Biuletyn patrystyczny

(1)

Wincenty Myszor, Katarzyna

Urbaniak, Stanisław Kalinkowski

Biuletyn patrystyczny

Collectanea Theologica 55/4, 155-163

1985

(2)

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 55(1985) fa se . IV

BIULETYN PATRYSTYCZNY

Z a w a r to ś ć : I. P U B L IK A C JE . G n o sty c y z m i te k s ty z N a g -H a m m a d i. II. S P R A W O Z D A N IA . 1. T rz e c i M ię d z y n a ro d o w y K o n g re s K o p to lo g ic z n y , W a rs z a w a , 20— 25 s ie r p n ia 1984 r. ■— 2. S p o tk a n ie S e k c ji P a tr y s ty c z n e j p rz y K o m is ji E p is k o p a tu P o ls k i do S p r a w N a u k i K a to lic k ie j, G d a ń s k , 20—21 w rz e ś n ia 1984 r. * I. P U B L IK A C J E G n o sty c y z m i te k s ty z N a g -H a m m a d i W p rz e g lą d z ie p u b lik a c ji u w z g lę d n ia m y je d y n ie te , k tó r e w ja k i ś sp o só b są n a m d o s tę p n e . N ie w s z y s tk ie p o z y c je d o c ie r a ją do n a s z y c h b ib lio te k . N ie sp o só b ró w n ie ż o g a rn ą ć o g ro m u p ra c z w ią z a n y c h z te m a ty k ą g n o sty c k ą , a z w ła sz c z a z te k s ta m i z N a g -H a m m a d i. W o s ta tn ic h la ta c h , od 1981 r., m o ż n a z a u w a ż y ć p e w n e c h a r a k te r y s ty c z n e r y s y b a d a ń w t e j d z ie d z in ie . P o w y d a n iu te k s tó w le p ie j z a c h o w a n y c h p r a c e e d y to r s k ie d o ty c z ą a lb o u tw o r ó w ju ż k ie d y ś w y d a n y c h , p o ja w ia się ty m sa m y m c z a se m tr z e c ie a n a w e t c z w a rte w y d a n ie je d n e g o u tw o r u , a lb o te ż p ra c e p o s tę p u ją t a k w o ln o , że n a z a p o w ie d z ia n e e d y c je tr z e b a c z e k a ć k il k a la t. O rg a n iz a c ja n a u k i k o n c e n t r u j e się p rz e d e w s z y s tk im n a w ie lu sy m p o z ja c h i k o n fe r e n c ja c h . P o ja w ia się w te n sp o só b w ie le p r a c d ro b n y c h i szczeg ó ło w y ch . T e m a ty k a o g ó ln o g n o s ty c - k a , a w ię c k w e s tie d e fin ic ji gnozy, g n o s ty c y z m u , z a g a d n ie n ia p o c h o d z e n ia , p o ja w ia się r a c z e j w e w n io s k a c h p r a c p rz y c z y n k a r s k ic h . W z w ią z k u z p r a c a m i n a d te k s ta m i z N a g -H a m m a d i w z ro sło jeszcze b a rd z ie j z a in te re s o w a n ie ję z y k ie m k o p ty js k im . O k a z ją do o ż y w ie n ia teg o z a g a d n ie n ia w P o ls c e m ó g ł b y ć I I I M ię d z y n a ro d o w y K o n g re s S tu d ió w K o p ty js k ic h , k tó r y o d b y ł się w W a rs z a w ie w d n ia c h 20— 25 s ie r p n ia X984 r. Z o g ro m n e j l i t e r a t u r y p r z e d m io tu p r z e k a z u je m y in f o rm a c je o n a jw a ż n ie js z y c h o p ra c o w a n ia c h te k s tó w z N a g -H a m m a d i o ra z p r z e d s ta w ia m y n ie k tó r e te m a ty s tu d ió w b a r d z ie j z w ią z a n e z p a to lo g ią i h is to rią K o śc io ła w sta ro ż y tn o ś c i.

1. W y d a n i a t e k s t ó w z N a g - H a m m a d i

P ie r w s z e w y d a n ia te k s tó w z N a g -H a m m a d i u k a z u ją się d o tą d w d w u s e r ia c h w y d a w n ic z y c h : N a g -H a m m a d i S tu d ie s , L e id e n 1971nn (= N H S ), o ra z B ib lio th è q u e C o p te de N a g -H a m m a d i, Q u é b e c 1977nn (= B C N H ). P ie r w s z a s e r ia p ró c z o ry g in a ln e g o te k s tu k o p ty js k ie g o p o d a je a n g ie ls k ie tłu m a c z e n ie o ra z k o m e n ta r z r a c z e j o c h a r a k te r z e filo z o fic z n y m , d ru g a n a to m ia s t p ró c z te k s t u k o p ty js k ie g o p u b lik u je tłu m a c z e n ie f r a n c u s k ie , k r ó t k i w s tę p lite r a c k o - h is to r y c z n y o ra z k o m e n ta r z ra c z e j te o lo g ic z n e j tr e ś c i. P o za ty m i s e r ia m i u k a z u ją się n a jc z ę ś c ie j ja k o 'p r a c e p ro m o c y jn e w ró ż n y c h o ś ro d k a c h u n iw e rs y te c k ic h e d y c je p o szcz e g ó ln y c h p is m z N a g -H a m m a d i. S ta n e d y c ji te k s tó w z N a g -H a m m a d i do p o ło w y 1981 r. p o d a łe m w w y k a z ie ź ró d e ł w : W. M y s z o r, A n a p a u s is w te o lo g ii c h r z e ś c ija ń s k ic h g n o s ty k ó w * R e d a k to re m n in ie js z e g o b iu le ty n u je s t S ta n is ła w K a l i n k o w s k i , W a rs z a w a .

(3)

156 B I U L E T Y N P A T R Y S T Y C Z N Y ( S tu d ia A n ti q u it a tis C h r is tia n a e , t. 5), W a rs z a w a 1984 A T K , 243— 245. O d te g o c z a su u k a z a ły się n a s t ę p u ją c e e d y c je te k s tó w z N a g -H a m m a d i. W w e r s j i d w u ję z y c z n e j o p u b lik o w a n o p o n o w n ie E w a n g e lię T o m a sz a z I I k o d e k s u : A, G u i l l a u m o n t , H. Ch. P u e c h , G. Q u i s p e l , W. G. T i l l , A b d A l M a s i h, E l E v a n g e lo s e g ù n T o m a s , B a rc e lo n a 1981. D ru g ą N a u k ę W ie lk ie g o S e ta o p u b lik o w a ł (d r u g ie w y d a n ie te k s tu ) L . P a i n с h a u d, L e

D e u x iè m e T r a ité d u G ra n d S e th , N H V II, 2, B C N H 6, Q u é b e c 1982. P o w y d a n iu te k s tó w O g d o a d y i E n n e a d y o ra z M o d litw y N H C V I, 6 i 7 w d r u g im to m ie s e r ii B C N H o p u b lik o w a ł te k s t A s k le p io s a J . P . M a h é , H e r m e s

e n H a u t E g y p te , T. II : L e F r a g m e n t d u D isc o u rs P a r fa it e t le s D é fin itio n s h e r m é tiq u e s a r m é n ie n n e s , B C N H 7, Q u é b e c 1982. T rz y s te le S e ta , z N H C

V II, 5 (d r u g a e d y c ja te k s tu ) w y d a ł P . J . C l a u d e , L e s T ro is S tè le s de

S e th . H y m n e g n o s tiq u e à la T r ia d e , B C N H 8, Q u é b e c 1983. E g zeg ezę o d u sz y z N H C II , 6 p o r a z d ru g i w y d a ł J . M . S e v r i n , L ’E x é g è s e de l'Â m e , B C N H 9, Q u é b e c 1983. E w a n g e lię M a r ii z B G , 1 w y d a ła A . P a s q u i e r , L ’E v a n g ile

se lo n M a rie , B C N H 10, Q u é b e c 1983.

