Muzeum Mazurskie w Olsztynie w latach 1945-1958

Skurpski, Hieronim

Muzeum Mazurskie w Olsztynie w

latach 1945-1958

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 557-585

1973

H IE R O N IM S K U R P SK I

M UZEUM M A ZU R SK IE W O LSZTY N IE

W LATA CH 1945— 1958

O s ta tn i o k r e s w o j n y o ra z t a k z w a n y s z a b e r s p u s t o s z y ły w n ę t r z a g m a c h u , a z w ła s z c z a c a łe j c z ę ś c i m ie s z k a ln e j , z a j m o w a n e j n ie g d y ś p r z e z p r e z y d e n t a r e je n c j i o ls z t y ń s k ie j (s k r z y d ło w s c h o d n ie ) . W s z y s t k ie k o n d y g n a c j e s k r z y d ła p o łu d n io w e g o o ra z p o m ie s z c z e n ia n is k ie g o p a r te r u s k r z y d ła p ó łn o c n e g o (p o n iż e j s a l g o t y c k ic h ) p o ­ s ia d a ły w y r a ź n e ś la d y w o j n y . S a le o g o ło c o n e z o s t a ły z w ie l u m e b li ( s to ły , k r z e s ła , f o t e le ) o ra z z d r o b ia z g ó w r z e m io s ła a r t y s t y c z n e g o ( k ilim y , p o r c e la n a ); r ó w n ie ż w c z ę ś c i g o s p o d a r c z e j z a u w a ż o n o b r a k o d p o w ie d n ie g o w y p o s a ż e n ia o r a z u r z ą d z e ń . W ie le o k ie n n ie p o s ia d a ło s z y b , a d r z w i n o s i ły ś la d y w ła m a ń , b r a k b y ło w n ic h sz p r o s , n ie k t ó r e m ia ły w y łu p a n e z a m k i. D z ie d z in ie c o r a z c z ę ś ć p a r t e r o w a o d s t r o n y p ó łn o c n e j p e łn e b y ły s ia n a i z a n ie c z y s z c z e ń . 1. S T A N ZBIORÓW W K W IE T N IU 1945 RO K U P r o to k ó ł, k o m is y j n ie s p is a n y 27 k w i e t n ia 1945 r. p r z e z P a w ła S o w ę , J a n a S t a ń - k o w s k ie g o i H ie r o n im a S k u r p s k ie g o , u j ą ł s t a n w n ę t r z a g m a c h u z a m k u o r a z u s i ło ­ w a ł o k r e ś lić p r z y p u s z c z a ln e s t r a t y d a w n e g o H e im a t m u s e u m . M u z e u m t o z a j m o w a ło d w ie k o n d y g n a c j e w s k r z y d le p o łu d n io w y m , w r a z z k a p lic ą z a m k o w ą Ś w . A n n y o ra z p r z e s t r z e ń p o d s t r y c h o w ą w s k r z y d le p ó łn o c n y m . P e w n ą w s k a z ó w k ą w z a k r e s ie o r ie n t a c j i z b io r ó w o k r e s u n ie m ie c k ie g o p o s łu ż y ć m o g ła j e d y n ie k o p ia in w e n t a r z o w a . Z a w ie r a ła o n a s u m a r y c z n y s p is m e b li o ra z in n y c h p r z e d m io t ó w , s t a n o w ią c y c h w ł a s ­ n o ś ć V e r e in ig u n g f ü r H e im a t k u n d e i m R e g i e r u n g s b e z ir k A ll e n s t e in . P o s ia d a ła n ie ­ c a łe 4 s t r o n y m a s z y n o p is u i b y ła o p a tr z o n a p ie c z ę c ią w y m ie n io n e g o s t o w a r z y s z e n ia . T e n w y r a ź n ie s t a t y s t y c z n y (b e z d a ty ) d o k u m e n t in w e n t a r z o w y — z a p e w n e w y k o n a ­ n y w c e la c h a d m in is t r a c y j n y c h — o r a z r o z r z u c o n e m e t r y k i i e t y k ie t a ż s t a n o w iły j e d y n e w s k a z ó w k i, m o g ą c e p o s łu ż y ć p r z y r e k o n s t r u k c j i z a s o b ó w o k r e s u n ie m i e c k ie ­ g o , a j e d n o c z e ś n ie o d t w o r z y ć ic h s t r a t y . C z ę ś ć e k s p o z y c y j n a n ie w y k a z y w a ł a p o w a ż ­ n ie j s z y c h ś la d ó w d e w a s t a c j i. N ie s t e t y , n ie z n a le z io n o ż a d n e g o z c z te r e c h lu d o w y c h d y w a n ó w m a z u r s k ic h , u n ik a ln y c h , z n a j d u j ą c y c h s ię w z a m k u i r e p r o d u k o w a n y c h w p u b lik a c j i K o n r a d a H a h m a 1, p o m im o w y r a ź n y c h ś la d ó w is t n ie n ia (e t y k ie ta ż , j a s -1 K . H a h m , O s t p r e u s s is c h e B a u e r n t e p p ic h e , J e n a -1937, t a b l. 8 i 33 ( w z b io r a c h H e im a tm u s e u m ) i 16, 21 ( w z b io r a c h p r e z e s a r e j e n c j i o ls z t y ń s k ie j ) . K o m u n ik a ty M a z u r sk o -W a r m iń sk ie , 1973, n r 4 (122)

n e k w a d r a t y n a ś c ia n ie , ś la d y z a w ie s z e n ia , k lis z e f o t o g r a f ic z n e i o d b itk i). S a lk a z a ­ w ie r a ją c a e k s p o n a t y o d n o s z ą c e s ię d o p ie r w s z e j w o j n y ś w ia t o w e j — z k tó r e j b y ł d u m n y p r z y w ó d c a p le b is c y t u M a x W o r g itz k i — z o s t a ła d o s z c z ę t n ie o g o ło c o n a . A le u b y t e k te n n ie s t a n o w ił d la n a u k i s p e c j a ln e g o u sz c z e r b k u . N a t o m ia s t n ie w ie lk ie p o m ie s z c z e n ie z e k s p o n a t a m i p o ś w ię c o n y m i p le b is c y t o w i o c a la ło z a p e w n e w ca ło śc i. M a te r ia ł te n w lic z b ie 127 p o z y c j i — z g o d n ie z z a r z ą d z e n ie m P e łn o m o c n ik a R zą d u R P — z o s t a ł p r z e k a z a n y 11 lis t o p a d a 1945 r. ś w ie ż o z a ło ż o n e m u I n s t y t u t o w i M a z u r ­ s k ie m u w O ls z ty n ie . B y ły t o r o c z n ik i p r a s y lo k a ln e j z o k r e s u p le b is c y t u , b r o s z u r k i p r o p a g a n d o w e itp ., d z iś w z b o g a c a j ą b ib lio t e k ę S t a c j i N a u k o w e j P o ls k ie g o T o w a r z y ­ s t w a H is to r y c z n e g o . M a t e r ia ły t e e k s p o n o w a n o n a s p e c j a ln e j w y s t a w ie o tw a r te j 16 g r u d n ia 1945 r., a z o r g a n iz o w a n e j p r z e z I n s t y t u t M a z u r sk i w e w ła s n y m lo k a lu , m ie s z c z ą c y m s ię w ó w c z a s p r z y u l. K ę tr z y ń s k ie g o . W D z ia le A r c h e o lo g ic z n y m s p o s t r z e ż o n e b r a k i d o t y c z y ły d r o b n y c h z a b y t k ó w z b rą zu , b u r s z t y n u o ra z m o n e t. D z ia ł P r z y r o d n ic z y , z n a jd u ją c y s ię w t y m s a m y m p o m ie s z c z e n iu s k r z y d ła p o łu d n io w e g o w tr z e c ie j k o n d y g n a c j i, n ie w y k a z y w a ł w i ę k ­ s z y c h z n is z c z e ń p o z a r o z b it y m i s z k ła m i g a b lo t e k o ra z p r z e m ie s z c z e n ia m i o k a z ó w . S p o s tr z e ż o n e b r a k i, k tó r e z a u w a ż o n o p ó ź n ie j t a k ż e w in n y c h m u z e a c h r e g io n a ln y c h m ia s t p o w ia t o w y c h , o k a z a ły s ię w O ls z t y n ie n a d z w y c z a j n ik łe , c h o ć p ie r w o t n ie s z a ­ c o w a n o j e d a le k o p o w a ż n ie j.

C z ę ś ć m u z e a ln a w p ó łn o c n y m s k r z y d le z a m k u (p o m ie s z c z e n ia p o d s tr y c h o w e ) z a w ie r a ła m a t e r ia ły e t n o g r a f ic z n e r e g io n u M a z u r i W a rm ii.. P o s ia d a ła o n a u r z ą d z o ­ n e w n ę t r z a 2 iz b : w a r m iń s k ie j i m a z u r s k ie j z t y p o w y m w y p o s a ż e n ie m w s p r z ę t y i c e r a m ik ę . E k s p o n o w a n o ta m p o n a d to lic z n e o b ie k t y o d n o s z ą c e s ię d o k u lt u r y m a ­ te r ia ln e j w s p o m n ia n y c h r e g io n ó w o ra z p r z e d m io ty u k a z u j ą c e d z ia ła ln o ś ć o ls z t y ń s k ic h c e c h ó w . Z o b ie k t ó w c e c h o w y c h — s ą d z ą c p o p u s t y c h g a b lo t k a c h (d y p lo m y , w y r o b y h u ty s z k ła w J e łg u n iu w p o w . o ls z ty ń s k im ) — n ic n ie p o z o s ta ło . B a r d z ie j s z c z e g ó ło w e g o o p is u p o n ie s io n y c h s tr a t n a s k u t e k w o j n y n ie m o ż n a o d ­ t w o r z y ć z e w z g lę d u n a to , ż e n ie z d o ła n o o d n a le ź ć d o k ła d n y c h k s ią g in w e n t a ­ r z o w y c h 2.

2. D Z IA Ł A L N O ŚĆ Z A B E Z PIE C Z A JĄ C A D O R O K U 1947

U s u w a n ie ś la d ó w w o j n y w z a m k u o ls z t y ń s k im t r w a ło d łu g ie m ie s ią c e . O b o k s t o la r z y , ś lu s a r z y i s z k la r z y , d o c e ló w p o r z ą d k o w y c h z a tr u d n ia n o w s p o s ó b n ie r e g u ­ la r n y — p o k ilk a lu b k ilk a n a ś c ie o só b , o p ła c a n y c h z f u n d u s z ó w U r z ę d u P e łn o m o c n i­ k a R z ą d u R P . P r a c e z a k o ń c z o n o z a s a d n ic z o w c ią g u n a j b liż s z y c h m ie s ię c y , d z ię k i c z e m u w lip c u 1945 r. w s a la c h g o t y c k ic h z a m k u o ls z t y ń s k ie g o o d b y ł s ię u r o c z y s t y b a n k ie t z o k a z ji r o c z n ic y b it w y g r u n w a ld z k ie j , w k tó r y m w z ię li u d z ia ł d o s t o j n ic y p a ń s t w o w i (m .in . B o le s ł a w B ie r u t).

