego.
R efe ra t Budżetowo-Gospodarczy — budżet i spraw y oszczędnościowe.
R eferaty A prow izacji, Przem ysłu i Handlu — m ateriały dotyczące w ystaw i ta r gów, obowiązkowych dostaw i zakładów rzemieślniczych.
R efe ra t Odbudowy — m ateriały sprawozdawcze i statystyczne, spraw a nadzo rów budowlanych, grobownictwo wojenne.
R efe ra t Zdrowia — organizacja ośrodków zdrowia, m ateriały sprawozdawcze i statystyczne, w alka z chorobami zakaźnym i, opieka nad m atką i dzieckiem, nad zór sanitarny.
(Pow iat działdowski wszedł w skład województwa olsztyńskiego dopiero 6 lipca 1950 roku)
S t a r o s t w o P o w i a t o w e w G ó r o w i e I ł a w e c k i m 1945— 1950 (84 j.a.). R efe ra t Ogólny — sprawy organizacyjne starostw a, podział adm inistracyjny powiatu, m ateriały dotyczące likw id acji skutków w ojennych w powiecie, spraw o zdania statystyczne, spisy zw ierząt i użytków rolnych, budżet samorządu.
R efe ra t Społeczno-Polityczny — sprawy obyw atelstw a, re p a tria cja i em igracja, groby w ojen ne i ekshum acje.
R efe ra t Zdrowia — tw orzenie służby zdrowia, nadzór san itarn y Pow iatow ej K o m isji San itarn o-P orząd kow ej, choroby zakaźne i społeczne.
R efe ra t Przem ysłow y — re je stra c ja rzemieślników , sprawozdania miesięczne R eferatu i wykazy statystyczne przedsiębiorstw.
R e fe ra t Przem ysłu i Handlu — wykazy zakładów przem ysłowych, protokoły i zarządzenia poinspekcyjne, sprawozdawczość i statystyka, handel.
R efe ra t Odbudowy — budownictwo na wsi, wykazy grobów w ojennych, doku m en tacja techniczna odbudowywanych obiektów.
R efe ra t Osiedleńczy — sprawozdania m iesięczne R eferatu , wykaz obsadzonych gospodarstw, p arcelacje m ajątków .
R e fe ra t R olnictw a i R eform Rolnych — sprawozdawczość m iesięczna R eferatu , m ateriały z kon feren cji, zjazdów i insp ekcji, protokoły dotyczące stanu posiadania lasów, reg u lacja hipotek ziem skich.
S t a r o s t w o P o w i a t o w e w K ę t r z y n i e 1945— 1950 (33 j.a.).
R e fe ra t Budżetow o-Gospodarczy — sprawozdania o dochodach budżetowych. R efe ra t A d m inistracyjno-Praw ny — akta dotyczące zm iany nazwisk.
R efe ra t K arno-A d m inistracyjny — sprawozdania z postępowania karno-adm ini stracyjnego.
R eferat Społeczno-Polityczny — spraw y narodowościowe, re p atriacja ludności, sprawozdania z działalności R eferatu .
R e fe ra t Osiedleńczy — sprawozdania z prac R eferatu , a k c ja uwłaszczeniowa m ienia nierolniczego, w nioski w spraw ie obiektów kom unalnych, przekazyw anie gospodarstw osadniczych.
R efe ra t Przem ysłu i Handlu — przekazyw anie władzy p olskiej zakładów prze m ysłowych i usługowych, ew idencja zakładów przem ysłowych i w arsztatów rze m ieślniczych, plany pracy i sprawozdania R eferatu .
R efe ra t Opieki Społecznej — protokoły zjazdów referentów powiatowych opieki społecznej.
R eferat Odbudowy — projekty odbudowy budynków.
R efe rat R olnictw a i Reform Rolnych — sprawozdania z a k c ji siew nych i żniw nych, lu stra cji upraw, sprawozdanie z wykonania planu podatku gruntowego.
S t a r o s t w o P o w i a t o w e w M o r ą g u 1945— 1950 (137 j.a.).