W te j s a m e j s e r ii w 1983 r. w y d a n o je sz c z e : P . H . P o i r i e r , L e s S e n te n c e s d e S e x tu s , s u iv i F r a g m e n t d e la R é p u b liq u e de P la to n , B C N H 11,

w y d a n ie te k s tu z a w ie r a ją ta k ż e p r a c e M . W . M e x e r , T h e L e tt e r o f P a te r

to P h ilip . T e x t , T r a n s la tio n a n d C o m m e n ta r y (S o c ie ty o f B ib lic a l L it e r a tu r e ,

Q u é b e c 1983 (chodzi o N H C V I, 5 i X II, 1). J a k o o p ra c o w a n ia m o n o g ra fic z n e D is s e r ta tio n s S e rie s 53), C hico, S c h o la r s P r e s s 1981; В . A . E d w a r d s , R. A. W i l d , T h e S e n te n c e s o f S e x tu s , E d ite d a n d T r a n la te d (S o c ie ty of B ib lic a l L i t e r a t u r e , T e x ts a n d T r a n s la tio n s 22; E a r ly C h r is ta n L it e r a t u r e S e rie s 5), C h ico , S c h o la rs P r e s s 1981; P . C h é r i , L e c o n c e p t de N o tr e G ra n d P u is a n -

ce. T e x t , r e m a r q u e s p h ilo lo g iq u e s tr a a u c tio n e t n o te s (O rb is B ib lic u s e t O r ie n ta lis 47), F r i b o u r g 1982.

2. O p r a c o w a ń ia

W śró d w ie lu o p ra c o w a ń te k s tó w z N a g - H a m m a d i o r a z n a t e m a t g n o s ty - c y z m u w y r ó ż n ia ją się p rz e d e w s z y s tk im a k t a s y m p o z jó w n a u k o w y c h . O g ó l n y t y t u ł ty c h p u b lik a c ji k r y j e c zęsto w a rto ś c io w e a r t y k u ły , w a ż n e ró w n ie ż d la p a tr o lo g a . W s p o m in a m y o c zy w iście o n a jw a ż n ie js z y c h : T h e R e d is c o v e r y

o f G n o stic ism . P ro c e e d in g s o f th e In te r n a tio n a l C o n fe r e n c e on G n o s tic is m a t Y a le N e w H a v e n , C o n n e c tic u t, M a rc h 28— 31 1978, w y d , B e n tle y L a y t o n ,

L e id e n 1980 (d a le j c y tu ję : R e d is c o v e ry ); В. B a r e , C o llo q u e In te r n a tio n a l

s u r les T e x t e s de N a g -H a m m a d i, Q u é b e c , 22— 25 A o û t 1978, B C N H , S e c tio n

E tu d e s 1, Q u é b e c 1981 (= B C N H , E t. 1); G n o sis a n d G n o stic ism . P a p e rs re a d

a t th e E ig h th I n te r n a tio n a l C o n fe r e n c e o n P a tr is tic S tu d ie s , O x fo r d , S e p te m  b e r 3— 8 th , 1979, w y d . M . K r a u s e , N H S X V II, L e id e n 1981 ( = N H S V II).

Z te g o sa m e g o K o n g re s u P a tr y s ty c z n e g o w 1979 r . r e f e r a ty n a t e m a t g n o - s ty c y z m u z o s ta ły w y d a n e r a z e m z in n y m i: E. A. L i v i n g s t o n e , S tu d ia

P a tr is tic a , to m X V II, P e r g a m o n P r e s s 1982 ( = S P X V II). Z ty c h m a te r ia łó w

k o n g re s o w y c h p ra g n ie m y p o d a ć ró w n ie ż ty lk o n a jw a ż n ie js z e ty tu ły .

Z a g a d n ie n ie p o c h o d z e n ia g n o zy i g n o s ty c y z m u , j a k ró w n ie ż k w e s tie ró ż n o r o d n y c h c z y n n ik ó w k s z ta łtu ją c y c h p o w s ta n ie te g o p r ą d u re lig ijn e g o r o z p a tr y w a n o n a k o n g re s ie w 'Y ale. O to n a jc ie k a w s z e r e f e r a t y : H . C h a d w i c k , T h e D o m e s tic a tio n o f G n o sis, R e d is c o v e ry 3— 16; G . Q u i s p e 1, G n o 

sis a n d P sy c h o lo g y , R e d is c o v e ry 17— 31; U . В i a n с h i , R e lig io -H is to r ic a l O b  s e r v a tio n s o n V a le n tin ia n is m , R e d is c o v e r y 103— 117; M. T a r d i e u , L a g n o se v a le n tin ie n n e e t les O racies C h a ld a iq u e s , R e d is c o v e ry 194— 237; J . D i l l o n , T h e D e s c e n t o f th e S o u l in M id d le P la to n ic a n d G n o stic T h e o r y , R e d isc o 

v e r y 357— 364; D. J . O ’ M e a r a , G n o s tic is m a n d th e M a k in g o f th e W o r ld in

P lo tin u s , R e d is c o v e ry 365— 378; W . R . S с h о e d e 1, G n o stic M o n is m a n d th e G o sp e l o f T r u th , R e d is c o v e ry 379— 390; R . K r a f t , P h ilo on S e th : W a s P h ilo

(4)

B I U L E T Y N P A T R Y S T Y C Z N Y ₁₅₇

A w a r e o f T ra d itio n s W h ic h E x a lte d S e th a n d H is P r o g e n y , R e d is c o v e ry 457

— 458; N . A. D a h l , T h e A r r o g a n t A r c h o n a n d th e L e w d S o p h ia J e w is h T r a 

d itio n s in G n o stic R e v o lt, R e d is c o v e ry 687— 712; K . K o s c h o r k e , G n o stic In s tr u c tio n s -ψη th e O rg a n is a tio n s o f th e C o n g re g a tio n . T h e T r a c ta te I n t e r  p r e ta tio n o f K n o w le d g e fr o m C G X I , R e d is c o v e ry 757— 769; M. S m i t h , T h e H is to r y o f th e T e r m G n o s tik o s , R e d is c o v e ry 796— 807; M . A. W i l l i a m s , S ta b i li t y as a S o te r io lo g ic a l T h e m e in G n o stic ism , R e d is c o v e ry 819— 830.

Z a g a d n ie n ie id e i z b a w ie n ia w r e lig ia c h h e lle n is ty c z n y c h o ra z w gn o zie c h rz e ś c ija ń s k ie j b a d a ł n a p rz y k ła d z ie K a z a n ia n a a s e ń s k ie g o J . F r i с к e 1,

■ H ellenistische E rlö s u n g in c h r is tlic h e r D e u tu n g . D ie g n o stisc h e N a a se n e r- s c h r ift. Q u e lle n k r itis c h e S tu d i e n — S tr u k tu r a n a ly s e — S c h ic h te n s c h e id u n g

— R e k o n s tr u k tio n d e r A n th r o p o s - L e h r s c h r ift, N H S X IX , L e id e n 1984. S tu  d iu m to je s t je d n o c z e śn ie w a ż n y m p rz y c z y n k ie m do b a d a ń ź ró d ło w y c h r e l a c ji H ip o lita , k tó r y w sw y c h P h ilo s o p h u m e n a (R e fu ta tio ) p rz e k a z a ł fr a g m e n t n a a s e ń s k i.

