Kultura kurhanów
zachodniobałtyjskich we wczesnej
epoce żelaza : (obrona pracy
doktorskiej Łucji Okuliczowej z
Warszawy)
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 463-467
KRONIKA NAUKOWA W O JE W Ó D Z T W A OLSZTYŃSKIEGO
K U L T U R A K U R H A N Ó W Z A C H O D N IO B A Ł T Y JS K IC H W E W C Z E S N E J E P O C E Ż E L A Z A
(O b ro n a p ra c y d o k to rs k ie j Ł u c ji O k u lic z o w e j z W arsz a w y )
W d n iu 25 k w ie tn ia 1966 r . n a p o s ie d z e n iu R a d y N a u k o w e j I n s t y t u t u H is to rii K u l t u r y M a te ria ln e j P o ls k ie j A k a d e m ii N a u k w W a r sz a w ie o d b y ła s ię p u b lic z n a o b ro n a p ra c y d o k to rs k ie j a d iu n k ta m g r Ł u c ji O k u l i c z o w e j p t. K u ltu r a
k u r h a n ó w z a c h o d n io b a łty js k ic h w e w c z e s n e j e p o c e żela za .
P o o tw a rc iu p o s ie d z e n ia — p ro m o to r, c z ło n e k rz e c z y w is ty P o ls k ie j A k a d e m ii N a u k , p ro f, d r W ło d z im ie rz A n t o n i e w i c z p rz e d s ta w ił ż y cio ry s i d o ro b e k n a u k o w y d o k to r a n tk i. N a s tę p n ie Ł. O k u lic z o w a o m ó w iła g łó w n e te z y s w o je j p ra c y .
B a d a n ia a rc h e o lo g ic z n e , p ro w a d z o n e o d p o ło w y X I X w ie k u n a o b s z a rz e d a w n y c h P r u s W sc h o d n ic h , u ja w n iły szc z eg ó ln ie d u ż ą lic z b ę c m e n ta r z y s k k u r h a n o w y c h o ra z o s ie d la o b ro n n e , n a w o d n e i w y so c z y z n o w e p o c h o d z ą c e z w c z e s n e j e p o k i ż e la z a . M a te ria ły z ty c h s ta n o w is k , w z b o g a c o n e jesz c z e p o k a ź n ą lic z b ą z n a le z is k lu ź n y c h , s ta n o w iły p o d s ta w ę d o p o d e jm o w a n ia m o n o g ra fic z n y c h o p ra c o w a ń z a g a d n ie ń k u ltu r o w y c h . P r a c e a rc h e o lo g ó w z k ró le w ie c k ie g o o ś ro d k a n a u k o w e g o p o ś w ię c o n e b y ły p r z e d e w s z y s tk im k la s y f ik a c ji ty p o lo g ic z n e j fo r m p o c h ó w k ó w i p rz e d m io tó w m e ta lo w y c h , w y s tę p u ją c y c h tu w e p o ce b rą z u i w e w c z e s n e j ep o ce ż e la z a . N ie d o p ro w a d z iły o n e je d n a k ż e do p e łn e j c h a r a k t e r y s t y k i k u l t u r y i o s a d n ic tw a . P r ó b ę u ję c ia z a g a d n ie ń o s a d n ic z y c h w e w c z e s n e j e p o ce ż e la z a , o p a r t ą c zęścio w o n a n o w y c h m a te r ia ła c h , p o d ją ł J e r z y A n t o n i e w i c z , n ie d a ją c j e d n a k p e łn e j c h a r a k t e r y s ty k i tł a k u ltu ro w e g o . J a k k o lw ie k w ię c w ś w ie tle d o ty c h c z a so w y c h o p ra c o w a ń d o ś ć w y ra ź n ie r y s o w a ły się p o szc z eg ó ln e, s p e c y fic z n e e le m e n ty k u l t u r y w c z e s n e j e p o k i ż e la z a n a ty c h t e r e n a c h , b r a k b y ło m o n o g ra fii t r