Ó w c z e s n y tr z y o s o b o w y z e s p ó ł p r a c o w n ik ó w m u z e a l n y c h 8 p o d le g a ł o r g a n iz a c y j ­ n ie 1 p e r s o n a ln ie W o j e w ó d z k ie m u W y d z ia ło w i K u lt u r y i S z tu k i. Z e s p ó ł t e n b e z ­ z w ło c z n ie p r z y s t ą p ił do z a b e z p ie c z a n ia z a b y t k ó w w O ls z t y n ie i w c a ły m o k r ę g u . Z a b e z p ie c z o n o w ię c k s ię g o z b io r y o ra z w s z e lk ie m ie n ie z a b y t k o w e , p o n a d to z o r g a n i­ z o w a n o b iu r o W y d z ia łu . W o k r e s ie t y m m .in . u r a t o w a n o r e s z t k i b ib lio t e k i m u z y c z ­ n ej ( S tä d ti s c h e M u s ik - B i b lio t h e k ) , o d n a le z io n e j w z r u j n o w a n y m d z iś n ie is t n ie j ą c y m b lo k u p r z y A l. Z w y c ię s t w a . O c a la ły k s ię g o z b ió r p r z e w ie z io n o d o z a m k u w c z e r w c u 1945 r. i p r z e k a z a n o g o t w o r z ą c e j s ię w ó w c z a s S z k o le M u z y c z n e j, o r g a n iz o w a n e j 2 W p u b lik a c j i w y d a n e j w N R F d o ty c z ą c e j O ls z t y n a (A . F u n k , G e s c h ic h te d e r S t a d t A ll e n s t e in , L e e r 1955, ss. 309— 312) p o ś w ię c o n o o s o b n y r o z d z ia ł o ls z t y ń s k ie m u H e im a t m u s e u m i z a r e j e s t r o w a n o s t a n ilo ś c io w y in w e n t a r z a . Z p r z e g lą d u t e g o w id a ć b r a k i, k t ó r e p o k r y w a j ą s ię z m o im i p r z y p u s z c z e n ia m i, d o k o n a n y m i n a p o d s t a w ie e t y k ie t a ż u (n ie o m a l c a łk o w it y u b y t e k o b ie k t ó w p o ś w ię c o n y c h c e c h o m ja k : p ie c z ę c ie , d o k u m e n ty ); c z ę ś c io w e b r a k i w D z ia le E t n o g r a f ic z n y m ( m i n . s t r o j e w a r m iń s k ie , w y r o b y h u t y s z k ła w J e łg u n iu , lu d o w e d y w a n y m a z u r s k ie ); a b s o lu tn y b r a k o b ie k ­ t ó w z o k r e s u p ie r w s z e j w o j n y ś w ia t o w e j o r a z n ie k t ó r y c h w D z ia le A r c h e o lo g ic z n y m . P o t w ie r d z a to w y łu s z c z o n ą p o w y ż e j o p in ię , ż e u b y t k i H e im a t m u s e u m n ie s ą d u ż e. 3 H ie r o n im S k u r p s k i (23 I I I 1 9 4 5 —- 31 X I 1964); C e c y lia V e t u la n i ( I V 1945 — 31 X I I 1952); W ła d y s ła w M a r g ie w ic z (1 V II 1945 — zm . 23 I X 1953).

p r z e z M ir o s ła w a D ą b r o w s k ie g o , p ó ź n ie j s z e g o w ie l o le t n ie g o d y r e k t o r a te j p la c ó w k i. Z a j ę t o s ię in t e n s y w n ie z a b e z p ie c z a n ie m o r a z s e le k c j ą in n y c h k s ię g o z b io r ó w , o c a la ­ ły c h z p o ż o g i w o j e n n e j z w ła s z c z a w d o m a c h p r y w a t n y c h . C z y n n o ś c i t e w y m a g a ły w ie l e c z a s u z u w a g i n a ó w c z e s n e tr u d n e w a r u n k i o r a z p o w s z e c h n y b r a k lu d z i. D o ­ ta r to m ię d z y in n y m i d o b ib lio t e k i w b u d y n k u H a r ic h a , p o n iż e j z a m k u ; ta k ż e do p o z o s t a ło ś c i p o s p a lo n e j b ib lio t e c e m ie j s k ie j w S ta r y m R a tu s z u . Z a b e z p ie c z o n o t a k ż e in t e r e s u j ą c y zb ió r lu d o w e j c e r a m ik i s z e k le r s k ie j , s k ła d a ją c y s ię z 21 e g z e m p la r z y ; n ie k t ó r e z n ic h p o c h o d z iły z k o ń c a X V I I I w ie k u . B y ła to p r a w d o p o d o b n ie k o le k c j a p r y w a t n a a d w o k a t a S u c k o w a , o d n a le z io n o ją b o w ie m w j e g o m ie s z k a n iu (d ziś ul. 1 M a ja 2). W 1951 r. z b ió r t e n z o s t a ł p r z e k a z a n y d o M u z e u m K u lt u r L u d o w y c h w M ło c in a c h — c e n t r a ln e j p la c ó w k i g r o m a d z ą c e j o b ie k t y z z a k r e s u e t n o g r a f ii lu ­ d ó w e u r o p e j s k ic h . K s ię g o z b ió r a d w o k a t a p r z e ją ł I n s t y t u t M a z u r sk i. N ie s t e t y n ie o c a la ły a r c h iw a , m a t e r ia ły i b ib lio t e k i o só b , z w ią z a n y c h ja k n a j ś c iś le j z d z ia ła ln o ś ­ cią H e im a t m u s e u m w O ls z t y n ie (dr. L e o n h a r d a F r o m m a o r a z dr. H e in r ic h a G r o ssa ), u le g ł y o n e s p a le n iu , p o w o d u j ą c t y m s a m y m n ie o d ż a ło w a n ą lu k ę w ź r ó d ła c h d o b a ­ d a ń r e g io n a ln y c h . L a t e m 1945 r. n a w ią z a n y z o s t a ł k o n t a k t z m g r . J e r z y m A n t o n ie w ic z e m , d z ia ła j ą ­ c y m z r a m ie n ia P a ń s t w o w e g o M u z e u m A r c h e o lo g ic z n e g o w W a r s z a w ie , k t ó r y ja k o w o lo n t a r iu s z ( f o r m a ln ie od 1948 r.) o b ją ł o p ie k ę n a d z b io r a m i a r c h e o lo g ic z n y m i M u ­ z e u m w O ls z ty n ie , w y k a z u j ą c ż a r liw y s t o s u n e k d o z a g a d n ie ń r e g io n u M a z u r i W a r ­ m ii. O c a lił on s z c z ą t k i in w e n t a r z a z a b y t k o w e g o D z ia łu A r c h e o lo g ic z n e g o z d a w n e g o

P r u s s ia - M u s e u m w K r ó le w c u , e w a k u o w a n e g o d o C z e r n ik p o d K ę t r z y n e m . W raz

z z a b y t k a m i z d o ła n o u r a t o w a ć n ie w ie lk ą lic z b ę k a r t k a t a lo g o w y c h , n ik łe s z c z ą tk i a r c h iw u m i b ib lio t e k i t e g o ż M u z e u m . P r z e j ę t e p o z y c j e z a s il iły z a s o b y t w o r z ą c e j s ię b ib lio t e k i n a u k o w e j M u z e u m w O ls z t y n ie , c o łą c z n ie z p o z y c j a m i z a b e z p ie c z o n y m i n a m ie j s c u o r a z w m ie ś c ie , s t a n o w ił o zr ą b w ła s n e g o k s ię g o z b io r u .

J e r z y A n t o n ie w ic z r o z to c z y ł t r o s k liw ą o p ie k ę r ó w n ie ż n a d d z ia ła m i a r c h e o lo ­ g ic z n y m i p o n ie m ie c k ic h m u z e ó w n a o b sz a r z e c a łe g o o k r ę g u m a z u r s k ie g o , j a k w ó w ­ c z a s o k r e ś la n o p ó ź n ie j s z e w o j e w ó d z t w o o ls z t y ń s k ie . W te n s p o s ó b u r a t o w a n e z o s t a ły , c h o c ia ż c z ę ś c io w o , z a b y t k i z H e im a t m u s e u m w G iż y c k u (s z c z ą tk i D z ia łu A r c h e o lo ­ g ic z n e g o i E tn o g r a fic z n e g o ). P e n e t r a c j ę o b sz a r u w o j e w ó d z t w a o ls z t y ń s k ie g o , a z w ła s z c z a o p u s t o s z a ły c h i p o ­ z o s t a j ą c y c h b e z o p ie k i m u z e ó w i p a ła c ó w , d o lip c a 1945 r. w y łą c z n ie p r z e p r o w a d z a ł z e s p ó ł ó w c z e s n e g o W y d z ia łu K u lt u r y i S z t u k i P e łn o m o c n ik a R z ą d u R P (in ż. J a n G r a b o w s k i — n a c z e ln ik , m g r K a z im ie r z R e c z y ń s k i, M ir o s ła w D ą b r o w s k i, E d w a r d C z e r w iń s k i i I r e n a B o r k o w s k a ). W y m ie n ie n i p r z y b y li d o O ls z t y n a 13 m a ja 1945 r. D o k o n a n o w ó w c z a s z w ó z k i o b ie k t ó w z L id z b a r k a W a r m iń s k ie g o (18 p o z y c j i, m .in . p ó ź n o g o t y c k ie r z e ź b y , s k r z y d ła o łta r z a Ś w . J o d o k a z S ą to p z 1515 r., k ilk a p o z y c ji m a la r s t w a o ra z k ilk a n a ś c ie k lis z f o t o g r a f ic z n y c h z t a m t e j s z e g o S c h lo s s b a u a m tu ) . P o n a d to w e w s p o m n ia n y m o k r e s ie p r z e ję t o n a s t ę p u j ą c e o b ie k ty : 4 p o z y c j e m a la r ­ s t w a o r a z e w a k u o w a n ą o p r a w ę o r g a n ó w z M iło m ły n a , 14 p o z y c j i m a la r s t w a , w ty m p r z e w a ż n ie p o r t r e t y d w o r s k ie z M a r k o w a w p o w i e c i e m o r ą s k im , 32 p o z y c j e m a ­ la r s t w a z K w it a j n w p o w i e c i e p a s łę c k im , 32 p o z y c j e m a la r s t w a z G ła d y s z w p o w i e ­ c ie p a s łę c k im , 8 p o z y c j i m a la r s t w a z P o n a r z y n w p o w i e c i e m o r ą s k im , 2 p o z y c je z S o r k w it w p o w i e c i e m r ą g o w s k im , k ilk a p o z y c j i z O ls z ty n k a , i z D o b r e g o M ia sta . O b ie k t y z n a j d o w a ły s ię p r z e w a ż n ie w o p ła k a n y m s t a n i e i w y m a g a ły ż m u d n y c h z a ­ b ie g ó w k o n s e r w a t o r s k ic h .

