Bałtowie we wczesnej epoce żelaza

Okulicz, Łucja

Bałtowie we wczesnej epoce żelaza

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 33-38

BAŁTOWIE WE WCZESNEJ EPOCE ŻELAZA

T erm in „w czesna epoka żela za” je s t o k reślen iem um ow nym , zw łasz­ cza w od n iesien iu do in te re su ją c y c h nas obszarów staro p ru sk ich . W zasa^ dzie pow inien on oznaczać o kres, w k tó ry m znajom ość przedm iotów w y ­ k o nanych z żelaza w in n a być pow szechna. D latego też na całym obszarze P olski w yznacznikiem now ej epoki — epoki żelaza — są p o jaw iające się w zespołach k u ltu ry łużyckiej n arzędzia żelazne, będące bądź im p o rtem z ośrodków p ro d u k cy jn ie przodujących, bądź też w y k azu jące cechy m ie j­ scowego pochodzenia. Ich obecność stanow i zapow iedź szerzenia się no­ w ych p rądów cyw ilizacyjnych, m ający ch ogrom ne znaczenie gospodarcze i zm ien iający ch w sposób w idoczny s tr u k tu r ę społeczną. W źródłach archeologicznych p rzejaw ia się to w ystęp o w an iem zalążków now ych u k ła ­ dów k u ltu ro w y c h i zanikiem dotychczasow ych, c h a ra k te ry sty c z n y c h dla epoki brązu. O czywiście w szystkie te p rocesy nie b y ły nagłe, przeb ieg ały w dość szerokich ram ach chronologicznych i ich praw id ło w e prześledze­ n ie w ym aga dogłębnej a n alizy o p a rte j także o m eto d y sta ty sty c z n o - -porów naw cze, selek cjo n u jące obserw ow ane zjaw isk a w g ru p y i p o d g ru ­ py o różnej w arto ści dow odow ej. T ra d y c y jn ie rzecz u jm u jąc, w czesną epokę żelaza, tak że na ziem iach p ru sk ich , należałoby rozpoczynać od po­ czątk u o k resu halsztackiego C, to znaczy od m n iej w ięcej 650— 600 przed n.e. T ym czasem , ja k w y k azały badania, nie zaszły w ty m czasie tu ta j żadne zm iany w p a n u jąc y m układzie o sadniczo-kulturow ym , typow ym d la epoki brązu, nie m a także dużej liczby przedm iotów żelaznych. N ato­ m iast zaobserw ow ane p rz e m ia n y p rzy p ad ały na o k res następ n y . D latego też w czesną epokę żelaza rozpoczynam y na ty c h te re n a c h od o k resu halsztackiego D, co w dotychczas obow iązującej chronologii bezw zględnej w y raża się d a tą 550— 500 p rzed n.e. N ależy podkreślić, że k ry te ria w ydzielające w czesną epokę żelaza od epoki b rązu na ty ch te re n a c h o parto w yłącznie na obserw acjach dotyczących c h a ra k te ru osadnictw a i k u ltu ry , n a to m ia st nie o b jęły one zm ian w zak resie narzędzi pracy. W dalszym ciągu p rz y n a jm n ie j jeszcze przez n astęp n e 150— 200 la t roz­ w ija ły się m iejscow e ośrodki m e ta lu rg ii brązow niczej, p ro d u k u jące tr a d y ­ cyjne fo rm y narzędzi, n ie zan ik ła też ro la kam ien n y ch przedm iotów w życiu codziennym m ieszkańców ty ch ziem . W zrastała oczyw iście liczba przedm iotów żelaznych zn ajd o w an y ch w pochodzących z tego czasu obiektach — b y ły to je d n a k bądź nieliczne im p o rty , bądź pochodziły n a j­ pew niej z o statn ich w ieków przed naszą erą. W św ietle dotychczasow ych źródeł pow szechność żelaznych przedm iotów , a być m oże tak że ich m ie j­ scow a p ro d u k cja, p rzy p ad ała na pierw sze w ieki naszej ery. D latego też 3. K o m u n i k a t y