B ib lio te k a z N a g -H a m m a d i, h is to r ia o d k ry c ia , o p is z a w a rto ś c i, szczeg ó ło w e b a d a n ia k o d ik o lo g ic z n e i p a p iro lo g ic z n e o ra z ty m p o d o b n e p ro b le m y w ła ś c iw ie d o p ie ro te r a z z a c z y n a ją in te re s o w a ć w ie lu b a d a c z y . O to n a jw a ż n ie js z e a r t y k u ły w s p o m n ia n y c h p o z y c ji: J . M. R o b i n s o n , F r o m th e Cl i f f to C airo. T h e S to r y o f th e D isc o v e r s a n d th e M id d le m e n o f th e N a g -H a m  m a d i C o d ices, B C N H , E t. 1, 21— 58; R. M c W i l s o n , T w e n ty Y e a r s a fte r B C N H , E t. 1, 59— 70; J . E. M é n a r d , L a g n o se e t le s te x t e s d e N a g -H a m m a  d i, B C N H , E t. 1, 3—20; G. Q u i s p e 1, T h e G o sp el o f T h o m a s . R e v is ite d ,

B C N H , E t. 1, 218— 266; C. T r a u t m a n n , L a p a r e n té d a n s l’E v a n g ile selo n

P h ilip p e , B C N H , E t. 1, 267— 278; R. K u n t z m a n n , L ’id e n tific a tio n d a n s le L i v r e d e T h o m a s d ’A th l è te , B C N H , E t. 1, 279—287; F . Μ о r a r d, T h é m a tiq u e d e l’A p o c a ly p s e d ’A d a m d u C o d e x V de N a g -H a m m a d i, B C N H , E t. 1, 288— 294; Y. H a a s , L ’e x ig e n c e d u r e n o n c e m e n t a u m o n d e d a n s le s A c te s d e P ie r- r r e e t d e s D o u ze A p ô tr e s , le s A p o p h th e g m e s d e s P è re s d u D é se rt e t la P i- s tis S o p h ia , B C N H , E t. 1, 295— 303; J . P . M a h é, L e F r a g m e n t d u D isco u rs P a r fa it d a n s la B ib lio th è q u e d e N a g -H a m m a d i, B C N H , E t. 1, 304— 327; L. P a i n c h a u d , L e ca d re sco la ire d e s T r a ité s de l’Â m e e t le D e u x iè m e

T r a ité d u G ra n d S e th (CG VI I , 2), R e d is c o v e ry 779— 787; P . C l a u d e , A p  p r o c h e d e la S tr u c tu r e d e s T ro is S tè le s de S e th , B C N H , E t. 1, 362— 373;

P . H. P o i r i e r , L e te x t e de la v e r s io n c o p te d e s S e n te n c e s d e S e x tu s , B C N H , E t. 1, 383— 389; R. T r e v i j a n o E t c h e v e r r i a , L a in c o m p r e n s ió n

d e los d is c ip u lo s e n el E v a n g e lio d e T o m a s, S P X V II, 243—250; D. H . T r i p p, T h e . S a s r a m e n ta l S y s t e m o f th e G o sp el o f P h ilip , S P X V II, 251—262.

W ie lk ie z a in te r e s o w a n ie b a d a c z y w z b u d z a zaw sz e z w ią z e k g n o zy i g n o - s ty c y z m u z c h rz e ś c ija ń s tw e m i p o le m ik ą a n ty g n o s ty c k ą O jc ó w K o ścio ła. Z p u b lik a c ji n a t e n te m a t w a r to o d n o to w a ć : B. A l a n d , G n o sis u n d C h r i

s t e n tu m , R e d is c o v e ry 319—350; F . W i s s e , T h e O p p o n e n ts in th e N e w T e  s ta m e n t in L ig h t o f th e N a g -H a m m a d i W r itin g s , B C N H , E t. 1, 99— 122;

H . K o e s t e r , G n o stic i W r itin g s a s W itn e s s e s fo r th e D e v e lo p m e n t o f th e

S a y in g s T r a d itio n , R e d is c o v e ry 238—261; J . M. R o b i n s o n , S e th ia n s a nd J o h a n n in e T h o u g h t. T h e T r im o r p h ic P r o te n n o ia a n d th e P ro lo g u e o f th e G o  s p e l o f J o h n , R e d is c o v e ry 643— 661; D. R o u l e a u , L e s p a ra b o le s d u R o y a u  m e d e s d e u x d a n s l’E p itr e a p o c r y p h e de J a c q u e s , B C N H , E T . 1, 181— 189;

M . K r a u s e , C h r is tlic h -g n o s tis c h e T e x t e a ls Q u e lle n fü r d ie A u s e in a n d e r 

s e tz u n g v o n G n o sis u n d C h r is te n tu m , N H S X V II, 47— 65; A. L e B u l l u e c , E x é g è s e e t p o lé m iq u e a n tig n o s tiq u e c h e z Ir é n é e e t C lé m e n t d ’A le x a n d r ie , L ’E x e m p le d u C e n to n , S P X V II, 707— 713; L. P a i n c h a u d , L a p o lé m iq u e a n ti-e c c lé s ia le e t l’e x é g è s e de la p a ss io n d a n s L e D e u x iè m e T r a ité d u G ra n d S e th , B C N H , E t. 1, 340— 351; I. J . M e C u e , C o n flic tin g V e r s io n o f V a le n tia - n is m ? Ir e n a e u s a n d th e E x c e r p ta e x T h e o d o to , R e d is c o v e ry 404— 416; R. G r e e r, T h e D og a n d M u s h ro o m s : Ir e n a e u s ’s V ie w o f th e V a le n tin ia n

(5)

158 B f U L E T Y N P A T R Y S T Y C Z N Y

A s s e s s e d , R e d is c o v e ry 146— 175; A . M é h a t, „ V ra ie” e t „ fa u s se ” g n o se

d ’a p rè s C lé m e n t d ’A le x a n d r ie , R e d is c o v e ry 426— 433; M. H a r l e , L e s „ m y t h e s ” v a le n tin ie n s de la c r é a tio n e t d e l’e sc h a to lo g ie d a n s le la n g a g e d ’O ri- g èn e: le m o t h y p o te s is , R e d is c o v e ry 417— 425; M. M a r c h o w i s c h , T h e N a - a se n e P s a lm in H ip p o ly tu s (H aer. 5, 10, 2), R e d is c o v e ry 770— 778; J . M o n t -

s e r r a t - T o r r e n t e s , L a n o tic e d ’H ip p o ly te s u r le s N a a sé n e s, S P X V II, 231— 242; K . K o s c h o r k e , P a tr is tis c h e M a te r ia lie n z u r S p ä tg e s c h ic h te d e r V a le n tin ia n is c h e n G n o sis, N H S X V II, 120— 139; A . В ö h 1 i g, T r ia d e u n d T r i

n itä t in d e n S c h r ifte n v o n N a g -H a m m a d i, R e d is c o v e ry 617— 633; E. P a g e l s , G n o stic a n d O r th o d o x V ie w s o f C h r is t's P a ssio n : P a r a d ig m s fo r th e C h r i s tia n s R e s p o n s e to P e rse c u tio n ? . R e d is c o v e ry 262— 288; D. L. H o l l a n d , S o m e Is s u e s in O r th o d o x — G n o stic — C h r is tia n P o le m ic s, S P X V II, 214—222;

M. T a r d i e u , „ C o m m e à tr a v e r s u n tu y a u ”. Q u e lq u e s r e m a r q u e s s u r le

m y th e v a le n tin ie n d e la c h a ir c é le s te d u C h r is t, B C N H , E t. 1, 151— 180; J . D.

К a e s 1 1 i, V a le n tin is m e ita lie n e t v a le n tin is m e o rie n ta l: le u r s d iv e r g e n c e s

à p ro p o s de la n a tu r e d u c o rp s d e J é s u s , R e d is c o v e ry 391— 403; Y. J a n s s e n s ,

L es L e ç o n s de S ilv a n o s e t le m o n a c h ism e , B C N H , E t. 1, 352— 361.