a k t u ją c e j o g e n ez ie i s p e c y fic e o w ego o s tro w y d z ie la ją c e g o się o b s z a ru k u ltu r o w e g o . P r z y s tę p u ją c d o ta k ie g o w ła ś n ie o p ra c o w a n ia a u t o r k a w y sz ła z zało że n ia , ż e w y d z ie le n ie sp e c y fic z n y c h cech w y r ó ż n ia ją c y c h t e n o b s z a r k u ltu r o w y m o że b y ć d o k o n a n e je d y n ie w o p a r c iu o p e łn ą a n a l iz ę w sz y s tk ic h k a te g o rii ź ró d e ł a rc h e o lo g ic z n y c h . W ie le tru d n o ś c i n a s tr ę c z a ło z n a le z ie n ie w ła śc iw y c h k r y te r i ó w d la k la s y f ik a c ji c h ro n o lo g ic z n e j z a b y tk ó w . D o ty c h c z a so w e p r ó b y o p a r c ia je j w y łą c z n ie o c h ro n o lo g ię z a b y tk ó w m e ta lo w y c h z a w io d ły z r a c j i s to su n k o w o m a łe j ic h lic z b y i d łu g ie g o t r w a n i a p o s z c z e g ó ln y c h fo r m . D o k o n a n y p rz e z C. E n g 1 a p o d z ia ł ty p o lo g ic z n y fo r m k u r h a n ó w ró w n ie ż o k a z a ł s ię n ie p r z y d a tn y d la d o k o n a n ia o d p o w ie d n ie g o w y ró ż n ie n ia f a z ro z w o jo w y c h . D la te g o te ż a n a liz ę o p a rto p rz e d e w s z y s tk im n a b o g a ty m m a t e r ia le c e ra m ic z n y m . W w y n ik u p rz e p ro w a d z o n e j k la s y f ik a c ji f o r m n a c z y ń a u to r k a w y d z ie liła c z te r y n a s tę p u ją c e p o s o b ie z e s p o ły c e c h fo r m a l n y c h c e ra m ik i, o d p o w ia d a ją c e c z te re m fa z o m c h ro n o lo g ii w z g lę d n e j. Z o s ta ło to p o p a r te w y n ik a m i a n a liz y fo r m m e ta li, p o c h ó w k ó w i k s z ta łto w a n ie m s ię fo r m o s ie d li. A d e k w a tn y p o d z ia ł
m o ż n a b y lo p rz e p ro w a d z ić ty lk o w o d n ie sie n iu d o z e sp o łó w c m e n ta rz y s k o w y c h . O w e c z te ry fa z y , w n a w ią z a n iu do o g ó ln eg o s y s te m u c h ro n o lo g ii ś ro d k o w o e u ro p e js k ie j, o d p o w ia d a ją o k re s o m : h a ls z ta c k ie m u D o ra z w s z y s tk im trz e m p o d o k re s o m o k re s u la te ń s k ie g o ; n a części t e r y to r iu m t e j k u l t u r y c za s je j z a n ik u p rz y p a d a n a w e t n a fa z ę B i o k re s u w p ły w ó w rz y m s k ic h . O czy w iście m ó w ią c o „ z a n ik u ” o m a w ia n e j k u l t u r y a u to r k a m a n a m y ś l i p rz e k s z ta łc e n ie się je j z n a m io n w cec h y , ty p o w e d la s ta r o p r u s k ie j k u l t u r y o k re s u rz y m sk ie g o , k tó ry c h p o w s ta n ie w ią z a ć n a le ż y z p r z e m ia n a m i g o sp o d a r c z y m i i o sa d n ic z y m i, a n ie lu d n o ś c io w y m i. M im o p o w a ż n y c h z m ia n m o ż e m y w o k re s ie rz y m s k im b a rd z o w y r a ź n ie o b s e r w o w a ć d a ls z ą k o n ty n u a c ję d u ż ej lic z b y cech o k re s u p o p rz e d n ie g o .
