Biuletyn polonijny

Józef Bakalarz, Jadwiga Plewko

Biuletyn polonijny

Collectanea Theologica 57/2, 169-183

1987

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 57(1987) fa se . II

BIULETYN POLONIJNY

Z a w a r to ś ć : I. D R U G I Ś W IA T O W Y K O N G R E S D U S Z P A S T E R S T W A M I­ G R A N T Ó W . 1. O r g a n iz a c ja i p rz e b ie g k o n g re s u . — 2. W sp ó łc z e sn y k o n te k s t in te g r a c j i m ig r a n tó w . — 3. D o k tr y n a ln e m o ty w a c je in t e g r a c j i m ig r a n tó w . — 4. W s k a z a n ia p a s to r a ln e . II. D U S Z P A S T E R S T W O P O L S K IE W K A N A D Z IE W S C H O D N IE J (1875— 1945). 1. O s a d n ic tw o p o ls k ie w K a n a d z ie w s c h o d n ie j. — 2. O ś ro d k i d u s z p a s te r s tw a p o ls k ie g o . II I. C Z A S O P IS M A H A R C E R S K IE N A Ś W IE C IE od R. 1939 *. I. D R U G I Ś W IA T O W Y K O N G R E S D U S Z P A S T E R S T W A M IG R A N T Ó W 1. O rg a n iz a c ja i p rz e b ie g k o n g re s u W d n ia c h od 14 do 19 p a ź d z ie r n ik a 1985 r. o d b y ł się w R z y m ie II Ś w ia ­ to w y K o n g re s D u s z p a s te r s tw a M ig ra c y jn e g o , z o rg a n iz o w a n y — p o d o b n ie j a k p ie r w s z3r w 1979 r. h — p rz e z P a p ie s k ą K o m is ję d la S p r a w D u s z p a s te r ­ s tw a M ig r a n tó w i T u r y s tó w p rz y w s p ó łp r a c y z k o n f e r e n c ja m i b is k u p ó w ró ż n y c h k r a jó w , a z w ła sz c z a z w y s p e c ja liz o w a n y m i k o m is ja m i ty c h ż e k o n ­ fe r e n c ji.

W k o n g re s ie w z ię ło u d z ia ł o k o ło 200 u c z e s tn ik ó w , w ty m p o n a d 40 b i­ s k u p ó w , 100 d e le g a tó w k r a jo w y c h k o n f e r e n c ji b is k u p ó w , lic z n i p r z e d s ta w i­ ciele z g ro m a d z e ń z a k o n n y c h , r e p r e z e n ta n c i o rg a n iz a c ji k a to lic k ic h i i n s t y ­ tu tó w p a s to r a ln y c h o ra z d z ie n n i k a r z e 2. D e le g a c ję p o ls k ą s ta n o w iło k i l k a ­ n a ś c ie o só b n a czele z b is k u p a m i S z c z e p a n e m W e s o ł y m i R y s z a rd e m K a r p i ń s k i m . T e m a t k o n g re s u : K o ś c i e l n a in t e g r a c j a m i g r a n t ó w j a k o w y k o n y w a n i e p r a w a do w o l n o ś c i s ta n o w i k lu c z o w y i t r u d n y p r o b le m d u s z p a s te r s tw a m i­ g ra c y jn e g o . O jeg o a k tu a ln o ś c i ś w ia d c z ą in n e , o rg a n iz o w a n e n a p o d o b n y te m a t, m ię d z y n a ro d o w e k o n g re s y (21—25 V III 1960 r. w O tta w ie ) 3 i sy m p o ­ z ja (26— 27 X I 1979 r. w L u b l i n i e ) 4.

B e z p o ś re d n ią in s p ir a c j ą d la k o n g r e s u b y ło o rę d z ie p a p ie ż a J a n a P a w i a II z 16 lip c a 1985 r. D o k u m e n t te n , w y d a n y z o k a z ji Ś w ia to w e g o D n ia M ig ra c ji, b y ł w c a ło śc i p o ś w ię c o n y z a g a d n ie n iu r e l ig i jn e j in t e g r a c j i m ig ra n tó w . M ó w ią c o p r a w ie do sw o b o d n e j in te g r a c ji, p a p ie ż z a z n a c z y ł, że k a to lic c y m ig r a n c i „ w in n i m ieć m o ż n o ść p o z o s ta w a ć s o b ą s a m y m i w ty m , co d o ty c z y ję z y k a , k u ltu r y , litu r g ii, d u c h o w o śc i, s p e c y fic z n y c h tr a d y c ji, a ż e b y o sią g n ą ć tę in t e g r a c j ę k o ś c ie ln ą , k tó r a w z b o g a c a K o śc ió ł B oży i je s t o w o c e m r e a liz m u d y n a m ic z n e g o W c ie le n ia S y n a B o żeg o ” 5.

O tw a r c ia k o n g r e s u d o k o n a ł p r z e w o d n ic z ą c y P a p ie s k ie j K o m is ji d la S p r a w D u s z p a s te r s tw a M ig ra n tó w i T u r y s tó w k a r d . B. G a n t i n. P o d s ta w ę t y ­

* R e d a k to r e m n in ie js z e g o b iu l e ty n u je s t k s. J ó z e f B a k a l a r z T C h r., L u b lin .

1 P ie r w s z y k o n g re s o d b y ł się w 1979 r. Zob. C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 51(1981) z. 1, 149— 155.

2 S e rv iz io M ig r a n ti 21(1985) 399—400.

8 F o u r t h I n t e r n a t i o n a l C a th o l ic M i g r a t i o n C on g ress , G e n e v a - M o n tr e a l 1960.

4 Z ob. m a t e r ia ły : S tu d i a P o lo n i jn e , t. V I, L u b lin 1985.

170 B IU L E T Y N P O L O N I J N Y g o d n io w y c h ro z w a ż a ń s ta n o w iły r e f e r a ty , o p ra c o w a n e p rz e z 20 a u to r ó w z ró ż n y c h k r a jó w . U z u p e łn ia ły je d y s k u s je w g ru p a c h , s k o n c e n tr o w a n e n a 7 s z c z e g ó ło w y c h te m a ta c h . O to o n e: 1. d ro g a in t e g r a c j i k o ś c ie ln e j i je j r e ­ a liz a to r z y ; 2. in t e g r a c j a k o ś c ie ln a w a k tu a ln e j s t r u k t u r z e d u s z p a s te r s tw a m ig ra c y jn e g o ; 3. i n t e g r a c ja litu r g ic z n a i s a k r a m e n t a ln a ; 4. m a łż e ń s tw a m i e ­ s z a n e a i n t e g r a c j a k o ś c ie ln a ; 5. i n t e g r a c j a m ło d z ie ż y i d z ie c i w w ie k u s z k o l­ n y m ; 6. i n t e g r a c j a k o ś c ie ln a u c h o d ź c ó w ; 7. i n t e g r a c j a k o ś c ie ln a n ie c h r z e ś c i­ j a n i n ie w ie r z ą c y c h . W y n ik i d y s k u s ji n a p o w y ż sz e t e m a ty m o d e r a to r z y p o s z c z e g ó ln y c h g ru p p r z e d s ta w ia l i n a s tę p n ie n a s e s ja c h p le n a r n y c h . O w oce zaś w s z y s tk ic h w s p ó l­ n y c h p o s z u k iw a ń s ta r a n o się z e b ra ć i o p ra c o w a ć w D o k u m e n c i e k o ń c o w y m , k tó r e g o tr e ś ć s ta n o w ią tr z y z a g a d n ie n ia : w s p ó łc z e s n y k o n te k s t in t e g r a c j i m ig r a n tó w , m o ty w a c je d o k tr y n a ln e in te g r a c ji, w s k a z a n ia p a s t o r a ln e w ty m z a k r e s ie 6. 2. W sp ó łc z e sn y k o n te k s t in te g r a c j i m ig ra n tó w K o ś c ie ln a in t e g r a c j a m i g r a n t ó w d o k o n u je się w s z e r o k im k o n k te k ś c ie s p o łe c z n y m i k u ltu r o w y m , i d la te g o p ie r w s z y m k ie r u n k ie m p o s z u k iw a ń u - c z e s tn ik ó w k o n g r e s u b y ło ro z p o z n a n ie w s p ó łc z e s n y c h w a r u n k ó w te jż e i n ­ te g r a c ji. W e d łu g a b p . E. С 1 а г i z i o, w ic e p rz e w o d n ic z ą c e g o w s p o m n ia n e j k o m is ji, w p o w s z e c h n y m z ja w is k u m ig r a c ji u c z e s tn ic z y 50 m in m ig ra n tó w , a w ty m b lis k o 20 m in u c h o d ź c ó w . S ą to lu d z ie w s z e lk ic h ra s , n a ro d o w o ś c i, k u l t u r i re lig ii. F a k t te n d e c y d u je is to tn ie o p o tr z e b ie p ro w a d z e n ia a k ty w n e j i z a r a z e m z ró ż n ic o w a n e j in t e g r a c ji m ig r a n tó w w ło n ie K o śc io łó w lo k a ln y c h w k r a j a c h o sie d le n ia . N a k o n ty n e n c ie e u r o p e js k im n a jw ię c e j m ig r a n tó w p o s ia d a F r a n c j a i R F N . W e d łu g a b p . J. D e l a p o r t e (diec. C a m b ra i) p rz y b y s z e do F r a n c j i (p o n a d 4 m in ) p o c h o d z ą z E u ro p y , A f r y k i p ó łn o c n e j i ś r o d k o w e j, a ta k ż e z f r a n ­ c u s k ic h te r y to r i ó w z a m o rs k ic h . P o s ta w a K o śc io ła f r a n c u s k ie g o w o b e c im i­ g r a n t ó w je s t a k ty w n a , ta k ż e w o b e c p rz y b y s z ó w m u z u łm a ń s k ic h . J e d n a k ż e w d y s k u s ji n ie k tó r z y z g ła s z a li w ą tp liw o ś ć , czy d ą ż e n ia in t e g r a c y j n e n ie p r z y b i e r a j ą ta m c zęsto p o s m a k u a s y m ila c ji.