O d lip c a 1945 r. w y j e ż d ż a n o w te r e n w r a z z p r z e d s t a w ic ie la m i M u z e u m , p o ­ w ię k s z a j ą c t y m s a m y m lic z b ę o s ó b z a in t e r e s o w a n y c h o c h r o n ą m ie n ia z a b y t k o w e g o . I ta k z w y j a z d u d o B a r t o s z y c ( lip ie c 1945) u z y s k a n o m ię d z y in n y m i p ó ź n o g o t y c k i o łta r z s k r z y d ło w y , s t a n o w ią c y c z ę ś ć in w e n t a r z a z d e w a s t o w a n e g o H e im a t m u s e u m . Z a b e z p ie c z o n o t e ż c z ę ś ć n a j c e n n ie j s z y c h r z e ź b f ig u r a ln y c h o ra z e p it a f ió w w z r u j n o ­ w a n y m p r z e z b o m b a r d o w a n ie k o ś c ie le Ś w . J a n a . U d a ło s ię z a t e m u c h r o n ić od d a l­ s z e g o z n is z c z e n ia j e d n o z d o n io ś le j s z y c h o s ią g n ię ć s ie d e m n a s t o w ie c z n e j s n y c e r k i b a ­ r o k o w e j , w y k o n a n e j p r z e z P f a f f a . O b ie k t y b y ły p r z e w a ż n ie p o łu p a n e i w y m a g a ły p o w a ż n y c h z a b ie g ó w k o n s e r w a t o r s k ic h .

27 i 28 lip c a 1945 r. z a b e z p ie c z o n o w L id z b a r k u W a r m iń s k im d a ls z e o b ie k t y t a m t e j s z e g o H e im a t m u s e u m . Z p r z y j e m n o ś c ią s tw ie r d z o n o , ż e o p ie k ę n a d n im i r o z ­ t o c z y ły ó w c z e s n a k ie r o w n ic z k a p r z e d s z k o la M a r ta S e n d r o w s k a o r a z r e f e r e n t K u lt u ­ r y i S z t u k i F . S ie n k ie w ic z o w a , w y k a z u j ą c e o g r o m n e z a in t e r e s o w a n ie i z r o z u m ie n ie

d la m ie n ia m u z e a ln e g o . P e w n ą c z ę ś ć m u z e a lió w p r z e w ie z io n o w 1946 r. d o O ls z ty n a . C a łk o w it y b r a k in w e n t a r z a i k a t a lo g u n ie z e z w o lił n a d o k ła d n ie j s z e o k r e ś le n ie s t r a t te g o p o w a ż n e g o zb io r u , g r o m a d z ą c e g o z a b y t k i z c a łe g o o b sz a r u W a rm ii. P e w n ą w s k a z ó w k ą s ą s k ą p e f o t o g r a f ie a r c h iw a ln e , n o t a t k i i r e p r o d u k c j e w n ie m ie c k ic h p is m a c h r e g io n a ln y c h . P o z w o liły o n e n a b a rd zo o g ó ln ik o w e o z n a c z e n ia s t r a t o ra z o k r e ś le n ia ic h r o z m ia r ó w d o b lis k o 90°/o. W o k r e s ie ty m , r ó w n o le g le d o o m ó w io n e j t r w a ła a k c ja z a b e z p ie c z a n ia m ie n ia z a b y t k o w e g o p rz e z r e fe r a t y k u lt u r y i s z tu k i, is t n ie j ą c e p r z y s t a r o s t w a c h . T ą d ro g ą za p o ś r e d n ic t w e m in ż. T a d e u s z a G o d le w s k ie g o u z y s k a n o m ię d z y in n y m i s k r o m n e s z c z ą t k i z H e im a t m u s e u m w N id z ic y s k ła d a ją c e s ię łą c z n ie z 8 n ie w ie lk ic h s k r z y ń . W śró d n ic h z n a j d o w a ły s ię : m a z u r s k ie k a f le lu d o w e (o k o ło 90 s z tu k ), s z c z ą t k i i n ­ w e n t a r z a a r c h e o lo g ic z n e g o , n ie c o f o t o g r a f ii i r y s u n k ó w . Z d a w n e g o H e im a t m u s e u m w P a s łę k u u z y s k a n o z a b y t k i z z a k r e su e t n o g r a f ii (o k o ło 30 p o z y c ji) o r a z k ilk a n a ś c ie p o z y c ji z p a ła c ó w w p o w ie c ie m o r ą s k im . N ie s t e t y , w y j a z d d o R e s z la , d o k o n a n y p r z e z d o c. dr. A d a tn a C h ę tn ik a , p r z y n ió s ł s m u tn ą w ia d o m o ś ć o n ie o m a l c a łk o w it y m z n is z c z e n iu ta m t e j s z y c h z b io r ó w p r z e z n ie o d p o w ie d z ia ln e e le m e n t y . R ó w n ie ż w d z ia ­ ła n ia c h w o j e n n y c h s p ło n ą ł c a łk o w ic ie z b ió r p r z y g im n a z j u m w O s tr ó d z ie , w ie l o ­ k r o tn ie o m a w ia n y i c y t o w a n y w p r a c a c h E m ila S c h n ip p la 4. Z b io r y w K ę t r z y n ie z o s t a ły u c h r o n io n e od d e w a s t a c j i p rz e z ó w c z e s n e g o r e f e r e n ­ ta K u lt u r y i S z tu k i Z o fię L ic h a r e w ę o r a z E u g e n iu s z a G a łd z ie w ic z a , k tó r z y u r a t o ­ w a li p o n a d to c z ę ś ć k s ię g o z b io r ó w k ę t r z y ń s k ic h , m .in . p o v . L u c k e n b a c h u o ra z c z ę ść b ib lio t e k i k r ó le w ie c k ie j , e w a k u o w a n e j do K a r o le w a p o d K ę t r z y n e m . Z a b e z p ie c z o n e k s ię g o z b io r y — d e c y z ją M in is t e r s t w a O ś w ia t y — z o s t a ły p r z y d z ie lo n e c z ę ś c io w o b ib lio t e c e m u z e a ln e j o ra z I n s t y t u t o w i M a z u r sk ie m u w O ls z t y n ie (w śr ó d n ic h k o m ­ p le t „ A lt p r e u s s is c h e M o n a t s s c h r if t ”). N a c z e ln ik W y d z ia łu K u lt u r y i S z t u k i in ż. J a n G r a b o w s k i w r a z z p e r s o n e le m w t e r e n o w e j a k c j i z a b e z p ie c z a ją c e j p r z e ją ł k s i ę g o ­ z b ió r o ra z a r c h iw u m p o k a p it u ln e w D o b r y m M i e ś c i e 5, k t ó r e c h w ilo w o z ło ż o n o w z a m k u o ls z t y ń s k im , a n a s t ę p n ie p r z e k a z a n o w ła ś c ic ie l o w i — K u r ii B is k u p ie j w O ls z ty n ie . N a t k n ię t o s ię n a s z c z ą tk i e w a k u o w a n e j b ib lio t e k i k r ó le w ie c k ie j z a p a ­ k o w a n e j w s k r z y n ia c h . W śró d n ic h z n a j d o w a ła s ię c z ę ś ć r e c e s ó w s e j m ik ó w p r u s ­ k ic h , s ta r o d r u k i, lit e r a t u r a p ię k n a z X I X w ie k u , r o c z n ik i g a z e t, k t ó r e p o st a n o w io n o z ło ż y ć w u tw o r z o n y m w ó w c z a s I n s t y t u c ie M a z u r sk im . R e c e s y t e o b e c n ie z n a jd u ją s ię w W o je w ó d z k im A r c h iw u m P a ń s t w o w y m w O ls z t y n ie . ' W k w ie t n iu 1946 r. z a b e z p ie c z o n o z b io r y w P is z u , k t ó r e t a k ż e z w ie z io n o d o O l­ s z ty n a . W s ie r p n iu 1947 r. z w ie z io n o z B r a n ie w a n ie z w y k le c e n n y z b ió r in s k r y p c j i k la s y c z n y c h , s t a n o w ią c y fr a g m e n t d a w n y c h z b io r ó w S ta a tl ic h e A k a d e m ie , b. L i­ c e u m H o s ia n u m . N a le ż y p o d k r e ś lić , ż e z n a j d o w a ły s i ę o n e p o d o p ie k ą ó w c z e s n e g o n a c z e ln ik a U r z ę d u S k a r b o w e g o T . N a le w a j k i i o r g a n ó w m ilic j i. K o le k c j a ta p r z e ­ le ż a ła w k la t c e s c h o d o w e j p r z y z ie m ia H o s ia n u m , co p r z y c z y n iło s ię d o je j u r a t o w a ­ n ia . N ie s t e t y o d le w y g ip s o w e , n a le ż ą c e d o te j k o le k c j i, u le g ł y k o m p le t n e m u z n is z ­ cz e n iu . Z b ió r in s k r y p c j i a n t y c z n y c h w s u m ie 133 o b ie k t y , w p a ź d z ie r n ik u 1948 r. p r z e ję ło M u z e u m N a r o d o w e w W a r s z a w ie i d z iś s t a n o w i fr a g m e n t e k s p o z y c ji w D z ia le A r c h e o lo g ii Ś r ó d z ie m n o m o r s k ie j W t y m c z a s ie w e F r o m b o r k u n a t k n ię t o s ię n a r e s z t k i z b io r ó w k r ó le w ie c k ic h t a k z w a n y c h K ir c h e n - M u s e u m , tu t a j e w a k u o w a n y c h , z k tó r y c h p e w n ą c z ę ś ć p r z e ­ w ie z io n o d o O lsz ty n a . S ą to r z e ź b y s a k r a ln e w y c o f a n e z k u lt u , p o c h o d z ą c e p r z e w a ż ­ n ie z k o ś c io łó w p r o t e s t a n c k ic h p o łu d n io w y c h p o w ia t ó w w o j e w ó d z t w a o ls z t y ń s k i e g o v. 1 E. S c h n i p p e 1, K a ta l o g d e r g e s c h ic h t lic h - v ö lk e r k u n d l ic h e n S a m m lu n g (...) z u O s t e r o d e , O s te r o d e 1913 (d o d a te k d o p r o g r a m u g im n a z j a ln e g o ) . Z t ą n ie z w y k le