B a d a n ia n a d te o lo g ią g n o s ty c k ą k o n c e n tr u ją się ró w n ie ż w s tu d iu m c e n tr a ln y c h p o ją ć : J . H e l d e r m a n , D ie A n a p a u s is im E v a n g e liu m V e r ita 

tis. E in e v e r g le ic h e n d e U n te r s u c h u n g d e s v a le n tin ia n is c h -g n o s tis c h e n H e ils g u te s d e r R u h e im E v a n g e liu m V e r ita tis u n d in a n d e r e n S c h r ift e n d e r N a g - - H a m m a d i- B ib lio th e k , N H S X V III, L e id e n 1984. To sa m o p o ję c ie , a le w y łą c z 

n ie w te o lo g ii c h rz e ś c ija ń s k ic h g n o sty k ó w , b e z p ró b y a n a liz o w a n ia go p o ró w n a w c z o , o p ra c o w a n o ró w n ie ż w ję z y k u p o ls k im : W . M y s z o r, A n a p a u 

sis w te o lo g ii c h r z e ś c ija ń s k ic h g n o s t y k ó w (S tu d ia A n tiq u ita tis C h r is tia n a e

5), W a rs z a w a 1984, A T K .

T rz e c i K o n g re s K o p to lo g ic z n y w W a rs z a w ie , j a k w y n ik a z p ro g r a m u o b ra d , p rz y n ie s ie w p u b lik a c ji, o b y r y c h le j, d alsze s tu d ia n a d te k s ta m i z N a g -H a m m a d i i n a d g n o sty c y z m e m . k s. W in c e n ty M y s zo r, W a r s z a w a II. S P R A W O Z D A N IA 1. T rz e c i M ię d z y n a ro d o w y K o n g re s K o p to lo g ic z n y W a rs z a w a , 20— 25 s ie r p n ia 1984 ro k u . W d n ia c h od 20 do 25 s ie r p n ia 1984 r o k u g o ściło w W a rs z a w ie n a tr z e c im m ię d z y n a ro d o w y m K o n g re s ie K o p to lo g ic z n y m (T he T h ir d I n t e r n a t io n a l C o n g re ss of C o p tic S tu d ie s ) p o n a d 140 u c z o n y c h z całe g o ś w ia ta . K o n g re s o d b y w a ł się p o d p a tr o n a te m I n t e r n a tio n a l A s so c ia tio n fo r C o p tic S tu d ie s . S to w a rz y s z e n ie to p o w o ła n o n a p ie r w s z y m m ię d z y n a ro d o w y m k o n g re s ie w g r u d n iu 1976 r o k u w K a irz e . O rg a n iz a to ra m i k o n g re s u b y li: P o ls k a A k a d e m ia N a u k , M u z e u m N a ro d o w e w W a rs z a w ie , U n iw e rs y te t W a rs z a w s k i i A k a d e m ia T eo lo g ii K a to lic k ie j. S e k r e ta r z e m k o n g re s u z o sta ł w y b r a n y d r W ło d z im ie rz G o d l e w s k i z M u z e u m N a ro d o w e g o w W a rs z a w ie . N a p o d k r e ś le n ie z a s łu g u je c z y n n y u d z ia ł s tr o n y p o ls k ie j, k tó r a b y ła r e p r e z e n to w a n a p rz e z p o n a d 30 u c z o n y c h p r a c u ją c y c h w w y ż e j w y m ie n io n y c h p la c ó w k a c h n a u k o w y c h . W a rto d o d ać, że U n iw e rs y te t W a rs z a w s k i p o s ia d a tr z y o śro d k i, k tó r e p o ś re d n io lu b b e z p o ś re d n io z a jm u ją się h is to rią , k u l t u r ą i ję z y k ie m k o p ty js k im . S ą to I n s ty tu t O rie n ta lis ty c z n y z s e k c ją e g ip to lo g ii, g d zie w y k ła d a się ję z y k k o p ty js k i, I n s ty tu t H is to ry c z n y o ra z Z a k ła d P a p ir o lo g u .

O fic ja ln e g o o tw a rc ia se s ji p le n a r n e j d o k o n a ł p ro f. B e n tle y L a y t o n z U SA , po czy m z a b r a ł głos p ro f. R o d o lp h e К a s s e r ze S z w a jc a rii, k tó r y w ty m r o k u z o sta ł w y b r a n y p rz e w o d n ic z ą c y m M ię d z y n a ro d o w e g o S to w a rz y s z e n ia K o p to lo g iczn eg o . P o części o fic ja ln e j u c z e stn ic y k o n g re s u p rz y s tą p ili

(6)

B I U L E T Y N P A T R Y S T Y C Z N Y

do o b ra d , k tó r e to c z y ły się ró w n o le g le w tr z e c h g ru p a c h . W o b r a d a c h p le n a r n y c h p rz e d p o łu d n io w y c h i p o p o łu d n io w y c h w y g ło sz o n o w c ią g u p ię c iu d n i k o n g re s u p o n a d 70 r e f e r a tó w . N a u w a g ę z a s łu g u je ró ż n o ro d n o ś ć s p e c ja l n o ści: a rc h e o lo g ia , filo lo g ia , ję z y k o z n a w s tw o , h is to ria , h is to r ia K o śc io ła k o - p ty js k ie g o , s z tu k a k o p ty js k a , ik o n o g r a fia , re lig ia , litu r g ia k o p ty js k a , a r c h i te k t u r a , n u b io lo g ia . W iele te m a tó w i d y s k u s ji w ią z a ło się z tr a d y c ją s t a r o ż y t n e g o E g ip tu , k tó r a p r z e tr w a ła w o k re s ie c h rz e ś c ija ń s k im i po in w a z ji is la m u w V II w ie k u . K o n g re s je s t ż y w y m ś w ia d e c tw e m z a in te re s o w a n ia E u ro p e jc z y k ó w k u l t u r ą E g ip tu s ta ro ż y tn e g o i c h rz e ś c ija ń s k ie g o . W X V II w ie k u p o w s ta ją ju ż p ie rw s z e p r a c e d o ty c z ą c e b a d a ń n a d ję z y k ie m k o p ty js k im . D o p ie ro j e d n a k w X V II I i X IX w ie k u w y k o p a lis k a i p o s z u k iw a n ia k o le k c jo n e ró w s p r a w iły , iż z a c h o d n ia n a u k a z a ję ła się n a d u ż ą s k a lę s p u ś c iz n ą k o p ty js k ie g o c h rz e ś c i ja ń s tw a . O d te g o m o m e n tu d a tu j ą się sy s te m a ty c z n e b a d a n ia n a d ro z le g ły m i b o g a ty m ś w ia te m k o p ty js k ic h źró d eł.

S z tu k a k o p ty js k a o ra z t a k sz e ro k o d y s k u to w a n y w ty c h d n ia c h te m a t m a la r s tw a w D o lin ie N ilu b y ły p rz e d m io te m z a in te re s o w a n ia s p e c ja lis tó w z d z ie d z in y h is to rii s z tu k i, a rc h e o lo g ii i n a u k h is to ry c z n y c h . D uże z a słu g i m a j ą w t e j d z ie d z in ie p ra c o w n ic y n a u k o w i Z a k ła d u A rc h e o lo g ii Ś ró d z ie m n o m o r s k ie j P o ls k ie j A k a d e m ii N a u k , k tó r z y k o n ty n u j ą p ra c e n a u k o w o b a d a w c z e p ro f. K a z im ie rz a M i c h a ł o w s k i e g o . M im o d u ż e j ilo ści p u b lik a c ji z w ią z a n y c h z m a la r s tw e m c h rz e ś c ija ń s k im w E g ip cie, N u b ii i E tio p ii n a d a l n ie je s t o no je szcze d o s ta te c z n ie o d k ry te .