R e f e r u ją c y z a g a d n ie n ie in t e g r a c j i im ig r a n tó w w R F N b p K. D i c k (K o lo n ia) z w ró c ił u w a g ę g łó w n ie n a p rz y b y s z ó w in n y c h w y z n a ń i re lig ii. N a 4,4 m in o b c o k ra jo w c ó w w ty m k r a j u ty lk o 2 m in s ta n o w ią k a to lic y . P o z o s ta li to lu d z ie in n y c h w y z n a ń (m. in. 0,5 m in p ra w o s ła w n y c h ) i re lig ii, z w ła s z c z a m u z u łm a n ie (1,8 m in ). F a k t t e n p r z y n a g la K o śc ió ł lo k a ln y do p e ł­ n ie js z e g o o tw a r c ia się n a in n y c h w d u c h u e k u m e n ic z n y m i m is y jn y m . Z m y ś lą o ty m p o w s ta ją w R F N in s ty t u c je k o ś c ie ln e d la k o n s u lta c ji i p o ­ m o cy im ig r a n to m m u z u łm a ń s k im , k tó r z y te ż c o ra z c z ę śc ie j z a w ie r a j ą z w ią z ­ k i m a łż e ń s k ie z tu b y lc a m i. I n n e g o r o d z a j u p r o b le m y w d z ie d z in ie in t e g r a c j i m ig r a n tó w p o s ia d a ją K o śc io ły w k r a j a c h e m ig r a c ji. S tu le tn i e d o ś w ia d c z e n ia K o śc io ła w ło sk ie g o w ty m z a k r e s ie p r z e d s ta w ił a b p A. C a n t i s a n i (C a n ta z a ro ), k tó r y p o d ­ k r e ś lił m. in. p o tr z e b ę w ię z i e m ig r a n tó w i ic h d u s z p a s te r s tw a z k r a j e m o j­ c z y sty m . P r z e w o d n ic z ą c y H is z p a ń s k ie j K o m is ji B is k u p ó w d la M ig ra c ji b p J. M a r t i n A l a n i s m ó w ił o e m ig r a c ji h is z p a ń s k ie j, w s k a z u ją c p rz y ty m n a o d m ie n n o ść w a r u n k ó w k o ś c ie ln e j in te g r a c ji sw y c h r o d a k ó w w k r a j a c h A m e r y k i Ł a c iń s k ie j (p o d o b ie ń s tw o k u ltu r ) i E u ro p y . K s. R. D z w o n k o w s k i (K U L ) u k a z a ł s p e c y f ik ę e m ig r a c ji p o ls k ie j (0,5 m in ) w k r a j a c h E u r o p y z a c h o d n ie j: R F N , F r a n c j i, B elg ii, W ie lk ie j B r y ­ ta n ii, D a n ii i S z w e c ji. D la ro z w o ju n a t u r a ln e j in te g r a c j i p o ls k ie j e m ig r a c ji k o n ie c z n e je s t — p o d k r e ś lił a u to r — z a c h o w a n ie p rz e z e m ig r a n tó w w ła s n e g o * S e c o n d o C o n g r e s s o M o n d i a l e su i le M i g r a z i o n i, S e rv iz io M ig ra n ti 21(1985) 399— 403.

d z ie d z ic tw a k u ltu ro w e g o , w cz y m d u ż ą p o m o c ś w ia d c z ą d u s z p a s te r z e e t ­ n iczn i.

W iele K o śc io łó w lo k a ln y c h s p o ty k a się z p o d w ó jn y m p ro b le m e m i n t e ­ g r a c ji: im ig r a n tó w i e m ig ra n tó w . P r z y k ł a d n a to d a ł a b p N. F o s c o l o s (A ten y ). W s k a z a ł on, że K o śc ió ł w G r e c ji je s t z je d n e j s tr o n y „ b u d o w a n y p rz e z k a to lik ó w r ó ż n y c h n a ro d o w o ś c i, a z d r u g ie j je s t z m u s z o n y do r o z w ią ­ z y w a n ia t r u d n y c h p ro b le m ó w p a s to r a ln y c h w ła s n e j d ia s p o ry . O w a r u n k a c h in t e g r a c j i im ig r a n tó w w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h in f o r m o ­ w a ł b p A. B e v i l a c q u a (P itts b u rg h ). N a jp ie r w u k a z a ł on h is to ry c z n ą e w o lu c ję p o s ta w y h ie r a r c h i i a m e r y k a ń s k i e j w o b e c p rz y b y s z ó w , a n a s tę p n ie w s p ó łc z e s n e p r o b le m y im ig r a n tó w (od 1980 do 1984 r. — 2,8 m in .) i r ó ż n o ­ r o d n e f o r m y o p ie k i n a d n im i. Z te r e n u K a n a d y U rz ą d d la W s p ó ln o t E tn ic z ­ n y c h a r c h id ie c e z ji M o n tr e a l p r z e s ła ł n a k o n g re s k r ó t k i r a p o r t o s ta n ie in t e g r a c j i s p o łe c z n e j i d u s z p a s te r s k ie j te jż e a rc h id ie c e z ji, lic z ą c e j 1,5 m in w ie rn y c h , z k tó r y c h b lis k o 25% s ta n o w ią p rz y b y s z e .

A m e r y k ę P o łu d n io w ą r e p r e z e n to w a li d w a j m ó w cy . K a rd . A. L o p e z T r u j i l l o (M ed elin ) p r z e d s ta w ił s y t u a c ję in t e g r a c j i e m ig r a n tó w k o lu m ­ b ijs k ic h n a ty m k o n ty n e n c ie , a z w ła sz c z a w s ą s ie d n ie j W e n e z u e li. B p R. G a r c i a (L a P la t a ) u c z y n ił to w o d n ie s ie n iu do im ig r a n tó w ró ż n y c h g r u p e tn ic z n y c h w A rg e n ty n ie . Z k r ę g u a z ja ty c k ie g o p o c h o d z iły tr z y r e f e r a ty . K a rd . J. C o r d e i r o (K a ra c z i) z a ry s o w a ł o g ó ln y o b ra z in te g r a c ji e m ig r a n tó w a z ja ty c k ic h , a w sz c z e g ó ln o śc i p a k is ta ń s k ic h , w k r a j a c h z a c h o d n ic h (Europa,, A m e r y k a P ó ł­ n o c n a ) i ś r o d k o w o a z ja ty c k ic h . M ó w ią c o k r a j a c h a r a b s k ic h z a u w a ż y ł, że n ie k tó r e z n ic h u t r u d n i a j ą b ą d ź n a w e t c a łk o w ic ie z a b r a n i a j ą (A ra b ia S a u ­ d y js k a ) k a to lic k im im ig r a n to m w s z e lk ie j d z ia ła ln o ś c i r e lig ijn e j. P r o b le m te n p o r u s z y li te ż b p K . D i c k (R FN ) i A. R. C r o l i u s (R zym ). O b a j w s k a z a li n a o d m ie n n ą s y tu a c ję w d z ie d z in ie to l e r a n c j i r e l ig i jn e j w k r a j c h c h r z e ś c i­ ja ń s k ie g o Z a c h o d u i w k r a j a c h a r a b s k ic h (m u z u łm a ń s k ic h ). W p ie r w s z y c h im ig r a n c i m u z u łm a ń s c y c ie s z ą się p e łn ą sw o b o d ą r e lig ijn ą , n a to m ia s t w d ru g ic h w o ln o ść r e lig ijn a c h rz e ś c ija ń s k ic h p rz y b y s z ó w je s t z r e g u ły o g ra ­ n ic z o n a .

I n t e r e s u j ą c e a n a liz y sp o łe c z n e i r e lig ijn e d o ty c z ą c e in t e g r a c j i m ig r a n tó w a z ja ty c k ic h , g łó w n ie F ilip iń c z y k ó w , p r z e p r o w a d z ił k a r d . J. S i n (M an illa), k tó r y u k a z a ł a m b iw a le n tn o ś ć m ig r a c ji z je j a s p e k ta m i n e g a ty w n y m i i p o ­ z y ty w n y m i. P o d o b n ie b p S. F u m i o H a m a o (J o k o h a m a ) p r z e k a z a ł c ie ­ k a w e d a n e o e m ig r a c ji z J a p o n ii, k ie r u ją c e j się g łó w n ie do B ra z y lii, gdzie n a p o n a d 0,9 m in J a p o ń c z y k ó w w ię k s z o ś ć s ta n o w ią k a to lic y .

A b p D. N o g u e i r a (B ra g a ) m ó w ił o o p iece r e l ig i jn e j n a d P o r t u g a l ­ c z y k a m i w R e p u b lic e P o łu d n io w e j A fry k i. W e d łu g jeg o r e l a c ji is tn ie je ta m c a łk o w ita o d rę b n o ś ć d u s z p a s te r s tw a d w ó c h g r u p e m ig r a c ji p o r tu g a ls k ie j: s t a r e j, z in te g r o w a n e j w r a m a c h K o śc io ła lo k a ln e g o o ra z n o w e j, z ło ż o n e j z u c h o d ź c ó w z A n g o lii i M o z a m b ik u , ż y ją c e j w iz o la c ji, b ez s ta łe g o d u s z p a ­ s t e r s t w a i d la te g o w y d a n e j n a łu p ró ż n y c h se k t.

N ie k tó r z y p re le g e n c i, z w ła sz c z a z aś k a r d . J. S i n , w s k a z y w a li n a n ie ­ p o k o ją c ą te n d e n c ję tr a k to w a n i a m ig r a c ji je d y n ie w a s p e k c ie e k o n o m ic z n y m , z p o m in ię c ie m je j w y m ia r ó w h u m a n i ta r n y c h , m o r a ln y c h i r e lig ijn y c h . P o ­ d e jś c ie to d e g r a d u je m ig r a n tó w do r o li siły ro b o c z e j. T y m b a r d z ie j w ię c m i g r a n to m p o tr z e b n a je s t p r a w d z iw a in te g r a c ja , k tó r a m a n a c e lu d o w a r ­ to ś c io w a n ie m ig r a n tó w , d o s trz e ż e n ie ic h g o d n o śc i i p o s z a n o w a n ie ic h p r a w n a r ó w n i z in n y m i lu d ź m i.