R efe rat O gólno-O rganizacyjny — akta tego R eferatu stanow ią zarządzenia s ta rosty i organizacja starostw , protokoły zebrań w ójtów , sołtysów i pracow ników starostw a, ak c je społeczne, zażalenia i prośby, a k c ja przesiedleńcza, protokoły odby tych roków urzędowych, funkcjonow anie urzędów podległych staroście, podział adm inistracyjny powiatów, sprawozdania statystyczno-osobow e, rezolu cje i proto koły wyborów.
R efe ra t Budżetowo-Gospodarczy — sprawy budżetowe, protokoły kontroli ra - chunkowo-gospodarczej, a k cja oszczędnościowa.
R eferat A d m inistracyjno-Praw ny — protokoły w spraw ie zmian nazwisk i imion.
R efe ra t Społeczno-Polityczny — sprawozdanie starosty dotyczące przejęcia po w iatu przez władze polskie, sprawozdania sytuacyjne starosty, sprawozdania z a k c ji przesiedleńczej, poświadczenia obyw atelstw a polskiego, m ateriały dotyczące wieców, zjazdów i zgromadzeń, re je stry stowarzyszeń, sprawozdanie koła partyjnego P o l sk iej P a rtii Socjalisty czn ej przy starostw ie, sprawy K oła Pow iatow ego Związku Inw alidów W ojennych oraz związków zawodowych służby zdrowia i pracow ników kolei.
R eferat Przem ysłu i Handlu — wykazy zakładów rzem ieślniczych i młynów użytkowych.
R efe ra t Osiedleńczy — sprawozdania referatu , wykazy osadników i wykazy gospodarstw, re jestry państw owych nieruchom ości ziem skich. Spraw y Pow iatow ej K om isji Osadnictwa Rolnego, ankiety z kontroli a k c ji spisow ej osadnictw a rolnego. R eferat Opieki Społecznej — protokoły zdawczo-odbiorcze dotyczące różnych spraw Referatu.
R eferat Drogowy — sprawozdania z w ykonanych robót drogowych.
R efe ra t Odbudowy — rozliczenie kredytów inw estycyjnych wydziału, spraw o zdania z realizacji odbudowy, protokoły lu stracy jn e budynków m ieszkalnych.
R efe rat Rolnictw a i Reform Rolnych — spisy zwierząt gospodarskich, zagospo darowywanie odłogów, sprawozdawczość w odniesieniu do stanu maszyn rolniczych w powiecie, plany pracy i sprawozdania z działalności B iu ra Pow iatow ego P ełno m ocnika Rządu d/s podatku gruntowego, w płaty na fundusz ziemi.
R efe rat Sam orządowy — sprawozdania referatu samorządowego, wykazy sołty sów, protokoły in sp ekcji instru kcyjn o-k ontroln ej R eferatu . Do zespołu dołączone zastały 2 j.a. Powiatowego Urzędu Ziem skiego, zaw ierające spraw y przemysłu rolnego.
S t a r o s t w o P o w i a t o w e w M r ą g o w i e 1945— 1950 (26 j.a.). R eferat Ogólno-O rganizacyjny — zarządzenia starosty, książka kontroli. R efe rat Budżetowo-Gospodarczy — sprawy Prem iow ej Pożyczki Odbudowy K raju , sprawozdania rachunkow e z wydatków, wykonanie zarządzeń wojewody olsztyńskiego.
R efe ra t A prow izacji i Handlu — akta dotyczące uruchom ienia i pracy młynów. R eferat Przem ysłu — rzemiosło niekoncesjonow ane, karty rzem ieślnicze. R eferat Odbudowy — zabudowa i uporządkowanie terenu, plany inw estycyjne i prelim inarze.
M a te ria ły źródłowe do dziejów W a rm ii i M azur w la ta ch 1945—1950 47
R efe ra t K u ltury i Sztuki — okólniki i zarządzenia Pełnom ocnika Rządu, sp ra wy teatrów , kina i am atorskich zespołów artystycznych, inw en taryzacje i zabezpie czenie zabytków, opieka nad ludnością m iejscow ą, propagowanie piękna ziemi m a zursko-w arm ińskiej. Do zespołu dołączono akta Pow iatow ego Pełnom ocnika Rządu d/s podatku gruntowego — zestaw ienia m iesięczne wpływów i zaległości podatku gruntowego, re je stry gospodarstw rolnych.
S t a r o s t w o P o w i a t o w e w O s t r ó d z i e 1945— 1950 (16 j.a.).