S a m e p o c z ą tk i w y k s z ta łc e n ia s ię s p e c y fic z n y c h cech k u l t u r y k u rh a n ó w z a c h o d n io b a łty js k ic h p r z y p a d a j ą w e d łu g u s ta l e ń a u to r k i n a o k re s h a ls z ta c k i D, czy li h ip o te ty c z n ie p r z y jm u ją c — n a l a t a 550— 400 p .n .e. P ie r w s z a f a z a o m a w ia n e j k u l t u r y z b ie ż n a je s t w ię c czasow o, w m y ś l o s ta tn ic h u s ta le ń , z z a n ik ie m p ó łn o c n o -z a c h o d n ic h g r u p k u l t u r y łu ż y c k ie j i z p o w s ta w a n ie m z n a m io n tz w . k u l t u r y w sc h o d n io p o m o r sk ie j. W y d z ie le n ie t e j fa z y , m a ją c e j c h a r a k t e r p rz e jśc io w y , s ta ło się m o ż liw e w o p a rc iu o p o ja w ia ją c e się n a c m e n ta r z y s k a c h p ła s k ic h i w k u r h a n a c h g r u p y m a z u r s k o - w a r m iń s k i e j k u l t u r y łu ż y c k ie j n a c z y n ia o d n a c h k u lis ty c h . R ó w n o c z e śn ie o b s e r w u je m y z m ia n y s y s te m u o sad n ic z e g o , w y r a ż a ją c e się w z a k ła d a n iu m a ły c h o s ie d li o b ro n n y c h , n ie z n a n y c h tu w c z e ś n ie j. F a z y II i I I I p r z y p a d a j ą w c h ro n o lo g ii w z g lę d n e j n a w c z e sn y i ś ro d k o w y o k re s la te ń s k i i c h a r a k t e r y z u ją s ię p e łn y m ro z w o je m s p e c y fic z n y c h cech o m a w ia n e j k u ltu r y . P o c z ą tk i IV fa z y n a P ó łw y s p ie S a m b ijs k im s ą d a to w a n e s to su n k o w o d o b rz e z a p in k a m i p ó ź n o la te ń s k im i im p o r to w a n y m i z d o rz e c z a W isły i z g o d n ie z o s ta t n im i u s ta le n ia m i R . H a c h m a n n a d a to w a n e b y ć m o g ą n a p ie r w s z ą p o ło w ę I w ie k u p.n.e. K o n ie c te j fa z y i je d n o c z e ś n ie z a n ik o m a w ia n e j k u l t u r y w ią z a ć m o ż e m y u m o w n ie z m o m e n te m p o ja w ie n ia s ię c m e n ta r z y s k p ła s k ic h o k re s u rz y m sk ie g o , p r z y p a d a ją c y m w e d łu g d o ty c h c z a so w y c h u s ta l e ń n a p rz e ło m I i I I w ie k u n.e.
O k re ś le n ie z asię g u te ry to r ia ln e g o k u l t u r y k u r h a n ó w z a c h o d n io b a łty js k ic h
n ie n a s tr ę c z a ło w ię k sz y c h tr u d n o ś c i z r a c j i w y ją tk o w o c z y te ln y c h je j cech
s p e c y fic z n y c h o ra z d u ż e j lic z b y z n a n y c h p u n k tó w o sad n ic z y c h . O d p o łu d n ia o g ra n ic z a ły ją n a tu r a ln e ' p a s y p u s tk i o s a d n ic z e j, p r z e b ie g a ją c e w re jo n ie b ło t i b a g ie n B ie b rz y i N a rw i, od p ó łn o c y z aś p o łu d n io w o -w s c h o d n ie w y b rz e ż a B a łty k u . G r a n ic a z a c h o d n ia , w_ ś w ie tle d o ty c h c z a s o w y c h d a n y c h , j e s t s ła b o c z y te ln a i lic z y ć się n a le ż y z is tn ie n ie m re jo n ó w w sp ó ln e g o b y to w a n ia p le m io n k u l t u r y o m a w ia n e j i k u l t u r y w sc h o d n io p o m o r sk ie j. N a jm n ie j ja s n y je s t p rz e b ie g g ra n ic y w sc h o d n ie j z p o w o d u s ła b e g o z b a d a n ia S u w a ls z c z y z n y i p rz y g ra n ic z n y c h re jo n ó w R e p u b lik i L ite w s k ie j. N a ty m o d c in k u k u l t u r a k u r h a n ó w z a c h o d n io b a łty js k ic h g ra n ic z y ła ze w s c h o d n io b a łty js k ą k u l t u r ą c e r a m ik i k re s k o w e j (s z try c h o w a n e j). P o d z ia ł k u l t u r y k u r h a n ó w z a c h o d n io b a łty js k ic h n a tr z y g ru p y , z g o d n ie z re s z tą z d a w n ie js z y m i p o g lą d a m i, a u to r k a o p a r ła n a w y d z ie le n iu lo k a ln y c h cech k u ltu r o w y c h . Z n a jd u ją o n e sw o je u z a s a d n ie n ie w o d m ie n n o ś c ia c h k u ltu r o w y c h z a c h o d n ie j części M a z u r, w sc h o d n ic h M a z u r i S a m b ii w ep o ce b rą z u . G r u p a z a c h o d n io m a z u rs k a fo r m o w a ła się n a d a w n ie js z y m o b sz a rz e w a rm iń s k o -m a z u rs k i m g ru p y k u l t u r y łu ż y c k ie j i w y k a z u je n a jw ię k s z e n a s ile n ie z w ią z k ó w z k u l t u r ą w s c h o d n io p o m o rsk ą . U p o d s ta w g r u p y s a m b ijs k ie j le ż a ła k u l t u r a k u rh a n o w a e p o k i b rą z u , z w ią z a n a z p ó łn o c n y m k rę g ie m k u ltu r o w y m , z aś g r u p a w s c h o d n io m a z u rs k a p o w s ta ła n a o b s z a rz e p e ry fe ry c z n y c h w p ły w ó w są s ia d u ją c y c h z n ią k u ltu r . P o d z ia ł te n z n a j d u je ró w n ie ż p o tw ie rd z e n ie w o b s e rw a c ja c h n a d ro z m ie sz c z e n ie m p u n k tó w o sad n ic z y c h . S z c ze g ó ln ie
w y r a ź n ie o d d z ie lo n a je s t od p o z o sta ły c h s z e ro k im p a se m p u s tk i o sa d n ic z e j w r e jo n ie rz e k i â w ie z e j i ś ro d k o w e j Ł y n y g r u p a s a m b ijs k a . G r a n ic a m ię d z y g r u p a m i z a c h o d n io - i w sc h o d n io m a z u rs k ą , p rz e b ie g a ją c a n a z ac h ó d o d W ie lk ich J e z io r, je s t s ła b ie j c z y te ln a , c h o ć i t u w y s t ę p u je re jo n ro z rz e d z o n e g o o s a d n ic tw a . N a jw a ż n ie js z e c ec h y p r z e w o d n ie k u l t u r y k u r h a n ó w z a c h o d n io b a łty js k ic h — to n a c z y n ia o d n a c h k u lis ty c h i sp e c y fic z n e j o rn a m e n ty c e , n ie k tó r e fo rm y m e ta li i fo r m y k u rh a n ó w . Z in n e g o ty p u c ec h n a le ż y w y m ie n ić w s y s te m ie o s a d n ic z y m p r a w ie w y łą c z n ie m a łe o s ie d la o b ro n n e , n a w o d n e b ą d ź w y so c z y z - n o w e , w g o s p o d a rc e n a to m ia s t p rz e w a g ę p ó łd z ik ie j h o d o w li k o n i a - t a r p a n a i o w cy lu b k o zy . S z u k a ją c g e n e z y n a jw a ż n ie js z y c h c ec h sp e c y fic z n y c h o m a w ia n e j k u ltu r y , z a ró w n o w s y s te m ie o sa d n ic z o -g o s p o d a rc z y m , j a k te ż w d ru g o r z ę d n y c h c e c h a c h p rz e w o d n ic h , p rz e p ro w a d z o n o a n a liz y p o ró w n a w c z e ze w sp ó łc z e sn y m i, s ą s ie d n im i k u l t u r a m i i z w c z e ś n ie jsz y m p o d ło ż e m k u l t u ro w y m . W w y n ik u ty c h p o ró w n a ń m o ż n a s tw ie rd z ić , że u p o d s ta w o m a w ia n e j k u l t u r y le ż a ły z ja w i s k a s c h y łk o w y c h o k re s ó w e p o k i b rą z u , s iln ie z w ią z a n e z k rę g ie m łu ż y c k im . N a je j ro z w ó j p le m io n a k u l t u r y w s c h o d n io p o m o rs k ie j s to ją c e w y ż e j p o d w z g lę d e m e k o n o m ic z n y m w y w ie ra ły s iln y w p ły w . N a to m ia s t s y s te m o s a d n ic z o -g o s p o d a rc z y i te c h n ik a le p ie n ia n a c z y ń o d n a c h k u lis ty c h z o s ta ły p rz e n ie s io n e z k rę g u w s c h o d n io b a łty js k ie g o , g d z ie ja k m o ż n a p r z y p u s z czać, m im o n ie w y p ra c o w a n y c h d o tą d p o d s ta w c h ro n o lo g ic z n y c h , c ec h y te m ia ły s ta r s z ą m e try k ę . "W ychodząc z te o re ty c z n e g o z a ło ż