3. D o k try n a ln e m o ty w a c je k o śc ie ln e j in teg ra cji

T r u d n y i z ło żo n y p ro c e s in te g r a c j i w y m a g a te o re ty c z n e g o u z a s a d n ie n ia , o b ja ś n ie n ia i z ro z u m ie n ia rz ą d z ą c y c h n im p ra w id ło w o ś c i. N a k o n g re s ie p o d ­ k re ś lo n o n a jp i e r w , że id e a in t e g r a c ji k o ś c ie ln e j m a sw e n a jg łę b s z e źró d ło

1 7 2 B IU L E T Y N P O L O N I J N Y i w z ó r w B ogu, k tó r e g o n a jd o s k o n a ls z a je d n o ś ć h a r m o n iz u je z o d rę b n o ś c ią O sób (k a rd . B. G a n t i n). Bóg, w s p ó ln y O jc ie c c a łe j r o d z in y lu d z k ie j, z je d n o c z y ł w C h r y s tu s ie w s z y s tk ie n a r o d y i lu d y . Z n a k ie m z aś je d n o ś c i je s t K o śció ł, je d e n i u n iw e r s a ln y , b ę d ą c y d u c h o w y m i sp o łe c z n y m o rg a n iz m e m . I je m u w ła ś n ie C h r y s tu s p o w ie rz y ł m is ję je d n o c z e n ia w s z y s tk ic h lu d ó w . Z n a t u r y w ię c K o śc io ła , k tó r y je s t „ s a k r a m e n te m ” je d n o ś c i, a ta k ż e z je g o m is ji w y n ik a z a d a n ie k o ś c ie ln e j in t e g r a c j i w s z e lk ic h g r u p lu d z k ic h (D o ­ k u m e n t k o ń c o w y 2, 1— 2, 3). W in t e g r a c j i k o ś c ie ln e j t r z e b a r e s p e k to w a ć B oże p r a w a o b ja w io n e i n a ­ tu r a ln e . M ó w ią c y o ty m a b p E. С 1 a r i z i o z a u w a ż y ł, że m i g r a n t a n ie n a ­ le ż y tr a k to w a ć ja k o is to tę a b s t r a k c y jn ą , le c z ja k o „ c z ło w ie k a w r e l a c j i ” do r ó ż n y c h sp o łe c z n o śc i, k tó r e m u — p o d o b n ie ja k k a ż d e j o so b ie — p r z y s łu g u je w ro d z o n e p ra w o do w o ln o śc i w łą c z e n ia się do ż y c ia sp o łe c z n e g o i k o ś c ie l­ neg o , a ta k ż e p r a w o d o z a c h o w a n ia t a m w ła s n e j to ż s a m o śc i. T e n s a m m ó w c a k o n ty n u o w a ł, że k a ż d y K o śc ió ł lo k a ln y , m a ją c y tę s a ­ m ą n a t u r ę i c e c h y co K o śc ió ł p o w sz e c h n y , p o w in ie n b y ć o tw a r t y n a p r z y ­ b y szó w , k tó r y c h n ie w o ln o t r a k to w a ć ja k o o b cy ch , lecz tr z e b a p r z y ją ć ja k o dom ow ników ? i b ra c i. D o k o n u ją c a się w n im in t e g r a c j a k o ś c ie ln a to n ic in n e g o ja k „ży cie r a z e m ”, cz y li p o z o s ta w a n ie w e w sp ó ln o c ie . Z je d n e j s t r o ­ n y w y m a g a o n a w z a je m n e g o d o s to s o w a n ia się p rz y b y s z ó w i tu b y lc ó w , a z d r u g ie j d o m a g a się p o s z a n o w a n ia lu d z k ie j o d m ie n n o śc i. T a k r o z u m ia n a in t e g r a c j a ró ż n i się od cz y sto z e w n ę tr z n e j a g r e g a c ji im ig r a n tó w , a ty m b a r ­ d z ie j od iz o la c ji, s e g r e g a c ji, d o m in a c ji czy k o lo n iz a c ji k u l t u r a l n e j i r e lig ijn e j. S z c z e g ó ło w e a n a liz y n a t e n te m a t, o p a r te n a n a u c z a n iu o s ta tn ic h p a p ie ż y i S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o П , p r z e d s ta w ił ks. G. N i с o 1 i n i (R zym ), S p o ro u w a g i p o ś w ię c ił z a g a d n ie n iu praw /a do m ig r a c ji, a n a s tę p n ie p r a k t y c z n e j k o n s e k w e n c ji te g o praw /a, cz y li in te g r a c ji, k tó r a je s t p r z e ja w e m w o ln o śc i m ig r a n tó w : w o ln o śc i do ż y c ia w łą c z n o śc i z in n y m i i p o s ia d a n ia w ła sn e j- k u lt u r y . I n te g r a c ja , b ę d ą c a d ia le k ty c z n y m p ro c e s e m w z a je m n e g o o d d z ia ły ­ w a n ia m ie js c o w e g o s p o łe c z e ń s tw a i m igrantów ?, p rz y n o s i ze s o b ą n o w e i p o ­ z y ty w n e ro z w ią z a n ia . S ta je się o n a ź ró d łe m u b o g a c e n ia d la lo k a ln e g o K o ś ­ cioła.

K o le jn y m ó w c a ks. V. d e P a o l i s ( U n iw e rs y te t G re g o ria ń s k i) u k a z a ł p ro b le m in te g r a c ji k o ś c ie ln e j w ś w ie tle o b o w ią z u ją c e g o p r a w a k a n o n ic z n e g o . P o d s ta w o w e z a ło ż e n ie te j in te g r a c ji, cz y li id e a „ je d n o ś c i w w?ielości”, m a s z e ro k ie z a s to s o w a n ie w k o ś c ie ln y c h n o r m a c h p ra w n y c h , zw?łaszcza zaś w n o w y m K o d e k s ie P r a w a K a n o n ic z n e g o (1983 r.). D la o m a w ia n e g o z a g a d ­ n ie n ia sz c zeg ó ln e z n a c z e n ie m a j ą t u p rz e p is y o k r e ś la ją c e f u n d a m e n ta l n e p r a w a w ?iernych, z a b e z p ie c z a ją c e m ig r a n to m w ła ś c iw ą d la n ic h o p ie k ę d u ­ c h o w ą , w re s z c ie o k r e ś la ją c e s t r u k t u r ę d u s z p a s te r s tw a m ig ra c y jn e g o . W ro z w o ju k a to lic k ie j d o k tr y n y o in t e g r a c j i m ig r a n tó w d u ż ą ro lę o d e ­ g r a ły K o śc io ły lo k a ln e w k r a j a c h e m ig r a c ji i im ig r a c ji. I l u s tr o w a ł to r e f e ­ r a t ks. J. B a k a ła r z a (K U L ), p o ś w ię c o n y in t e g r a c j i e m ig r a n tó w w św ie tle , n a u c z a n ia b is k u p ó w p o ls k ic h 7. O d w o łu ją c się do h is to r ii a u to r p r z y p o m n ia ł d u ż e z a a n g a ż o w a n ie K o śc io ła w P o ls c e w s p r a w y e m ig ra c ji, a n a s tę p n ie p r z e d s ta w ił tw ó rc z ą m y ś l b is k u p ó w p o ls k ic h d o ty c z ą c ą : p o ję c ia i n a tu r y in t e g r a c j i e m ig ra n tó w , ' z a s a d te j in t e g r a c j i (je d n o śc i k o ś c ie ln e j, p lu r a liz m u k u ltu ro w e g o , p e rs o n a liz m u ), w ła ś c iw y c h w a r u n k ó w in t e g r a c j i (m. in. s p o n ta ­ n ic z n o ś c i p ro c e s u , jeg o s to p n io w o ś c i i d łu g o trw a ło ś c i), a ta k ż e s t r u k t u r y k o śc ie ln e g o s y s te m u in te g ra c y jn e g o . Z w y p o w ie d z i u c z e s tn ik ó w k o n g r e s u w y n ik a ł g e n e r a ln y w n io s e k , że k o ś c ie ln a in t e g r a c j a m u s i z a w sz e sz a n o w a ć g o d n o ść m ig r a n tó w ja k o o só b i g r u p e tn ic z n y c h , a ty m s a m y m p o w in n a r e s p e k to w a ć ic h w ła s n ą i n ie ­ z b y w a ln ą to ż sa m o ść . P ro c e s in te g r a c y jn y w y m a g a te ż k li m a t u w o ln o śc i, w z a je m n e g o o tw a r c ia i z ro z u m ie n ia .

B I U L E T Y N P O L O N I J N Y 173 4. W s k a z a n ia p a s to r a ln e T e o re ty c z n a w iz ja k o ś c ie ln e j in t e g r a c ji s łu ż y ła u c z e s tn ik o m k o n g r e s u za p o d s ta w ę do u s ta le n i a b a r d z ie j k o n k r e tn y c h w s k a z a ń p a s to r a ln y c h . Z a c z e r ­ p n ię to je z u w a g i s u g e s tii w s p o m n ia n y c h p o w y ż e j p re le g e n tó w , a ta k ż e z g r u p o w y c h i p le n a r n y c h d y s k u s ji. P o n ie z b ę d n e j s e le k c ji i u p o r z ą d k o w a ­ n iu w s k a z a n ia te w łą c z o n o do D o k u m e n t u k o ń c o w e g o . W d o k u m e n c ie ty m s tw ie rd z o n o n a jp ie r w , że in t e g r a c j a , r o z u m ia n a ja k o w y k o n y w a n ie p r a w a do w o ln o śc i, w y m a g a s tw o r z e n ia p rz e z K o śc ió ł d o b ry c h w a r u n k ó w d u s z p a s te rs k ic h , a z w ła sz c z a d z ia ła n ia p a s to r a ln e g o b is k u p ó w , f o r m a c ji (w y s p e c ja liz o w a n e j) d u s z p a s te r z y i a p o sto łó w , a ta k ż e o d p o w ie d ­ n ie g o w y c h o w a n ia w ie r n y c h w p a r a f ia c h (D o k u m e n t k o ń c . 3, 1). W w ie lu w y p o w ie d z ia c h p o d k re ś lo n o p o tr z e b ę a p o s to ls k ie g o z a a n g a ż o w a n ia w ś r o d o ­ w is k a c h m ig r a n tó w s ió s tr z a k o n n y c h i p o m o c n ik ó w ś w ie c k ic h (S. A. P e d o ). W k o ś c ie ln e j in t e g r a c ji p ie r w s z o r z ę d n ą r o lę s p e łn ia ją s a m i m ig ra n c i, w o b e c k tó r y c h k o ś c io ły lo k a ln e w in n y r e s p e k to w a ć z a s a d ę p o m o c n ic z o śc i, a w ię c w s p ie r a ć , a le bez w y r ę c z a n ia i p a te r n a liz m u . M ig ra n c i, z n a ją c sw e p o d s ta w o w e p ra w o do u c z e s tn ic tw a w ż y c iu s p o łe c z n o śc i c h r z e ś c ija ń s k ie j, s a m i m a ją z a ją ć p o s ta w ę a k ty w n ą i d y n a m ic z n ą , a b y j a k n a jw ię c e j w n o sić do lo k a ln e g o K o śc io ła . T a m te ż , c z u ją c się w o ln y m i i r ó w n y m i b r a ć m i d la in n y c h , p o w in n i m ie ć m o ż n o ść w y r a ż a n ia s w e j k u lt u r y i re lig ijn o ś c i, w ty m ta k ż e tz w . r e lig ijn o ś c i lu d o w e j (D ok. k o ń c. 3, 2).

D o b ro in t e g r a c j i w y m a g a , a b y s p r z y ja n o w s z e lk im fo r m o m s to w a r z y ­ s z a n ia się m ig r a n tó w . G ru p y , w s p ó ln o ty i s to w a r z y s z e n ia e tn ic z n e n a e m i g r a ­ c ji są w ła ś c iw y m ś r o d o w is k ie m f o r m o w a n ia się e lit, k tó r e z k o le i o ż y w ia ją sz e rs z ą sp o łe c z n o ść w ła s n y c h r o d a k ó w . G r u p y e tn ic z n e n ie p o w in n y je d n a k ż e z a m y k a ć się w e w ła s n y m g e tc ie k u ltu r o w y m (Dok. k o ń c . 3, 3).