34 Ł U C J A O K U L I C Z

praw idłow iej byłoby m ów ić dopiero w ted y o epoce żelaza. N iem niej przejrzystość stosow anej term inologii w ym aga pew nej relaty w n o ści ch ro ­ nologicznej zjaw isk zachodzących na znacznie szerszych obszarach, niż in te re su ją c y nas teren . N ie budząca w ątpliw ości w spółczesność p o w sta­ jący ch tu zjaw isk osadniczo-kulturow ych z w czesnożelaznym i k u ltu ra m i pom orską i podkloszową, rozw ijającym i się na pozostałym obszarze Polski, w y d aje się być w y starczający m pow odem do zastosow ania podobnej k la ­ syfikacji term inologicznej. Ma to zresztą sw oje znacznie głębsze uzasad ­ nienie.

S y tu acja kulturow o-osadnicza ty ch ziem w epoce b rązu ry s u je się, w św ietle zachow anych nielicznych m ateriałó w źródłow ych, dość jasno. O bszar od dolnej W isły po linię W ielkich Jezio r M azurskich i od bło t P reg o ły po W krę i N arew je st m iejscem rozw oju lo k aln ej g ru p y m a z u r­ sko-w arm ińskiej k u ltu ry łużyckiej 1. O sadnictw o P ółw yspu Sam bijskiego, w ykazujące niew ątpliw e tra d y c je m iejscow e, w chodzi w ty m czasie w sta ły k o n tak t n a tu ry w ym iennej z kręg iem łużyckim , czego w y raźn y m potw ierdzeniem w ydaje się być zestaw przedm iotów brązow ych tu w y stę ­ pujących, a także stosunkow o liczne naw iązania do sty lu ceram ik i łużyc­ kiej. Z jaw iska k u ltu ro w e późnej epoki b rązu na M azurach w schodnich są słabo rozpoznane, ogólnie nieliczne p u n k ty osadnicze z tego te re n u w ią­ zane są pod w zględem k u ltu ro w y m bądź z osadnictw em sam bijskim , bądź z teren am i położonym i bardziej na w schód. N ie ulega w ątpliw ości, że bogaty rozwój g ru p y m azu rsk o -w arm iń sk iej k u ltu ry łużyckiej w a ru n k o ­ w ały zarów no przesłanki w ew nętrzne, ja k i zew nętrzne. N ie znam y p rz y ­ czyn ani dróg zaniku przew odnich cech k u ltu ro w y c h te j gru p y , niejasn e są także procesy, k tó re doprow adziły do podstaw ow ych zm ian osadniczo- -kulturow ych, zarejestro w an y ch w źró d łach archeologicznych. Swego czasu Józef K o s t r z e w s k i w y su n ął hipotezę, że m am y tu do czynienia z procesem stopniow ej bałtyzacji W arm ii i M azur, p rz y czym p u n k ty w yjściow e ty ch przem ian lokow ał n a P ółw yspie S am bijskim i M azurach wschodnich, w idząc ich kolebkę w ro zw ijający ch się tu k u ltu ra c h epoki brązu. Ten p u n k t w idzenia uzasadniała w ysuw ana przez tegoż uczonego teoria o lokalnych przesunięciach ludności łużyckiej n a W arm ię i M azury w IV okresie epoki brązu, k tó ra to ludność w spółżyjąc z d aw niej o sia d ły ­ mi tu m ieszkańcam i w ytw o rzy ła now y kom pleks o sad n iczo -k u ltu ro w y z nany jako g ru p a m azu rsk o -w arm iń sk a k u ltu ry łu ż y c k ie j2. P o p a ru w ie­ kach istnienia osadnictw o W arm ii i M azur zostało zm ajoryzow ane przez nasuw ające się od wschodu i północy b a łty jsk ie ele m e n ty ludnościow e. Pogląd Józefa K ostrzew skiego n ig d y nie został p rz y ję ty przez n aukę niem iecką, oczyw istą zaś łączność k u ltu ro w ą ty ch ziem z pozostałym ob­ szarem „łużyckim ” in terp re to w an o jako re z u lta t oddziaływ ań k u ltu ro ­ w ych, zgodnych zresztą z zasadniczym k ie ru n k ie m istn iejącej w y m ian y dóbr m a te ria ln y c h 3.