e n ia , że c ec h y z w ią z a n e z c a ły m s y s te m e m g o s p o d a rc z o -s p o łe c z n y m t r u d n i e js z e b y ły do p rz e sz c z e p ie n ia n a d ro d z e k o n ta k tó w s ą s ie d z k ic h , p r z y ję to z a p ra w d o p o d o b n e łą c z e n ie ic h z p rz e n ik a n ie m n a o m a w ia n y t e r e n g r u p lu d n o ś c i w s c h o d n io b a łty js k ie j. P rz y n a le ż n o ś ć e tn ic z n a p le m io n z a m ie s z k u ją c y c h o m a w ia n y o b s z a r n a p o c z ą tk u n a s z e j e ry d o z a c h o d n ie g o o d ła m u B a łtó w n ie b u d z i w ą tp liw o śc i. W s k a z u je n a to p rz e d e w s z y s tk im id e n ty f ik a c ja p to le m e u sz o w y c h G a l i n d o i i S u d i n o i ze z n a n y m i w śre d n io w ie c z u p le m io n a m i p r u s k im i G a lin d ó w i S u d o w ó w -J a ć w in g ó w p o p a r ta o b s e r w a c ja m i p e łn e j c ią g ło śc i o sad n ic z e j i k u ltu r o w e j od o k re s u rz y m s k ie g o a ż p o ś re d n io w ie c z e . P o d o b n ie p e łn ą c ią g ło ść m o ż n a s tw ie r d z ić m ię d z y o m a w ia n ą k u l t u r ą a s ta r o p r u s k ą k u l t u r ą o k re s u rz y m s k ie g o . N a t e j p o d s ta w ie s fo rm u ło w a n o h ip o te z ę , że k u l t u r a k u r h a n ó w z a c h o d n io b a łty js k ic h w c z e s n e j e p o k i ż e la z a w z a s a d n ic z y m sw y m z rę b ie o d p o w ia d a ła z a c h o d n ie m u o d ła m o w i B a łtó w . K o n s e k w e n tn ie w ięc w p ro c e s ie k r y s ta liz a c ji t e j k u l t u r y m o ż n a b y w id z ie ć o d b ic ie k o ń c o w eg o e ta p u f o r m o w a n ia s ię z a c h o d n io b a łty js k ie g o z e sp o łu e tn ic z n e g o . A n a liz a m a te r ia łó w ź ró d ło w y c h ze s c h y łk o w y c h fa z e p o k i b rą z u w y k a z a ła b r a k p o d s ta w do łą c z e n ia w je d e n k o m p le k s k u ltu r o w y tr z e c h o d rę b n y c h zesp o łó w : sa m b ijsk ie g o , z a c h o d n io m a z u rs k ie g o i w sc h o d n io m a z u rs k ie g o . N a to m ia s t p e łn ą ic h i n te g r a c ję k u ltu r o w ą s tw ie r d z a m y od p o c z ą tk u f o r m o w a n ia się o m a w ia n e j tu k u ltu r y . Z d a n ie m a u to r k i s c a la ją c y m e le m e n te m e tn ic z n y m i k u ltu r o w y m b y ły g r u p y o s a d n ik ó w p rz y b y w a ją c e t u s z c z e g ó ln ie lic z n ie w p o c z ą tk a c h e p o k i ż e la z a z o b s z a ró w k u l t u r k rę g u w s c h o d n io b a łty js k ie g o . P o z a o b s e r w a c ja m i k u ltu r o w y m i w s k a z u je n a to z n a c z n y w z r o s t z a lu d n ie n ia , j a k i n o tu je m y w ty m -czasie, p o św ia d c z o n y z w ię k s z e n ie m lic z b y p u n k tó w o s a d n ic z y c h i z a s ie d le n ie m n ie m a l w sz y s tk ic h , d o g o d n y c h g o s p o d a rc z o o b s z a ró w . W ś w ie tle t e j h ip o te z y -o k re ś le n ie p rz y n a le ż n o ś c i e tn ic z n e j g r u p lu d n o ś c i a u to c h to n ic z n e j z e p o k i b rą z u i z w c z e ś n ie jsz y c h o k re s ó w w y m a g a d a lsz y c h szc z eg ó ło w y c h stu d ió w . ■Zgodnie z h ip o te z ą o s ta tn io la n s o w a n ą p rz e z H . Ł o w m i a ń s k i e g o p rz y ję to .za· m o ż liw e is tn ie n ie t u g ru p lu d n o ś c i p o c h o d z e n ia s ta r o e u r o p e js k ie g o , z m a jo - r y z o w a n y c h p ó ź n ie j, tzn . d o p ie ro w p o c z ą tk a c h w c z e sn e j e p o k i żelaz a , p rz e z .n a p ły w a ją c ą ze w sc h o d u lu d n o ś ć b a łty js k ą .