Z a s a d n ic z a o d p o w ie d z ia ln o ś ć z a s tw o r z e n ie d o g o d n y c h w a r u n k ó w d la r e l ig i jn e j in te g r a c j i m ig r a n tó w sp o c z y w a n a p o sz c z e g ó ln y m k o ś c ie le lo k a ln y m w m ie js c u im ig r a c ji. K o śc ió ł te n n ie p o w in ie n się „ g o rsz y ć ró ż n o r o d n o ś c ią ” p rz y c h o d z ą c y c h do n ie g o je d n o s te k i g r u p e tn ic z n y c h . P rz e c iw n ie , w in ie n on p r z y ją ć p rz y b y s z ó w po b r a t e r s k u i z p o s z a n o w a n ie m d la ic h „ o d m ie n n o ś c i” . W je g o ło n ie k o n ie c z n a je s t w s p ó łp r a c a z m is ja m i e tn ic z n y m i i p o s z u k i­ w a n ie n o w y c h sp o so b ó w p o p ie r a n ia in t e g r a c ji k o ś c ie ln e j, m . in. w c e le b ra c ja c h litu r g ic z n y c h , w k a te c h e z ie , w a p o s to la c ie m ło d z ie ż y i w r u c h a c h a p o s to l­ sk ic h (D ok. k o ń c . 3, 4). Do K o śc io ła p o c h o d z e n ia m ig r a n tó w n a le ż y p rz y g o to w a n ie w ie r n y c h do e m ig r a c ji o ra z w s p ie r a n ie n a ró ż n y sp o s ó b s w y c h r o d a k ó w ż y ją c y c h p oza w ła s n ą w s p ó ln o tą e tn ic z n ą . W k ła d te g o K o śc io ła m a is to tn e z n a c z e n ie d la z a c h o w a n ia w ia r y i to ż s a m o ś c i e tn ic z n e j m ig r a n tó w (Dok. k o ń c . 3, 5.) P o ­ m ię d z y o b o m a K o ś c io ła m i p o w in n a is tn ie ć s ta ła i a k ty w n a so lid a rn o ś ć , w y ­ r a ż a j ą c a się p o p rz e z : w s p ó łp r a c ę n a d s tw o r z e n ie m o d p o w ie d n ie j s t r u k t u r y d u s z p a s te r s k ie j (in te g ra c y jn e j) , u z g a d n ia n ie sp o s o b u d u s z p a s te r z o w a n ia s z a ­ n u ją c e g o o d rę b n o ś c i k u ltu r o w e , a ta k ż e p rz e z d o s ta rc z e n ie m i g r a n to m o d ­ p o w ie d n io p r z y g o to w a n e j k a d r y a p o s to ls k ie j (Dok. k o ń c . 3, 6). W k o ś c ie ln e j in t e g r a c ji tr z e b a m ie ć n a u w a d z e k o n k r e t n y c h lu d z i z ich r ó ż n o r o d n y m i p o tr z e b a m i. D o ty c z y to g łó w n ie św ie ż y c h p rz y b y s z ó w , a w ś ró d n ic h s p e c ja ln e j tr o s k i w y m a g a ją u c h o d ź c y , w y g n a ń c y , d e p o rto w a n i, a ta k ż e m ło d z ie ż i r o d z in y (Dok. k o ń c . 3, 9). W c z a sie k o n g r e s u s łu s z n ie z a u w a ż o n o , że in t e g r a c j a je s t p ro c e s e m d łu g o tr w a ły m i d la te g o K o śc io ły lo k a ln e n ie m o g ą o d g ó rn ie o k re ś la ć je j g r a n ic c z a so w y c h a n i w p ro w a d z a ć in n y c h r e s ­ t r y k c ji w o b e c m n ie js z o ś c i e tn ic z n y c h . P r a w o do z a c h o w a n ia s w e j to ż s a ­ m o ści, a w ię c ró w n ie ż sw e g o ję z y k a , k u lt u r y , li tu r g ii i d u c h o w o ś c i p o s ia d a n ie ty lk o p ie r w s z e p o k o le n ie m ig r a n tó w , lecz ta k ż e p o k o le n ia d a ls z e (Dok. k o ń c . 2, 6). I n t e g r a c j a k o ś c ie ln a , k tó r e j p rz y ś w ie c a id e a je d n o ś c i o tw a r t e j n a to co ró ż n o ro d n e , s p r z y ja n a w ią z y w a n iu b r a t e r s k ic h r e l a c ji z m i g r a n ta m i in n y c h

174 B IU L E T Y N P O L O N I J N Y

w y z n a ń i re lig ii, a n a w e t d o s k o n a le n iu się w z a je m n e j ż y c z liw o śc i p o m ię d z y w s z y s tk im i lu d ź m i. J e s t o n a te ż w e z w a n ie m , a b y k a ż d a w s p ó ln o ta k o ś c ie ln a d o s trz e g ła i w y k o r z y s ta ła is tn ie ją c e m o ż liw o śc i, ja k ie n ie s ie ze so b ą w s p ó ł­

c z e sn a m ig ra c ja . M o ż liw o śc i te tr a f n i e o c e n ił k a r d . J. S i n, w e d łu g k t ó r e ­ go m ig r a c ja je s t n ie ty lk o s z e r o k im p o le m w e w n ę tr z n e j e w a n g e liz a c ji, a le te ż d ro g ą do ro z w o ju e k u m e n iz m u , m is ji i rz e c z y w is te g o b r a t e r s t w a p o m ię ­ d z y lu d a m i. ks. J ó z e f B a k a l a r z T C h r ., L u b l i n II. D U S Z P A S T E R S T W O P O L S K IE W K A N A D Z IE W S C H O D N IE J (1875— 1945) O d p ie r w s z y c h la t w y c h o d ź s tw a p o ls k ie g o do K a n a d y e m ig r a n to m p o l­ s k im to w a rz y s z y ły d ą ż e n ia do z o rg a n iz o w a n ia w p o sz c z e g ó ln y c h s k u p is k a c h d u s z p a s te r s tw a w ję z y k u o jc z y s ty m . D z ia ła n ia z ty m z w ią z a n e n ie je d n o ­ k r o t n ie w y p r z e d z a ły ro z w ó j ś w ie c k ic h s to w a rz y s z e ń . P o w s ta ją c e s p o n ta n ic z ­ n ie k o m ite ty p a r a f ia l n e lu b k o m ite ty b u d o w y k o śc io ła , b ą d ź te ż s t o w a r z y ­ sz e n ia o c h a r a k t e r z e r e lig ijn y m i sa m o p o m o c o w y m , b y ły c z ę sto p ie r w s z y m i f o r m a m i o rg a n iz a c ji sp o łe c z n e j o sa d p o l s k i c h 1. J a k k o l w i e k w y s iłk i z m ie ­ r z a j ą c e do z o rg a n iz o w a n ia d u s z p a s te r s tw a p o ls k ie g o w fo r m ie p a r a f i a l n e j lu b m is y jn e j p o d e jm o w a n e b y ły n ie m a l w e w s z y s tk ic h p o ls k ic h o ś r o d k a c h , n ie w sz ę d z ie od r a z u u d a ło się je u rz e c z y w is tn ić . N a p rz e s z k o d z ie s ta ły c z ę sto p rz y c z y n y n ie z a le ż n e od lo k a ln y c h sp o łe c z n o śc i, g łó w n ie b r a k d o ­ s ta te c z n e j lic z b y p o ls k ic h k się ż y . N a p rz e b ie g p ro c e s u o r g a n iz o w a n ia o p ie k i r e l ig i jn e j n a d P o la k a m i r z u t o w a ł te ż c h a r a k t e r , o k re s i r o z m ia r y o s a d n ic ­ tw a p o ls k ie g o w p o sz c z e g ó ln y c h re g io n a c h K a n a d y . N in ie js z y sz k ic p r z e d s ta w ia p r o b le m te r y to r i a ln e g o ro z w o ju d u s z p a ­ s t e r s t w a p o ls k ie g o w e w s c h o d n ie j części K a n a d y . 1. O s a d n ic tw o p o ls k ie w K a n a d z ie W s c h o d n ie j S p o ś r ó d sz e ś c iu w s c h o d n ic h p r o w in c ji K a n a d y o ś r o d k i w y c h o d ź s tw a p o ls k ie g o p o w s ta ły w tr z e c h : n a jlic z n ie j w O n ta rio , k ilk a w Q u e b e c i w N o w e j S zk o cji.

P o z a p ie r w s z ą f a l ą w y c h o d ź c z ą ■— e m ig r a c ją k a s z u b s k ą z P o m o rz a w o k o lice R e n fre w , O n t., k tó r a t r w a ł a od 1858 r. do k o ń c a l a t d z ie w ię ć d z ie ­ s ią ty c h u b ie g łe g o s tu le c ia — n a p ły w P o la k ó w n a te r e n y w s c h o d n ie n ie b y ł m a s o w y . Z ie m ie te z a s ie d la li P o la c y m ig r u ją c y t u g łó w n ie z z a c h o d u K a ­ n a d y lu b ze S ta n ó w Z je d n o c z o n y c h . M a s o w a r o ln ic z a e m ig r a c ja z P o ls k i po r o k u 1895 k ie r o w a n a b y ła do z a c h o d n ic h p r o w in c ji p r e r y jn y c h , n a w s c h o d z ie z a tr z y m y w a li się n ie lic z n i. C zęść o s a d n ik ó w p o ls k ic h n a p ły n ę ła w p o s z u k iw a n iu p r a c y do n a d g r a n ic z n y c h m ia s t k a n a d y js k ic h ze S ta n ó w Z je d n o c z o n y c h . P e w n a lic z b a r o b o tn ik ó w p o ls k ic h z a tr u d n io n y c h p r z y b u ­ d o w ie d w ó c h t r a n s k a n a d y j s k ic h l i n ii k o le jo w y c h o s ie d liła się w m ie js c o w o ­ śc ia c h le ż ą c y c h n a s z la k u k o le jo w y m . S p o ry p r o c e n t P o la k ó w w O n ta rio s ta n o w ili ci, k tó r z y z c z a se m p r z y b y w a li t u z c a łe j K a n a d y w p o s z u k iw a ­ n iu p r a c y p o z a r o ln ic tw e m , n p . w k o p a ln ia c h lu b p rz y w y r ę b ie lą s ó w w p ó ł­ n o c n e j części p ro w in c ji. W 1931 r. O n ta rio z a m ie s z k iw a ło ty lk o 29,1% c a łe j p o p u la c ji P o la k ó w w K a n a d z i e 2. S y tu a c j a u le g ła z m ia n ie p o z a k o ń c z e n iu II w o jn y ś w ia to w e j. O n ta r io i M o n tr e a l s t a ły się te r e n e m d o c e lo w y m lic z ­

1 H . R a d e c k i , B. H e y d e n k o r n , A M e m b e r o f a D i s t i n g u i s h e d F a ­ m i l y . T h e P o li s h G r o u p i n C a n a d a , T o ro n to 1976, 63.

