Kryteria konwergencji z Maastricht i warunki optymalnych obszarów walutowych a członkostwo Polski w unii gospodarczo-monetarnej

Pełen tekst

(1)w. Bożena. Pera. Katedra Handlu Z41granlcsnego. Kryteria konwergencji z Maastricht i warunki optymalnych obszarów walutowych a członkostwo Polski w unii gospodarcw-monetarnej l . Wprowadzenie Obszar walutowy sianowi region, wcwm\lrt. którego jesl w obiegu wspólna waluta lub wicie wa lul, ale o sztywnych kursach wymiennych przy jednoczesnym braku jaki c hkolwiek ograniczen wpływających na wzaje m ną wymianę tych wa lut. Ponadto zak ł ada się, że ist nieje zewnętrz n a wymien i alno ść tej w:lluty lub walut oparta na zbiorowym kursie p ł ynnymi, Unia gospodarczo-walutowa. uważana za najwyższe stadium ugrupowania integracyj nego, może być traktowana jako szczególna forma obszaru walulowego. W odróżnie n iu od unii ce lnej i wspól nego ryn ku. \V lej fannie ugrupowa nia koordy nowane są ważniejsze dziedz iny polityk i gos podarczej, a w ł adzę eko n omiczną pelni:} w niej o rgany ponadnarodowe!. Unia może być również rozumiana jako rynek wewnętrzny o swobodnym ruchu osób, towarów, us ł ug i kapitalu, na który m prowad zona jest jedno lit a poli tyka pien i ężna i walutowa ze s tabilizacj ~l cen jako celem pierwszoplanowym. Na rynku tym jest wprowadzona jedno lit a waluta albo obow i :}zują nieod wo ł ,linie sla le ku rsy wałut 3 • Od początku lal 90. Polska usil nie dąży do cz ł onkostwa w Un ii Europej· skiej, która nie jest ugrupowan iem statycznym. Na obecnym etapie jednolity rynek p rzeksz t ałca s i ę w unię gospoda rczo-walutową. S ł uszne wydaj e s i ę w i ęc I A. Bień . Oprj'//IlI/ny obszar wa/lIlOwy. Teoril/ i prl/kryko, PWE, Warszawa 1988, s. 16. Por. K.P . Bialecki, A. Dorasz, W. Januszkiewiez, Słow//ik hond/uzagflll1icZ/lego. wyd. 2 zmienione, PWE. Warszawa 1993, s. 287. ) Por. W. Wcidenfeld, W. Wessels. El/ropo od a do z. Podrfcznik integracji europejskiej. Wydawnictwo "Wokól nas", Gliwice 1995. s. 337. 2.

(2) Bożella. Pera. stwierdzenie, że naturalną konsekwencją akcesji naszego kraju do Unii Euro· pejskiej powinno s tać się uczestnictwo w tworzonej unii monetarnej. Warunki przyłączenia państwa do unii walutowej i gospodarczej są określone w Trakta· cie o Unii Europejskiej. Wypełnie n ie tych kryteriów przysparza wiele trudno· ści pań stwom cz ł onkowskim Wspólnot. Dlatego przedmiotem artykułu będzie ana ł i za slopnia rea li zacj i przez Pol s kę kryteriów konwergencji z Maastric ht oraz próba oceny możliwośc i przy l ączenia się naszego kraju do unii gospodar. czo·walulowej w świetle teorii optyma ł nyc h obszarów walutowych.. 2 . Kryteria konwergencji a sytuacJa gospodarcza w Polsce Podpisany w Maastricht traktat o Unii Europejsk iej4 okreś la podstawowe cechy unii gos podarczo-walutowej. procedury podejmowania decyzji przez instytucje Wspólnot , które zwi ązan e są z przechodzen iem do wyższego sta· dium integracji. Dokument ten prezentuje również harmonogram tworzenia unii . Warunki przyłączenia kraju do unii gospodarczej i wal ulowej zosta ł y określone w Traktacie z Maastrichts . Natomiast jeden z załączonyc h do trak· talu protokołów ok reś l a wielkości wyznaczonych mierników, s łu żącyc h za podstawę oceny kraju przy pr zejśc iu do e tapu trzeciego budowy unii i wprowadzaniu jednolitej waluty , którą jest euro. Wyznaczone kryteria konwergencji można pod z i e l ić na dwie grupy: pierwsza z nich zawie ra mierniki o cha rakterze fiska ł nym. czyli odnoszące się do poziomów deficytu budżetowego i z adłu że nia publicznego, druga zaś kryteria monetarne dotyczące poziomów stopy inflacji, stopy procentowej i s tabilno ści kursu walutowego 6 . Wielkość referencyjna w przypadku deficytu bu d że t owego nie powinna przekraczać 3% produktu krajowego brutto ( PK B). Możliwość przekroczenia progu w dł u ższym czasie jest dopuszczalna, gdy poziom deficytu zmn iejsza się wyraźnie i w sposób ciągł y. Drugie kryterium fiskalne dotyczy poziomu zadłużenia publicznego, który nie może przekroczyć 60% PKB . Podobnie jak przy pierwszym kryterium, równ i eż i w tym wypadku dopuszcza s i ę wyższy poziom długu,jednakże pod warunkiem zmniejszania się go w tempie zadowalającym 7 . Zgodnie z postanowieniami Traktatu Komisja stale nadzoruje sytuację b u dże t ow~1 państw cz ł onk owskic h i porównuje os i ągane rzeczywiste wyniki Z wielkośc i ami referencyjnymi 8. Wyznaczone w i e lk ośc i progowe mogą zos t ać zmienione na mocy jednomyś ln ej decyzji Rady podjętej na wniosek Komisji oraz po konsuhacji z Europejskim Bankiem Cen4 Traktat został podpisany w Maastricht 7 [I t992 r., a wszedł w życie l XI 1993 r .• po ratyfikowaniu go prLez parlamenty państw członkowskich i Parlament Europejski . 5 Artykul zostal wlączony do Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej. 6 Art. l09j Traktatu o Unii Europejskiej, Treaty on European Union. ECSC-EEC-EAEC. Brusscls-Luxembourg 1992. s. 40. 7 Ibidem. Protokół o krytcriach konwergencji do art. l09j. s. 185 . B Ibidem. art. l09h.s.39..