R efe ra t Społeczno-Polityczny — sprawozdania sytu acyjne starosty, wykaz stron nictw politycznych, wykazy ludności, spraw y wyznań.
R e fe ra t A prow izacji i Handlu — sprawozdania dotyczące zaopatrzenia ludności. R efe ra t Osiedleńczy — dane statystyczne dotyczące spraw m ieszkaniowych. R efe ra t Rolnictw a i R eform Rolnych — zabudowa osiedli m iejskich .
R eferat Samorządowy — podział adm inistracyjny, protokoły lu stracji, spraw o zdania finansow e związków samorządowych. Zespół zaw iera 1 teczkę Pow iatow ego Urzędu Ziem skiego z wykazem gospodarstw rolnych powiatu.
S t a r o s t w o P o w i a t o w e w P i s z u 1945— 1950 (151 j.a.).
R efe ra t O gólno-O rganizacyjny — struk tura wew nętrzna starostw a, podział ad m inistracyjny, m ateriały z kon troli i lu stracji, kon feren cji i zebrań, sprawozdania i statystyka.
R efe ra t K arno-A d m inistracyjny — re je stry spraw karnych.
R efe ra t Społeczno-Polityczny — spraw y ludności m iejscow ego pochodzenia, sprawozdania sytuacyjne, re p atriacja, wykazy statystyczne ruchu ludności, spraw y stowarzyszeń i wyznań.
R efe ra t W ojskowy — przekazyw anie obiektów w ojskow ych, rozm inowywanie terenu.
R e fe ra t Osiedleńczy — sprawozdania osiedleńcze, ew idencja ludności, sprawy Pow iatow ej K om isji Osadnictw a Rolnego, spraw a domu M ichała K a jk i w Orzyszu. R eferat Przem ysłu i Handlu — zakłady przem ysłowe i rzem ieślnicze, ak ta K o m isji Uspraw nienia Zaopatrzenia.
R efe ra t Opieki Społecznej — pomoc społeczna, Pow iatow y K om itet Opieki Spo łecznej.
R efe ra t Odbudowy — inw en taryzacja szkód w ojennych, w ykazy budynków i nieruchom ości państwowych.
R efe ra t Zdrowia — zagadnienia służby zdrowia i sprawozdawczość.
R efe ra t Rolnictw a i R eform Rolnych — przebudowa ustroju rolnego, sprawy repatriacyjno-osiedleńcze, a k c ja siew na, stan pogłowia zwierząt.
S t a r o s t w o P o w i a t o w e w W ę g o r z e w i e 1945— 1950 (85 j.a.).
R efe ra t Ogólny — zarządzenia pokontrolne, w yliczenia budżetowe z kredytów M inisterstw a Zdrowia.
R efe ra t Budżetowo-Gospodarczy — lu stra c je skarbow e w starostw ie, sprawy finansow e, ew idencja ruchu pojazdów m echanicznych.
R efe ra t A dm in istracyjn o-Praw n y — zezwolenia na prowadzenie pojazdów m e chanicznych.
R efe ra t K arno-A d m inistracyjny — re jestry spraw karnych. R efe ra t W ojskow y — sprawy pojazdów m echanicznych.
R efe ra t Opieki Społecznej — sprawozdania z działalności R eferatu , Pow iato wego K om itetu Opieki Społecznej, nadzór nad działalnością związków opieki spo
łecznej in stytu cji i zakładów opiekuńczych, opieka nad inw alidam i, repatriantam i, w eteranam i.
R e fe ra t Zdrowia — zagadnienia organizacyjne służby zdrowia, leczenie san ato ry jn e, szczepienia ochronne ludności, statystyka sanitarna, sprawy finansow e lek a rza powiatowego i Ośrodka Zdrowia w Węgorzewie.
R efe ra t W eterynarii — sprawozdania i statystyka R eferatu , wykazy zakaźnych chorób zwierzęcych, sprawozdania z działalności Pow iatow ego Lekarza W eterynarii i Lecznicy Zw ierząt w W ęgorzew ie92.
B. RA D Y NARODOWE I A D M IN ISTR A C JA SAMORZĄDOWA
I . O L S Z T Y Ń S K A W O JE W Ó D Z K A R A D A N A R O D O W A 1945—1950
(131 j.a.)