D la u z y s k a n ia p e łn e j c h a r a k t e r y s ty k i k u l t u r y k u r h a n ó w z a c h o d n io b a łty j- s k ic h p o d ję to p ró b ę re k o n s tr u k c ji w a r u n k ó w k s z ta łto w a n ia się o s a d n ic tw a , s t r u k t u r y sp o łe c z n e j i g o s p o d a rk i. P o p rz e z re k o n s tr u k c ję w a r u n k ó w śro d o w isk a n a tu ra ln e g o w c z e sn e j e p o k i ż elaz a n a P o je z ie rz u M a z u rs k im i N iz in ie S ta ro - p r u s k ie j s ta r a n o s ię z n a le ź ć z w ią z e k m ię d z y z a g ę s z c z e n ia m i o s a d n ic tw a a n a jk o rz y s tn ie js z y m i d la ó w c ze sn ej g o s p o d a r k i w a r u n k a m i k ra jo b ra z u . S tw ie rd z o n o , że o s a d n ic tw o s k u p ia ło s ię w re jo n a c h o u ro z m a ic o n e j rz e źb ie t e r e n u i b o g a te j sieci w o d n e j. T y lk o ta k ie b o w ie m o b s z a ry m o g ły s ta n o w ić p o d s ta w ę d la w ie lo s tro n n e j d z ia ła ln o ś c i g o s p o d a rc z e j. N a to m ia s t z u p e łn e p u s tk i d a ło s ię s tw ie r d z ić n a o b s z a ra c h je d n o lity c h k r a jo b ra z o w o , o g le b a c h s ła b y c h lu b z b y t c ię żk ic h d la u p r a w y i p o z b a w io n y c h c ie k ó w w o d n y c h . Z a n a liz y d ia g ra m ó w p y łk o w y c h w y n ik a , że w p o c z ą tk u w c z e sn e j e p o k i ż elaz a w ra z z e z m ia n ą k lim a tu p o łą c z o n e b y ły z n a c z n e z m ia n y w sz a c ie r o ś lin n e j, k tó r e ty lk o częścio w o m o ż n a w y tłu m a c z y ć z w ię k s z e n ie m n a w ilg o c e n ia , n a t o m ia s t in n e n a s tę p o w a ły n ie w ą tp liw ie w w y n ik u w y rę b ó w i in te n s y w n e g o w y p a s u le śn e g o h o d o w a n y c h z w ie rz ą t. W w a r u n k a c h ó w c ze sn eg o k r a jo b r a z u P o je z ie rz a szc z eg ó ln e s z a n s e ro z w o ju m ia ła h o d o w la , o p ie ra ją c a się n a p ó ł d z ik im w y p a s ie z w ie r z ą t n a p o la n a c h m ię d z y le ś n y c h . N a to m ia s t ro ln ic tw o , z a p e w n e p o d o b n ie ja k w k rę g u w s c h o d n io b a łty js k im , o d g ry w a ło m n ie js z ą ro lę . W s t r u k t u r z e o sa d n ic z e j p o d s ta w o w ą je d n o s tk ę s ta n o w ił z esp ó ł 5— 8 ro d z in , ja k to m o ż n a z a o b s e rw o w a ć n a p o d s ta w ie ro z p la n o w a n ia i lic z b y d o m ó w w o b rę b ie o s ie d li o b ro n n y c h . G ru p a t a k a g o s p o d a r o w a ła n a o b s z a rz e 30— 40 k m 2, co o d c z y ta ć m o ż n a z o d le g ło ści m ię d z y - s ą s ia d u ją c y m i ze so b ą o s ie d la m i. K ilk a lu b k ilk a n a ś c ie g ru p o sa d n ic z y c h tw o rz y ło s k u p ie n ie o d d z ie lo n e od in n y c h p a s a m i n ie z a m ie s z k a ły m i. C h a r a k t e r w ię zi łą c z ą c e j t a k ą g r u p ę je d n o s te k o s a d n ic z y ch n ie je s t ja s n y . ; B y ć m o ż e b y ły o n e o d p o w ie d n ik ie m w ię zi p le m ie n n e j. P o d ję ta w t e j p r a c y p r ó b a m o n o g ra fic z n e g o o p ra c o w a n ia z a g a d n ie ń z w ią z a n y c h z k la s y f ik a c ją ź ró d e ł i i n t e r p r e t a c j ą n a jw a ż n ie js z y c h z ja w isk k u ltu r y k u r h a n ó w z a c h o d n io b a łty js k ic h n ie w