(3) Maaslriclu i wGmnki. obszarów .... tralnym i Parlamentem Europej skim. Ponadto z przypadku nadmiernego defi cytu Rada m oże wydać krajowi cz łonk o w s kie m u zalecenia , czy nawet decyzje o zastosowaniu okreś l o nyc h środków w celu jego zmniejszenia. Należy mieć na uwadze, że skuteczna realizacja założeń dot yczących redukcji nadmiernego deficytu budże towego ma na celu g ł ównie reduk cję poziomu inflacji i wypracowanie antyinflacyjnej polityki pie n iężnej . W sytuacji tworzenia obszaru wa lutowego, skutki nadmiernego deficytu bud żetowego w kilku krajach w chwi li przej śc ia do trzec iego etapu budowy unii walulowej,jakimjest wprowadzen ie euro, mog ły by wp ł yw ać na stan gospodarczy calego ugrupowania9 . Jakju ż wspomniano, w drugiej grupi e wyróżnić można trzy kryteria zb i eż n ośc i o charak terze monetarnym. Jako pierwsze wymien i ć na l eży os i ąg ni ęc i e wysokiego sto pnia st abiln ości cen. Okrcś l a s ię , że slopa inflacji badanego kraju pow inna być z bli żon a do stóp występującyc h w trzech krajach cz ł o n kow s kich osiągających najlepsze wyniki w zakresie s tabiln ośc i cen. Dla tego kryte rium wielkość rererencyjna zosta ł a wyznaczona j ako nie wię cej n i ż 1,5% stopy inflacj i o s iągnięt ej przez trzy najlepsze pod tym wzg l ędem kraj e Unii Europejskiej. Brana będzie pod uwa gę ś rednia stopa inflacji w ciąg u roku przed dat:1 dokonania oceny. Jako porównywalny miernik inflacji zaproponowano wsk a ź nik wzrostu ce n konsumpcyjnychlO. W kolejnym kryterium z bie ż nośc i stwierdzono, że przez co najmniej dwa lata przestrzegany jest normalny przed zia ł wahań kursów walutowych J I i nie dokonywano dewaluacji wobec waluty któregokolwiek kraju cz ł o nk ows kie go. Ostatnie z kryteriów dotyczy wysokości stopy procent owej mierzonej na podstawie d ł u goterminowych obligacji rZ'ldowyc h. Należy dążyć, aby w danym kraju w s ka ź nik te n nie pr ze kracza ł 2% odpowiedniej stopy w trzech krajach Unii, które os iąg nęły naj lepsze rezultaty w dziedzinie s tabilnośc i cen!2. Przeprowadzona krótka analiza kryteriów konwergencj i pozwala s t wierdzić. że kraje, które w ł ączą się do unii, nic będą miały kontroli nad polityką pieni ęż ną . ZostanI] one pozbawione wa ż nych instrument ów polityki gospodarczej - regul owania wysokośc i stopy procentowej i kursu wal ulOwego. Jak j u ż wspomniano, Pol ska pr.tygotowuje s ię do uczestnictwa w tworzonej unii walutowej i gospodarczej . Dlatego konieczne wydaje s ię oszacowanie dystansu , jaki dz ieli nasz kraj w zakresie wypełniania omówionych powyżej kryteriów . Z tabeli I wyni ka, że w badanym okres ie mo ż na za uważyć spadek inflacj i mierzonej indeksem wzrostu cen konsumpcyj nyc h. Taka sama tendencja ma mi ejsce również w Polsce . Nale ży także mieć na uwadze, że proces tra nsrormacji systemowej w naszym kraj u rozpoczą ł s ię w waru nkach hiperin-. ~ Szcrzcj por.: Un ia Europejsko, pod rcd . K . Michalowskicj-Gorywody, PWN. Warszawa 1997. S. 270. 10 Por. PrOl o kó ł o kryteriach konwe rgencji do art. 109j. Trea/y 011 Europe(m Ull ion .... S. 185 . It Obccnicprzcdzial len zezwala na wahania ts%> w górę lub w dół. 12 Por. Prolokól o kryteriach konwergencji do art. 109j, Tremy 011 Ellropeol1 UniolJ .... S. 185 ..