2 R. K o g l e r , A D e m o g r a p h i c P r o fi le o f t h e P o li s h C o m m u n i t y i n C a ­ n a d a , w : P o l i s h C a n a d ia n s . P r o f i l e a n d Im a g e , T o ro n to 1969, 14.

B I U L E T Y N P O L O N I J N Y ₁₇₅ n e j w k o ń c u l a t c z te rd z ie s ty c h e m ig r a c ji p o ls k ie j. P ro p o r c je ro z m ie sz c z e n ia lu d n o ś c i p o ls k ie j z m ie n iły się n a k o rz y ś ć p r o w in c j i w s c h o d n ic h . W 1961 r. w O n ta r io z n a jd o w a ło się ju ż 46,2% P o la k ó w 3. D z ie je o s a d n ic tw a p o ls k ie g o w K a n a d z ie w s c h o d n ie j n a jo g ó ln ie j p o d z ie ­ lić m o ż n a n a d w a o k re s y : 1875—1945 o ra z o k re s p o w o je n n y . P o d o b n ie z a ­ k o ń c z e n ie I I w o jn y ś w ia to w e j s ta n o w i c e z u rę w p rc c e s ie o rg a n iz o w a n ia p o ls k ie j o p ie k i r e l ig i jn e j n a ty c h te r e n a c h . 2. O ś ro d k i d u s z p a s te r s tw a p o lsk ie g o a. P r o w i n c j a O n t a r i o P o c z ą tk i o s a d n ic tw a p o ls k ie g o w K a n a d z ie s ię g a ją p o ło w y X IX w. i w ią ż ą się z p rz y b y c ie m w 1858 r. e m ig r a c ji k a s z u b s k ie j, a ta k ż e w k ilk a l a t p ó ź n ie j (1862— 1872) in n e j g r u p y P o la k ó w z z a b o r u p r u s k ie g o o s ia d ły c h w m ie śc ie B e r lin (p ó ź n ie jsz y K itc h e n e r).

A c z k o lw ie k p ie r w s z a p a r a f ia p o ls k a p o w s ta ła w 1875 r. n a te r e n a c h z w a n y c h p ó ź n ie j k a n a d y js k im i K a s z u b a m i, to je d n a k p o c z ą tk i d u s z p a s te r s tw a p o lsk ie g o , jesz c z e n ie p a r a f ia ln e g o , m ia ły m ie js c e w B e rlin ie , O n t. P rz y b y li t u P o la c y b y li e m i g r a n t a m i z tzw . r u g ó w p r u s k ic h , lic z b a ic h n ie je s t z n a ­ n a 4. N a le ż e li do p a r a f i i N a jśw . M a r y i P a n n y , k tó r a s k u p i a ła g łó w n ie k a to lik ó w n ie m ie c k o ję z y c z n y c h . W 1860 r. P o la c y w y s to s o w a li do p rz e ło ż o ­ n e g o z m a r tw y c h w s ta ń c ó w w R z y m ie p e ty c ję z p r o ś b ą o p rz y d z ie le n ie im p o ls k ie g o k a p ła n a . W o d p o w ie d z i n a n ią w ty m s a m y m r o k u n a s ta n o w is k o p ro b o s z c z a p a r a f i i w B e rlin ie p rz y b y w a ks. F r a n c is z e k B r e i t k o p f , k tó r y z p o c z ą tk ie m 1861 r. ro z p o c z y n a o so b n e d u s z p a s te r s tw o d la P o la k ó w w ic h o jc z y s ty m j ę z y k u 5. P rz e z p o n a d 50 l a t P o la c y s k u p ia li s ię p rz y p a ­ r a f i i n ie m ie c k ie j, a ż do 1912 r., k ie d y u tw o r z e n ie w ła s n e j p a r a f ii p o d w e ­ z w a n ie m N a jsło d sz e g o S e rc a J e z u s a i b u d o w a k o śc io ła p o ls k ie g o (1916 r . ) 8 u m o ż liw iły p r o w a d z e n ie d u s z p a s te r s tw a p o ls k ie g o n a w ła ś c iw ą sk a lę .

Z n a c z n ie sz y b c ie j u d a ło się p o k o n a ć tr u d n o ś c i n a d ro d z e do w ła s n e g o k o ś c io ła o s a d n ik o m k a s z u b s k im . P rz e z p ię tn a ś c ie la t od p r z y b y c ia do K a ­ n a d y p ie r w s z e j ic h g r u p y u c z ę sz c z a li do o d le g łe g o k o śc io ła p a r a f ia ln e g o w B ru d e n e ll, g d z ie n a b o ż e ń s tw a o d p r a w ia n o w ję z y k u a n g ie ls k im . W 1875 r. z in i c ja t y w y a r c y b is k u p a O tta w y p r z y b y ł do B r u d e n e ll p o ls k i k a p ł a n z P o ­ m o rz a — ks. J ó z e f S p e c h t 7. W k ró tc e p r z y s tą p ił do b u d o w y w g m in ie H a g a r ty (p ó ź n ie jsz e W iln o ) k a p lic y p.w . św . S ta n is ła w a K o stk i. D a tę w y b u ­ d o w a n ia te j k a p lic y — r o k 1875 — u w a ż a się z a n a r o d z in y p ie r w s z e j p o l­ s k ie j p a r a f i i w K a n a d z ie . P ie r w s z y m p ro b o s z c z e m z o sta ł, p r z y b y ły w ro k p ó ź n ie j, ks. T o m a sz K o r b u t o w i e z. D r e w n ia n ą k a p lic ę w 1893 r. p r z e ­ b u d o w a n o i p o w ię k sz o n o . W 1936 r. k o śc ió ł te n u le g ł s p a le n iu i w ro k p ó ź n ie j o p o d a l w y b u d o w a n o is tn ie ją c y do d ziś k o śc ió ł p.w . M a tk i B o sk ie j K ró lo w e j K o ro n y P o l s k i e j e.

P a r a f ia w W iln ie b y ła p a r a f ią w ie js k ą i o b e jm o w a ła sw y m z a się g ie m K a s z u b ó w o s ia d ły c h n a ro z le g ły m te r e n ie . Ze w z g lę d u n a z n a c z n ą o d leg ło ść, ja k ą m u s ie li p rz e m ie r z a ć w ie r n i w d ro d z e do k o śc io ła , k o le jn y p ro b o s z c z w W iln ie — k s. B. J a n k o w s k i — w y b u d o w a ł w 1896 r. n ie d a le k o d z i­ 3 T a m ż e . 4 S. K i n a s t o w s k i , F a n f a r y s t u le c i a — p o c z ą t k i o s a d n i c t w a p o ls k ie g o w K i t c h e n e r , Z w ią z k o w ie c , 4 I I I 1986. 5 Z w ią z k o w ie c , 10 IX 1985, 5. 3 K s i ę g a p r o t o k o l o w a z p o s i e d z e ń K o m i t e t u B u d o w y K o ś c i o ł a P o ls k i e g o p o d w e z w a n i e m S e r c a J e z u s o w e g o w B e r li n ie , O nt., 1916 r. 7 W . С. O ’ D w y e r, H i g h w a y s o f D e s t i n y , O tta w a 1964, 161. 8 T a m ż e .

i 7 6 B IU L E T Y N P O L O N IJN Y

s ie jsz e g o m ia s te c z k a B a r r y ’s B ay, k a p lic ę p.w . W n ie b o w z ię c ia N a jś w ię ts z e j M a r y i P a n n y i u s ta n o w ił t a m m is ję z p a r a f ii w W iln ie 9. K o lo n ia k a s z u b s k a w B a r r y ’s B a y z a c z ę ła się p o w ię k s z a ć w w y n ik u n a p ły w u r o d z in p o ls k ic h ze S ta n ó w Z je d n o c z o n y c h , s tą d te ż m a ły k o ś c ió łe k m i s y jn y o k a z a ł s ię n ie w y s ta r c z a ją c y . Z m is ji w B a r y ’s B a y u tw o rz o n o w 1914 r. p a r a f ię p o ls k ą św . J a d w ig i. P ie r w s z y m p ro b o s z c z e m i b u d o w n ic z y m n o w e g o k o śc io ła z o ­ s t a ł k a p ła n d ru g ie g o p o k o le n ia o s a d n ik ó w k a s z u b s k ic h — k s. P io tr B i e r ­ n a c k i . K o śc ió ł św . J a d w ig i p o ś w ię c o n o w 1915 r .,10 a w k il k a la t p ó ź n ie j w p a r a f ii s ta n ę ła p le b a n ia , k o n w e n t d la s ió s tr z a k o n n y c h i b u d y n e k s z k o ­ ły k a to lic k ie j.

M is ją d o ja z d o w ą z W iln a o b ję te b y ły te ż o k o lic e R o u n d L a k e . K s. J a n ­ k o w s k i o d p r a w ia ł M sze św . w b u d y n k u s z k o ln y m lu b w d o m a c h p r y ­ w a tn y c h , is tn ia ła je d n a k p o tr z e b a b u d o w y k a p lic y , k tó r a m o g ła b y s k u p ia ć c a łą lu d n o ś ć ro z p r o s z o n ą n a fa r m a c h . J a k o m ie js c e p o d b u d o w ę k a p lic y św . B ro n is ła w y w 1925 r. w y b r a n o te r e n d z is ie js z e j o sa d y R o u n d L a k e C e n tre . N a s k u te k w z r o s tu lic z b y w ie rn y c h , w 1928 r. p o w o ła n o t u p a r a f ię z r e z y d u ją c y m n a s ta łe k s. P. J o l k o w s k i m 11. N a m ie js c e p rz e n ie s io n e j k a p lic y w y b u d o w a n o w k r ó tc e i p o św ię c o n o w lip c u 1930 r. k o śc ió ł św . K a z im ie rz a .