N a t e m a t m a la r s tw a ście n n e g o N u b ii d u żo w ia d o m o ś c i d o s ta rc z y ły w y k o p a lis k a p ro w a d z o n e w la ta c h s z e ś ć d z ie sią ty c h w F a r a s p rz e z P o ls k ą S ta c ję A rc h e o lo g ii Ś ró d z ie m n o m o rs k ie j U n iw e r s y te tu W a rs z a w s k ie g o w K a irz e p o d k ie r u n k ie m p ro f. K a z im ie rz a M i c h a ł o w s k i e g o , d u ń s k ie w A b d a lla n I r q i, w ło s k ie w S o n q i T in o o ra z w ie le p o d o b n y c h p ra c a rc h e o lo g ic z n y c h n a te r e n ie N u b ii P ó łn o c n e j. L is tę tę n a le ż y u z u p e łn ić o czy w iście o o d k ry c ia m a la r s tw a k o p ty js k ie g o w k la s z to ra c h i k o śc io ła c h e g ip s k ic h w m ie js c o w o ś cia c h B a w it i S a q q a r a , gdzie b a d a n ia a rc h e o lo g ic z n e b y ły p ro w a d z o n e n a p o c z ą tk u te g o w ie k u , o ra z w W a d in - N a tru n . W p rz e c iw ie ń s tw ie do ty c h tr z e c h b o g a to p u b lik o w a n y c h s ta n o w is k in n e k la s z to ry ja k w E l B a g a w a t i S o h a g o ra z z n a jd u ją c e się n ie d a le k o M o rz a C z e rw o n e g o n a p u s ty n i m o n a s te r y św . A n to n ie g o i św . P a w ła m a ją d ość s k r o m n y m a te r ia ł w y d a w n ic z y . N ie d o s ta te k p u b lik a c ji n a te m a t m a la r s tw a c h rz e ś c ija ń s k ie g o w d o lin ie N ilu n a d a l n ie p o z w a la o d p o w ie d z ie ć n a p o d s ta w o w e p y ta n ia w te j d z ie d z in ie : k ie d y c h rz e ś c ija ń s k ie m a la r s tw o p o w s ta ło w E g ip cie, N u b ii i E tio p ii, j a k ro z w ija ło się o no w ty c h k r a j a c h i ja k ie b y ły ź ró d ła in s p ir a c ji ich tw ó rc ó w .

A n a liz a s ty lis ty c z n a i ik o n o g ra fic z n a je s t o b e c n ie g łó w n y m te m a te m w ie lu p u b lik a c ji d o ty c z ą c y c h m a la r s tw a c h rz e ś c ija ń s k ie g o o ra z w ogóle s z tu k i c h rz e ś c ija ń s k ie j ro z w ija ją c e j się n a ty c h te r e n a c h . R e fe ra ty p rz y g o to w a li ze s tr o n y p o ls k ie j p ra c o w n ic y Z a k ła d u A rc h e o lo g ii Ś ró d z ie m n o m o rs k ie j P A N : S. J a k o b i e l s k i , D o c u m e n ta tio n p r o je c t jo r N u b ia n m u r a ls file s ; Z. K i s s ,

E v o lu tio n s ty lis tiq u e d e s a m p o u le s de S t. M en a s; Μ. M a r t e n s - C z a r n e c-

k a, S o m e k n o w a n a s o m e n e w fe a tu r e s o f N u b ia n p a in tin g s o n th e m u 

ra ls fr o m H o u se A in O ld D ongola; B. R o s t k o w s k a , C h r is tia n p a in tin g in th e N ile V a lle y in th e 4 th -1 6 th c e n tu r ie s ; G. M. B r o w n e , B. R o s t k o w s k a , A n O ld N u b ia n v e r s io n o f th e L ib e r I n s titu tio n is M ic h a e lis <with

ic o n o g r a p h ic a l c o m m e n ts ); I. R y 1-P r e i b i s z, D e c o ra tiv e e le m e n ts o f N u  b ia n c a p ita ls a n d C o p tic d e c o r a tiv e m o tifs ; o ra z goście z a g ra n ic z n i: M. v a n

d e r H e l m , Ic o n o g r a p h ic a l r e m a r k s on th e w a ll p a in tin g o f M ic h a e t fr o m S o n q i T in o ; K. I η n e m é e, L itu r g ic a l v e s t m e n ts in C o p tic a n d N u b ia n w a ll p a in tin g s ; E. L u c c h e s i - P a l i i , U n m o ti f o r n a m e n ta l d e B a o u it; P. v a n Μ о о r s e 1, A r e p o r t on th e F re n c h p r o je c t „La p e in tu r e m u r a le c h e z les C o p te s" ; M. R a s s a r t - D e b e r g h. L e s p e in tu r e s d e s K e llia (M issio n s de 1981 à 1983).

(7)

160 B I U L E T Y N P A T R Y S T Y C Z N Y \ N a le ż y ró w n ie ż w s p o m n ie ć o k o p ty js k ic h w y ro b a c h te k s ty ln y c h , k tó r e p r z y c ią g n ę ły w o s ta tn ic h la t a c h u w a g ę b a d a c z y i h is to ry k ó w s z tu k i. T e k s ty lia w y k o n a n e z ln u i w e łn y , b o g a to z d o b io n e p r z e d s ta w ie n ia m i m ito lo g ic z n y m i i o r n a m e n ta m i f lo r a ln y m i n ie je d n o k r o tn ie d a ją się p o ró w n a ć z p e łn y m a r ty z m u m a la r s tw e m k o p ty js k im . W te j c h w ili m o ż n a je o g lą d a ć w w ie lu m u z e a c h ś w ia ta . N ie s te ty n a d a l b a d a c z e b o r y k a j ą się z tr u d n o ś c ia m i w d a t o w a n iu i k la s y f ik a c ji ty c h tk a n i n . P r o b le m t e n m o że z o s ta n ie ro z w ią z a n y n a k o n fe r e n c ji, k tó r a m a o d b y ć się w 1965 r o k u w N o rw e g ii i k tó r e j r e z u l t a t y b a d a ń u z y s k a ją s z e r o k ą » o p raw ę w y d a w n ic z ą . Z a g a d n ie n ia te z o sta ły p o ru s z o n e g łó w n ie p rz e z u c z o n y c h z H o la n d ii i N RD : D. R e n n e r , O r ie n 