(4) I. Bożena. Pem. nacj il 3 . Dlatego t eż pomimo znaczącego og raniczen ia wzrostu cen Pol ska nadal pozostaje daleko w tyle za pań s twami Unii Europejskiej uwa ża n y mi za naj slabsze. Poziom inflacj i w Polsce przewyższ a ponad trzykrotni e wartość wskaźnika wyznaczonego jako ś redni a dla lrzec h krajów o n ajwyższym poziomie tego zjawiska i ponad pięciok ro tni e poziom kryterium kon wergencji (tabela I) . Reali zowana w latach 90. polityka makroekonomiczna jest g ł ów ni e naki erowana na osiąg nięc i e wy sokiego tempa wzrostu PKB , o bni że nie poziom u in flacji i ograniczenie bezrobocia. Kontynuowanie reform strukturalnych , a takie prowadzona konsekwentn ie i skoordynowana polityka fi skalna oraz monetarna pow in na umo i li wić do 2000 r. o bni że ni e poz iomu inflacj i do 5 %14, Sytuacja ta ni e jest zadowa lająca, je ś li chodzi o jej re ali zację na podstawie kryteriu m z Maastricht. Należy m i eć na uwadze. że szybka realizacja tego celu przy nios łaby znaczne obniżen i e tempa wzrostu gospodarczego oraz negatyw ni e wp l ynę ł aby na pozio m bezrobocia, co w efekcie mo g łoby od s unąć decyzję o przyjęciu Polski do Unii Europejsk iej i pog ł ę bi ć dzi e lący dyslans l5 , Okreś lone przez Radę Europejską warunki prz y ł ączenia krajów Europy Ś rod kowowsc hodniejl6 wydają s i ę św iad czyć o fakc ie, że obecnie cz ł o nkami ugrupowania mogą s tać s ię jedynie kraje m aj ą ce zdrową gos podark ę i bogate 17 , Z kryteri um inflacj i związany jest warunek odnoszący się do polityki w zakresie k ształt owania s i ę stopy procentowej , Jako wyznacznik bierze s ię pod uw agę sto pę procentową s to sowaną dla długolet ni ch obl igacji Skarbu Parlstwa lub porównywalnych papierów wanościowyc h z uw zg l ęd ni e niem różni c w defi nicjach krajowych. Skarb Pań s twa wyemitowa ł obli gacje dwu -, trzy-, pi ęcio i d z i e s ięcioletnie , W przypadku trzech pierwszyc h brakuj e porównywalno ści papierów wartośc i owyc h wymaganych na mocy Traktatu o Unii Europej skiej do s pe łni enia tego krylerium l8 . Jedynie w przypadk u dz i es i ęc i oletni c h obl igacji skarbowych można m ówić o moż li wo śc i ich porównania . Dopu szczalna stopa 11 Na tcmat prlyczyn inflacji w latach 90. por. szcrlej: Po/shl trGlIsformacja w perspekl)'wie integracji europejskiej. EU·monitorillg. M. Belka, J. Hausner. L.J . J asińsk i , M. Marody. M. Zirk· _S adowski, Friedric h Ebert Stiftung, Warszawa 1996, s. 43-46. Por. rów nież: J. Konkel, K. Lewicka, /1Ij1l1cja w okresie transformacji gospOllarki polskiej [w: l Transformacjo s{Jo/ec~J1o, .go~'"od(l rCl.lI poslkO/mmistycvl)'ch pmistw baftyckich. DO!lI'iodcl.eni(l i /,erspekt)'w)', M ateriały łI M iędzynarodowego Seminarium Ekonomistów Regionu Morza B ałtyckiego, UMK , Toruń 1996, s.49-61. Ił G. W. K o ł od ko, Po/sklllOOO. Strategia dla prl)'sl./o!ci, Poltext, Warszawa 1996. l} Szerzej na len temat por.: E. Kawecka· WYrlykows ka , Richard Bait/win o rozszerzelliu Ullii Europejskiej, .,WspólnolY Europejskie. Biuletyn ł nformacyj ny" 1994, nr 9. s. 16: S. Lis, S. Mikla· szewski, KrlIje europejskie wobec wspolcze;l'IIych procesów imegracyjnych, PAN, Kraków 1993, s. 105-119. I~ Europr:mJ COl/ ll cii in Cope/llwgell, 21-22 June 1993, Conclusion of the Presideney. SN 180193, Copenhagen, 22 June 1993 . 17 Por. warunki lrl.eciego (Grecja, Hiszpania, Portugalia) i czwartego rozszerzenia (A ustria , Finlandia, Szwecja), Szerzej na ten temat por.: H. Tcndeta-WlasZCluk, Daleka droga do EWG, ,.Zycie Gospodarcze" 1991, nr 12, s. 13 . 18 Por. Unio Europejska./ntegrllcja Polski l Ulliq Europejskq. pod red . E. Kaweckiej·Wyrzyko wskicj i E. Synowiec, tK iCHZ, Warszawa 1996, s. 489 i nasI..

(5) Tabela l.. Wypełnianie. Wys7.czcg6lnicnie. kryteri6w konwergencji w Polsce i panstwach Unii Europejskiej w latach 1993-1996 Długookresowa. stopa procentowa (w 'h). Stopa inflacji (w 'h). Deficyt budżetowy (jako % PKB). Dług. publiczny (jako % PKB). 1993. 1994. 1995. 1996. 1993. 1994. 1995. 1996. 1993. 1994. 1995. 1996. 1993. 1994. 1995. 1996. Kryterium z Maastricht. 2,9. 3,4. 2,9. 35. 95. 9.1. 95. 8,6. -3.0. -3.0 -3.0. -3,0. 60,0. 60 ,0. 60,0. 60,0. Średnia. 65. 33. 3,0. 2,6. 9,0. 9,1. 91. 85. -'<3. -5,8. -4,8. -3.6. 73.7. 76.0. 71.0. 73,0. brak porownywalnych danych. 265. -2,8. -2.7 -2,6. -25. 86". 692. 56.t. 54,0. dla krajów UE. Polska $rednia dla 3 najsIabszych państw UE. 35,0. 322. 27.8. 19,9. 85. 6,9. 6.3. 5,3. 15". 13,9. 14~. 133 - 12,0 -I t,8. -7,9. -'<.4. 124,2 128,4 124.6 121,5. 2:ródlo: European Economy. Supplemcnt A. 1996, Dec. No 12. Rocznik statystyki międzynarodowej 1997, GUS. Warszawa 1997 oraz obliczenia w łasne..