1 J. K o s t r z e w s k i , S to su n k i m ięd zy ku ltu rą łu ży cką a b a łty jsk ą a zagad­

nienie w spólnoty języko w ej balto- sło w ia ń skiej, S lav ia A ntiqua, t. 5, 1956, ss. 21η;

E. S p r o c k h o f f , Das Lausitzer T üllenbeil P ra eh isto risch e Z eitschrift, Bd. 34/35, 1949/1950, ss. 120—126.

2 J. K o s t r z e w s k i , op. cit., s. 64.

3 C. E n g e l , A us O stpreussens V orzeit, K önigsberg, 1935, ss. 49—50; tenże, Die L ausitzer K u ltu r in O stpreussen, F orschungen und F o rtsc h ritte , Jg. 8, 1932, s. 42.

N ie w chodząc głębiej w isto tę tego zagadnienia, jako że nie je s t ono zasadniczym te m a te m niniejszego opracow ania, odnotow ać jed y n ie n a ­ leży fa k t niezaprzeczalnej odm ienności o sad n ictw a i k u ltu ry M azur za­ chodnich i W arm ii w epoce b rązu od zjaw isk no to w an y ch w ty m czasie na P ółw yspie S am bijskim i M azurach w schodnich. Z an ik przew odnich cech g ru p y m azu rsk o -w arm iń sk iej k u ltu ry łużyckiej sy n ch ro n izu je cza­ sowo z p o jaw ien iem się now ych elem en tó w k u ltu ro w y c h także na ta m ­ ty ch teren ach . N a p odstaw ie m a te ria łó w źródłow ych, pochodzących głów ­ nie z badań przed w o jen n y ch , m ożna w yróżnić k ilk a w spólnych d la całego obszaru cech, św iadczących o p o stęp u jącej p rzem ian ie s t r u k tu r y osad- niczo-gospodarczej. Do nich przede w szystkim należy m odel osadniczy o p a rty o sieć m ały ch osiedli o b ro n n y ch zak ła d an y ch na w y d ziela jący ch się n a tu ra ln ie w ysoczyznach m orenow ych, w dolinach rzek i n ad b rze­ gam i jezior, a tak że na ich w yspach lu b w zatokach p rz y brzegach h Jednocześnie p an u jąc y m obrządkiem pogrzebow ym sta ł się zw yczaj w znoszenia k u rh a n ó w z nasy p em ziem nym , k am ien n o -ziem n y m lu b k a ­ m iennym , zaw ierający m k ilk a lu b k ilk an aście pochów ków ciałopalnych. B rak sy stem aty czn y ch b adań obu k ateg o rii zabytków na cały m b y ły m obszarze pru sk im , a także w y ry w k o w a p u b lik acja u zy sk iw an y ch w róż­ nym czasie i w ró żn y sposób m ateriałó w zabytkow ych, n ie pozw alają na p ełn e prześledzenie początków i p rzebiegu procesu ty c h zm ian, a n i też na w skazanie re jo n u leg ity m u jąceg o się n a js ta rs z ą m e try k ą ich p o w sta­ nia 5. T ra d y c ji b udow nictw a obronnego jako sy stem u osadniczego nie p o tw ierd ziły źródła archeologiczne epoki brązu ani dla obszaru rozw oju g ru p y m azu rsk o -w arm iń sk iej k u ltu r y łużyckiej, ani też dla M azur w schodnich i P ó łw y sp u Sam bijskiego. M niem ać zatem należy, że u m ie­ jętność budow ania osiedli o b ro n n y ch tego ty p u została zapożyczona z zew n ątrz, z obszaru, gdzie is tn ia ły zakorzenione je j tra d y c je . K u rh a ­ now y obrządek g rzeb aln y b y ł ty p o w y dla obszaru Sam bii i M azur w schodnich w epoce brązu, znane są tak że p rzy p ad k i w znoszenia k u rh a ­ nów przez ludność g ru p y m azu rsk o -w arm iń sk iej k u ltu ry łużyckiej sy n ­ chronizujących czasowo z płaskim i cm en tarzy sk am i te j ludności. Ja k w y k azały o b serw acje m a te ria łó w źródłow ych, rów nocześnie z jednolice­ niem sy stem u osadniczego i grzebalnego, p ojaw iła się now a, obca ty m te ­ renom tech n ik a lepienia n aczyń o d n ach k u listy ch . Początkow o w idać pew ną dw utorow ość pro d u k cji ceram icznej, to znaczy obok tra d y c y jn y c h form p łaskodennych w y stęp o w ały naczynia o d nach k u listy c h lu b k u li- stospłaszczonych. Je d n a k ż e w stosunkow o k ró tk im czasie odnotow ać m ożna zdecydow aną przew agę fo rm k u listo d en n y ch lu b n iem al w yłącz­ ne ich w ystępow anie na stanow iskach o d k ry w an y ch od P ółw yspu S am ­ bijskiego po górne dorzecze N arw i. B iebrzy i W k ry oraz dolne dorzecze W isły. Po raz pierw szy całe te ry to riu m p ru sk ie legitym ow ało się w spól­ ny m i cecham i k u ltu ro w y m i i to bardzo isto tn y m i, dotyczącym i p o d sta­ w ow ych dziedzin gospodarki, osadnictw a i w ytw órczości. Dodać bow iem należy, że na podstaw ie b adań palinologicznych, paleozologicznych i