ta lis c h e W a ffe n r e ite r a u f k o p tis c h e n T e x tilie n ; C. N a u e r t h, U n e r k a n n te S z e n e n in d e r k o p tis c h e n K u n s t; C. Z i j d e r v e l d , T is s u s c o p te s e n H o lla n  d e . W a rto te ż w s p o m n ie ć o p ro w a d z o n y c h dziś p rz e z P o ls k ą S ta c ję A rc h e o lo g ii Ś ró d z ie m n o m o rs k ie j U n iw e r s y te tu W a rs z a w sk ie g o w K a ir z e p ra c a c h w y k o p a lis k o w y c h n a s ta n o w is k u w T e ll A tr i b (K o m S id i Y o u ssu f) w E g ip c ie o ra z w A le k s a n d r ii, m ie śc ie z a m ie s z k a ły m ó w c z e śn ie p rz e z lu d n o ś ć g re c k o ję z y c z n ą . T a k ż e o s ta tn ie e k s p e d y c je p o ls k ic h a rc h e o lo g ó w w S ta r e j D o n g o li, s to li c y Z je d n o c z o n e g o K r ó le s tw a N u b ii, u ja w n iły n o w e i in t e r e s u j ą c e s u g e s tie n a t e m a t a r c h i te k t u r y , w c z e s n o c h rz e ś c ija ń s k ie j c e ra m ik i i m a l a r s t w a n u b i j sk ie g o . W te n sp o só b u z u p e łn ia ją o n e p r a c e s p e c ja lis tó w d o ty c z ą c e lin ii r o z w o ju b u d o w n ic tw a k o śc ie ln e g o w N u b ii o ra z d o s ta r c z a ją , n a p o d s ta w ie a n a liz y s ty lis ty c z n e j i ik o n o g r a fic z n e j m a la r s tw a ścien n eg o , n o w y c h a r g u m e n tó w n a p o tw ie r d z e n ie b lis k ic h z w ią z k ó w m ię d z y s z tu k ą z te r e n ó w N u b ii i s z tu k ą k o p ty js k ą . K o m u n ik a ty z ty c h o s ta tn ic h w y k o p a lis k w y g ło sili: A. W. D a s z e w s k i , A n u n k n o w n r e lig io u s C h r is tia n c e n tr e in A le x a n d r ia ; W. G o d l e w s k i , T h e C r u c ifo r m C h u r c h in O ld D ongola; S. J a k o b i e l s k i , S. M e d e k s z a , T h e N o r th - W e s t C h u r c h in O ld D on g o la ; M. K r z y ż a  n o w s k a , R e m a r q u e s s u r la c ir c u la tio n m o n é ta ir e e n E g y p t d u I V ® a u

V I I e siè c le s — fo u ille s a rch , c o p to p o lo n a is e s à T e ll A tr i b f P. P a r a n d o w -

s k i , C o p tic te r r a c o tta fig u r in e s f r o m K o m e l- D ik k a (A le x a n d r ia ) ; К. P l u  s k ο t a, E a r ly C h r is tia n p o tte r y fr o m O ld D ongola; M. R o d z i e w i c z , A r 

c h a eo lo g ica l e v id e n c e o n C h r is tia n A le x a n d r ia a n d is t e n v ir o n s ; B. R u s z  c z y ć , D ie A u s g r a b u n g e n i n T e ll A tr ib ; B. T k a c z o w , A r c h e o lo g ic a l s o u r  c e s fo r th e e a r lie s t c h u r c h e s in A le x a n d r ia . P o n a d to o m ó w io n o a k tu a l n y s t a n b a d a ń n a d ź ró d ła m i p is a n y m i i l i t e ra c k im i. T e k s ty g n o s ty c k ie z d u ż ą ilo śc ią p is m a p o k ry f ic z n y c h o d k ry te w 1945 r o k u w m ie js c o w o śc i N a g -H a m m a d i w G ó rn y m E g ip cie z n a jd u j ą się o b e c n ie w M u z e u m K o p ty js k im w K a ir z e i są w d a ls z y m c ią g u p rz e d m io te m b a d a ń re lig io z n a w c ó w i ję z y k o z n a w c ó w . T a k ż e r e g u ły z a k o n n e o ra z i n n e p is m a m o n a s ty c z n e b u d z ą z a in te re s o w a n ie filo lo g ó w , h is to r y k ó w i p a tr o - logów . W a ż n e m ie js c e w o b ra d a c h z a jm o w a ły r o z w a ż a n ia ję z y k o z n a w c z e . O s ta t n ie u w a g i n a te m a t d ia le k tó w czy te ż w a rto ś c i s e m a n ty c z n e j n ie k tó r y c h s łó w w ję z y k u k o p ty js k im b ę d ą n a p e w n o d u ż ą p o m o c ą p rz y tłu m a c z e n iu i le p s z y m z ro z u m ie n iu te k s tó w . N a u w a g ę z a s łu g u ją t u p rz e d e w s z y s tk im r e f e r a ty : A . D e m b s k a , S o  m e r e m a r k s c o n c e rn in g th e s e m a n tic v a lu e o f th e w o r d T W O Y H ; A. Ł u k a  s z e w i c z , A n a c h o r ite s : th e e v id e n c e fo r m p a p y r i; W. M y s z о r, Z u r T h e  o lo g ie d e r T a u fe im „ T r a c ta tu s T r i p a r ti tu s ’’; E. W i p s z y c k a , U n t e x t e in c o n n u d e la rè g le m o n a s tiq u e d ’u n la u r e e n E g y p te ; o ra z p r a c e : S. G i- v e r s e n , P s a lm 136 i n th e C o p tic M a n ic h e a n P s a lm b o o k , p a r t I; H. G. B e t h g e, H a u p tp r o b le m e d e r „E p is tu la P e tr i ad P h ilip p u m ”; M. R o b e r g e , C h u te e t r e m o n te e d u p n e u m a d a n s la „ P a ra p h ra se d e S e e m ”; S. H e r m a n  s e n, T h e B o o k o f th e R e s u r r e c tio n o f J e s u s C h ris t, b y B a r th o lo m e w th e

(8)

B I U L E T Y N P A T R Y S T Y C Z N Y ₁₆₁ A p o s tle ; E. S e g e l b e r g , S o m e n o te s o n th e G o sp el o f P h ilip ; A b d e l S a y e d G a \v d a t G a b r a , P a ta p e (B id a b a ) m a r ty r a n d b is h o p o f C o p to s (с. 224— 312), R. К a s s e r C a r a c té r is t iq u e s le x ic a le s d es d ia le c ts c o p te s d a n s les t e x t e s b ib liq u e s ; H M. S c h e n k e , B e m e r k u n g e n z u r A p o k a ly p s e d es A ll o  g è n e s; G. M a n t o v a n i , T h e A p o c r y p h o n o f J o h n ; B. A. P e a r s o n , T w o H o m ilie s a tt r i b u te d to S t. P e te r o f A le x a n d r ia ; T. B a u m e i s t e r , D er a k  tu e lle F o r s c h u n g s s ta n d z u d e n P a c h o m iu s r e g e ln ; M. K r a u s e , D ie ä g y p ti s c h e n K lö s te r . B e m e r k u n g e n z u d e n P h o ib a m m o n - K lö s te r n in T h e b e n W e s t u n d d e n A p o llo n -K lö s te r n ; W. P. F u n k , Ноги c lo s e ly r e l a te d a r e th e S u - b a k h m im ic d ia le c ts ? ; D. W . Y ο n g, O n c e r ta in E g y p tia n c o llo q u ia lis m s in th e w r itin g s o f S h e n o u te ; H . S a t z i n g e r , O n th e P r e h is to r y o f th e C o p  tic D ia lects.

W a rto n a d m ie n ić , że k o n g re s b y ł d o s k o n a łą o k a z ją d la u k a z a n ia n o w y c h p r a c w y d a w n ic z y c h d o ty c z ą c y c h z a ró w n o k a ta lo g ó w m a n u s k r y p tó w , ja k i p r o je k tó w ic h k o n s e r w a c ji. P o n a d to n ie k tó r z y z u c z e s tn ik ó w k o n g re s u p o ru s z y li n ie ty lk o s p r a w ę a k tu a ln y c h b a d a ń , z a b e z p ie c z e n ia z a b y tk ó w , lecz ta k ż e in w e n ta r y z a c ji, m u z e a ln ic tw a i d o k u m e n ta c ji zb io ró w . N ie w ą tp liw ie n a u w a g ę z a s łu g u je w p ro w a d z e n ie do b a d a ń k o p to lo g ic z n y c h i a rc h e o lo g ic z n y c h n a u k te c h n ic z n y c h , a m ia n o w ic ie k o m p u te ró w . N a z a k o ń c z e n ie k o n g re s u z a b r a ł głos d r A h m e d K a d r y z E g y p tia n A n tiq u itie s O rg a n iz a tio n w K a irz e u k a z u ją c d ro g i r o z w o ju b a d a ń k o p to lo g ic z n y c h n a te r e n ie E g ip tu . Z w ró c ił się o n do u c z e s tn ik ó w k o n g re s u p r o w a d z ą c y c h b a d a n ia a rc h e o lo g ic z n e , k o n s e r w a to r s k ie i in w e n ta r y z a c y jn e o p o m o c w z a c h o w a n iu re lik tó w k u lt u r y k o p ty js k ie j. W cza sie tr w a n i a k o n g re s u g o sp o d a rz e z o rg a n iz o w a li d la o sób z a in t e r e so w a n y c h k r ó t k ie w y c ie c z k i do W ila n o w a i Ż e la z o w e j W oli. U c z e stn ic y z w ie d z ili ta k ż e g a le r ię F a r a s i p rz y g o to w a n ą s p e c ja ln ie e k s p o z y c ję s z tu k i k o p ty js k ie j w M u z e u m N a ro d o w y m , Z a m e k K ró le w s k i i P a ła c Ł a z ie n k o w s k i. K a ta r z y n a U r b a n ia k , W a r s z a w a 2. S p otk an ie S ek cji P a try sty czn ej