T rz e c im o ś r o d k ie m s k u p ia ją c y m P o la k ó w o s ia d ły c h w K a n a d z ie dość w c z e śn ie , bo ju ż o k o ło 1900 r., b y ło T o ro n to . P ie r w s z e n a b o ż e ń s tw a p o l­ sk ie (R ó żan ie c, n a b o ż e ń s tw a m a jo w e , G o rz k ie Ż ale), o rg a n iz o w a n e z i n i c ja ­ ty w y w ie r n y c h od 1905 r., o d b y w a ły się b e z u d z ia łu k a p ła n a . K o lo n ia p o l­ s k a w T o ro n to p o w ię k s z a ła się lic z e b n ie i c o ra z b a r d z ie j p a lą c ą b y ła p o tr z e b a z o rg a n iz o w a n ia s ta łe j o p ie k i re lig ijn e j. W 1907 r. d u s z p a s te r s tw o w fo r m ie d o ja z d o w e j p o d e jm u je k s. P a w e ł S o b c z a k 12, z a ło ż y c ie l p a r a f ii p o ls k ie j w B e rlin ie . W la t a c h 1909— 1911 r e g u l a r n i e co n ie d z ie lę p rz y je ż d ż a do T o ro n to ze S ta n ó w Z je d n o c z o n y c h ks. B o g d a n J a s i а к 13. W 1911 r. d o c h o d z i, z in ic ja ty w y a r c y b i s k u p a T o ro n to , do u tw o r z e n ia p a r a f ii p o ls k ie j p .w . śwc S ta n i s ł a w a K o s tk i i m ia n o w a n ia p ro b o s z c z e m , p rz y b y łe g o z P it ts - b u r g h a , ks. J ó z e f a H i n t z m a n a 14. N ie b a w e m te ż P o la c y w e s z li — w n i e ­ ty p o w y sp o s ó b — w p o s ia d a n ie w ła s n e g o k o śc io ła . W k w ie tn i u 1911 r. o tr z y ­ m a li ja k o d a ro w iz n ę od p rz e m y s ło w c a to r o n to ń s k ie g o E. O ’ K e e f a i jeg o c ó rk i b u d y n e k d a w n e g o k o ś c io ła p r e z b ite r ia ń s k ie g o . P o d o k o n a n iu n ie z b ę d ­ n y c h z m ia n w e w n ę trz u , k o śc ió ł t e n z o s ta ł p o ś w ię c o n y w e w r z e ś n iu 1911 r. P o la c y m ie s z k a ją c y w T o ro n to n ie b y li s k u p ie n i w je d n e j d z ie ln ic y . C zęść z n ic h k o n c e n tr o w a ła się n a p o łu d n iu m ia s ta w p o b liż u p a r a f ii p o l­ s k ie j, a część w z a c h o d n ic h d z ie ln ic a c h . P o la c y z W e st T o ro n to u c z ę sz c z a li p rz e z p e w ie n czas do k o ś c io ła św . S ta n is ła w a , lecz w k r ó tc e ze w z g lę d u n a z n a c z n ą o d le g ło ść o d c z u li p o tr z e b ę z o rg a n iz o w a n ia o d rę b n e j p a r a f ii. L a te m 1914 r. r e d e m p to r y s ta o. S te f a n M a y e r o d p r a w ia ł d la n ic h M sze św . k o r z y s ta ją c z p o m ie sz c z e ń k o ś c io ła u k r a i ń s k i e g o 15. J e d n a k o r g a n iz a to r e m n o w e j p a r a f i i z o s ta ł k s. M a r ia n W a c h o w i a k . J u ż w k o ń c u 1914 r. u d z ie la ł on s a k r a m e n tó w św . i o d p r a w ia ł r e g u l a r n i e n a b o ż e ń s tw a w ję z y k u p o ls k im w p o d z ie m ia c h k o śc io ła św . J o z a f a ta . W n a s tę p n y m r o k u p o d w e ­ z w a n ie m N a ro d z e n ia N a jśw . M a r y i P a n n y , k tó r e g o p o ś w ię c e n ie o d b y ło się w p a ź d z ie r n ik u 1915 r . 18 9 T a m ż e , 170. 10 T a m ż e , 171. 11 M. C o u l a s , G o l d e n Y e a r s o f S t. C a s i m i r ’s P o l i s h P a r is h a n d its P e o p le 9. 12 Z lote p o k ło s ie p a r a f ii św . S t a n i s ł a w a K o s t k i w T o r o n t o , 22. 13 T a m ż e , 25. 14 T a m ż e . 15 H is t o r ic a l C o d e x S t. M a r y ’s P a ris h , W e s t T o r o n t o , 1. 16 T am że.

B IU L E T Y N P O L O N IJN Y ₁₇₇

W s p o m n ia n y ju ż k s. P. S o b c z a k , re z y d u ją c w K itc h e n e r , d o je ż d ż a ł o d 1909 r. d o n ie z b y t o d le g łe g o H a m ilto n , g d z ie fo r m o w a ła się g r u p a p o ls k a . P o la c y z a c z ę li n a p ły w a ć t u od 1902 r . ze S ta n ó w Z je d n o c z o n y c h . B y ło to z w ią z a n e z ro z w o je m p r z e m y s łu c ię ż k ie g o w ty m m ie śc ie . O d 1911 r. o p ie k ę r e l ig i jn ą n a d P o la k a m i p r z e j ą ł k s. T o m a sz T a r a s i u k , o rg a n iz u ją c w m a ­ j u te g o r o k u p a r a f i ę p o ls k ą p .w . św . S ta n i s ła w a K o s t k i 17 W k ró tc e te ż p r z y ­ stą p io n o do b u d o w y w ła s n e g o k o śc io ła , b o w ie m do t e j p o ry P o la c y k o r z y ­ s t a li z a n g ie ls k ie g o k o ś c io ła św . A n n y . N a s k u t e k tr u d n o ś c i fin a n s o w y c h b u d o w a i w y p o s a ż e n ie w n ę tr z a k o ś c io ła tr w a ł y aż do r o k u 1927 ls. K o le jn y m s k u p is k ie m p o ls k im w d ie c e z ji h a m ilto ń s k ie j, k tó r e zaczęło ro z ­ w ija ć się w p o c z ą tk u w ie k u , w r a z z ro z w o je m p rz e m y s łu , b y ło m ia s to B r a n tf o r d . W 1902 r. m ie s z k a ło t u ju ż o k o ło 30 ro d z in p o ls k ic h . W ię k s z y ic h n a p ły w z a z n a c z a się w la t a c h 1912— 1913 19. P o la c y u c z ę sz c z a li do k o śc io ła św . B a z y le g o . W 1917 r. d o p a r a f i i t e j z o s ta ł s k ie r o w a n y k s ią d z W a w rz y ­ n ie c D o g o r s k i 20, k tó r y p o d ją ł w ś r ó d n ic h d u s z p a s te r s tw o w ję z y k u p o ls k im . P o z a k o ń c z e n iu I w o jn y ś w ia to w e j, g d y k o lo n ia p o ls k a p o w ię k s z y ła się, w y b u d o w a n o m a ły , d r e w n ia n y k o ś c ió ł p o ls k i o ra z z a k u p io n o d o m z p r z e ­ z n a c z e n ie m n a p l e b a n i ę 21. L a ta k r y z y s u g o s p o d a rc z e g o s p r a w iły ,, iż P o la c y n ie b y li w s ta n ie u tr z y m a ć k o śc io ła . W 1930 r. k s. D o g o rsk i z o s ta ł o d w o ­ ła n y z B r a n tf o r d , a k o śc ió ł sp rz e d a n o . W p ię ć l a t p ó ź n ie j do p r a c y w ś ró d P o lo n ii w B r a n tf o r d z m y ś lą o z o r g a n iz o w a n iu tu p a r a f i i p r z y b y ł k s. T. T a ­ r a s i u k 22, k a p ła n d o ś w ia d c z o n y w w ie lo le tn ie j p r a c y d u s z p a s te r s k ie j w H a m ilto n . P o c z ą tk o w o n a b o ż e ń s tw a p o ls k ie o d p r a w ia n e b y ły , j a k p o p r z e ­

d n io , w k o ś c ie le św . B a z y le g o , a le w k r ó tk im c zasie ks. T a r a s i u k z d o ła ł z m o b iliz o w a ć P o lo n ię do p r a c y o r g a n iz a c y jn e j i do z e b r a n i a fu n d u s z y n a k u p n o w ła s n e g o k o śc io ła . W 1938 r. z a k u p io n y z o s ta ł k o śc ió ł p r e z b ite r ia ń s k i. W ty m sa m y m ro k u , p o d o k o n a n iu p rz y s to s o w a ń w n ę tr z a , z o s ta ł p o św ię c o n y ja k o p o ls k i k o ś c ió ł p .w . św . J ó z e f a 23.

W p o c z ą tk a c h n a s z e g o s tu le c ia p o łu d n io w a część p r o w in c ji O n ta rio w r e jo n ie p ó łw y s p u N ia g a r a p rz y c ią g a ła lic z n y c h e m ig r a n tó w n ie ty lk o p ię k n y m p o ło ż e n ie m i ła g o d n y m k lim a te m , a le — co w a ż n ie js z e — m o ż ­ liw o ś c ią o tr z y m a n ia p r a c y p rz y b u d o w ie k a n a łu (W e lla n d C h a n n e l). W śró d w ie lu n a ro d o w o ś c i, z p r z e w a ż a ją c ą lic z b ą I r la n d c z y k ó w , z n a jd o w a li się r ó w n ie ż P o la c y . P r a w d o p o d o b n ie o k o ło 1913 r . w S t. C a th a r i n e s m ie s z k a ło 25 r o d z in p o l s k ic h 24. W 1914 r. P o la c y z a k u p ili m a ły , d r e w n ia n y k o śc ió łe k n a le ż ą c y d o ty c h c z a s do g r u p y w ło s k ie j. 15 s ie r p n ia te g o ż r o k u w k o śc ie le , k tó r y o tr z y m a ł w e z w a n ie M a tk i B o s k ie j N ie u s ta ją c e j P o m o c y , o d p ra w io n a z o s ta ła p ie r w s z a M sza św . d la P o la k ó w . P ro b o s z c z e m n o w e j p a r a f i i z o s ta ł k s. B o le s ła w S p e r s к i 25. P a r a f i a ta , choć z a ło ż o n a p rz e z P o la k ó w , s k u ­ p ia ła ta k ż e k a to lik ó w in n y c h n a ro d o w o ś c i. R ó w n o le g le do S t. C a th r in e s p o s tę p o w a ł ro z w ó j o s a d y p o ls k ie j w W e l­ la n d . W 1913 r . w W e lla n d z o s ta ł w y b u d o w a n y k o śc ió ł p .w . św . P io t r a i P a w ła , ja k o p a r a f ia w ie lo e tn ic z n a . W r o k p ó ź n ie j p ro b o s z c z e m m ia n o w a n o p o ls k ie g o k a p ła n a p r a c u ją c e g o w S t. C a th a r in e s ·— k s. B. S p e r s к i e g о. 17 K s i ę g a p a m i ą t k o w a 55-lecia ko ś c i o ła św . S t a n i s ł a w a K o s t k i w H a m i l t o n 1911— 196β, 57n. 18 T a m ż e , 77. 19 K r o n i k a p a r a f i i św . J ó z e f a w B r a n t f o r d (m ps). 20 T a m ż e . 21 T a m ż e . 22 G łos P o ls k i 37 (1976). 23 T a m ż e . 24 K r o n i k a p a r a f i i M a t k i B o s k i e j N i e u s t a j ą c e j P o m o c y w St. C a th a r i n e s (m ps), 1. 25 T a m ż e . 12 — C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a

B IU L E T Y N P O L O N IJN Y

O d 1916 r . p a r a f ią o p ie k u je się k s. Ig n a c y O s t a s z e w s k i , d o je ż d ż a ją c co n ie d z ie lę do W e l l a n d 26. O k re s p r a c y k się ż y S p e rs k ie g o i O sta s z e w sk ie g o to p o c z ą tk i d u s z p a s te r s tw a P o la k ó w w W e lla n d i je d n o c z e ś n ie z a p o w ie d ź je g o p rz y s z łe g o o b lic z a . S k u p is k o p o ls k ie n ig d y n ie b y ło t u n a ty le lic z n e i p rę ż n e , a b y z o rg a n iz o w a ć o d rę b n ą , e tn ic z n ie p o ls k ą p a r a f ię , choć p rz e z w ie le la t , aż do o k re s u w s p ó łc z e s n e g o , is tn i a ła s iln a tr a d y c j a o b s a d z a n ia s ta n o w is k p ro b o s z c z ó w p rz e z d u s z p a s te rz y p o ls k ic h .