rz a d k ą p o z y c ją , n ie o s ią g a ln ą w b ib lio t e k a c h k r a j o w y c h z a p o z n a n o s ię n ie d a w n o d z ię ­ k i u p r z e j m o ś c i d o c. dr. W ła d y s ła w a C h o j n a c k i e g o . 6 Z a s o b y b ib lio t e k i w D o b r y m M ie ś c ie o m ó w ił K . R ę c z y ń s k i , B ib l io te k a K o - le g ia c k a w D o b r y m M ie ś c ie , K o m u n ik a t D z ia łu I n f o r m a c j i N a u k o w e j . I n s t y t u t M a ­ z u r s k i, 1947, n r 4. 6 A . S a d u r s k a , I n s c r ip t io n s la t in e s e t m o n u m e n ts f u n é r a i r e s R o m a in s a u M u s é e N a tio n a l d e V a r s o v ie , W a r s z a w a 1953. 7 G . S t r a u s s , F r e ip l a s t ik b is 1450 i m G e b ie t d e s h e u tig e n O s t p r e u s s e n w e s t ­ lic h d e r P a s s a r g e , K ö n ig s b e r g 1937.

Z n a le z io n o je w p o m ie s z c z e n ia c h p r z y le g a j ą c y c h d o w ie ż y k o p e r n ik o w s k ie j, a p a r ­ t e r o w e g o d o m k u r o z e b r a n e g o n a s t ę p n ie p r z y p r a c a c h k o n s e r w a t o r s k ic h , w tr a k c ie p r z e b u d o w y n a w z g ó r z u k a t e d r a ln y m . # O b r a z w y s i łk ó w n a d r a t o w a n ie m i z a b e z p ie c z a n ie m m ie n ia z a b y t k o w e g o n ie b y łb y p e łn y , g d y b y n ie w s p o m n ia n o o p o m o c y z e s t r o n y w ie l u n a u c z y c ie li, o só b z a d m in is t r a c j i p a ń s t w o w e j j a k s t a r o s t ó w (S z c z y tn o , B a r t o s z y c e , P isz ), u r z ę d n ik ó w o r a z w ie l u in n y c h , k tó r z y s łu ż y li s w o im i in f o r m a c ja m i, d o n o s z ą c o s p o s tr z e ż o n y c h z a b y tk a c h . R e je s tr ic h n a z w is k j e s t b a r d z o o b f it y . W ie lu z n ic h s a m o d z ie ln ie z a b e z ­ p ie c z a ło o b ie k t y i p r z e k a z y w a ło w p r o s t d o z a m k u w O ls z t y n ie (n p . L e o n Ś m ie c iń s k i p r z e k a z a ł w c z e r w c u 1947 — 1600 g r a fik ), k t ó r y s p e łn ia ł w ó w c z a s r ó w n ie ż r o lę w o ­

je w ó d z k ie j s k ła d n ic y m u z e a ln e j.

W d a ls z e j k o le j n o ś c i z a z n a jo m io n o s ię z m ie n ie m in n y c h m u z e ó w z n a j d u j ą c y c h s ię p o d o p ie k ą w ła d z a d m in is t r a c y j n y c h . 15 i 16 lu t e g o 1946 r. n a s t ą p ił w y j a z d d o S z c z y tn a d la z a p o z n a n ia s ię z t a m t e j s z y m i z b io r a m i. S t w ie r d z o n o , ż e o p ie k a r o z t o ­ cz o n a n a d n im i p r z e z ó w c z e s n e g o s t a r o s t ę , W a lte r a P ó ź n e g o j e s t b a r d z o t r o s k liw a , z e s p ó ł z a b y t k o w y z a ś n ie z o s t a ł p o w a ż n ie j d o t k n ię t y z n is z c z e n ie m , p o z a d z ia łe m m ilit a r ió w (p o c h o d z ą c y c h z o k r e s u p ie r w s z e j w o j n y ś w i a t o w e j z w a lk n ie m ie c k o - -r o s y j s k ic h ) , p o d o b n ie ja k t o m ia ło m ie j s c e z a n a lo g ic z n y m d z ia łe m w O ls z ty n ie . M u z e u m to , z g o d n ie z s u g e s t i ą i t e n d e n c j ą ó w c z e s n y c h w ła d z s t o łe c z n y c h , d ą ż ą c y c h d o s w o i ś c ie p o j ę t e j c e n t r a liz a c j i i k o m a s a c j i z b io r ó w , z a m ie r z a n o p r z e w ie ź ć d o O l­ s z t y n a . J e d n a k o w o ż z d e c y d o w a n y s p r z e c iw lo k a ln y c h w ła d z a d m in is t r a c y j n y c h u n i e ­ m o ż liw ił r e a liz a c j ę t e g o z a m ia r u , c o o k a z a ło s ię k o r z y s t n e d la s p r a w k u lt u r a ln y c h S z c z y tn a , d o t k liw ie d o t k n ię t e g o z n is z c z e n ia m i w o j e n n y m i.

3. PIER W SZE K RO K I PL A C Ó W K I M U Z EA L N E J (1945—1947)

Z o c a la ły c h a c z ę s to ja k ż e ż a ło s n y c h s z c z ą t k ó w , p r z y s k ą p y m w ó w c z a s r o z e z n a ­ n iu z a g a d n ie ń r e g io n a ln y c h , b e z o d p o w ie d n ie j lit e r a t u r y , w c i ę ż k ic h w a r u n k a c h p o ­ w o j e n n y c h , z o r g a n iz o w a n o w s a la c h p a r t e r o w y c h z a m k u p ie r w s z ą e k s p o z y c j ę . M ie ś ­ c iła s ię o n a w 5 s a la c h p a r t e r o w y c h i s t a ła s ię z a c z ą t k ie m n o w e j d z ia ła ln o ś c i M u ­ z e u m w O ls z ty n ie . O t w o r z y ł ją 25 lis t o p a d a 1945 r. n a c z e ln ik W o j e w ó d z k ie g o W y ­ d z ia łu K u lt u r y i S z t u k i, J a n G r a b o w s k i. W y s t a w a s k ła d a ła s ię z e 130 o b ie k t ó w (o b r a z ó w o le j n y c h 55, r z e ź b 58, p r z e m y s ł a r t y s t y c z n y 15). W y k o n a n o j ą p r z y w y d a ­ n iu z a le d w ie 1000 zł, b o j e d y n ie t a k im f u n d u s z e m d y s p o n o w a ł ó w c z e s n y W y d z ia ł K u lt u r y i S z t u k i 8. M in is t e r s t w o K u lt u r y i S z t u k i u d z ie liło p ie r w s z e j s u b w e n c j i d o ­ p ie r o w c z e r w c u 1946 г., co m ia ło p o z y t y w n e n a s t ę p s t w a i w p ły n ę ło w y b i t n i e n a r o z w ó j p la c ó w k i. F r e k w e n c j a n a w s p o m n ia n e j w y s t a w ie d o k o ń c a g r u d n ia 1945 r. w y n io s ła 895 o só b .

W te n s p o s ó b , b e z t o w a r z y s z ą c e g o w p o d o b n y c h w y p a d k a c h r o z g ło s u i r e k la m y , r o z p o c z ę ła s w ą e g z y s t e n c j ę o ls z t y ń s k a p la c ó w k a m u z e a ln a . B y ło t o z r o z u m ia łe w ó w ­

c z e s n y c h tr u d n y c h o k o lic z n o ś c ia c h , b r a k u k o m u n ik a c ji, ż y w n o ś c i, k a d r , w o d y w m ie ś c ie , g a z u , c z ę s t o k r o ć ś w ia t ła i o g r z e w a n ia . 9 c z e r w c a 1946 r. o t w a r t o D z ia ł S z t u k i L u d o w e j M a z u r i W a r m ii w s k r z y d le p o łu d n io w y m z a m k u , k o r z y s t a j ą c z lic z n e g o z ja z d u d z ie n n ik a r z y w O ls z t y n ie . N a e k s p o z y c j ę p r z e z n a c z o n o p ie r w s z e p ię t r o w r a z z d a w n ą k a p lic ą S w . A n n y . D z ia ł z a w ie r a ł w n ę t r z a 2 iz b : w a r m iń s k ie j i m a z u r s k ie j , c e r a m ik ę lu d o w ą w r a z z k a f la r - s t w e m , f r a g m e n t y u b io r u lu d o w e g o ( c z e p k i w a r m iń s k ie ) o r a z t k a c t w o , b u d o w n ic t w o lu d o w e , r z e m io s ło m e t a lo w e . W k a p l ic y S w . A n n y , p o s ia d a ją c e j p ię k n e p ó ź n o g o t y c - k ie s k l e p ie n ie s ia t k o w e , u m ie s z c z o n o r z e ź b y p r z e w a ż n ie lu d o w e g o p o c h o d z e n ia . W p o ło w ie 1947 r. w d z ia le t k a c k im p o z y s k a n o d la p r a c y m u z e a ln e j z a p a lo n ą z b ie r a c z k ę T e o d o r ę M o d z e le w s k ą , k tó r a p o c z ę ła in t e n s y w n ie g r o m a d z ić w y r o b y z t e g o z a k r e su . U d o s t ę p n io n a w 1947 r. d la z w ie d z a ją c y c h e k s p o z y c ja li c z y ł a łą c z n ie p o n a d 200 o b ie k t ó w . K o s z t y a d a p t a c j i s a l, p r a c e g r a f ic z n e o ra z s t o la r s k ie w y n i o s ł y o k o ło 45 ty s . zł. 21 m a ja 1946 r. o t w a r t o w y s t a w ę k o p e r n ik o w s k ą n a p ie r w s z y m p ię t r z e s k r z y d ła 8 R o k p r a c y i o s ią g n ię ć M u z e u m M a z u r s k ie g o , W ia d o m o ś c i M a z u r sk ie , 1946, n r 84 z 3 III. 36. K o m u n ik a ty