y c z e r p u je w sz y s tk ic h p ro b le m ó w , j a k ie m o ż n a b y w o p a rc iu o is tn ie ją c e m a te r ia ły p o ru sz y ć . P o n a d to szc z eg ó ln ie o d c z u w a się b r a k b a d a ń p rz e p ro w a d z a n y c h n o w o c ze sn y m i m e to d a m i a rc h e o lo g ic z n y m i i p rz y ro d n ic z y m i p e łn y c h z e sp o łó w o s a d n ic z y c h i m ik ro re g io n ó w . T y lk o n a te j p o d s ta w ie b o w ie m m o g lib y ś m y w z b o g ac ić n a s z ą w ie d z ę o k u ltu r z e m a te r ia ln e j z a m ie s z k u ją c y c h t u p le m io n i w n ie ść n o w e e le m e n ty do r e k o n s tr u k c ji ic h s t r u k t u r y s p o łe c z n e j. P r a c a t a je s t p rz e d e w s z y s tk im p o d s u m o w a n ie m d o ty c h c z a s o w e j n a sz e j w ie d z y o k u ltu r z e i o s a d n ic tw ie w c z e s n e j ep o k i ż e la z a n a b y ły m te r y to r iu m p ru s k im . D a lsz e b a d a n ia p o z w o lą n ie w ą tp liw ie n a s k o ry g o w a n ie i u z u p e łn ie n ie z a w a r ty c h t u w n io s k ó w i h ip o te z . P o p rz e d s ta w ie n iu p o w y ż sz y c h te z p rz e z Ł. O k u lic z o w ą głos z a b r a li re c e n z e n c i p ra c y : C zło n ek rz e c z y w is ty P A N -u p ro f, d r J ó z e f K o s t r z e w s k i (P oznań) w s w o je j re c e n z ji z g ad z a się z k la s y f ik a c ją c h ro n o lo g ic z n ą i w y d z ie le n ie m t e r y to r ia ln y m o p ra c o w a n e j k u ltu r y , j a k ró w n ie ż z d r u g ą c zę ścią w n io sk ó w d o ty c z ą c y c h g e n ez y te j k u ltu r y , je j p rz y n a le ż n o ś c i e tn ic z n e j i c h a r a k t e r y s ty k i s p o łe c z n o -g o s p o d a rc z e j. S tw ie rd z a , je d n a k , że do c zasu w y p r a c o w a n ia c h ro n o lo g ii k u l t u r k rę g u w s c h o d n io b a łty js k ie g o (B ia ło ru ś, L itw a ), p r o b le m a ty c z n e je s t w y w o d z e n ie s ta m tą d p o d s ta w o w y c h c ec h k u l t u r y k u r h a n ó w z a c h o d n io b a łty js k ic h i ru c h ó w lu d n o ś c io w y c h , k tó r e d o p ro w a d z iły do z a s ie d le n ia o m a w ia n y c h o b sza ró w , a w a sp e k c ie e tn ic z n y m s ta n o w iły e le m e n t z c a la ją c y z a c h o d n i o d ła m B a łtó w . H ip o te z ę o p rz y b y c iu n a p o b rz e ż a B a łty k u g r u p lu d n o ś c i b a łty js k ie j d o p iero , w e w c z e s n e j ep o ce żelaz a , b ę d z ie m o ż n a p rz y ją ć za p ra w d o p o d o b n ą d o p ie ro w te d y , g d y s tw ie r d z i się z c a łą p e w n o śc ią , w c z e ś n ie j
sze w y s tę p o w a n ie cech c h a r a k t e r y s ty c z n y c h w k r ę g u w s c h o d n io b a łty js k im n iż n a P o je z ie rz u M a z u rs k im i P ó łw y s p ie S a m b ijs k im . Z z a g a d n ie ń p o ru s z a n y c h n a m a rg in e s ie p ra c y n ie z g a d z a się z a u to r k ą , że k u l t u r a w s c h o d n io p o m o rs k a m o g ła p o w s ta ć ja k o w y n ik w e w n ę tr z n y c h p rz e o b ra ż e ń s p o łe c z n o -g o s p o d a rc z y c h w ło n ie p lem io n , k u l t u r y łu ż y c k ie j. P o d tr z y m u je s w o je d a w n ie js z e z d a n ie 0 n a je ź d z ie p le m io n k u l t u r y w sc h o d n io p o m o rs k ie j z P o m o r z a n a p o łu d n ie .