pa-4 J. A n t o n i e w i c z , Osiedla obronne okresu w czesnożelaznego w P rusach, Św iatow it, t. 25, 1964, ss. 1 n.

5 Ł. K u n i c k a - O k u l i c z , U wagi o -procesie k s zta łto w a n ia się k u ltu ry k u r ­

hanów zachodniobałtyjskżch w e w czesnej epoce żelaza, A rcheologia Polski, t. 11,

36 Ł U C J A O K U L I C Z

leobotanicznych m ożna w nosić o w ykształceniu się specyficznego ty p u gospodarki, polegającej na leśnym w ypasie zw ierząt, głów nie owcy, kozy i konia, a więc g atunków w yjątk o w o dobrze p rzystosow anych do tr u d ­ nych w arunków tutejszego środow iska n a tu ra ln e g o G.

G eneza k u ltu ry ku rh an ó w zachcdniobałtyjskich w e w czesnej epoce żelaza — to zagadnienie niezw ykle złożone. N a je j obraz re k o n stru o w a ­ n y na podstaw ie źródeł archeologicznych, obok w y m ienionych cech p rze­ wodnich, złożyły się także starsze ele m e n ty m iejscow e o raz różnego ty p u w pływ y z obszarów sąsiednich. Z an alizy m a te ria łó w źródłow ych do­ tychczas uzyskanych w ynika, że w y k ształcen ie się now ych, p rzew od­ nich jej cech nastąpiło na całym obszarze rów nocześnie, a w każdym razie w ram ach jednego okresu chronologii w zględnej. Za starsze ich te ry to riu m w yjściow e, oprócz obrządku pogrzebow ego, uznać n ależy te re n y położone na w schód, a w ięc obejm ujące leśną s tre fę N addnieprza i dorzecze górnego i środkow ego N iem na. W edług u sta le ń języ k o zn aw ­ czych by ły to dom eny starego osadnictw a b ałtyjskiego, k tó re archeolo­ giczne dow ody sw ej działalności w ok resie w ezesnożelaznym pozostaw iło w postaci k u ltu r ceram iki kreskow ej, grodzisk sm oleńskich i górno- okskich oraz ju c h n o w sk ie j7. K o n tro w ersje budzą jed y n ie w szelkie o k re ś­ lenia etniczne plem ion k u ltu ry m ifogradzkiej.