p o łu d n io w e g o , w s a la c h p r z e z n a c z o n y c h n a w y s t a w y o k r e s o w e O r g a n iz a to r e m b y ł I n s t y t u t M a z u r sk i p r z y w y d a t n e j p o m o c y M u z e u m , k t ó r e u ż y c z y ło w ie lu e k s p o n a ­ t ó w o ra z m a t e r ia łu fo t o g r a f ic z n e g o . W y s t a w ę o tw o r z y ł u r o c z y ś c ie w o j e w o d a dr Z y g ­ m u n t H o b e l. I n s t y t u t M a ź tir sk i w y d a ł k a t a lo g z w ią z a n y z tą w y s t a w ą 10. D z ię k i te j im p r e z ie O lsz ty n , ja k o j e d y n e m ia s t o w o d r o d z o n e j P o ls c e , u r o c z y ś c ie u c z c iło 403 r o c z n ic ę ś m ie r c i K o p e r n ik a . W y s t a w a u w y p u k liła s z e r e g m a ło z n a n y c h fr a g m e n t ó w b io g r a f ic z n y c h A s tr o n o m a (n a p r z y k ła d o b r o n ę g r o d u o ls z t y ń s k ie g o p rze d n a w a łą k r z y ż a c k ą w la t a c h 1520— 1521). W y s t a w a b y ła o tw a r ta d o 7 w r z e ś n ia 1946 r. O b o k p r a c z w ią z a n y c h z p o w y ż s z y m i w y s t a w a m i o ra z o r g a n iz a c ją M u z e u m , p e r ­ s o n e l ó w c z e s n y b r a ł c z y n n y u d z ia ł w t a k z w a n y c h G o d a c h W io s e n n y c h , w id o w is k u lu d o w y m o r g a n iz o w a n y m p r z e z T o w a r z y s t w o T e a tr u i M u z y k i L u d o w e j (p o d k ie ­ r o w n ic t w e m dr. W ła d y s ła w a G ę b ik a ) i u d o s t ę p n io n y m s p o łe c z e ń s t w u w o k r e s ie Z ie ­ lo n y c h Ś w ią t . W r a m a c h s e k c j i a r t y s t y c z n e j u r z ą d z o n o w ó w c z a s z p r a c a r t y s t ó w m ie j s c o w y c h p ie r w s z ą w y s t a w ę w s p ó łc z e s n e j p la s t y k i p o ls k ie j . M ia ła o n a m ie j s c e w T e a tr z e im . S t e f a n a J a r a c z a w c z e r w c u 1946 r. P o n a d to o p r a c o w a n o i w y g ło s z o n o k ilk a n a ś c ie r e f e r a t ó w n a t e m a t y z w ią z a n e z e s z tu k ą lu d o w ą M a z u r i W a r m ii (w O l­ s z t y n ie o r a z w M a z u r sk im U n i w e r s y t e c ie L u d o w y m w R u d z is k a c h p o d P a s y m ie m w p o w ie c ie s z c z y c ie ń s k im ) . W o k r e s ie t y m p o d j ę t o r ó w n ie ż s y s t e m a t y c z n ą a k c ję g r o m a d z e n ia m a t e r ia łó w d o s tr o ju lu d o w e g o i tk a c t w a m a z u r s k o - w a r m iń s k ie g o . S k o n t a k t o w a n o s ię p o n a d to z e Z w ią z k ie m Z a w o d o w y m P o ls k ic h A r t y s t ó w P l a s t y ­ k ó w w T o r u n iu i B y d g o s z c z y w c e lu u r z ą d z e n ia s t a ły c h w y s t a w a r t y s t ó w p o m o r ­ s k ic h , d o k tó r y c h z a lic z a li s ię o r g a n iz a c y j n ie r ó w n ie ż p la s t y c y z a m ie s z k a li w O l­ s z t y n ie . D z ię k i ty m s t a r a n io m d o sz ła d o s k u t k u w g r u d n iu 1946 r. w y s t a w a m a l a r ­ s t w a , r z e ź b y i g r a f ik i, p ie r w s z a n a t a k p o w a ż n ą s k a lę (z a f is z e m i k a ta lo g ie m ). N a w ią z a n o k o n t a k t y z in n y m i o ś r o d k a m i a r t y s t y c z n y m i d la p r o w a d z e n ia s t a łe j a k c ji w y s t a w ie n n ic z e j . W cią g u k r ó t k ie g o c z a su m ie s z k a ń c y O ls z ty n a z o b a c z y li lic z n e p r a c e a r t y s t ó w n ie t y lk o lo k a ln y c h , a le t e ż z r ó ż n y c h ś r o d o w is k p o ls k ic h , a n a w e t i z a g r a n ic z n y c h (g r a fik a c z e c h o s ło w a c k a ). A k c ja w y s t a w o w a s t a n o w iła p la n o w ą u z u p e łn ia j ą c ą d z ia ła ln o ś ć M u z e u m w z a ­ k r e s ie p o p u la r y z a c j i p r o b le m a t y k i w s p ó łc z e s n e j p la s t y k i ( d z ię k i o d s tą p ie n iu s a l p ie r w s z e g o p ię t r a d la w y s t a w c z a s o w y c h ) do c h w ili p o w s t a n ia s a m o d z ie ln e g o O d ­ d z ia łu C e n tr a ln e g o B iu r a W y s t a w A r t y s t y c z n y c h w O ls z t y n ie (m a j 1958). T y m s a ­ m y m M u z e u m s p e łn ia ło ró ż n o r o d n ą f u n k c j ę k u lt u r a ln ą i s p o łe c z n ą , p r z y c z y n ia j ą c s ię d o w z b o g a c e n ia w ła s n e j d z ia ła ln o ś c i o ra z s t a j ą c s ię c e n tr u m w o j e w ó d z k ie j k u l­ tu r y a r t y s t y c z n e j . P o ło ż o n o p o d w a lin y p o d r o z są d n ą t r a d y c j ę w y s t a w ie n n ic z ą , k tó r a u c z y n iła z O lsz ty n a ż y w y i s a m o d z ie ln y o ś r o d e k w z a k r e s ie s p r a w p la s t y c z n y c h . W 1947 r. n a z a m k u n ie b y ło je s z c z e n o r m a ln e g o d o p ły w u p r ą d u , a o ś w ie t le n ie k ilk u z a le d w ie s a l m ia ło c h a r a k te r p r o w iz o r y c z n y . N ie d z ia ła ło r ó w n ie ż c e n tr a ln e o g r z e w a n ie , k tó r e g o s ie ć u le g ła z n is z c z e n iu n a s k u t e k s iln y c h m r o z ó w z im ą 1945 r. D o p ie r o w k w i e t n iu 1947 r. r o z p o c z ę to r e m o n t o g r z e w a n ia , k t ó r y w y k o n a n o w IV k w a r t a le z f u n d u s z ó w W o je w ó d z k ie g o W y d z ia łu O d b u d o w y . D o d a tk o w ą tr u d n o ś ć s p o w o d o w a ło je s z c z e z a m a r z n ię c ie d o p ły w u w o d y d o z a m k u , n a s k u t e k s iln y c h m r o ­ z ó w te j z im y . M u z e u m n a s w ą d z ia ła ln o ś ć o t r z y m y w a ło r e g u la r n e s u b w e n c j e z M in is t e r s t w a K u lt u r y i S z t u k i, n a t o m ia s t w y d a t k i p e r s o n a ln e p o k r y w a ł W o je w ó d z k i W y d z ia ł K u lt u r y i S z tu k i. T e n s ta n t r w a ł do 1 s t y c z n ia 1950 г., to j e s t do c z a su u p a ń s t w o ­ w ie n ia M u ze u m . W e w r z e ś n iu 1947 r. r o z w a ż a n o s p r a w ę u s t a le n ia s ta n u p r a w n e g o . W o je w ó d z k i Z w ią z e k S a m o r z ą d o w y w y s t ą p ił z p r o j e k t e m s t a t u t u o ra z p r e lim in a r z a b u d ż e t o w e ­ g o . S p r a w y t e w ie lo k r o t n ie d y s k u t o w a n o , a le p r z e ję c ie M u z e u m n ie n a s t ą p iło z u w a ­ g i n a d e c y z ję u p a ń s t w o w ie n ia w s z y s t k ic h z b io r ó w m u z e a ln y c h w P o ls c e .

M uzeurrr o ls z t y ń s k ie p r z y s t ą p iło d o Z w ią z k u M u z e ó w w P o ls c e ju ż w 1946 r. i b y ło c z ło n k ie m d o c z a su je g o r o z w ią z a n ia . P r z e d s t a w ic ie l M u z e u m b r a ł u d z ia ł w c o r o c z n y c h z ja z d a c h , d z ię k i c z e m u p r o b le m a t y k a z ie m i o ls z t y ń s k ie j z n a la z ła o d ­ d ź w ię k o g ó ln o p o ls k i i p r z y s p a r z a ła t e m u r e g io n o w i li c z n y c h s y m p a t y k ó w . Z w ła s z c z a

9 E . S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a , W y s t a w a k o p e r n ik o w s k a w O ls z t y n ie

w 1946 r., K o m u n ik a t y M a z u r s k o - W a r m iń s k ie , 1966, n r 1, ss. 172— 177.

s p r a w a m u z e u m s k a n s e n o w s k ie g o w O ls z t y n k u s p o t k a ła s ię d o ś ć w c z e ś n ie z z a i n t e ­ r e s o w a n ie m . L a t e m 1947 r. d o k o n a n o s z c z e g ó ło w e j in s p e k c j i t e g o j e d y n e g o w s w o im r o d z a ju m u z e u m n a s k a l ę o g ó ln o p o ls k ą . N a j e g o t e m a t u k a z a ły s ię a r t y k u ły w p r a ­ s ie n , n a s t ą p iły k o n s u lt a c j e s p e c j a lis t ó w .