(6) Bożena. Pera. procentowa, zgod nie z kryterium konwergencji, k sz tałtowała s i ę w 1996 r. na poziomie ok. 8,6%, natom iast dla polskich obligacji dz i esięcioletnich wynosiła 26,5%J9. Wydaje się, że spe łni enie tego kryterium będz i e wymagać przede wszystkim ograni czenia innacji. Wy soki poziom inn acji wpływa na wzrost poziomu nominaln ych stóp procentowych oraz skraca czas splacani a kredytu. Spełnienie tego kryterium może zostać odsunięte w czas ie, jeże l i wymagać tego będzie zapewn ie nie sta bilno ści ku rsu wa lulowego w . J ednakże n a l eży podkreśl i ć, że prowad zona przez NBP polityka w zakresie kursu walutowego os ła bia tendencje inflacyjne. Kolejnym kryte rium, które Polska powi nna spe łni ć, dotyczy s t abilnośc i waluty krajowej. Od 1989 r. polityka w zakresie kursu wa lutowego była kilkakrotnie modyfikowana. Początkowo w planie Balcerowicza kurs z ł otego wobec dolara amerykańskiego (USD) stanowił tzw. nominalną kotwicę. Był to kurs nominalny, sztywny i ustalany na poziomie l US D = 9500 zl. W 1995 r. wprowadzono tzw . kurs realny, pełzający wobec koszyka 5 wa lut 2J. Kurs z ł o t ego jest płynny w ramach pełzającego pasma wyznaczonego na 7% odchylenia w górę lub w dół . Ponadto co mies i ąc jest dewaluowany o 1%. Rozw i:lzanie to jest odmienne od założeń Traktatu . Wprowadzaj~c reformę związaną z polityką kursu walutowego, Polska mogła og ł os i ć jednost ron ne pow i ązanie polskiego złotego z ecu 22 . Decyzja ta mog la b yć uzasadniana bliskimi pow i ązan ia mi gospodarczymi pomiędzy Pols ką a Wspólnotą E uropejską. W 1990 r.jej realiz:Jcja była niemoż l iwa ze względ u na istniejące obawy dotyczące przeniesienia inflacji na obszar Wspólnot lJ . Spe łni e ni e przez Po l skę kryterium ksztaltowania się kursu wa lutowego oznacza łob y, że cena z ł otego w stosunku do ec u i walut narodowyc h krajów cz łonk owskich Unii pozostawa ł aby nie zmieni ona przy pewnym za ł ożonym marginesie tolerancji. Wprowadzenie tego rozwiązania pociąga za sobą całko wite odejśc i e od związa nia polsk iego z ł o t ego z dolarem amerykaJlsk im. Ponadto przystąpien i e Pol ski do unii wa lutowej i gospod arczej wymagałoby wprowadzenia pełnej wymi enialnosci złotego. Jak na razie polski zloty spe ł n i a wymagania odnośn i e do wym i enia l nośc i wedlug artyku ł u VlII statutu Mię dzynarodowego Fund uszu Walutowego. Doprowadzenie z ł otego do pełnej wymienialnoki wymaga zsynchronizowania polityki kursowej i polityki stopy procentowej, co na obecnym etapie utrudnia nadm ierna inflacja. Dochodzenie Polski do unii monetamej odbywać s i ę będzie etapami. Pro ponuje się, aby w pierwszym etapie nast ąpił a stopniowa z.miana odniesienia kursu z ł otego z obecnego koszyka walut do ecu. W fazie drugiej następowa ł aby stop19 GW. K ołodko. Ellro 2006. Raporly o gospodarce, ,.Życic Gospodarczc" 1997, nr 5, s. 111 . w /bidem, s. trI. 21 Za podstawowe waluty uznano: dolara amerykańskiego (US D). markę nicmiec kt) (DEM ), funta brytyjskiego (G BP), franka francuskiego (FRF), franka szwajcarskiego (CH F). 21 Decyzja taka była podję.ta przez Austrię i Norwegię . u Szerzej por.: A. Komar, Ellropejska rmill wallltowa, PWE, Warszawa 1993, s. 198 ..