N a z a c h o d n im k r a ń c u p o łu d n io w e j części O n ta rio — w W in d s o r — f o r ­ m u je się ta k ż e o k o ło r o k u 1914 sp o łe c z n o ść p o ls k a . C z y n n ik ie m s t y m u l u ją ­ c y m je s t ro z w ó j p r z e m y s łu w W in d s o r, m ie śc ie o d d z ie lo n y m ty lk o r z e k ą od r o z w ija ją c e g o się d y n a m ic z n ie po s tro n ie a m e r y k a ń s k ie j D e tro it. L u d n o ś ć p o ls k a w W in d s o r lic z y w ty m c zasie o k o ło 300 o s ó b 27. P o la c y n a le ż e li do a n g ie ls k o ję z y c z n e j p a r a f i i N ie p o k a la n e g o P o c z ę c ia N .M .P. W 1916 r . s p r o ­ w a d z o n y z o s ta ł ze S ta n ó w Z je d n o c z o n y c h k s. J a n A n d r z e j e w s k i 28. P o w ie rz o n o m u z o rg a n iz o w a n ie s a m o d z ie ln e j p a r a f i i p o ls k ie j. D z ię k i d a r o ­ w iź n ie p la c u p o d b u d o w ę k o śc io ła , k tó r y P o la c y o tr z y m a li od je d n e g o z p r o ­ te s ta n c k i c h m ie s z k a ń c ó w m ia s ta , s t a n ą ł w c ią g u k il k u m ie s ię c y k o śc ió ł p .w . św . T ró jc y , a p ie r w s z a M sz a św . z o s ta ła o d p r a w io n a n a W ie lk a ­ n o c 1918 r .29 D o p a r a f ii św . T r ó jc y p rz e z w ie le l a t a ż do p o w s ta n ia in n y c h p a r a f ii e tn ic z n y c h w m ie śc ie , n a le ż e li k a to lic y ró ż n y c h n a ro d o w o ś c i. N ig d y je d n a k n ie u tr a c ił a o n a sw e g o s ta tu s u p e r s o n a ln e j p a r a f ii p o ls k ie j.

P r z y k ła d e m ś r o d o w is k a p o lo n ijn e g o , k tó r e p rz e z w ie le l a t (aż do o k re s u p o II w o jn ie ś w ia to w e j) n ie z d o ła ło z o rg a n iz o w a ć p a r a f ii — m im o p r o w a ­ d zo n eg o d u s z p a s te r s tw a p o ls k ie g o — je s t L o n d o n . P o je d y n c z o r o d z in y p o l­ sk ie z a c z ę ły p rz y b y w a ć t u ok. 1907 r., a w o k re s ie w ię k sz e g o n a s ile n ia e m i­ g r a c ji w la ta c h 1927— 1930 n o to w a n o ic h 70 ao. W la t a c h d w u d z ie s ty c h z a c z ę ły p o w s ta w a ć o rg a n iz a c je p o ls k ie , le c z n ie b y ło s p r z y ja ją c y c h w a r u n k ó w do u tw o r z e n ia p a r a f ii. N ie m n ie j p o c z ą tk o w o s p o r a d y c z n ie , a od 1920 r. dość r e g u la r n ie , p ro w a d z o n e b y ło w L o n d o n p o ls k ie d u s z p a s te rs tw o . S t a r a n ia 0 s p r o w a d z e n ie p o ls k ie g o a s y s te n ta do a n g ie ls k ie j p a r a f ii n ie d a ły r e z u l ­ ta tó w , a le p o s łu g ę r e l ig i jn ą s p r a w o w a li k s ię ż a z is tn ie ją c y c h ju ż w te d y p a ­ r a f i i p o ls k ic h w K itc h e n e r (ks. S o b c z a k ) i T o ro n to (ks. T a r a s i u k ) , a ta k ż e z O r c h a r d L a k e w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h (ks. W. K r z y s i a k ) . P o u tw o r z e n iu p a r a f ii św . T ró jc y w W in d s o r p rz e z 10 la t d o je ż d ż a ł do L o n ­ d o n ks. A n d r z e j e w s k i . W 1930 r. f u n k c j ę d u s z p a s te r z a P o la k ó w o b e jm u je k s. J ó z e f N o w a k O EM p rz y d z ie lo n y n a s ta n o w is k o k a p e la n a w s z p ita lu w L o n d o n . K o le jn y m d u s z p a s te r z e m P o la k ó w z o s ta je c z te r y l a t a p ó ź n ie j k s. P a w e ł S e r g i e w i c z z U S A , L itw in z p o c h o d z e n ia , w ła d a ją c y ję z y k ie m p o ls k im , m ia n o w a n y w ik a r y m w p a r a f ii S t. M a r y ’si. W 1938 r. jeg o m ie js c e z a jm u je ks. A n to n i R z ą s a , a p rz e z n a s t ę p n e k ilk a n a ś c ie la t, aż do 1953 r., t r w a o k re s c z ę s ty c h z m ia n k s ię ż y s p r a w u ją c y c h o p ie k ę r e l ig i jn ą n a d P o l a k a m i sl. P o la c y z a m ie s z k a li w p ó łn o c n e j czę śc i p r o w in c ji O n ta rio s k u p ia li się g łó w n ie w c z te re c h m ie js c o w o śc ia c h : F o r t W illia m , S u d b u r y i o k o licy , T im ­ m in s o ra z K ir k la n d L a k e . D z isie jsz e m ia s to T h u n d e r B a y — n a jb a r d z ie j n a p ó łn o c n y -z a c h ó d O n ta rio w y s u n ię ta k o lo n ia p o ls k a — je s t fu z ją d w ó c h m ia s t: P o r t A r t h u r i F o r t W il­ lia m . Z e w z g lę d u n a z n a c z n e o d d a le n ie od w ię k s z y c h s k u p is k w s c h o d n ie j 1 p o łu d n io w e j części p ro w in c ji, a p rz e d e w s z y s tk im z u w a g i n a n ie k o r z y s tn e

26 H i s t o r y o f t h e C a th o l ic C h u r c h in W e l l a n d (mps), 3n. 27 P a m i ę t n i k 40-lecia p a r a f ii św . T r ó j c y 1916— 1955, 10. 28 T a m ż e . 29 T a m ż e , 12. 30 K s i ą ż k a p a m i ą t k o w a p o ś w ię c e n i a k o śc io ła M a t k i B o s k i e j C z ę s t o c h o w ­ s k i e j , L o n d o n 1954, 25. 31 T a m ż e . 26n.

B IU L E T Y N P O L O N IJ N Y ₁₇₉

w a r u n k i g e o lo g ic z n e (s k a lis ty te r e n , b r a k z ie m i u p r a w n e j) o k o lice te n ie z a ­ c h ę c a ły do s ta łe g o o s a d n ic tw a . N ie m n ie j p ie r w s i p o ls c y e m ig ra n c i p o ja w ili się n a ty m te r e n ie w la t a c h 1903— 1910. P rz y b y c ie ic h b y ło z w ią z a n e z b u d o w ą t r a n s k a n a d y js k ie j lin ii k o le jo w e j. N ie k tó r z y z z a tr u d n io n y c h p rz y p r a c a c h b u d o w la n y c h o s ie d lili się n a s ta łe w F o r t W il li a m 82. M y śl u tw o r z e n ia p o ls k ie j p a r a f ii z ro d z iła się w 1921 r., a w r o k p ó ź n ie j w y b u d o w a n o k o śc ió ł M a tk i B o sk ie j R ó ż a ń c o w e j. P ro b o s z c z e m m ia n o w a n y z o sta ł ks. F . B. T o m a n e к 38. W 1936 r. w z w ią z k u ze z m ia n ą g ra n ic d ie c e z ji N o r th B a y i p rz y łą c z e n ie m F o r t W illia m do d ie c e z ji S a u lt S te. M a rie , z a is tn ia ła k o n ie c z n o ść z m ia n y w e ­ z w a n ia k o śc io ła p o lsk ie g o . O d te g o c z a su p a r a f ia o b r a ła za sw e g o p a tr o n a

św . K a z im ie rz a .