N a w ią z a n o k o n t a k t y z M u z e u m N a r o d o w y m w W a r s z a w ie w s p r a w ie a k c j i w y ­ s t a w o w e j . 7 g r u d n ia 1947 r. n a s t ą p iło u r o c z y s t e o t w a r c ie in t e r e s u j ą c e j w y s t a w y J a n a M a te jk i, D z i e je c y w i l i z a c j i w P o ls c e . D z ię k i ż y c z liw e m u s t a n o w is k u p r o f. dr. S t a n is ła w a L o r e n tz a , c y k l t e n b y ł e k s p o n o w a n y w O ls z t y n ie p r z e z c a łą z im ę d o 14 m a r c a 1948 r. W y s t a w a w z b u d z iła w ie l k i e z a in t e r e s o w a n ie , c ie s z y ła s ię n ie z w y k łą f r e k w e n c j ą . Z w ie d z a ły ją s p e c j a ln ie o r g a n iz o w a n e w y c ie c z k i, a n a w e t p o j e d y n c z e o s o b y z t e r e n u w o j e w ó d z t w a o ls z t y ń s k ie g o . Ł ą c z n a lic z b a z w ie d z a ją c y c h w y n o s iła 13 118 o só b . W t e n s p o s ó b p u b lic z n o ś ć o ls z t y ń s k a u z y s k a ła w y j ą t k o w ą o k a z j ę z a z n a ­ jo m ie n ia s ię z t w ó r c z o ś c ią h is t o r y c z n ą te g o w ie l k i e g o p o ls k ie g o m a la r z a . N a d e c y z ję w y s t a w ie n ia d z ie ł w O ls z t y n ie w p ł y n ą ł f a k t u k o ń c z e n ia w t y m c z a s ie r e m o n t u c e n ­ t r a ln e g o o g r z e w a n ia . N a p o c z ą tk u lis t o p a d a 1947 r. w y d a n o o ś m io s t r o n ic o w y p o p u la r n y p r z e w o d n ik p o D z ia le E t n o g r a f ic z n y m w n a k ła d z ie 2 t y s . e g z e m p la r z y z ilu s t r a c j a m i w o p r a c o ­ w a n iu H ie r o n im a S k u r p s k ie g o . B y ła to s k r o m n a p u b lik a c j a c ie s z ą c a s ię z a in t e r e s o ­ w a n ie m i je d n o c z e ś n ie in ic j u j ą c a d z ia ła ln o ś ć w y d a w n ic z ą M u z e u m o ls z t y ń s k ie g o , a n a k ła d je j w ik ró tce z o s t a ł r o z p r z e d a n y . 8 p a ź d z ie r n ik a 1947 r. r o z p o c z ę ło d z ia ła ln o ś ć W o j e w ó d z k ie A r c h iw u m P a ń s t w o ­ w e w O ls z t y n ie w o d st ą p io n e j c z ę ś c i g m a c h u m u z e a ln e g o n a n is k im p a r t e r z e (d w a p o k o ik i n a b iu ra ). M a g a z y n y a r c h iw u m u m ie s z c z o n o w p iw n ic y 12. I n i c j a t y w a M u ­ z e u m n a c e c h o w a n a b y ła tr o s k ą o r o z r o st n a u k o w y O ls z ty n a . N o w a p la c ó w k a s t a ła s ię is t o t n ie p o ż y t e c z n y m o ś r o d k ie m b a d a ń n a d h is t o r ią M a z u r i W a rm ii.

N a p o c z ą tk u 1947 r. w y s t ą p io n o d o N a c z e ln e j D y r e k c j i M u z e ó w z w n io s k ie m 0 u t w o r z e n ie w O ls z t y n ie g a le r ii m a la r s t w a w s p ó łc z e s n e g o o r a z o d o k o n y w a n ie s y ­ s t e m a t y c z n y c h z a k u p ó w z w y s t a w b ie ż ą c y c h . W w y n ik u p r z y c h y ln e g o s t a n o w is k a w ła d z u d a ło s ię z o d b y w a j ą c y c h s ię w y s t a w o ls z t y ń s k ie g o Z w ią z k u Z a w o d o w e g o P o ls k ic h A r t y s t ó w P l a s t y k ó w z a k u p ić t e g o r o k u k ilk a p r a c (lo k a ln y c h i to r u ń s k ic h ) 1 p r z y s t ą p ić d o g r o m a d z e n ia d z ie ł d la g a le r ii p la s t y k i w s p ó łc z e s n e j . A k c j ę z a k u p ó w k o n t y n u o w a n o w la t a c h n a s t ę p n y c h z w y s t a w lo k a ln y c h o ra z za p o ś r e d n ic t w e m C e n tr a ln e j K o m is j i Z a k u p ó w p r z y M in is t e r s t w ie K u lt u r y i S z tu k i. P r z e j ś c io w o M u ­ z e u m p o s ia d a ło u r z ą d z o n y w f o r m ie w y s t a w y d z ia ł s z t u k i X X w ie k u o p a r ty o p o ­ s ia d a n y m a t e r ia ł m a g a z y n o w y . J e d n a k r o z r o st p r o g r a m u e k s p o z y c y j n e g o o ra z s z c z u p ło ś ć p o m ie s z c z e ń n a z a m k u n ie z e z w o l iły n a d a ls z e k o n t y n u o w a n ie t e g o p o ż y ­ t e c z n e g o z a m ie r z e n ia . D r o g ą d a r ó w u z y s k a n o d o te g o d z ia łu k ilk a p o z y c j i z d z ie d z i­ n y g r a f ik i lo k a ln e j ( a r ty ś c i o ls z t y ń s c y i t o r u ń sc y ).

4. B IB L IO T E K A M U Z E A L N A I A R CH IW UM N A U K O W E

W to k u p r a c n a d u r z ą d z a n ie m e k s p o z y c j i, a k c j i w y j a z d o w e j d la z a b e z p ie c z a n ia o b ie k t ó w od k o m p le t n e j z a g ła d y o ra z w ż y w io ło w y c h d y s k u s j a c h , w y ło n iła s ię k o ­ n ie c z n o ś ć z o r g a n iz o w a n ia p r z y M u z e u m w a r s z t a t u p r a c y n a u k o w e j (b ib lio t e k a , a r ­ c h iw u m m .in . z d j ę ć f o t o g r a f ic z n y c h ) . J a k o s p u ś c iz n ę p o H e im a t m u s e u m u z y s k a n o t y lk o 3 n ie w ie lk ie p o z y c j e b r o s z u r o w e : d w ie d o t y c z y ły O ls z ty n a (A n to n F u n k i B e r ­ n a r d G ig a ls k i), j e d n a p r a c y H e im a t m u s e u m ( p o p u la r n y p o d r ę c z n ik ). P o n a d t o d o s z ły 11 H . S k u r p s k i , N a p o la c h G r u n w a ld u , O d ra , 1947, n r 27, z ilu s tr .; te n ż e , M u ­ z e u m „ s k a n s e n o w s k ie ” w O l s z t y n k u , L u d , 1947, t. 37, s s . 412— 415; E. S u k e r t o - w a - B i e d r a w i n a , W i e j s k i e m u z e u m p o d O l s z t y n k i e m , Ż y c ie O ls z t y ń s k ie , І948, n r 256; H . S k u r p s k i , J e s z c z e o m u z e u m w O l s z t y n k u , Ż y c ie O ls z t y ń s k ie , 1948, n r 277. P o n a d to u k a z a ły s ię : Z . K w i e c i ń s k a , M u z e u m „ s k a n s e n o w s k ie ”, T r y b u ­ n a L u d u , 1957, n r 294, s. 6; I. T r y b o w s k i , S k a n s e n n a M a z u r a c h , Z ie m ia , 1956, n r 2, ss. 3032 z ilu s tr .; F . K l o n o w s k i , P a r k E tn o g r a f ic z n y w O l s z t y n k u , O lsz ty n 1958 ( p r z e w o d n ik z il u s t r a c j a m i i m a p k ą ). 12 T. G r y g i e r , W o j e w ó d z k i e A r c h iw u m P a ń s t w o w e w O l s z t y n i e ( d z ie s ię ć la t p r a c y ) , K o m u n ik a t y M a z u r s k o - W a r m iń s k ie , 1958, n r 3, s . 271. 36*

d z ie ła K o n r a d a H a h m a o ra z k s ią ż k i w y s e le k c j o n o w a n e z z a k r e su s z t u k i, e t n o g r a f ii, r e g io n a lió w , z n a j d o w a n e s p o r a d y c z n ie w o p u s t o s z a ły c h d o m a ch . O d c z u w a ło s ię n a ­ to m ia s t k o m p le t n y b r a k lit e r a t u r y p o r ó w n a w c z e j o r a z p o ls k ie j.

W lip c u 1946 r. s k ie r o w a n o p is m o d o w s z y s t k ic h m u z e ó w o ra z in s t y t u c j i n a u k o ­ w y c h w P o ls c e z p r o ś b ą o n a d s y ła n ie w ła s n y c h p u b lik a c j i lu b p o s ia d a n y c h d u b le ­ t ó w . W s ie r p n iu w y s t o s o w a n y a p e l d o s p o łe c z e ń s t w a o ls z t y ń s k ie g o p o d h a s łe m „ T w ó r z m y b ib lio t e k ę d la M u z e u m ’’ za p o ś r e d n ic t w e m m ie j s c o w e g o d z ie n n ik a „ W ia ­ d o m o śc i M a z u r sk ic h " p r z y n ió s ł o b f it y p lo n z a s ila j ą c y w y d a t n ie k s ię g o z b ió r , z w ła s z ­ cz a w z a k r e s ie p o ls k ic h p o z y c ji i w y k a z u j ą c y p o w a ż n y s k o k r o z w o j o w y . S k o n t a k t o ­ w a n o s ię z w ie lo m a m iło ś n ik a m i z ie m i w a r m iń s k o - m a z u r s k ie j n a o b sz a r z e c a łe j P o ls k i (m ię d z y in n y m i z W ła d y s ła w e m C h o jn a c k im , A d a m e m C h ę t n ik ie m , W ła d y ­ s ła w e m O g r o d z iń sk im ), k t ó r z y n ie z w y k le ż y c z liw ie p o d e s z li d o in ic j a t y w y M u z e u m , p o m a g a ją c w z a s ila n iu b ib lio t e k i. W lip c u 1947 r. z o s t a ł z a tr u d n io n y M ic h a ł C h o m in d la u p o r z ą d k o w a n ia i p r o w a d z e n ia k się g o z b io r u . P o c z ą t k o w o b y ł z a tr u d n io n y n a z a s a d z ie r y c z a łtu , a od 1 s t y c z n ia 1950 r. n a p e łn y m e t a c ie . R o z r o s t b ib lio t e k i p r z e d ­ s t a w ia z a łą c z o n a t a b e lk a .

K s ię g o z b ió r od s w e g o z a r a n ia w y k o r z y s t y w a ły li c z n e in s t y t u c j e lo k a ln e i k r a j o ­ w e o ra z o s o b y z a in t e r e s o w a n e p r a c ą b a d a w c z ą n a d r e g io n e m o ls z t y ń s k im .