(7) · z Maastricht i. I\'ar/lllki. obszarów .... niowa stabilizacja centralnego kursu przez redukcję do poziomu zerowego stopy jego mie s ięcznej dewaluacji. Zakłada s i ę, że na tym etapie możliwa by ł aby jednorazowa dewaluacja kursu central nego, pod warunkiem utrzymania konkurencyj no ści pol skiej gospodarki . W ostatn im etapie zostałaby przeprowadzona redukcja wahall kursów 24 . Z przeprowadzonej krótk iej analizy wynika, że w pr.lypadku kryterium konwergencji zw iąza n ego z kursem walutowym wymagane są równi eż co najmniej ki lkul etnie wys iłki w kierunku jego spe łnienia . Dodatkowy m warunkiem przy łącze nia do unii gospodarczo-wa lutowej. wymagaj ą cym ze strony pol skiej dużej dyscypliny, jest przest rzeganie granic wahań kursów walutowych na co najmniej dwa lata przed przy stąpi e niem i ni edewa luowanie złotego w stosunku do wa lut y innego pań s l\va u czestni czącego w systemie . Zakłada się, że w 2006 r. Polska będzie mogla wprowadzić euro. Bardzi ej korzystnie przed stawia s ię sytuacja w zakresie realizacji obydwóch kryteri ów fiskalnych 25 • Pol ska od 1995 r. s pe ł nia warunek odnoszący s ię do defi cytu budżetowego i długu publicznego (tabela I). Zauważyć należy, że pierwsze z wymienionych kryteriów nasz kraj s pe łnia od 1993 r. Ana l i z ują c oba kryteria, na l eży zwró c i ć uwagę na różnice w metodologii li cze nia wielkośc i deficytu bud że tu panstwa i dlugu publi czneg026 • Nie zmieniają one jednak w sposób zasadni czy warto śc i obu wskaźników. Mim o że kryteria konwergencji z Maastricht nie są okreś lan e jako fo rm alny wymóg cz ł onkos twa w Unii Europejskiej ,jednak wydaje s ię , że w momenc ie przystępowania do tego ugrupowania nasz kraj może by ć oceniany w kontekśc i e stopnia ich wypełnienia. Całkowite spe łni e nie kryteriów może by ć traktowane jako sfinalizowan ie dotyc hczasowych wysiłków i d z iałań podejmowanych w zakres ie stabili zacj i gospodarczej i pr.lek sz tał ce li systemowych.. 3. Warunki optymalnego obszaru walutowego a Ich zastosowanie przy przygotowaniach Polski do uczestniczenia w unII walutoweJ Na pod stawi e koncepcji R. Munde ll a, region może by ć traktowany jako optymalny obszar walutowy 27 jedynie wówczas, gdy u żywanie wspólnego pieniqd za nie prowadzi do zmniejszenia dobrobytu 28 • Ponadto zak lada s ię s tałe kursy wal utowe wew nątrz strefy, nalomiast poza obszarem kursy zmienne. Jako kryteria optyma l no śc i wyznaczono wew n ę tr.lllą mobilno ść czynników O.W. Kołodko , Euro .... s. l1I . 25 Kryteria dOlycl.:}ce deficytu budżetowego i długu publicznego są stosowane do oceny ryzyka geograficznego. Powinien je spe łni ać kraj o rozwiniętej gospodarce rynkowej i w pełni wiarygodny. 26 /bidem. zatączni k I. s. 5. 17 Podobne pojęcie .. udanego obszaru walutowego" po rJZ pierwszy pojawiło się w 1951 r. w k siążcc A.P. Lemera zatytułowanej Ecollot/lic oj Employmellt. 18 R.A. Mundel!. A Th eory oj Optimum Currency Areal' . ..The Amcrican Economic Review" 1961, L 51. s. 657-665 . 2..

(8) Boże/IQ. Pem. produkcji oraz symetryczne działanie mechanizmu reagowania na szoki C harakter szoków doznawanych przez kraje m óg ł świadczyć o trwałości unii walutowej29. W późniejszym czas ie rozważania doty czące kryteriów optymalności zostały uzupełnione przez R.1. McKinnona o st opień otwarc ia gospodarki krajów zintegrowanych w unii walutowej. Zakłada się, że im bardziej otwarta jest gospodarka, tym mniejsza jest skuteczność płynnego kursu walutowego. Dlatego tei w takim wypadku większą efektywność zapewnia stosowanie sztywnego kursu wa lutowego oraz instrumentów polity ki pieniężnej i fiskalnej. Optymalny obszar walutowy uważa s i ę za skuteczny, gdy jest odpowiednio duży i nie występuje w nim zewnę trzn a mobilność czynników produkcj i, czy li zagwarantowana jest równowaga zewnęt rzna i pełne zatrudnienie. Jednym z zadaJl stawianych przed polityką pieniężną powinno być utrzymanie pienią dza opartego na koszyku dóbr i zapewnienie właściwego procesu oszczędzania i akumulacjilO . Zgodnie z prezentowaną koncepcją w obrębie optymalnego obszaru walutowego możliwe jest: pełne zatrudnienie, s tabiln ość cen wewnętrz nych i równowaga bilansu płatniczego. H.G. Grubel zalecił państwom wprowadzającym sztywny kurs walutowy przekazanie części uprawniell polityki pieniężnej i fiskalnej organom ponadnarodowym, rea lizuj ącym zadania z punktu widzenia obszaru jako caJo Ści J 1 . Za czynniki wpływające na prawidłowe funkcjonowan ie optymalnego obszaru walutowego uważa się: wysoki udział dóbr produkowanych w krajach obszaru w handlu między nimi oraz małe różnice wSlopach innacji wśród członków ugrupowania. Ponadlo A. Lamfalussy podkreśla istotę swobodnego przepływu czyn ników produkcji w procesie przywracania równowagi w krajach zintegrowanych32 . Jako dodatkowy warunek, wprowadzony przez P.B. Kenena, decydujący o utworzeniu optymalnego obszaru walutowego podaje się z różnicowanie struktury produkcji, a co za tym idzie eksportu. W związk u z tym kryterium w korzystniejszej sytuacji z n ajd ują się kraje o gospodarkach zróżnicowanych, w których zaleca się slosowanie sta ł yc h kursów i ewentualną interwencję za pomocą polityki pieniężnej i walutowej, w przeciwieństwie do krajów o mało zróżnicowanej strukturze produkcji. w których wskazane są zmienne kursy walutowe wykazujące większą zdolność do dostosowań 33 • Dywersyfikacja produkcji pełni rołę katal izatora w momencie pojawienia się popytowych czy podażowych szoków gospodarczych, g d yż te zazwyczaj nie dotykają wszystkich grup produktów j ed n ocześnie. W latac h 70. zaistniały warunki nawiązują ce do kryteriów konwergencji zawart yc h w Traktacie z Maastricht. Kraje o dużych wzajemnych różnicach w stopie przyrostu cen nie powinny tworzyć unii walutowej, gdyż zrównowazewnę trzne.. A.. 29. Ibidem .. .lO. Ewolucja integracji gospOllarct.ej II' Unii Europejskiej. IVy:wallia dla Polski, pod red. 1997. s. 32.. Zielińskiej.Głębockiej. UG. Gdańsk 31 A. Bień, op. ci/., s. 49-54. 32. Ewolucja in/egmcji ... , s. 33.. 3l A. Bień, op. cil., s. 42- 48 ..