Z akres w pływ ów idących z k rę g u k u ltu r b a łty jsk ic h na om aw iany obszar w e w czesnej epoce żelaza b y ł ogrom ny i w łaściw ie c z y te ln y je st w e w szystkich p rzejaw ach działalności k u ltu ro w o -o sad n iczej. C h a ra k te r tych w pływ ów może być różnie in te rp re to w a n y , począw szy od uznania w yłącznie k ontaktów n a tu r y w y m ien n ej, n a lo k aln y ch m ig racjach g rup osadników skończyw szy. Z u łam kow ych w p raw d zie d an y ch w ynika, że proces przem ian k u ltu ro w y ch m ógł się rozpocząć na obszarze M azur w schodnich, a w ięc w rejo n ie bezpośredniego sty k u z k u ltu rą ceram ik i kreskow ej, skąd rozszerzony został na M azury- zachodnie i Sam bię. Szczególnie sym ptom atyczny bow iem b y ł tu w y ją tk o w y w zro st p u n k ­ tów osadniczych w stosunku do poprzedniego okresu. W ty m rejo n ie w ystępow ały także najw cześniej d atow ane osiedla naw odne. Podobne ty p y osad odnotow ano tu tak że u sch y łk u n e o litu i w e w czesnym brązie.

P rz y jm u ją c koncepcję przesunięć ludnościow ych ze w schodu n a M azu­ r y i Sam bię m ożna by m niem ać, że p roces form ow ania zachodniego od­ łam u Bałtów był czasowo zbieżny z rozw ojem tu w czesnożelaznej k u ltu ry kurh an o w ej. B yłby to proces stap ian ia się s u b s tra tu ludnościow ego o n ie ­ określonych, różnych etnosach -z n apływ ow ym elem en tem b ałty jsk im . N ie w ykluczając jed n ak in n y ch m ożliw ości in te rp re ta c y jn y c h stw ierdzić należy, iż w o statn ich w iekach przed naszą erą doszło po raz pierw szy n a obszarze staro p ru sk im do w y tw o rzen ia się m n iej w ięcej jednolitego kom pleksu kulturow ego, a zapew ne i ludnościow ego. P roces form ow ania zachodniego odłam u B ałtów w e w czesnej epoce żelaza b y łb y czasowa synchroniczny z analogicznym i zjaw iskam i obserw ow anym i w E uropie środkow ej. Do tego czasu odnosi się bow iem form ow anie k u ltu ry ja

-6 J. A n t o n i e w i c z , op cit., ss. 181—183; K. K r y s i a k, C h a ra kterystyka

m ateriału zwierzęcego ze stanow iska w Jeziorku, pow. G iżycko, M a teriały S taro ­

żytne, t. 3, 1958, ss. 71 n.

7 N. N. T r e t i а к o w, К w oprosu o B ałtach i Sław ianach w obłasti W ierch-

sto rfsk iej u zn aw an ej pow szechnie jak o w yraz k ry sta liz a c ji n a js ta rs z e j k u ltu ry ludności g erm ań sk ie j. Być może analogiczne w arto ści w zakresie rozpoznania etnicznego p rzed staw ia k u ltu ra pom orska i grobów pod- kloszow ych — pew ne su g estie w ty m w zględzie w y su w a archeologia radziecka.

P rześled zen ie ciągłości osadniczej i k u ltu ro w e j m iędzy w czesną epoką żelaza a u k ład am i o sadniezo-kulturow ym i okresu w pływ ów rzy m sk ich je s t szczególnie u tru d n io n e . P rzed e w szy stk im na sk u tek ogrom nego k o n tra stu m iędzy ty m i zespołam i, w ynikającego z rew o lu cy jn y ch p r z e ­ m ian, jak ie w prow adziło upow szechnienie żelaza. N iem niej do n a jw a ż ­ n iejszy ch św iadectw o p rz e trw a n iu podstaw ow ego trzo n u ludności należy obserw ow ana k o n ty n u a c ja s tr u k tu r y osadniczej o p a rte j o sy stem m ały ch osiedli o b ronnych oraz,, ja k się w y d aje, analogiczny sy stem gospodarczy po leg ający na specyficznej fo rm ie hodow li — półleśnego w y p asu ze znacznym udziałem konia i ow cy w składzie g atu n k o w y m u trz y m y w a ­ nych stad. M ożna tak że w skazać szereg d ru g o rzęd n y ch elem entów k u ltu ­ row ych k o n ty n u o w an y ch w zak resie p ro d u k cji ceram icznej, czy też p rz e trw a n ie w m ało zm ienionej fo rm ie ozdób z brązu 8.