P o w a ż n y m z a s t r z y k ie m d la b ib lio t e k i b y ła s e le k c j a k s ią ż e k , z ło ż o n y c h p o s z k o ­ ła c h , k tó r a o d b y ła s ię la t e m 1946 r. (m ię d z y in n y m i w M o r ą g u , K ę t r z y n ie , B r a n ie ­ w ie ) o ra z w U r z ę d a c h L ik w id a c y j n y c h , k t ó r e r ó w n ie ż z a b e z p ie c z a ły k s ią ż k i. D z ię k i ż y c z liw e m u s t a n o w is k u B ib lio t e k i N a r o d o w e j w W a r s z a w ie , k tó r a z r e z y g n o w a ła z n ie k t ó r y c h p o z y c j i r e g io n a ln y c h , u z y s k a n o p o w a ż n y d o p ły w n ie z b ę d n e j lit e r a t u r y . D o k o n y w a n o t e ż c e lo w e j w y m ia n y d u b le t ó w o ra z z a k u p ó w w k r a ju . W t y m o k r e s ie n a w ią z a n o p ie r w s z e w y m ia n y z a g r a n ic z n e z e s z w e d z k im i m u z e a m i. D z ię k i d łu g o ­ le t n ie j i s y s t e m a t y c z n e j d z ia ła ln o ś c i b ib lio t e k a w z r o s ła d o p o w a ż n e g o k się g o z b io r u s p e c j a lis t y c z n e g o , lic z ą c e g o w 1958 r. p o w y ż e j 8500 t o m ó w ( d z ie ła z z a k r e s u a r c h e o ­ lo g ii, e t n o g r a f ii, h is t o r ii s z t u k i i li t e r a t u r a r e g io n a ln a ).

A r c h iw u m fo to g r a f ic z n e z a p o c z ą tk o w a n e z o s t a ło p r z e z k ilk a n a ś c ie z a le d w ie k lis z , u z y s k a n y c h „ w s p a d k u ” (z O ls z ty n a i L id z b a r k a ). L a t e m 1946 r. n a w ią z a n o w s p ó ł­ p r a c ę z e z n a k o m it y m f o t o g r a f e m Z y g m u n t e m D r z e w ic k im (zm . 6 X I 1957), u c z n ie m J a n a B u łh a k a o ra z m iło ś n ik ie m k r a jo b r a z u W a r m ii i M a z u r . D z ię k i je g o z a m iło w a ­ n iu d o z a b y t k ó w , b e z in t e r e s o w n o ś c i, n ie s p o ż y t e m u z a p a ło w i, u z y s k a n o p o w a ż n y m a ­ t e r ia ł z d j ę c io w y , d o k o n y w a n o t a k ż e w ie l u w y j a z d ó w w t e r e n w o j e w ó d z t w a (m .in . d o p o w ia t u o ls z t y ń s k ie g o , o s tr ó d z k ie g o , k ę t r z y ń s k ie g o , w la t a c h 1946— 1948) d la s f o ­ t o g r a f o w a n ia o b ie k t ó w , z w ła s z c z a z z a k r e s u a r c h it e k t u r y i s z t u k i lu d o w e j . W t e n s p o s ó b r o z p o c z ę to s y s t e m a t y c z n e g r o m a d z e n ie m a t e r ia łu d o k u m e n t a c y j ­ n e g o (r ó w n ie ż z o b ie k t ó w m u z e a ln y c h ), k t ó r e n a s t ę p n ie w y k o r z y s t y w a n o w o g ó ln o ­ p o ls k ic h p e r io d y k a c h (m ię d z y in n y m i w „O d rze", „ A r k o n ie ”, „ S to lic y " ), o ra z w y ­ d a w n ic t w a c h w ła s n y c h (k a ta lo g i, p r z e w o d n ik i). D z ię k i t y m p o d r ó ż o m d o k ła d n ie p o ­ zn a n o r e g io n m a z u r s k o - w a r m iń s k i. P la c ó w k a m u z e a ln a s t a ła s ię r z e c z n ik ie m w z a ­ k r e s ie w ie d z y o t w ó r c z o ś c i r e g io n a ln e j . I n w e n t a r z a r c h iw u m fo to g r a f ic z n e g o w 1958 r o k u w y n o s ił b lis k o 4 t y s . p o z y c j i (p a tr z z a łą c z o n a ta b e la ).

Z a p o c z ą tk o w a n o r ó w n o c z e ś n ie g r o m a d z e n ie in n y c h m a t e r ia łó w n a u k o w y c h , k t ó ­ r e s e g r e g o w a n o i g r o m a d z o n o w t e c z k a c h w e d łu g m ie j s c o w o ś c i o ra z z a g a d n ie ń . N i e ­ s t e t y p o m im o u s iln y c h s ta r a ń n ie z d o ła n o s t w o r z y ć s t a łe j p r a c o w n i k o n s e r w a t o r ­ s k ie j o ra z s t o la r s k ie j .

5. RO K 1948

D n ia 7 lu t e g o 1948 r. o t w a r t o u r o c z y ś c ie w ła s n ą w y s t a w ę c z a s o w ą p t. S z t u k a

lu d o w a M a z u r i W a r m ii, p r z y g o to w a n ą w p o p r z e d n ic h m ie s ią c a c h . W y s t a w a m ia ła

n a c e lu z a z n a j o m ie n ie j a k n a j s z e r s z e w a r s t w y lu d n o ś c i z p r a w ie n ie z n a n ą t w ó r c z o ś ­ c ią lu d o w ą W a r m ii i M a z u r . C e l t e n z o s t a ł c a łk o w ic ie o s ią g n ię t y , o c z y w iś c ie u w z g lę d n ia j ą c s t o p ie ń ó w c z e s n e g o r o z e z n a n ia z a g a d n ie n ia . W y s t a w a s t a n o w iła z a ­ r a z e m n ie z m ie r n ie d o n io s ły e t a p w b a d a n ia c h n a d t k a c t w e m , sp r z ę ta r sftw e m , c e r a ­ m ik ą i in n y m i d z ie d z in a m i. W y k a z a ła , ż e t w ó r c z o ś ć r e g io n a ln a j e s t t u n ie z w y k le s u g e s t y w n a , b o g a ta w r ó ż n o r o d n e f o r m y i w y k a z u j ą c a łą c z n o ś ć z s ą s ie d n im i r e g io ­ n a m i P o ls k i, j e d n o c z e ś n ie n ie z a t r a c iła w ła s n e g o o b lic z a , u k s z t a łt o w a n e g o w k o n

-T a b e l a 1 R o z w ó j lic z e b n y b ib lio t e k i i a r c h iw u m f o t o g r a f ic z n e g o M u z e u m M a z u r sk ie g o w la t a c h 1946— 1958 R ok L iczb a w o lu m in ó w L iczb a k lisz fo to g r a f. 1946 185 1947 o k o ło 2500 610 1948 3644 1335 1949 4100 1575 1950 4761 1890 1951 5401 2010 1952 6161 2134 1953 6541 2243 1954 7221 2456 1955 7601 2685 1956 7861 3125 1957 8141 3360 1958 8500 3604 k r e t n y m ś r o d o w is k u s p o łe c z n y m i w a r u n k a c h h is to r y c z n y c h . W y s t a w ę u r z ą d z o n o z w ła s n y c h e k s p o n a t ó w , u z u p e łn ia j ą c o b ie k t a m i w y p o ż y c z o n y m i z M u z e u m w S z c z y t ­ n ie , z k o ś c io łó w o r a z od p r y w a t n y c h k o le k c j o n e r ó w ( tk a c tw o ). W y d a n o ilu s t r o w a n y k a t a lo g z w s t ę p e m i o b f it ą b ib lio g r a f ią p r z e d m i o t u 13 o r a z in t e r e s u j ą c y p la k a t p r o ­ j e k t u J a n in y Z ie liń s k ie j . W y s t a w a b y ła c z y n n a d o 15 k w ie t n ia , f r e k w e n c j a w y n i o ­ s ła p o w y ż e j 6 t y s . o s ó b . U z y s k a ła , lic z n e w z m ia n k i i a r t y k u ły w p r a s ie lo k a ln e j o r a z p o d w ó j n y n u m e r m ie s ię c z n ik a „ P o ls k a S z t u k a L u d o w a ” z o b s z e r n y m a r t y k u łe m J ó z e fa G r a b o w s k i e g o 14. N a o s o b n ą w z m ia n k ę z a s łu g u j e f a k t e k s p o n o w a n ia z a b y t ­ k ó w z z a k r e s u s z t u k i lu d o w e j w o j e w ó d z t w a o ls z t y ń s k ie g o (t k a n in y i k a f le ) n a w y ­ s t a w ie z ie m o d z y s k a n y c h w e W r o c ła w iu l a t e m 1948 r. o ra z n a w y s t a w i e O g ó ln o ­ p o ls k ie j S z t u k i L u d o w e j w K r a k o w ie . D z ię k i t y m w y s t a w o m o r a z w ie l u a r t y k u ło m , t w ó r c z o ś ć lu d o w a M a z u r i W a r m ii z n a la z ła o d b ic ie w p u b lik a c j a c h o g ó ln o p o ls k ic h . W s a la c h g o t y c k ic h (s k r z y d ło p ó łn o c n e ) u r z ą d z o n o p r z e g lą d o w ą e k s p o z y c j ę p o ­ ś w ię c o n ą s z t u c e w o j e w ó d z t w a o ls z t y ń s k ie g o (m a la r s tw o , r z e ź b a , r z e m io s ło a r t y s t y c z ­ n e). W ty m c e lu w y k o r z y s t a n o r ó w n ie ż o b ie k t y p o c h o d z ą c e z a k c j i z a b e z p ie c z a ją c e j. E k s p o z y c ja u w z g lę d n iła n a z w is k a k ilk u lo k a ln y c h a r t y s t ó w z p r z e s z ło ś c i (W e s s e l, N ie d e r m a n n ) . Z w r ó c o n o u w a g ę n a k o s t iu m h is t o r y c z n y o r a z z w ią z e k z h is t o r ią P o l ­ s k i (m .in . D e n h o f f a ) . N a k r u ż g a n k u , p o n iż e j t a b lic y d o ś w ia d c z a ln e j K o p e r n ik a u r z ą ­ d z o n o w f o r m ie a n e k s u w y s t a w ę p o ś w ię c o n ą te m u A s tr o n o m o w i. O p r ó c z p o p u la r y z a c j i s z t u k i h is t o r y c z n e j, z w r ó c o n o u w a g ę n a t w ó r c z o ś ć w s p ó ł­ c z e sn ą . Z z a k u p ó w o r a z d e p o z y t ó w M in is t e r s t w a K u lt u r y i S z t u k i ( D e p a r ta m e n t P la s t y k i) u r z ą d z o n o o d d z ie ln ą s a lę p o ś w ię c o n ą s z t u c e w s p ó łc z e s n e j , u w z g lę d n ia j ą c ą , o b o k d z ie ł a r t y s t ó w lo k a ln y c h , r ó w n ie ż d z ie ła p la s t y k ó w z e ś r o d o w is k a t o r u ń s k ie g o ( p ie r w s z e z a k u p y : S t a n i s ł a w Ł u c z a k , J e r z y H o p p e n , T y m o n N ie s io ło w s k i, Z y g m u n t T o m k ie w ic z ). W la t a c h p ó ź n ie j s z y c h d z ia ł n ie b y ł r o z b u d o w y w a n y , a n a s t ę p n ie u le g ł lik w id a c j i z e w z g lę d u n a b r a k p o p a r c ia ze s t r o n y w ła d z c e n t r a ln y c h , k t ó r y c h z a in ­ t e r e s o w a n ie tą s p r a w ą w y r a ź n ie o s ła b ło . W d n ia c h od 25 lip c a d o 18 w r z e ś n ia o tw a r ta b y ła w y s t a w a o k r e s o w a u r z ą d z o ­ 18 H . S k u r p s k i , S z t u k a lu d o w a M a z u r i W a r m ii, O ls z ty n 1948, W p r o w a d z e n ie M . Z n a m i e r o w s k i e j - P r i i f f e r o w e j , ss. 32, ilu s t r . 29 (re c . T . S e w e r y n , K w a r t a ln ik M u z e a ln y , K r a k ó w 1949, z e sz . 1/2, ss. 38— 39. J. G r a b o w s k i , S z t u k a lu d o w a M a z u r i W a r m ii, P o ls k a S z t u k a L u d o w a . 1948, n r 4— 5.