(9) z Maastricht i warunki żo ny przepływ bieżących. tran sakcji między nimi będzie prawdopodobnie pod· J.C. In gram podkreś l ił natomiast znaczenie wysokiego stopnia integracji finansowej dla krajów chcących s two r zyć opty· maIny obszar walutowy3s . Dodatkowo zaproponowano kryterium niskiej zmiennośc i rzeczywistego kursu walutowego, co św iad czy o jego niewielkim znaczeniu w procesie dostosowarP6. Należy dodać, że optymalny obszar wałutowy istnieje jedynie wtedy, gdy zysk i wynikające z jego utworzenia i funkcjonowania przewyższają koszty. W przypadku powiększania o kolejne kraje czło nko wsk i e wymaga s i ę, aby koszty kraricowe związane z funkcjonowaniem obszaru zrównały się z krańco · wymi dochodami jego utworzenia. Przeprowadzone w ostatnich latach badania em piryczne potwierdzają, że Unia Europejska nie stanow i optymalnego obszaru wa lutowego 37 . Jako jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy podaje się niską mobiln ość siły roboczej w przypadku reagowania na pojawiające się niekorzystne wanmki gospodar· eze w regionie. Niemniej jednak Polska, zamierzając przystąpić do unii walu· lowej, powinna równi eż rozważyć swoje dopasowanie do warunków wynika· jących z teorii optymalnego obszaru walutowego. mimo że nie będą one najprawdopodobniej obowiązywać w momencie przyjmowania do ugrupowa· nia. Pewne działania w tym kierunku zosta ł y już podjęte w trakcie starall o cz łonk os two w Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. Przykla· dowo, zostały wówczas częśc iowo zliberalizowane obroty kapitałowe. W przy· padku nierezydentów istnieje swoboda dokonywania inwestycji bezpośrednich i portfelowych, tran sferu zysków i repatri acji kapitału w razie likwidacji inwe+ stycji. W przypadku rezydentów limitowana jest wartość inwestycji oraz czas wykupu papierów wartościowych. Należy jednak mieć na uwadze. że przystę· pują c do Unii Europejskiej Polska powinna speł nia ć cztery podstawowe wal· no śc i zagwaran towane przez jedno łi ty rynek: przep ł yw towarów, usług, osób i kapitalu . Wydaje s ię , że największy problem pojawi s ię przy zapewnieniu wolnego przepływu sily roboczej. Lata 90. c harakt eryzują s ię wysoką stopą bezrobocia występującą w krajach Unii Europejskiej. Dlatego ni e należy lic zyć na szybkie otwarcie rynku pracy . Innq kwestią jest realizowana polityka makroekonomi czna. Słuszne wydaje s i ę położenie większego nacisku na kon· kurencyjność polskiego eksportu. Jej brak może po przyst'lpieniu do Unii spo· wodować wzrost bezrobocia, a to z kolei spowoduj e pogorszenie się sy tuacji gospodarczej w kraju. Analizując kryteria okreś l o n e w T raktacie o Unii Europejskiej w świet l e teorii opt ymalnego obszaru walutowego, można p okazać. jakie zagrożenia mogą wystąpić dla kraju s łab szego gospodarczego w przypadku ich szybki ej l egał większym zakłóceniom 34 •. Krylerium lO zoslalo zaproponowane przez G. Haberlera i M. Fleminga. op. cit., s. 59. 36 Ibidem, s. 60-61 . 37 Por. J. Pelkmans, European /megralioll . Mnhods and EconQmic Allolysis, Addison Weslcy Longman. Ha rlow 1997, s . 29 1-294. }ol. 35 A . Bień,.

