Teresa Miś
Oddziaływanie instytucji na rozwój
kapitału ludzkiego i zmiany
innowacyjne w przedsiębiorstwach
Polski Południowo-Wschodniej
Ekonomiczne Problemy Usług nr 88, 512-521
ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO
NR 703 EKONOMICZNE PROBLEMY USŁUG NR 88 2012
TERESA MIŚ
Uniwersytet Rzeszowski
ODDZIAŁYWANIE INSTYTUCJI NA ROZWÓJ KAPITAŁU LUDZKIEGO I ZMIANY INNOWACYJNE W PRZEDSIĘBIORSTWACH POLSKI POŁUDNIOWO-WSCHODNIEJ
Wprowadzenie
Tworzenie i wdrażanie innowacji stanowi podstawowy warunek funkcjono-wania i rozwoju przedsiębiorstw na globalnym rynku w warunkach wzrastającej konkurencji. Duży wpływ na nowatorskie pomysły mają indywidualne cechy przedsiębiorców, w tym wiek, wykształcenie, kreatywność, otwartość na zmiany, ale szczególnie istotne dla poprawy innowacyjności przedsiębiorstw są powiązania między przedsiębiorcami a instytucjami tworzącymi i przekazującymi wiedzę1
. Zasadniczym zadaniem kierownictwa przedsiębiorstw jest więc budowanie podstaw wzrostu gospodarczego poprzez tworzenie korzystnych warunków rozwoju wiedzy i kwalifikacji oraz ich dystrybucji we wszystkich obszarach funkcjonalnych firmy. Mogą temu sprzyjać ułatwienia w przemieszczaniu się pracowników, ułatwienia wszelkich interakcji między pracownikami, miedzy firmą i zewnętrznymi źródłami wiedzy, innowacji, np. uniwersytetami, instytucjami badawczo-rozwojowymi i innymi jednostkami. Wynikiem takich interakcji mogą być innowacje produktowe, procesowe, organizacyjne, innowacje w zarządzaniu2.
Południowo-wschodnie obszary kraju wymagają odrębnego podejścia w pro-cesie restrukturyzacji gospodarki wiejskiej. Przeszłość historyczna tego regionu i warunki związane z powolnością procesów urbanizacji nadal wywierają silny wpływ na kierunki tego rozwoju. Niezbędne są tutaj: poprawa poziomu
1 J. Johannessen, B. Olsen, G.T. Lumpkin, Innovation as newness: what is new, how new and
new to whom?, w: „European Journal of Innovation Management” 2001, Vol. 4, No. 1, s. 20‒31.
2
cenia i kwalifikacji siły roboczej, zmiany mentalności społecznej, kształcenie lokal-nych liderów, upowszechnianie wysoko wyspecjalizowanego doradztwa3
. W tym kontekście celem badań była próba oceny wpływu instytucji na poprawę jakości kapitału ludzkiego oraz dokonywanie zmian innowacyjnych w przedsiębiorstwach z regionów Polski Południowo-Wschodniej: Małopolski, Podkarpacia i wojewódz-twa świętokrzyskiego. Dla pełniejszego zobrazowania podjętej problematyki w 2009 roku przeprowadzono wywiady z kwestionariuszem wśród 70 właścicieli przedsiębiorstw funkcjonujących na terenie województwa małopolskiego, 70 przed-siębiorców z regionu podkarpackiego oraz 70 z województwa świętokrzyskiego. Podmioty do badań zostały dobrane według założeń przyjętych w metodyce projek-tu badawczego finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego pt. „Znaczenie instytucji doradczych w rozwoju obszarów wiejskich po przystąpie-niu Polski do Unii Europejskiej”4.