W ym ienione ele m e n ty św iadczące o ciągłości k u ltu ro w e j obserw o­ w ać m ożna na całym obszarze M azur i Sam bii, now e zaś cechy k u ltu ry o k resu w pływ ów rzym skich n ależą bądź do in te rre g io n a ln y c h w yznacz­ ników epoki, bądź też m ogą być in te rp re to w a n e jak o im p o rty z sąsied ­ nich obszarów o k o n trasto w o o d m iennym sty lu k u ltu ry . Nic zatem nie w sk azu je n a pow stanie w ty m czasie p ow ażniejszych zm ian w składzie osiadłej tu ludności. W y ją te k m ogą stanow ić je d y n ie obszary p ro to ja ć - w ieskie, gdzie praw dopodobnie w pierw szych w iek ach naszej e ry n a s tą ­ pił dalszy proces dosiedlania przez osadników w schodniobałtyjskich.

N aszkicow ana tu sy tu a c ja k u ltu ro w a w e w czesnej epoce żelaza uśw ia­ dam ia konieczność p row adzenia dalszych badań i w sk azu je na n a jw a ż ­ niejsze ich k ie ru n k i rozw ojow e. Z aostrzonej uw agi w ym aga przede w szystkim obszar rozciągający się na w schód od re jo n u W ielkich Jezio r M azurskich. R ejon te n zaw sze tra k to w a n o dość m arginesow o i pocho­ dzących stąd zabytków nie tylko nigdy sy stem aty czn ie nie badano, lecz także nie doczekały się one pełnego opracow ania. Być m oże przyszłe badania teren o w e pozw olą na uchw ycenie przebiegu procesu rozw oju osadnictw a epoki b rązu i w czesnej epoki żelaza, w y ja śn ia ją c jego zw ią­ zek z osadnictw em leśn ej stre fy w schodniej E uropy. Czy rzeczyw iście w ty m rejo n ie rozpoczął się proces w czesnożelaznych p rzem ian osadni- czo-kulturow ych? W jak im zakresie i jak im i drogam i p rz e n ik n ą ł w po­ zostałe re jo n y osadnictw a zachodniobałtyjskiego? W dalszym ciągu a k tu ­ aln y je s t p roblem w ypracow ania takiego podziału typologiczno-chrono- logicznego m ateriałó w źródłow ych, k tó ry by w sposób n iew ątp liw y od­ zw ierciedlał rzeczyw iste procesy osadniczo-kulturow e na cały m in te re ­ sującym n as obszarze. W ty m celu is tn ie je p iln a konieczność uzyskania p rzy n ajm n iej k ilku re p re z e n ta ty w n y c h zespołów z różnych p u n k tó w b a ­ danego te ry to riu m z całym w arsz ta te m m etodycznie p rzeprow adzonych obserw acji te ren o w y ch i gabinetow ych. D ałoby to po d staw y do odtw

orze-8 H. J a n k u h n , Z ur räum lichen G liederung der älteren K aiserzeit in O st-