(10) Bożella. Pera. realizacji. Największe zagrożenie w przypadk u Polski wiąże się z obniża n iem poziomu innacj i. Pop rzez rea liz owa n ą polity k ę m o n etarną i politykę kursu walu towego udalo się zredukować inflację. Prowadzenie dział a ll dezin n acyjnych nie wp ł ynę ł o w takim samym tempie na o bni żenie oczekiwań inflacyjnych. Dlatego też wydaje się, że w krótkim czas ie m oże nastąpić wzrost bezroboc ia, zgodnie z krzywą Philipsa. M oż n a również s potk ać s i ę z opinią, że rygory w polityce budżetowej i pieni ężnej wprowadzone w celu sprost ania kryteriom zbieżności usta lony m w Maastriclll przyczyniły się do spadku dynamiki wzrostu gospodarczego oraz, co za tym idzie, do osiągnięcia niepokojącego poz iomu bezrobocia w ni ek tórych krajach Unii. Ponadto obow iązek powiązania kursu walutowego w okresie przejściowym może prowadzić do realnej aprecjacj i s ł abszej walu ty i w efekc ie do jej dewaluacji. Obniżeniu mogą u l egać oczekiwane efekty podejmowanych dzialali dezinnacyjnych. Na l eży rów ni eż mi eć na uwadze, że prowadzenie polityki hamującej inflację w warunkach niskiego stopnia wiarygodności może przyczyn ia ć się do wzrostu realnej stopy procentowej38. Nowa teoria optymalnych obszarów wa lutowych zak ład a również pew ne korzyści dla krajów o wysokiej inflacji i s ł abiej rozwiniętyc h . W ł ączając się instYlUcjonalnie w proces integracj i walutowej, kraj o ni espój nej i niewiarygodnej po lityce monetarnej może uzyskać pewną wiarygod n ość ze strony krajów o ni skiej inflacji. W ten sposób jest on w stan ie zm i en i ć oczek iwania inflacyj ne i w ślad za tym doprowadzić do redukcji poziomu inflacji. Zgodnie z powyższymi za ł ożeniami unia walutow a powinna przynieść k orzyśc i jako efekt w i ększej slabi l ności makroekonom icznej, promującej inwestycje i zatrudnienie. Wydaje się jednak, że dla niektórych pa ńs t w korzystniejsze może okazać się pozostanie poza unią , gdyż tylko w len sposób będą one mogły utrzymać niższe płace rea lne, a co za tym idzie p r zyciągnqć in westycje zagraniczne oraz zwię k szyć zatrudnienie dzięk i przedsiębiorstwom międzynarodowym. Decyduj ąc się na ten krok, kraje te powinny tworzyć wspólny rynek, co w pełni gwarantuje przemieszczanie produkcji mi ędzy nimi . W nowej teorii opty malnyc h obszarów wal utowych wskazuje się równ i eż. że pozostawanie poza un i ą oznacza swo bodę wyboru odmie nnego poziom u inflacji wobec długookresowej n e utralnośc i p ieni ądza dla realnej sfery gospodarki. W krótki m czasie aktywna poli tyka p ieniężna może być efektywna i s łu żyć redukcji bezrobocia, \V długim zaś wróc i ono do poziomu nat uralnej stopy bezroboc ia i przy wyższy m poziomi e inflacji. Okreś l enie poziomu deficytu budżetowego i red uk cja dłu gu publicznego mog" tak że prz yczyniać się do utrzy mania ni ski ego poziom u inflacji. Niemniej jed nak niektórzy obserwatorzy i w tym wypadku od czuwają brak wspól nej po lit yki stabilizacji fiskalnej3~. Pods um ow ując n a l eży s twi erdz i ć, że dobór ]S Szerzej na ten temat: A. Czarczyńska. Kryteria kon wergencji IV świetle leorii oplymalnych obsl ar6w lI'alu/oll'ych. "Wspólnoty Europejskie. Biuletyn Informacyjny" 1997. nr 7-8. s. 56-51 . 39 J. Pelkmans. op. cit .• s. 294..

(11) Maastricht i war/lilki wskaźników zbieżności z punktu widzenia teorii optyma lnych obszarów wa l u~ towych nie jest zbyt w ł aściwy dla krajów s łabszych gospodarczo. Ponadto uzy~ skane w krótkim okresie efekty wyni k ające z real izacji kryteriów k onwe rgen~ cji mogą się okazać niezbyt slabilne 40 •. 4. Polska a europelska unia walutowa Na obecnym etapie przygotowań do cz ł onkostwa w unii walutowej, biorąc pod uwagę harmonogram jej realizacji, a tak że stan gos podarki kraju, slu szne wydaje s ię staranie Polski najpierw o cz łonk ostwo w Unii Europejskiej. N i ere~ a ł ne jest. aby nasz kraj przys t ąpił do strefy euro natychmiast po przyjęc iu do ugrupowania. Mogą jednak pojawiać się naciski na szybkie w ł ącze nie złotego do europejskiego systemu walutowego i utrzymanie możliwie s t ałego parytetu waluty narodowej w stosunku do euro. Jest bardzo prawdopodobne, że już w trakcie trwania negocjacji o akcesji Polska będzie zmuszona do wyrażenia zgody na z a sadni czą redukcję inflacji i stóp procentowych. Okres, w którym nas tąp i ob ni że n ie obu kategorii, może okazać się bardzo ważny z punktu widzenia procesów zachodzącyc h w naszej gospodarce. Decyzja o przyłączeniu do unii walu towej ze względu na swoje konsekwencje powinna być podj ęta rozmyś l n i e. Wydaje s i ę, że najbardziej korzystna by ł aby sytuacja, w której Polska osiągnęłaby stab ili zację makroekonomiczlHłĄI. Należy również pam i ętać, że w aspekc ie unii walutowej najbliższe lata skup i ać będą wszystkie wahania gospodarcze i poli tyczne, które dopiero nad adzą ostateczny jej k ształt. Sprawdzone przez rzeczywistość zasady dział ania unii wa lutowej zapew nią Po lsce bardziej komfortowe cz ł onkostwo. Ponadto im dłużej nasz kraj pozostanie poza unią walutową, tym dłużej będzie mógl korzystać z instru mentów poli tyki kursowej w likwidowaniu ewe ntualn yc h trudności o charakterze gospodarczym. O ostatecznych szansac h przyjęcia Pol sk i do unii walutowej zadecyduje konkurencyjność po lskiej gospodarki i względy pol it yczne. Wprawdzie prawdopodobne jest. że początki wd r aża n ia unii walutowej od bywa ć się będą w kilku eta pach, ale stopniowa konwergencja ekonomi czna krajów cz łonkow skic h umożliwi pe ł ną integrację. Należy być świado m ym faktu, że konwergencja będzie wymagać transferu środków pi en iężnych z krajów bogatszych na rzecz uboższych. Dlatego też przyjęcie p ań stw Europy Środkowowschodniej, w tym r ówn i eż i naszego kraju, w znacznej mierze przesądzi o s kl o nn ości PUllstw cz ł o nkows ki ch do finansowania nowych, slabszyc h członków. >10 M. Paszyński. Czarne chmury /lud EMU, ,.Wspólnoty Europejskie. Biuletyn Informacyjny" 1997,nr6,s.49- 52. 41 Por. M. Lindsay, Spełnienie kry/eri6w 10 jeszcze /IiI' wszystko, .,Dialog Europejski" 1995, nr3,s.14 ..