przy K om isji E p isk op atu P o lsk i do S p raw N a u k i K a to lick iej G dańsk, 20— 21 w rześn ia 1984 roku

W d n ia c h 20 i 21 w rz e ś n ia 1984 r. w W y ższy m S e m in a riu m D u c h o w n y m w G d a ń s k u -O liw ie o d b y ło się d o ro c z n e ro b o c z e s p o tk a n ie c z ło n k ó w S e k c ji P a tr y s ty c z n e j p rz y K o m is ji E p is k o p a tu P o ls k i do S p ra w N a u k i K a to lic k ie j. W s p o tk a n iu w z ię ło u d z ia ł o k o ło c z te rd z ie s tu o sób z K U L , A T K i w y ż sz y c h s e m in a rió w d u c h o w n y c h .

S p o tk a n ie ro zp o częło się od M szy św . k o n c e le b ro w a n e j p o d p rz e w o d n ic tw e m k s. b is k u p a T a d e u sz a G o c ł a w s k i e g o , k tó r y ta k ż e w y g ło sił h o m ilię . N a s tę p n ie w a u li S e m in a riu m o d b y ło się p o sie d z e n ie n a u k o w e . U c z e s tn ik ó w s p o tk a n ia se rd e c z n ie p o w ita ł k s. b p . T . G o c ła w sk i, a d m i n is tr a t o r d ie c e z ji, p o czym o tw a rc ia o b ra d d o k o n a ł p rz e w o d n ic z ą c y S e k c ji, k s . d r

B o g d a n С z ę s z, k tó r y p r z e d s ta w ił te m a ty k ę i p r o g r a m s p o tk a n ia o raz w s p o m n ia ł z m a r ły c h b is k u p ó w L e c h a K a c z m a r k a i W in c e n te g o U r b a n a , ż y c z liw y c h p r o te k to r ó w s tu d ió w p a tr y s ty c z n y c h . P a m ię ć z m a r ły c h b i s k u p ó w z e b r a n i u c z c ili w s p ó ln ą m o d litw ą .

Z k o le i p rz e w o d n ic tw o o b ra d o b ją ł k s. d r h a b . M a r e k S t a r o w i e y s k i (W a rsz a w a ). K s. doc. d r h a b . E m il S t a n u 1 a (A T K ) w y g ło sił r e f e r a t p t.

C h r y s to c e n tr y z m d u c h o w e j in te r p r e ta c ji P is m a Ś w ię te g o w u ję c iu św . H ila  reg o z P o itie rs . A u to r r e f e r a t u p r z e d s ta w ił p ró b ę o d p o w ie d z i n a p y ta n ie

o k r y t e r i u m je d n o ś c i s e n s u b ib lijn e g o w u ję c iu św . H ila re g o . W e d łu g św . H ila r e g o C h ry s tu s je s t je d n o c z e ś n ie p rz e d m io te m , a u to r e m i i n t e r p r e t a t o r e m P is m a Ś w ię te g o . P is m o Ś w ię te w p o sz c z e g ó ln y c h sło w a c h , w o p is a c h

(9)

B I U L E T Y N P A T R Y S T Y C Z N Y w y d a r z e ń h is to ry c z n y c h i w p r z y k ła d a c h m ó w i w y łą c z n ie o C h ry s tu s ie , t a je m n ic a C h r y s tu s a je s t je d y n y m s e n s e m b ib lijn y m . R ó ż n o ro d n e s e n s y B ib lii s ą d la św . H ila r e g o ró ż n y m i a s p e k ta m i n a ś w ie tla ją c y m i i u jm u ją c y m i je d n ą i t ę s a m ą n ie p o ję tą i n ie w y s ło w io n ą ta je m n ic ę C h ry s tu s a . C h ry s tu s je s t ró w n ie ż tw ó r c ą rz e c z y w is to śc i o p is a n e j w S ta r y m i w N o w y m T e s ta m e n c ie . R z e c z y w isto ść S ta r e g o T e s ta m e n tu je s t o d k ry c ie m N o w eg o T e s ta m e n tu . P r z y jś c ie C h ry s tu s a o b ja ś n iło tr e ś ć S ta r e g o T e s ta m e n tu : C h ry s tu s w y ja ś n ił j ą p rz e z u rz e c z y w is tn ie n ie te g o , co z a p o w ia d a ł w S ta r y m T e s ta m e n c ie . O j có w K o śc io ła in te r e s o w a ł n ie ty l e s a m te k s t b ib lijn y , ile p rz e d e w s z y s tk im rz e c z y w is to ść w ty m te k ś c ie o p is a n a . R z e c z y w isto ść ta je s t t a k h is to ry c z n a , ja k h is to ry c z n y je s t c z ło w ie k w sw y m ro z w o ju . R o zw ó j t e n z aś z m ie rz a do C h ry s tu s a , a le te ż w t y m h is to ry c z n y m ro z w o ju o b ja w ia się sto p n io w o ta j e m n i c a C h ry s tu s a . S w . H ila r y w y p o w ia d a tę m y ś l w tr z e c h s tw ie r d z e n ia c h : C h ry s tu s je s t rz e c z y w is to ś c ią , k tó r a o b ja w iła się w ro z w o ju h is to ry c z n y m r o d z a ju lu d z k ie g o ; C h r y s tu s je s t tw ó r c ą i m o d e le m te g o ro z w o ju ; C h r y s tu s je s t „ k lu c z e m ” do z ro z u m ie n ia h is to ry c z n e g o ro z w o ju . C h ry s to - c e n tr y c z n a h is to r ia ro z w o ju lu d z k ie g o o p is a n a p rz e z P is m o Ś w ię te je s t w e d łu g św . H ila r e g o d o s trz e g a ln a d la c z ło w ie k a w fo r m ie b e z p o ś r e d n ie j (fa k ty h is to r ii s t a r o te s ta m e n ta l n e j, n o w o te s ta m e n ta ln e j i e k le z ja ln e j m ó w ią w p r o s t o C h ry s tu s ie ), a lb o w fo r m ie p o ś r e d n ie j (p rz e d e w s z y s tk im m ó w ią o p r a w d a c h d o ty c z ą c y c h c z ło w ie k a , a le o s ta te c z n e ic h w y tłu m a c z e n ie w y p ro w a d z a n e je s t z p r a w d d o ty c z ą c y c h C h ry s tu s a ). T a h is to ry c z n a i h is to rio z b a w c z a r z e c z y w isto ść b ib lijn a m oże b y ć r o z u m ia n a p rz e z c z ło w ie k a w y łą c z n ie p rz e z w ia r ę w C h r y s tu s a o ra z p rz e z tr w a n i e w tr a d y c ji , w K o śc ie le i w e w s p ó l n o c ie w ia ry .