3 8 Ł U C J A O K U L I C Z

nia zróżnicow ań chronologicznych w obrębie w ydzielonej te ry to ria ln ie i czasowo k u ltu ry oraz do opracow ania je j w ew n ę trz n e j periodyzacji i chronologii relaty w n ej. M ogłoby to w efekcie doprow adzić do b ardziej precyzyjnego określenia jej genezy, k ieru n k ó w rozw ojow ych i stopnia zróżnicow ania na poszczególnych, m niejszych te ry to ria c h . N ależy bo­ w iem zdaw ać sobie spraw ę z tego, że realizacja tak ich zam ierzeń je st szczególnie u tru d n io n a z pozycji posiadanych obecnie źródeł. W sw ych obserw acjach o pieram y się bow iem , wobec zniszczenia niem al w szy st­ kich zbiorów, na dotychczasow ych, bardzo n iep ełn y ch p u b lik acjach , głów nie niem ieckich sprzed o statn iej w ojny. W obec bardzo pow olnego dopływ u now ych m ateriałó w i przypadkow ości ich o d k ry w an ia, tru d n o je st form ułow ać w pełni uzasadnione sądy. D otyczy to tak że p roblem u stosunku analizow anego tu zespołu osadniczo-kulturow ego do w spół­ czesnych m u kom pleksów ro zw ijający ch się na obszarach sąsiednich. Zwłaszcza isto tn e je st to dla określenia w zajem n y ch k o n tak tó w i w p ły ­ wów z obszaru k u ltu ry łużyckiej, pom orskiej i grobów podkloszow ych. Z tego też w zględu spodziew ać się należy p ew nej k o n c e n tra c ji w ysiłków badaw czych w rejo n ie sty k u ty ch k u ltu r. M ogłoby to zw eryfikow ać dotychczasow e poglądy i pozw oliło n a w ysunięcie now ych, b ardziej u zasadnionych koncepcji.

THE BALTIC COAST TRIBES IN EARLY IRO N -A G E

S U M M A R Y

Basing upon th e archeological resea rch es w e can see th a t se ttlin g and c u ltu ral centres ap peared h ere in early iron age w hich m ay be considered as th e beginning

of the uniform set of people. It was developing on th e te rrito ry of th e P eninsula

Sam land of and th e M asurian L ake D istrict from the H a lls ta tt D period onw ards up to th e firs t centuries of our era. The com plex of relics deriving fro m th a t tim e w as set a p a rt and classified as th e W estern -B a ltic tu m u lu s civilization. Its p red o m in an t features concerned some fu n d am en tal fields of economics, se ttle m e n ts and p ro d u c­ tion. They expressed them selves in building sm all defensive /settlem ents, and in a p ecu liar breeding m ethod' {cattle — m ain ly horses, sheep and goats w e re — grazing p a rtly in woods), and also in introduction of novel techniques in ceram ics, viz. b all-sh ap ed bottom s. A nother re le v a n t fe a tu re of th a t civilization w as th e uniform ity of th e burial ritu a l m ain ly consisting in raisin g la rg e b arro w s w ith num erous u rn-burials. E xcept for the b u ria l ritu a l w hich had a long tra d itio n in this region all the re st of leading featu re s of th e W est-B altic tum u lu s civilization had th eir older contem porary co u n terp arts all over th e a re a of th e bru sh ed ceram ics civilization and in th e castles of Sm olensk U pper O ka as w ell as in Y uhnov and M iłograd regions. T hese civilizations developed all over th e w odland a re a adjacent to th e D niepr River as w ell as in th e u pper and m iddle reach es of th e N iem en River on te rrito ry w hich is s till ab u n d an t in nam es of th e B altic coast d erivation of the m ost ancient kind. Com m on fe a tu re s of economy, se ttlem en ts and production in the area of th e W est-B altic tu m u lu s civilization and in th e ancient B altic settlem ents le t us p u t up a th esis on th e p o ssib ility of popu latio n sh ifts fro m the Baltic area tow ards so u th -eastern B altic coast, w h ere all th e p o pulation to g eth er w ith groups already settled th ere, bu ilt up a uniform se ttlem en t com plex and th e ir own n ativ e culture. T h at civilization could be re g a rd e d as the m ost ancient evidence of activ ity of th e w estern B altic coast people. Such a thesis seem s to be confirm ed by th e a p p a re n t contribution of th a t civilization into other form ations at th e tim e of th e R om an influence, p a rtic u la rly in resp ec t of th e early Rom an se ttlem en t in th e M rągowo L ak e D istrict, th e W ęgorzewo L ak e D istrict as w ell as over th e P en in su la of Sam land. Because of th e scarcity of factu al evidence caused by the w ar. fu rth e r exploration is now being p lan n ed to precise th e chronology of the w est-B altic tum ulus civilization, and investigation of its association w ith the con­ tem p o rary form ations bordering on it from th e E ast, W est and South.