Rady narodowe powołane zostały do życia ustaw ą z 11 w rześnia 1944 roku o organizacji i zakresie działania rad narodowych. Były one organam i przedsta wicielskim i, stanow iącym i i uchw alającym i. Poza swoimi kom petencjam i ustaw o dawczymi i samorządowymi rady narodowe poprzez kom isje sprawowały kontrolę społeczną nad wszystkim i dziedzinami życia. Pow ołanie rad narodowych w okręgu m azurskim świadczyło o zakończeniu budowy ad m in istracji państw owej, o dosta tecznym zasiedleniu oraz o umocnieniu się stronnictw politycznych. Przygotowania do powołania rad narodow ych w okręgu m azurskim rozpoczęto w sierpniu 1945 ro ku. Rozstrzygające dla przygotowań było pismo K rajo w ej Rady Narodowej z 2 paź dziernika 1945 roku zalecające utworzenie tymczasowych rad narodowych na Z ie m iach Odzyskanych. 7 grudnia 1945 roku ukazało się rozporządzenie Pełnom ocnika Rządu pow ołujące W ojewódzką Radę Narodową na Okręg M azu rsk i93. M azurska W ojewódzka Rada Narodowa w Olsztynie ukonstytuowała się 28 grudnia 1945 roku w kadłubowym składzie 52 członków 94. Zespół archiw alny O lsztyńskiej W ojewódz k iej Rady Narodowej zaw iera 131 j.a. obejm u jących okres od 28 grudnia 1945 do 24 m aja 1950 roku, to znaczy do chw ili powołania Prezydium W ojew ódzkiej Rady Narodowej zgodnie z ustaw ą z 20 m arca 1950 roku o terenow ych organach jed n oli te j władzy państw owej.
D okum entację aktową O lsztyńskiej W ojew ódzkiej Rady Narodowej stanow ią dzienniki korespondencyjne, skorowidze, dzienniki spraw kom isji Rady, protokoły posiedzeń Rady, prezydium Rady, kom isji, księgi uchwał, sprawozdania rad pow ia towych i sprawozdania urzędów. Na szczegółowe omówienie zasługują protokoły posiedzeń plenarnych, poczynając od pierwszego inaugurującego posiedzenia z 28 grudnia 1945 roku, na którym zastępca Pełnom ocnika Rządu Je rz y B u rski złożył
92 A kta starostw powiatowych w Giżycku, Iław ie, Lidzbarku W arm ińskim , No wym M ieście, Olsztynie, P asłęku i Szczytnie z uwagi na b rak inw entarza arch iw al nego mogą być obecnie udostępniane na podstawie spisów zdawczo-odbiorczych. Nie zachow ała się dokum entacja organów ad m in istracji pow iatu nidzickiego z la t 1945— 1950.
93 Dziennik Urzędowy Pełnom ocnika, 1946, nr 1, poz. 1.
91 Z chw ilą utworzenia województw a olsztyńskiego na mocy rozporządzenia R ady M inistrów z 29 V 1946 r. w spraw ie tymczasowego podziału terytorialnego, uchwałą W ojew ódzkiej R ady Narodowej nr 61 z 14 V III 1947 r. zmieniono je j nazwę z M azurskiej n a O lsztyńską W ojewódzką Radę Narodową (dalej OWRN).