1. Inwestycje przedsiębiorstw w rozwój kapitału ludzkiego
Wyzwolenie zdolności twórczych pracowników zgodnie z koncepcją tzw. organizacji inteligentnej zwiększa ich motywację osobistą, prowadząc tym samym do poprawy efektywności działania przedsiębiorstwa, do jego rozwoju i wzrostu konkurencyjności5. Szkolenia i rozwój kapitału ludzkiego sprzyjają poszerzaniu horyzontów pracownika, rozwijaniu innowacyjności, przedsiębiorczości oraz pod-noszeniu umiejętności niezbędnych na powierzonych stanowiskach w przedsiębior-stwie6. Uczenie się pociąga za sobą otwartość na kreatywność, innowacyjność i dbałość o rozwój, a także dostarczanie instrumentów dzielenia się wiedzą oraz przywiązanie wagi do nagradzania innowacyjności7. Inwestycje przedsiębiorstw w rozwój kapitału ludzkiego stwarzają szansę poprawy ich konkurencyjności nie tylko na krajowym i unijnym rynku, ale także w wymiarze globalnym. Jednym z podstawowych celów Strategii Lizbońskiej było przekształcenie UE w najbardziej konkurencyjną gospodarkę na świecie, przy czym podstawę tego miała stanowić poprawa innowacyjności. W naszym kraju osiąganie celów Strategii Lizbońskiej
3
Z. Makieła, Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich w woj. podkarpackim, w: Obszary
wiejskie. Wielofunkcyjność, migracje, nowe wizje rozwoju, red. W. Kamińska, K. Heffner, Studia, tom
CXXXIII, PAN, Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, Warszawa 2011, s. 182, 190. 4 Praca naukowa finansowana ze środków na naukę w latach 2009‒2011 jako projekt ba-dawczy nr N N114056036, finansowany przez MNiSW, kierownik: dr inż. Teresa Miś.
5
M. Łosiewicz, Wiedza i kapitał ludzki a konkurencyjność przedsiębiorstw w skali
regio-nu, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2009, s. 119.
6 P. Szkutnicki, Przekonać załogę do zmian, „Personel i Zarządzanie” 2010, nr 15/16. 7 A. Skuza, Budowanie przewagi konkurencyjnej małych i średnich przedsiębiorstw
po-przez rozwijanie orientacji na uczenie się, w: Zarządzanie małymi i średnimi przedsiębiorstwami,
Teresa Miś 514
będzie odbywać się przez realizację w latach 2007‒2013 założeń polityki spójności, a jednymi z jej podstawowych programów przewidzianych na ten okres są progra-my operacyjne: Kapitał Ludzki (PO KL) oraz Innowacyjna Gospodarka (PO IG).
Według danych Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości do małych i średnich firm trafi ok. 43% środków, którymi w latach 2007‒2013 dysponuje PARP – do tej pory podpisano z małymi i średnimi przedsiębiorstwami umowy na unijne dofinansowanie inwestycji w wysokości ponad 8,5 mld zł8. Agencja jest zaangażowana we wdrażanie programów operacyjnych: Innowacyjna Gospodarka, Kapitał Ludzki i Rozwój Polski Wschodniej. Łącznie PARP ma do rozdysponowa-nia 7,17 mld euro (ok. 28,7 mld zł). Do tej pory PARP podpisała umowy na ponad 19,8 mld zł, w tym 8,5 mld zł, czyli 43%, to pieniądze, które trafią do małych i średnich firm. Najwięcej umów podpisanych przez PARP z małymi i średnimi przedsiębiorstwami dotyczy programu Innowacyjna Gospodarka. Na wsparcie in-westycji polegających na wykorzystaniu nowych rozwiązań technologicznych do tej pory przeznaczono ponad 3,8 mld zł. Małe nakłady na innowacyjność w pol-skich firmach9 wynikają z wysokich kosztów wprowadzania nowych rozwiązań, z barier mentalnych, małej skłonności do ryzyka oraz szczególnie obecnie ‒ z po-głębiającego się globalnego kryzysu finansowego. Przedsiębiorcy mogą się ubiegać o pieniądze na dofinansowanie klastrów, na integrację systemów informatycznych współpracujących ze sobą firm, na przygotowanie planów rozwoju eksportu i wdra-żanie tych planów. Stąd dużo do zrobienia mają różne instytucje znajdujące się w otoczeniu przedsiębiorstw.
Wyzwaniem dla współczesnych rynków pracy, w tym także dla rynku pol-skiego, są zarówno różne formy niedopasowania kompetencji i kwalifikacji pra-cowników do potrzeb przedsiębiorstw, jak i szybkie dezaktualizowanie się kompe-tencji. Według badań przeprowadzonych w 2010 roku na terenie całego kraju w ramach projektu „Bilans kapitału ludzkiego”10 55% badanych pracodawców po-dejmowało jakiekolwiek działania służące rozwojowi zasobów ludzkich. Stwier-dzono, że w porównaniu do 2005 roku inwestowało w kadry o 20% więcej praco-dawców (w 2005 roku w Polsce 35% badanych przedsiębiorstw podejmowało ja-kiekolwiek działania służące rozwojowi kadr). Wyjaśnień niskiego poziomu
8 http://wyborcza.biz/firma, stan na 15.12.2011.