n a z m a t e r ia łó w c e n tr a ln y c h , p o ś w ię c o n a o s ie m s e t le t n ie j r o c z n ic y z a ło ż e n ia M o s k w y , a z o r g a n iz o w a n a w e s p ó ł z W o je w ó d z k im Z a r z ą d e m T o w a r z y s t w a P r z y j a ź n i P o ls k o - -R a d z ie c k ie j. Z w ie d z iło ją 14 814 o só b . W d n ia c h od 17 p a ź d z ie r n ik a d o 21 lis t o p a d a u d o s tę p n io n a b y ła w y s t a w a pt. W s p ó łc z e s n a g r a f ik a c z e c h o s ło w a c k a , z o r g a n iz o w a n a w s p ó ln ie ze Z w ią z k ie m Z a w o ­ d o w y m P o ls k ic h A r t y s t ó w P l a s t y k ó w o r a z Z a r z ą d e m W o je w ó d z k im T o w a r z y s t w a P r z y j a ź n i P o ls k o - C z e c h o s ło w a c k ie j. S t a n o w iła o n a je d y n ą w y s t a w ę z a g r a n ic z n e j tw ó r c z o ś c i a r t y s t y c z n e j , k tó r e j o r y g in a ły m ie li m o ż n o ś ć u j r z e ć m ie s z k a ń c y O lsz ty n a . D z ia ł A r c h e o lo g ic z n y r o z sz e r z o n o o lic z n y m a t e r ia ł d o ty c z ą c y g r o d z is k w o j e ­ w ó d z tw a o ls z t y ń s k ie g o (m a p k i, f o to g r a fie ). D z ia ł E t n o g r a f ic z n y w z b o g a c ił s ię p o ­ w a ż n y m z a k u p e m 350 p r ó b e k tk a c t w a lu d o w e g o , z e b r a n y m p r z e z T e o d o r ę M o d z e ­ le w s k ą . P o n a d to z a k u p io n o c ie k a w y m a t e r ia ł p o r ó w n a w c z y d o ty c z ą c y lu d o w e g o u b io ­ ru li t e w s k ie g o (k o p ie o łó w k o w e w e d łu g o b r a z ó w E d w a r d a G iz e w iu s z a z 1850 r.). W z a k r e s ie z a b e z p ie c z a n ia m ie n ia m u z e a ln e g o z w ie z io n o o b ie k t y z P a s łę k a (d a w n e H e im a tm u s e u m ) . O p r a c o w a n o a r t y k u ł d o ty c z ą c y m u z e a ln ic t w a n ie m ie c k ie g o n a W a r ­ m ii i M a z u r a c h 15 o r a z w y g ło s z o n o n a te n t e m a t o d c z y t n a z j e ź d z ie Z w ią z k u M u ­ z e ó w w P o ls c e 4 w r z e ś n ia 1948 r. w T o r u n iu . W s p ó łp r a c a z K o n s e r w a t o r e m W o je w ó d z k im m g r. Z b ig n ie w e m R e w s k im u k ł a ­ d a ła s ię p o m y ś ln ie . W s p ó ln ie je ż d ż o n o w te r e n , z d o b y w a j ą c w ie l e e k s p o n a t ó w oraz k o r z y s t a n o t a k ż e z in d y w id u a ln e j a k c ji z a b e z p ie c z a j ą c e j K o n s e r w a to r a . U m o ż liw iło to w z b o g a c e n ie e k s p o z y c ji, z w ła s z c z a w s a la c h p a r t e r o w y c h . W y p a d y w te r e n z f o ­ to g r a f e m D r z e w ic k im p o w ię k s z y ły a r c h iw u m m a t e r ia łó w n o w y m i z d ję c ia m i, s z c z e ­ g ó ln ie w z a k r e s ie „ p o lo n ic ó w ” ( lic z ą c e w ó w c z a s 130 tecz e k ). D z ię k i u z y s k a n iu f u n d u s z ó w d o k o n a n o p o w a ż n e g o r e m o n t u s a l g o t y c k ic h , k t ó ­ r y m w z n a c z n e j m ie r z e p r z y w r ó c o n o p o p r z e d n i w y g lą d , m ię d z y in n y m i u s u n ię to s z p e c ą c ą b o a z e r ię d r e w n ia n ą o ra z in n e fr a g m e n t y z p o c z ą t k u X X w ie k u . O d n o w io n o te ż m u r o b r o n n y z e w n ę t r z n y , k t ó r y o b s u n ą ł s ię j e s ie n ią 1946 r.

W 1948 r. M u z e u m z a tr u d n ia ło 5 o só b , o p r ó c z k s ię g o w e g o i b ib lio t e k a r z a , b ę d ą ­ c y c h n a r y c z a łc ie . W lip c u n a s t ą p iło w y d a r z e n ie , w a ż n e d la h is to r ii M u z e u m , a m o ­ g ą c e p r z e s ą d z ić n a w e t is t n ie n ie te j p la c ó w k i w O ls z t y n ie . Ó w c z e s n e P r e z y d iu m W o ­ je w ó d z k ie j R a d y N a r o d o w e j z a p r a g n ę ło s t a le o d b y w a ć s w e p o s ie d z e n ia w s a la c h g o t y c k ic h , z e w z g lę d u n a ic h r e p r e z e n t a c y j n y c h a r a k te r , a t y m s a m y m z n a c z n ie z r e d u k o w a ć p o m ie s z c z e n ia M u z e u m . W ra z z k o n s e r w a t o r e m m g r. Z b ig n ie w e m R e w ­ s k im r o z p o c z ę to g o r ą c ą k a m p a n ię p r a s o w ą o r a z p o d j ę t o o d p o w ie d n ie k r o k i d la p r z e c iw d z ia ła n ia t e m u z a m ia r o w i. P o b y t ó w c z e s n e g o M in istr a K u lt u r y i S z t u k i S t e ­ fa n a D y b o w s k ie g o w O ls z t y n ie , d o k t ó r e g o d e c y z ji o d w o ła ły s ię o b ie z a in t e r e s o w a n e s tr o n y , p r z e s ą d z ił o s t a t e c z n ie s p ó r n a k o r z y ś ć M u ze u m . 6. ROK 1949 P o r e m o n ta c h , d o k o n a n y c h w 1948 r., p r z y s t ą p io n o d o r e o r g a n iz a c j i e k s p o z y c ji w s a la c h g o t y c k ic h (s k r z y d ło p ó łn o c n e ). O tw ie r a n o ją e t a p a m i, c a ło ś ć o s t a t e c z n ie 15 p a ź d z ie r n ik a 1949 r. S t a n o w iła o n a p o w a ż n y k r o k n a p r z ó d n a d r o d z e u n o w o c z e ś n ie ­ n ia M u z e u m . O b ie k ty z y s k a ły n o w ą o p r a w ę w w y n ik u d o p r o w a d z e n ia s a l do p ie r ­ w o t n e g o s ta n u . P r z e p r o w a d z o n o z a s a d n ic z e z m ia n y w o tw a r t e j w s ie r p n iu e k s p o z y c ji s a l d a ls z y c h , p o ś w ię c o n y c h p r z e m y s ło w i a r t y s t y c z n e m u o ra z s z t u c e X V I I I i X I X w ie k u (p a r te r s k r z y d ła w s c h o d n ie g o ). U z u p e łn ie n ie m b y ła s a la z m a la r s t w e m p o l­ s k im (P a n k ie w ic z , E js m o n d , S k o c z y la s , M a s ło w s k i, F a ła t), u z y s k a n y m d z ię k i z a k u ­ p o m C e n tr a ln e j K o m is j i p r z y M in is t e r s t w ie K u lt u r y i S z tu k i. Z w y s t a w c z a s o w y c h n a le ż y w y m ie n ić P i ę k n o Z i e m O d z y s k a n y c h w f o to g r a f ii (16— 30 s ty c z n ia ) z o r g a n iz o w a n ą p r z e z P o ls k ie T o w a r z y s t w o K r a j o z n a w c z e . F r e k ­ w e n c j a z w ie d z a ją c y c h w y n i o s ł a 4025 o só b . W o k r e s ie 13 lu t e g o — 3 k w i e t n ia z o r g a ­ 15 H . S k u r p s k i , P r z e s z ł o ś ć i s ta n m u z e a ln ic tw a n a z i e m i m a z u r s k o - w a r m i ń ­ s k ie j , K w a r t a ln ik M u z e a ln y , 1948, z. 1, ss. 38— 50, z m a p k ą i f o t o g r a f ia m i. J e s t to r o z s z e r z e n ie a r t y k u łu w y d a n e g o p r z e z I n s t y t u t M a z u r sk i w O ls z t y n ie p t. U w a g i o b . m u z e a c h n a o b s z a r z e w o j. o ls z ty ń s k ie g o , K o m u n ik a t D z ia łu I n f o r m a c j i N a u k o ­ w e j , 1947, n r 1.