D ru g i re c e n z e n t, c z ło n e k P A N -u , p ro f, d r W ito ld H e n s e l (W a rsza w a ) p o d k re ś la z n a c z e n ie z e b r a n ia i p r ó b y k la s y f ik a c ji ź ró d e ł d o ty c z ą c y c h k u l t u r y k u r h a n ó w z a c h o d n io b a łty js k ic h . Do p ro b le m ó w w y m a g a ją c y c h j e d n a k d a lsz y c h s tu d ió w i d y s k u s ji n a u k o w e j z a lic z a c za s p rz y jś c ia n a te n t e r e n p le m io n b a łty js k ic h , w id z ą c w f a k ta c h p o d a n y c h p rz e z a u to r k ę m o ż liw o ść w tó r n y c h p rz e s u n ię ć g ru p t e j lu d n o ś c i w e w c z e s n e j e p o c e ż e la z a z o b s z a ró w k u l t u r k rę g u w s c h o d n io b a łty js k ie g o . W o d n ie sie n iu do lu d n o ś c i w c z e ś n ie j tu m ie s z k a ją c e j u z n a j e za m o ż liw e je j w z g lę d n ą p r a b a łty js k o ś ć co n a jm n ie j od s c h y łk o w y c h fa z n e o litu ( k u lt u r a rz u c e w s k a ). S ta w ia p o s tu la t szczeg ó ło w szeg o u s to s u n k o w a n ia się d o z a g a d n ie ń w z g lę d n e j d y s k o n ty n u a c ji o s a d n ic z e j w b a d a n ia c h m ik ro re g io n ó w . Z b a rd z ie j szc z eg ó ło w y c h s p r a w z w r a c a u w a g ę n a n ie b e z p ie c z e ń s tw o u ż y w a n ia d la w y d z ie lo n y c h k u l t u r a rc h e o lo g ic z n y c h n a z w e tn iz u - ją c y c h .
W o d p o w ie d z i Ł. O k u lic z o w a p o d k r e ś liła s łu sz n o ść u w a g i z w ró c o n e j p rz e z p ro f. K o strz e w s k ie g o n a b r a k w y p ra c o w a n y c h r a m c h ro n o lo g ic z n y c h k u l t u r k rę g u w s c h o d n io b a łty js k ie g o , co rz e c z y w iś c ie u t r u d n i a p e łn ą d o k u m e n ta c ję s ta w ia n e j w p ra c y h ip o te z y o p rz e jś c iu z te g o t e r e n u g r u p lu d n o ś c i b a łty js k ie j n a M a z u ry i p o b rz e ż a B a ł ty k u w e w c z e sn e j e p o ce ż e la z a . J e d n a k z w aż y w sz y n a fa k t, ż e k u l t u r y w s c h o d n io b a łty js k ie z o s ta ły w y o d r ę b n io n e d o p ie ro w o s t a t n im d z ie się c io le ciu i b a d a n ia n a d n im i s ą w p e łn y m to k u , m o ż n a m ie ć n a d z ie ję , że w n a jb liż s z y m c za sie k w e s tia d a to w a n i a ic h p o c z ą tk ó w z o s ta n ie w y ja ś n io n a . S p r a w a c za su p rz y jś c ia B a łtó w n a d w y b rz e ż a B a łty k u w y m a g a d a lsz y c h szc z eg ó ło w y c h stu d ió w , w k a ż d y m r a z ie p r z y jm o w a n ie , że t e r e n y b y ły c h P r u s W sc h o d n ic h b y ły od n e o litu z a m ie s z k a łe p rz e d e w s z y s tk im p rz e z p le m io n a b a łty js k ie w y d a je s ię a u to r c e w ą tp liw e . R a c z e j n a le ż y s ię U czyć z is tn ie n ie m o s a d n ic tw a s iln ie z ró ż n ic o w a n e g o e tn ic z n ie , p r z y czy m p ro c e s d e e tn iz a c ji 1 w y o d rę b n ie n ia z ac h o d n ie g o o d ła m u B a łtó w b y ł n ie w ą t p liw ie b a rd z o złożony. W k a ż d y m ra z ie w o k re s ie k r y s ta liz a c ji k u l t u r y w c z e s n o ż e la z n e j m o ż e m y d o p a try w a ć s ię p r z y n a jm n ie j k o ń c o w eg o e ta p u te g o p ro c e su . Z g a d z a ją c się z ty m , że n a z w y k u l t u r a rc h e o lo g ic z n y c h w in n y b y ć e tn ic z n ie n e u tra ln e , a u to r k a p r o p o n o w a n e j p rz e z s ie b ie n a z w y „ k u ltu r a k u r h a n ó w z a c h o d n io b a łty js k ic h ” n ie u w a ż a za o sta te c z n ą . W w y n ik u ta jn e g o g ło s o w a n ia R a d a N a u k o w a I n s t y t u t u H is to r ii K u ltu r y M a te ri a ln e j P o ls k ie j A k a d e m ii N a u k p r z y ję ła p r a c ę d o k to rs k ą i je d n o m y ś ln ie n a d a ł a Ł u c ji O k u lic z o w e j t y t u ł d o k to r a n a u k h u m a n is ty c z n y c h . O p ra c o w a ł R o m u a ld O d o j