9 Najwyższy odsetek przedsiębiorstw przemysłowych, które w 2009 roku poniosły nakłady na działalność innowacyjną, stwierdzono w woj. podkarpackim – 18,9%, najniższy zaś w woj. łódzkim – 10,6% (w Małopolsce – 15,9%, w woj. świętokrzyskim 12,6%, przy średniej krajowej 14,4%). Natomiast w sektorze usług najbardziej innowacyjne były firmy w woj. opolskim – 14,4%, najmniej w woj. świętokrzyskim – 5,2% (Podkarpacie – 10,7%, Małopolska – 10,2%, przy średniej krajowej 11,6%). Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2006‒2009.
Informacje i opracowania statystyczne, GUS Warszawa, US w Szczecinie 2010, s. 19‒24.
10 S. Czarnik, A. Strzebońska, D. Szklarczyk, K. Keler, Polki i Polacy na rynku pracy
2010. Raport z badań ludności w wieku produkcyjnym realizowanych w 2010 roku w ramach projektu „Bilans kapitału ludzkiego”, PARP, Warszawa 2011.
stycji w kadry można szukać w strategiach rekrutacyjnych stosowanych przez pra-codawców. Dominującą strategią jest szukanie pracowników w pełni przygotowa-nych do wykonywanej pracy albo wymagających niewielkiego przeszkolenia. Stra-tegiczne inwestowanie w kadry stanowi wyzwanie na wszystkich poziomach i we wszystkich obszarach rynku pracy, dla systemu edukacji wyzwaniem jest wykorzy-stywanie informacji na temat zapotrzebowania na kompetencje dla celów planowa-nia kierunków i treści kształceplanowa-nia oraz skuteczniejszego doradztwa zawodowego. Dla instytucji szkoleniowych wyzwaniem jest przejęcie roli akceleratora rozwoju kadr, a nie głównie reaktywnego świadczeniodawcy usług szkoleniowych, zaś dla pracodawców wyzwaniem pozostaje lepsze wykorzystanie potencjału swoich pra-cowników, których deficyty kompetencyjne są często identyfikowane, ale rzadziej uzupełniane.
W badaniach własnych zapytano przedsiębiorców, czy ubiegali się o wsparcie w zakresie dofinansowania udziału pracowników w szkoleniach podnoszących kwalifi-kacje z PO Kapitał Ludzki – odpowiedzi twierdzącej udzieliło niewiele osób. Najwięcej przedsiębiorców – siedem osób, co stanowi 10% ogółu badanych – występowało o dofinansowanie z tego programu na Podkarpaciu, na łączną kwotę 134 tys. zł, naj-mniej, bo tylko jedna osoba, w Małopolsce (1,4%), zaś z województwa świętokrzyskie-go o wsparcie starało się tylko trzech pracodawców na łączną kwotę 96 tys. zł. Jednak zdecydowana większość właścicieli firm uważa, że inwestycje w rozwój kapitału ludz-kiego w przedsiębiorstwach są bardzo potrzebne, ponieważ aż 77,1% przedsiębiorców z regionu świętokrzyskiego stwierdziło, że doradztwo i szkolenia korzystnie wpływają na jakość prowadzonej działalności gospodarczej, na Podkarpaciu 62,9%, zaś w Mało-polsce 51,4%. Porównując wyniki badań empirycznych do danych GUS (stan na 30.06.2009), należy stwierdzić, że największy udział w ubieganiu się o środki finanso-we w ramach PO KL miał region świętokrzyski – 31,9%, najmniejszy zaś wojewódz-two lubuskie – 7,3% (udział Podkarpacia stanowił 26,1%, Małopolski 20,4%, przy średniej dla kraju wynoszącej 28,9%).
W świetle powyższego należy stwierdzić, że instytucje otoczenia biznesu powinny podjąć aktywne działania na rzecz zainteresowania przedsiębiorców pod-noszeniem poziomu kwalifikacji i umiejętności własnych oraz zatrudnianych pra-cowników i możliwością uzyskania na to dofinansowania z funduszy UE (np. PO KL). Ważne jest nie tylko zwrócenie uwagi przedsiębiorców na kwestię konieczno-ści uzupełniania poziomu wiedzy, ale także udzielanie im faktycznej pomocy w tym zakresie. Szczególnie duże wyzwania stoją przed Agencjami Rozwoju Regionalne-go (lokalneRegionalne-go), instytucjami prywatnymi i Ośrodkami Wspierania Przedsiębiorczo-ści, bo to do nich głównie zwracają się po pomoc przedsiębiorcy z terenu Polski Południowo-Wschodniej.