N ieco w c z e ś n ie j n iż w F o r t W illia m , b o w 1883 r., a le w p o d o b n y c h o ko­ lic z n o śc ia c h ·—■ p r z y o k a z ji b u d o w y lin ii k o le jo w e j — o sie d lili się p ie r w s i P o la c y w S u d b u r y i C o p p e r C liff. O k o lice S u d b u r y p rz y c ią g a ły e m ig ra n tó w m o ż liw o śc ią z a tr u d n ie n ia w k o p a ln ia c h m ie d z i i n ik lu o ra z p rz y w y rę b ie la só w . S ta n lic z b o w y g r u p y p o ls k ie j b y ł z m ie n n y , g d y ż P o la c y p o d e jm o w a li c zęsto p r a c e sezo n o w e, m ig r u ją c p ó ź n ie j w in n e r e j o n y p ro w in c ji. Ilo ść P o ­ la k ó w w S u d b u r y i o k o lic y s z a c u je się n a 300— 500 osób do, c z a su I w o jn y ś w ia to w e j 34 P o c z ą tk o w o P o la c y u c z ę sz c z a li do k o śc io ła św . S ta n is ła w a K o s tk i w C o p p e r C liff p ro w a d z o n e g o p rz e z je z u itó w . M im o p o ls k ie g o p a tr o n a i u d z ia ­ łu P o la k ó w w b u d o w ie k o śc io ła , n ie b y ł o n p o ls k ą p a r a f ią (z b r a k u p o l­ sk ic h k sięży ), lecz s k u p ia ł ró ż n e n a ro d o w o śc i. S p o ra d y c z n ie ty lk o o d p ra w ia n e b y ły n a b o ż e ń s tw a d la P o la k ó w , g łó w n ie z o k a z ji ś w ią t lu b z r a c j i m is ji p r z e ­ p ro w a d z a n y c h p rz e z p rz y je z d n y c h m is jo n a rz y . K ilk a k r o tn ie , p o c z ą w sz y od 1886 r., m is je św . g ło s ił je z u ita k s. F r a n c is z e k S e h u l a k 85. W p ó ź n ie jsz y c h la t a c h p rz y je ż d ż a li do S u d b u r y k s ię ż a : J a n k o w s k i z W iln a i B i e r ­ n a c k i z B a r r y ’s B a y 30. W 1937 r. p ro b o s z c z e m tz w . „ s ło w ia ń s k ie j” p a r a ­ fii św . T ró jc y w S u d b u r y z o s ta ł P o la k k s. J . S. N i e t u p s k i 37. P o la c y m ie li z n a c z n y u d z ia ł w o rg a n iz o w a n iu t e j p a r a f ii i b u d o w ie k o śc io ła ; p r a w d o p o d o ­ b n ie p ro w a d z o n e b y ło p r z y n ie j d u s z p a s te rs tw o w ję z y k u p o ls k im . L ecz k s. N ie tu p s k i w y je c h a ł w 1943 r . z S u d b u r y i od te g o c zasu , aż do p r z y ja z d u k s. E u g e n iu s z a J a s t a l s k i e g o w o k re s ie p o w o je n n y m n ie b y ło t u d u sz ­ p a s t e r s t w a d la P o la k ó w . P ie r w s i P o la c y w K ir k la n d L a k e p o ja w ili się w p o s z u k iw a n iu p ra c y w k o p a ln ia c h w r . 1916, a n ie c o w ię k s z y ic h n a p ły w n a s t ą p ił w k o ń c u la t d w u d z ie s t y c h 33. W ty m c z a sie 2— 3 r a z y w r o k u d o je ż d ż a ł do n ic h z p o słu g ą r e lig ijn ą k s. F r a n c is z e k S o w i ń s k i z T im m in s. P rz e z d w a l a t a (1933— 1934) P o la c y m ie li s ta łą o p ie k ę w o s o b a c h f r a n c is z k a n ó w : K . Ż a k a i C . W i n i a - r z a, k tó r z y k o le jn o p ra c o w a li p rz y a n g ie ls k ie j p a r a f ii N a jś w ię ts z e g o Im ie ­ n ia 38. R e g u la r n e d u s z p a s te rs tw o p o ls k ie z o sta ło z o rg a n iz o w a n e w K ir k la n d L a k e po I I w o jn ie św ia to w e j. b. P r o w i n c j a Q u e b e c O s a d n ic tw o p o ls k ie w p r o w in c ji Q u e b e c n ie p r z y b r a ło n ig d y ta k ic h ro z ­ m ia ró w , ja k w s ą s ie d n im O n ta rio . L iczn e śro d o w is k o p o ls k ie p o w s ta ło je d y ­ n ie w M o n tre a lu , a o k re s o w o is tn ia ły ta k ż e n ie w ie lk ie s k u p is k a w V a l d ’O r i R o u y n -N o ra n d a . 32 L . Z a w a d o w s k i , T h e P o l i s h - C a n a d i a n C o m m u n i t y a t t h e L a k e h e a d , T h u n d e r B a y 1980, 46. 33 T a m ż e , 83. 34 H . R a d e c k i , 100 Y e a r s o f t h e P o li s h C o m m u n i t y a n d 25 Y e a r s o f S t. C a s i m i r P a r i s h i n S u d b u r y , S u d b u r y 1980, 25. 35 B u r z l i w e l a t a P o lo n i A m e r y k a ń s k e j , K r a k ó w 1983, 57, 78. 36 H. R a d e c k i , dz. cy t., 25. 37 T a m ż e , 26. 38 S i l v e r J u b i l e e O b l a t e F a t h e r s A s s u m p t i o n P r o v in c e , 73. 38 P a r a fi a św . J ó z e f a —■ K i r k l a n d L a k e , O nt. (m ps), 1. 12*

180

B IU L E T Y N P O L O N IJN Y

P ie r w s i P o la q y (30 ro d z in ) p rz y b y li do M o n tre a lu w 1895 r. ze S ta n ó w Z je d n o c z o n y c h s p r o w a d z e n i do p r a c y w f a b r y c e S i n g e r a 40. W ię k sz a g r u p a p o ja w iła się w la t a c h 1900— 1902 d ro g ą z G a lic ji p rz e z A n g lię. T w o rz y li o n i w te d y k o lo n ię lic z ą c ą (w ra z z g r u p ą L itw in ó w ) ok. 1500 o s ó b 41.

D u s z p a s te rs tw o p o ls k ie ro z p o c z ą ł w M o n tr e a lu k s. B ro n is ła w J a n k o w ­ s k i , d o je ż d ż a ją c d w a ra z y w r o k u z o d leg łeg o W iln a w ła t a c h 1900— 1907 42. N a b o ż e ń s tw a o d p ra w ia n e b y ły w ró ż n y c h k o śc io ła c h i d o m a c h p r y w a tn y c h . W 1907 r. s t a r a n ie m O r g a n iz a c ji S y n ó w P o ls k i w M o n tr e a lu s p r o w a d z o n y zo­

s ta ł k s. B o le sła w S z l a m a s - S z u m s k i , k tó r y s ta ł się o rg a n iz a to r e m p ie r w s z e j p o ls k ie j p a r a f i i 43. N ie d y s p o n o w a ła o n a w te d y w ła s n y m b u d y n k ie m k o ś c ie ln y m , do jeg o b u d o w y p r z y s tą p io n o w p a ź d z ie rn ik u 1916 r. S p o łeczn o ść p o ls k a w M o n tre a lu ro z m ie sz c z o n a b y ła w e w s c h o d n ie j i z a c h o d n ie j części m ia s ta . N a s k u te k b r a k u je d n o m y ś ln o ś c i w s p r a w ie u tw o r z e n ia je d n e j p a r a f ii o b e jm u ją c e j o b s z a r c a łe g o M o n tr e a lu i lo k a liz a c ji k o śc io ła p o lsk ieg o , doszło w 1916 r. — z r o z p o r z ą d z e n ia K u r ii A r c y b is k u p ie j — do u tw o r z e n ia o p ró c z p a r a f ii M a tk i B o sk ie j C z ę sto c h o w sk ie j, ta k ż e M is ji św . T ró jc y , k tó r a o b e jm o ­ w a ła s w ą o p ie k ą d u s z p a s te r s k ą P o la k ó w o s ia d ły c h w z a c h o d n ie j części m ia ­ s ta 44 P ro b o s z c z e m p a r a f ii M . B. C z ę sto c h o w sk ie j z o s ta ł o. F r a n c is z e k P y z - n a r O F M , z aś o p ie k u n e m M is ji — k s. V r y d a e g s, re d e m p to r y s ta b e lg ijs k i, w ła d a ją c y ję z y k ie m p o ls k im . P o o b ję c iu w 1930 r . d u s z p a s te r s tw a P o la k ó w w c a ły m M o n tre a lu p rz e z fr a n c is z k a n ó w z p o lo n ijn e j P r o w in c ji św . A n to n ie g o w U S A , ó w c z e sn y d u s z p a s te r z M is ji — o. S z c z e p a n M u s i e ­

l a k — p r z y s tą p ił do b u d o w y k o śc io ła p .w . św . T ró jc y p o św ię c o n e g o w m a ju

1935 r . 43 .

c. P r o w i n c j a N o v a S c o t i a

D la e m ig r a n tó w p rz y b y w a ją c y c h z E u ro p y N o w a S z k o c ja , a g łó w n ie d w a je j p o r ty S y d n e y i H a lif a x , b y ły p ie r w s z y m z e tk n ię c ie m n o w o p rz y b y ły c h z k a n a d y js k ą rz e c z y w is to śc ią . O s a d n ic tw o p o ls k ie z lo k a liz o w a ło się w p ó ł­ n o c n o -w s c h o d n ie j części w y s p y , w m ia s ta c h S y d n e y i N e w W a te rfo rd . W 1901 r . p rz y b y ły t u 4 p o ls k ie ro d z in y , do k tó r y c h w k il k a l a t p ó ź n ie j (1906— 1913) d o łą c z y ła w ię k s z a g r u p a e m ig r a n tó w z P o l s k i 4e. W ięk szo ść z n ic h p rz e n io s ła się je d n a k w z a c h o d n ie r e j o n y K a n a d y lu b do S ta n ó w Z je d n o c z o n y c h . W S y d n e y i o k o lic y p o z o sta ło k ilk a d z ie s ią t ro d z in p o ls k ic h . P o la c y z n a le ź li z a tr u d n ie n ie w k o p a ln ia c h w ę g la i r u d y ż e la z a o ra z w s ta ­ lo w n ia c h . W 1909 r . p o w s ta ło w S y d n e y T o w a rz y s tw o W z a je m n e j P o m o c y św . M ic h a ła , k tó r e s ta ło się z a lą ż k ie m ży cia o rg a n iz a c y jn e g o sp o łe c z n o śc i p o l­ sk ie j. P rz e z k ilk a n a ś c ie l a t P o la c y b y li o b ję c i o p ie k ą d u s z p a s te r s k ą p rz e z k się ż y ir la n d z k ic h z k o śc io ła H o ly R e d e e m e r. Z u w a g i n a z n a c z n e o d d a le n ie S y d n e y o d in n y c h s k u p is k p o ls k ic h w K a n a d z ie n ie b y ło m o ż liw e p ro w a d z e ­ n ie tu , n a w e t sp o ra d y c z n ie , d u s z p a s te r s tw a w ję z y k u p o ls k im b ez k s ię d z a p o ls k ie g o r e z y d u ją c e g o w ty m m ie śc ie . P ie r w s z y m p o ls k im d u s z p a s te rz e m z o s ta ł w 1912 r . k s. A n to n i P l u c i ń s k i 47. P rz e b y w a ł o n w ś ró d P o la k ó w w S y d n e y 40 H . R a d e c k i , E t h n i c O r g a n iz a tio n a l D y n a m i c s . T h e P o lish G r o u p i n C ana d a , W a te rlo o 1979, 55. 41 В. M a k o w s k i , H i s t o r y a n d I n t e g r a t i o n o f P o le s i n C ana d a , N ia g a r a P e n in s u la 1967, 116. 42 Z l o t y J u b i l e u s z P a r a fi i M a t k i B o s k i e j C z ę s t o c h o w s k i e j w M o n t r e a l u 1907— 1957, 12. 43 T a m ż e , 14. 44 T a m ż e , 31. 45 A. Z w i e г с a n , D z ia ła ln o ść f r a n c i s z k a n ó w w ś r ó d P o lo n i i 1772— 1976, w : S t u d i a P o lo n i jn e 3(1979), 166. 46 B. M a k o w s k i , dz. cyt.., 129. 47 G o l d e n J u b i l e e S t. M a r y ’s P o li s h C h u r c h in S y d n e y , N.S . 1913— 1963, 6.