W d y s k u s ji n a d r e f e r a te m głos z a b ra li: k s. doc. W. K a n i a , k s . doc. E. S t a n i e k , k s. doc. W . E b o r o w i c z , k s. doc. F . D r ą c z k o w s k i , ks. d r L. Ć w i k , k s. doc. W . M y s z o r. N a s tę p n ie k s. m g r A. P ł a w e c k i p o d n ie o b e c n o ść a u to r a o d c z y ta ł k o m u n i k a t k s. d r . S ta n is ła w a L o n g o s z a (K U L) p t. A n ty a r ia ń s k a c h r y s to  logia O jc ó w K a p a d o c k ic h . W k r ó t k ie j d y s k u s ji p o k o m u n ik a c ie głos z a b r a  li: k s . p ro f . A . S a n t o r s к i, k s. doc. E. S t a n i e k , ks. d r Sz. P i e s z- c z о с h i k s. doc. W . M y s z o r. P o o b ie d z ie u c z e s tn ic y s p o tk a n ia w y s łu c h a li k o n c e r tu o rg a n o w e g o w k a te d r z e o liw s k ie j. W c z a sie s e s ji p o p o łu d n io w e j, k tó r e j p rz e w o d n ic z y ł k s. d r Sz. P i e s z c z o c h , k s. doc. d r h a b . F r a n c is z e k D r ą c z k o w s k i (K U L ) w y g ło sił r e f e r a t p t. S z k ic c h r y s to lo g ii K le m e n s a A le k s a n d r y js k ie g o

w ś w ie tle o n o m a s ty k i 1 k s ię g i „ P edagoga". A u to r r e f e r a t u n a w ią z a ł do p o 

g lą d ó w J . Q u a s te n à , w e d łu g k tó r e g o te o lo g ię K le m e n s a A le k s a n d r y js k ie g o m o ż n a o k re ś lić ja k o lo g o c e n try c z n ą . K s. d o c. F . D rą c z k o w s k i s p r ó b o w a ł p o d ją ć p o le m ik ę z ty m p o g lą d e m Q u a s te n a . W ty m c e lu p r z e d s ta w ił sw o je b a d a n ia s ta ty s ty c z n e , o b e jm u ją c e I k się g ę „ P e d a g o g a ”, a d o ty c z ą c e cz ę sto śc i u ż y w a n ia p rz e z A le k s a n d r y jc z y k a rz e c z o w n ik o w y c h i p r z y m io tn ik o w y c h o k r e ś le ń o d n o sz ą c y c h się do C h r y s tu s a , ta k i c h j a k — logos, k y r io s , p a id a g o -

gos, h y io s , th e o s , p o jm e n , so te r , k r ite s , o ra z a g a th o s, th e io s, p h ila n th r o p o s , ha g io s itd . Z p rz e d s ta w io n e g o z e s ta w ie n ia a u t o r r e f e r a t u w y s n u ł w n io se k ,

że g łó w n y m o k re ś le n ie m C h r y s tu s a u ż y w a n y m p rz e z K le m e n s a je s t „B óg- -Z b a w ic ie l” , a z a te m n a le ż y m ó w ić n ie o „ lo g o c e n try z m ie ” , lecz ra c z e j o „ s o te rio c e n try z m ie ” K le m e n s a . <

W g o rą c e j d y s k u s ji n a te m a t s ta ty s ty c z n e j m e to d y b a d a ń w n a u k a c h h u m a n is ty c z n y c h i te o lo g ic z n y c h głos z a b ie r a li: k s. doc. W . E b o r o w i c z , k s. doc. E. S t a n u l a , m g r Cz. M a z u r , k s . d r В. С z ę s z , k s . doc. W . M y - s z o r, k s . doc. E. S t a n i e k , k s. doc. M . S t a r o w i e y s k i , ks. d r A. B o b e r .

T eg o sa m e g o d n ia w ie c z o re m o.dbyło się s p o tk a n ie w y k ła d o w c ó w p a tr o lo g ii w w y ż sz y c h s e m in a r ia c h d u c h o w n y c h . P o d c z a s s p o tk a n ia , k tó r e m u

(10)

B I U L E T Y N P A T R Y S T Y C Z N Y ₁₆₃

p rz e w o d n ic z y ł ks. d r B . C z ę s z , sw o im i d o ś w ia d c z e n ia m i z z a k r e s u m e to d y k i ć w ic z e ń z p a tr o lo g ii p o d z ie lili się k s. doc. d r h a b . E d w a r d S t a n i e k (K ra k ó w ) i k s. doc. d r h a b . W in c e n ty M y s z o r (A T K ). W d y s k u s ji p o p r e le k c ja c h stw ie rd z o n o , że do c h w ili o b e c n e j n ie m a u je d n o lic o n e g o p ro g r a m u n a u c z a n ia p a tr o lo g ii w w y ż sz y c h s e m in a ria c h d u c h o w n y c h , w s k u te k czego w y k ła d o w c y w p o szcz e g ó ln y c h s e m in a r ia c h p ro w a d z ą z a ję c ia w e d łu g w ła sn e g o p ro g r a m u . Z e b r a n i p o s tà n o w ili p o w o ła ć s p e c ja ln ą K o m is ję P r o g r a m o - w o - K o o r d y n a c y jn ą , k tó r a z o s ta ła z o b o w ią z a n a do o p ra c o w a n ia i p r z e d s ta w ie n ia n a n a jb liż s z e j s e s ji s e k c ji p r o j e k tu p ro g r a m u p a tr o lo g ii d la s e m in a r ió w d u c h o w n y c h . W s k ła d k o m is ji w e sz li: k s. doc. W . M y s z o r , k s . doc.

E. S t a n i e k , k s. doc. E. S t a n u 1 a i k s. doc. M . S t a r o w i e y s k i . D n ia 21 w rz e ś n ia p o d czas p o s ie d z e n ia , k tó r e m u p rz e w o d n ic z y ł k s. doc. E. S t a n i e k , p r z e d s ta w io n o tr z y k o m u n ik a ty : k s. d r A n d rz e j B o b e r S J o m ó w ił d z ie je p a tr o lo g ii p o ls k ie j w p o w o je n n y m c z te rd z ie s to le c iu ; m g r C z e sła w M a z u r p r z e d s ta w ił p la n y w y d a w n ic z e I n s ty tu t u W y d a w n ic z e g o P A X w z a k re s ie p a tr o lo g ii; k s . doc. d r h a b . M a r e k S ta r o w ie y s k i (W a rs z a w a ) z r e f e ro w a ł p r o b le m a ty k ę M ię d z y n a ro d o w e g o K o n g re s u P a tr y s ty c z n e g o w O x fo rd z ie w r . 1983. P o d s u m o w a n ia i z a m k n ię c ia o b r a d d o k o n a ł p rz e w o d n ic z ą c y s e s ji, k s . d r B o g d a n C z ę s z . P o d k r e ś lił o n ro b o c z y c h a r a k t e r s p o tk a n ia o ra z n ie z w y k łą g o śc in n o ść i ży czliw o ść, z ja k ą u c z e s tn ic y s p o tk a li się ze s tr o n y g o sp o d a rz y , a z w ła sz c z a a d m i n is tr a t o r a d ie c e z ji g d a ń s k ie j, k s. B p a T a d e u s z a G o c ł a w - s к i e g o. J a k o te m a t p rz y s z ło ro c z n e g o s p o tk a n ia S e k c ji P a tr y s ty c z n e j z a p ro p o n o w a n o e k u m e n iz m w u ję c iu O jc ó w K o śc io ła . S p o tk a n ie o d b ę d z ie się w e w rz e ś n iu 1985 r. w B ia ły m s to k u .