Teresa Miś 516
2. Zmiany innowacyjne w przedsiębiorstwach i pomoc uzyskana ze strony otoczenia instytucjonalnego
Poprawa konkurencyjności jest jednym z głównych celów, jakie stawiane są przed kierownictwami przedsiębiorstw. Do najskuteczniejszych sposobów osią-gnięcia tego celu zalicza się rozwój innowacyjności11
. Instytucje otoczenia biznesu poprzez współpracę z przedsiębiorstwami, uczelniami i jednostkami badawczo- -rozwojowymi stwarzają szansę na komercjalizację wyników prac badawczych, dzielenie się potencjałem intelektualnym i technologicznym. Konieczna jest inte-gracja środowisk naukowych, gospodarczych, ale także zwiększenie zaangażowania pozostałych podmiotów życia społecznego i politycznego na rzecz rozwoju inno-wacji. Powinno się wykształcić kulturę innowacyjną wszystkich środowisk danego regionu12. Kluczowe znaczenie dla kreowania innowacyjności firm odgrywają in-stytucje, w tym m.in.:
centra transferu technologii (CTT) oraz parki technologiczne, które tworzą nowe możliwości inwestowania, gromadzą wiedzę o pomysłach, patentach, wynikach badań i innowacjach opracowanych przez naukowców,
agencje rozwoju regionalnego i lokalnego mające na celu tworzenie lokal-nego klimatu gospodarczego: oferują doradztwo i szkolenia,
fundusze pożyczkowe i poręczeniowe: pełnią ważną funkcję w finansowa-niu działalności rozwojowej i proinnowacyjnej poprzez poręczenie zobo-wiązania lub udzielenie pożyczki dla wsparcia biznesu w działalności in-nowacyjnej,
inkubatory technologii: oferują warunki lokalowe przystosowane do roz-woju działalności gospodarczej opartej na nowych technologiach, prowa-dzą również obsługę administracyjno-biurową, doradztwo biznesowe, promocję firmy,
inkubatory przedsiębiorczości: określają warunki podjęcia i prowadzenia w nich działalności gospodarczej, prowadzą doradztwo ekonomiczne, fi-nansowe, prawne, patentowe, organizacyjne i technologiczne, wspomagają innowacyjność,
instytuty naukowo-badawcze: prowadzą wiele wyspecjalizowanych badań na rzecz praktyki, wprowadzają nowe technologie, rozwiązania
11 R. Kusa, Wybrane metody oceny wpływu innowacyjności na pozycję konkurencyjną
przedsiębiorstw, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, nr 1116,
Przedsiębior-czość i innowacyjność. Wyzwania współczesności, Wyd. AE we Wrocławiu, Wrocław 2006, s. 499.
12 A. Różycka, Bariery we wprowadzaniu innowacji w przedsiębiorstwach i sposoby ich
prze-zwyciężania – wybrane zagadnienia, w: Innowacyjność w Polsce w ujęciu regionalnym: nowe teorie, rola funduszy unijnych i klastrów, red. S. Pangsy-Kania, K. Piech, Warszawa 2008, s. 258.
cyjne i materiałowe, wydają opracowania książkowe i czasopisma nauko-we,
ośrodki doradztwa rolniczego: podnoszą kwalifikacje zawodowe miesz-kańców wsi, upowszechniają informacje o nowoczesnych metodach pro-dukcji, biorą udział w opracowywaniu biznesplanów, wniosków aplikacyj-nych,
ośrodki szkoleniowo-doradcze: działalność informacyjna i szkoleniowa, która wpływa na poprawę konkurencyjności i innowacyjności przedsię-biorstw,
inne typu: fundacje, stowarzyszenia, prywatne firmy konsultingowe, związki zawodowe, fundacje, cechy rzemiosł itp.