M a te ria ły źródłowe do dziejów W a rm ii i M azur w la ta ch 1945—1950 49
sprawozdanie dotyczące organizow ania ad m in istracji państw ow ej i sam orządowej, spraw bezpieczeństwa, osadnictwa, gospodarki, zdrowia i opieki społecznej, ośw iaty i kultury. Protokoły posiedzeń plenarnych Rady zaw ierają, oprócz spraw porządko wych i organizacyjnych, sprawozdania m iesięczne z działalności Prezydium Rady, okresowe sprawozdania wojewody, sprawozdania ko m isji R a d y 95, teksty uchwał, wolne wnioski oraz referaty dotyczące zagadnień będących przedm iotem posiedzeń. W iele m iejsca w protokołach posiedzeń poświęcono sprawom budżetowym. T em a ty ka m iesięcznych posiedzeń plenarnych O lsztyńskiej W ojew ódzkiej Rady Narodo w ej w 1946 roku, oprócz spraw y zatw ierdzenia budżetów W ojewódzkiego Związku Samorządowego, sprawozdań K o m isji K on troli Społecznej, Praw niczo-Regulam ino- w ej, Gospodarczej i Odbudowy, K ulturalno-O św iatow ej, U spraw nienia Admini s tra c ji i Ż ycia Publicznego, O kręgow ej K o m isji Głosowania Ludowego, powołania Wydziału W ojewódzkiego, jak o organu wykonawczego, dotyczyła zagadnień prze m ysłowych i narodow ościow ych96. Ja k o załączniki do protokołów zachow ały się sprawozdanie dyrektora Zarządu Nieruchom ości Ziem skich, re fe ra t Z a g a d n ien ie o d b u d o w y p r z e m y s łu w O k ręg u M azu rskim , opracow any przez D elegata M in ister stw a Przem ysłu na Okręg M azurski, sprawozdanie z działalności Polskiego K om i tetu N arodowościowego97 oraz zestaw ienie liczbow e szkół, uczniów, nauczycieli za okres od 1 kw ietnia do 30 czerw ca 1946 roku. Tem atyka 12 posiedzeń plenarnych w 1947 roku była bardziej zróżnicow ana98. Spraw ozdania z działalności składały kom isje: Praw niczo-Regulam inow a, Narodowościowa, Finansow o-Budżetow a przed staw iająca budżet na 1947 rok, A m nestyjna, Gospodarcza i Odbudowy oraz Wydział W ojewódzki z działalności za okres od 1 lipca 1946 do 28 stycznia 1947 roku. Ze spraw gospodarczych om aw iane były spraw y 3-letniego planu gospodarczego. P osie dzenia Rady z 6 czerw ca i 11 grudnia 1947 roku poświęcono sprawom zdrowia. M ateriały z tych posiedzeń zaw ierają sprawozdanie dyrektora Sanatoriu m w P r a butach za okres od 15 w rześnia 1946 do 31 m aja 1947, dyrektora Szpitala M ariac kiego w Olsztynie za okres od 1 lipca 1945 do 1 kw ietnia 1947 roku, re feraty O rg a n iz a c ja słu ż by z d ro w ia w w o je w ó d z tw ie o lsz ty ń sk im ; S y tu a c ja e p id e m icz n o -s a n i- ta r n a w w o je w ó d z tw ie o lsz ty ń sk im oraz sprawozdanie z działaląości Polskiego Czerwonego Krzyża z zakresu lecznictw a, spraw sanitarnych i zam ierzeń n a 1948 rok. P rotokół obrad plenarnych z 8 w rześnia 1947 roku, poświęconych problem atyce szkolnictw a, zaw iera sprawozdanie wojewody olsztyńskiego z zakresu ośw iaty ro l niczej i planow ania na ro k szkolny 1947/1948, sprawozdanie K u ratorium Okręgu Szkolnego Olsztyńskiego odnośnie do planow ania w dziedzinie szkolnictw a podsta wowego, średniego i zawodowego na ro k szkolny 1947/1948, sprawozdanie z działal ności uniw ersytetów ludowych w M orągu i Pasym iu. Szeroko udokumentowano zagadnienie opieki społecznej, k tó rej poświęcono posiedzenie z 8 października 1947 roku. Zachow ały się sprawozdania za rok 1946/1947 oraz plany pracy na 1947/1948
95 Na drugim posiedzeniu OWRN 29 1 1946 r. powołano n astęp ujące kom isje: K ontroli Społecznej, Finansow o-Budżetow ą, Praw niczo-Regulam inow ą z podkomi sjam i: Bezpieczeństw a, Gospodarczą i Odbudowy, Ziem ską, D yscyplinarną, Opieki i Zdrowia oraz Kulturalno-O św iatow ą. W m iarę wzrostu zadań Rady pow stawało szereg nowych kom isji.
so W APO, OWRN, sygn. 25, P rotokoły posiedzeń plenarnych 1945— 1946. 97 OWRN uchw ałą nr 86 z 2 7 1 X 1946 r. p rzy jęła do zatw ierd zającej wiadomości rozw iązanie Polskiego K om itetu Narodowościowego.
98 WAPO, OWRN, sygn. 26, Protokoły posiedzeń plenarnych w 1947 r.