(12) Bożena. Pera. Literatu ra Bialecki K.P., Dorosz A., Januszkiewicz W _, Sfownik lU/nt/lu ;;agra/licZ/lego, wyd. 2 zm ienione, PWE , Warszawa 1993. Bien A .. Optymalny obszar walutowy. Teoria i praktyklj, PWE, WarS7..awa 1988. Czarczyriska A., Kryteria konwergencji w świetle leorii optymalnych obszarów walu/owych. "Wspólnoty Europejskie. Biuletyn Info rmacyjny" 1997 _nr 7-8. European Coullcil in Copenhage/r, 21-22 June 1993. Conc1usion of the Presidency, SN 180/93, Copen hagen, 22 June [993. Ewolucja integracji gospodarczej w Unii Europejskiej. IVy;:wallia dla Polski, pod red . A. Zieliriskiej-Głębockiej. UG. Gdansk 1997. Kawecka-Wyrzykowska E., Richard Baldwin o rOl.Szerzeniu Ullii Europej!ikiej, "Wspólnoty Europejskie. Biuletyn Informacyjny" [994. nr 9. K o ł odko GW., Euro 2006. Raporty o gospodarce, "Życ i e Gospodarcze" 1997, nr 5. Kołodko GW .. Polska 2000. Stra/egia dla przyszłości, Pollext, Warszawa 1996. Komar A., Europejska ullia walmowa, PWE, Warszawa 1993. Konkel J., Lewicka K .. Inflacja w okresie transformacji gospollllrki polskiej Iw:] Transformacja spolecz/w-gospodarcw postkoll!wrist)'czn)"ch pansfw balryckich. Doświadczenia i perspektywy, Materiały II Mi ędzynarodowego Seminarium Ekonomistów Regionu Morza Baltyckiego, UMK, Toruti 1996. Lindsay M., Spernienie kryteriów to jeszcze nie wszystko, "Dialog Europejski" 1995, nr 3. Lis S., Mik ł aszewski S., Kraje europejskie wobec wspórt:t.esllydr procesÓw i/lregracyj/Jych. PAN. Kraków 1993. Mundcll R.A .. A Tlicory o/Optim/lJII C/lrrem;)' "reas, "The Ame rican Economic Rcview" [96[,1.5 1. Paszytiski M ., Cz.arne cll/Ilury nad EMU, "Wspólnoty Europejskie. Biuletyn Informacyjny" 1997.nr6. Pe[kmans l., Europeon Integration. Methods and Economic Analysis, Addison Wes ley Longman, Harlow 1997. Polska Iransformo cja W perspekrywie integracji europejskiej. EU-moniloring, M . Belka. l . Hausner. L.J . Jasitiski, M. Marody. M. Zirk-Sadowsk i, Friedrich Ebert Stiftung, Warszawa [996. Tendera-Wlaszczuk H., Daleka droga do EWG, .. Życie Gospodarcze" 1991, nr 12. Treaty 0/1 European UniO/J. ECSC-EEC-EAEC, Brussels- Luxembourg 1992. Unia Europejska. pod red. K. Michalowsk iej-Gorywody, PWN, Warszawa 1997 . Unia Europejska. Integracja Polski z. Unią Europejską, pod red. E. Kaweckiej-Wyrąkow skiej i E. Synowiec, IK iCHZ, Warszawa 1996. Weidenfeld W.. Wessels W .. EJ/ropa od a ,lo z. PodręcZ/rik integracji europejskiej, Wydawnictwo "Wokół nas". Gliwice 1995.. The M aastricht Conve rg ence Criteria, th e Condition s of Optimal Currency Zones, and Poland's M e mb ersh ip in Econom ic a n d Monetary Un ion With negotiations over Poland's accession to the European Un ion ahaut to commence, atlention shou[d be focused on the possibi lity for furthc r integration within the framework ofthis body. Por this reason, this article provides an ana[ysis of Po[and's ability to meetthe.

(13) Kryteria konwergencji z Maastricht i warunki optymalllych obszarów.... ~. coO\'ergence criteria speci fied in the Maastricht Treaty. The author also tries 10 assess convergence crileria in the light of the thcory of optimal currency zones, in part icular wilh regard lo [he dange rs Ihal rapid implemenlation poses for a country undergoing economic trallsformation. In Ihe final part of the article, the author [ries to identify those factors which will determine Poland 's enlry into economic and monetary union ..

(14)