Firmy innowacyjne to takie, które szybko reagują na zmiany i ciągle je wpro-wadzają. Z badań ankietowych wynika, że przedsiębiorcy z województw: małopol-skiego, podkarpackiego i świętokrzyskiego byli dość aktywni w podejmowaniu i realizowaniu zmian innowacyjnych w swoich jednostkach. Badane przedsiębiorstwa w latach 2004‒2008 najczęściej realizowały innowacje produktowe (58,6% ogółu badanych), polegające na wprowadzaniu nowych produktów lub usług oraz proceso-we (43,3% przedsiębiorców), związane z powiększaniem skali działalności w drodze inwestycji. Innowacje organizacyjne wprowadziło 19,5% badanych i polegały głów-nie na poszukiwaniu nowych sposobów sprzedaży produktów (usług) oraz wprowa-dzaniu równolegle nowej działalności gospodarczej. Korzystnym zjawiskiem jest fakt zauważania przez badanych przedsiębiorców (9,1%) potrzeby ochrony środowiska oraz podejmowania i wdrażania innowacji ekologicznych13
.
Ponad ¾ badanych przedsiębiorców stwierdziło, że zmiany innowacyjne w firmach są podstawą ich konkurencyjności. Najbardziej innowacyjni okazali się przedsiębiorcy na Podkarpaciu, ponieważ aż 90% ogółu badanych stwierdziło, że w latach 2009‒2013 przeprowadzi zmiany innowacyjne w działalności przedsię-biorstw, w Małopolsce – 72,9%, zaś w województwie świętokrzyskim 65,7% (tabela 1). Dokonane zmiany w procesie produkcji lub usług przez badanych przed-siębiorców polegały na zwiększeniu asortymentu produktów lub usług, automatyza-cji procesu produkautomatyza-cji, zastosowaniu nowych technologii. Zmiany w zasobach kapi-tału, jak wynika z opinii przedsiębiorców, obejmowały głównie zakup nowych maszyn i urządzeń, zakup środków transportu, budowę bądź modernizację budyn-ków, wymianę linii technologicznych.
Stwierdzono występowanie istotnej dodatniej zależności pomiędzy wskaźni-kiem intensywności relacji przedsiębiorcy z instytucjami a przewidywanymi zmia-nami zasobów kapitałów w latach 2009‒2013, a więc im większa intensywność
13 T. Miś, Aktywność innowacyjna przedsiębiorstw w warunkach integracji z Unią
Europej-ską, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 168, Ekonomia, t. 1, Wyd.
Teresa Miś 518
relacji z instytucjami doradczymi, tym większa szansa na zmianę zasobów kapi-tałów w latach 2009‒201314
.
Tabela 1 Zmiany innowacyjne dokonane i planowane przez przedsiębiorców (w %)*
Wyszczególnienie
Regiony
Małopolska Podkarpacie Świętokrzyskie 2004/2008 2009/2013 2004/2008 2009/2013 2004/2008 2009/2013 Zmiany w procesie produkcji lub
usług, w tym: 38,6 45,7 50,0 74,3 45,7 47,1 - bez zmian - wzrost - zmniejszenie 17,1 21,4 - 2,9 42,9 - 1,4 48,6 - 4,3 68,6 1,4 4,3 41,4 - 2,9 42,9 1,4 Zmiany w zasobach kapitału, w tym: 67,1 72,9 74,3 90,0 65,7 65,7 - bez zmian - wzrost - zmniejszenie 27,1 40,0 - 2,9 70,0 - 2,9 71,4 - - 90,0 - 1,4 64,3 - - 65,7 - Zmiany w zasobach pracy, w tym: 28,6 32,9 10,0 20,0 24,3 25,7 - bez zmian - wzrost - zmniejszenie 25,7 1,4 1,4 18,6 14,3 - 4,3 5,7 - 2,9 11,4 5,7 12,9 11,4 - 12,9 12,9 - * respondenci wskazywali więcej niż jedną odpowiedź
Źródło: badania własne.
W procesie kreowania i wdrażania zmian innowacyjnych w opinii badanych przedsiębiorców najbardziej pomocne były instytucje prywatne, ośrodki doradztwa rolniczego, stowarzyszenia oraz, szczególnie w woj. Świętokrzyskim, agencje roz-woju regionalnego, na Podkarpaciu zaś ośrodki wspierania przedsiębiorczości (ta-bela 2). Stwierdzono wzrost oczekiwań przedsiębiorców kierowanych do instytucji prywatnych, agencji rozwoju regionalnego (szczególnie w woj. świętokrzyskim), co może świadczyć o tym, że te instytucje najbardziej pomogły badanym przedsiębior-com. Spadło natomiast zainteresowanie wsparciem ze strony ośrodków doradztwa rolniczego oraz ośrodków wspierania przedsiębiorczości (poza Małopolską), co powinno zwrócić uwagę tych instytucji, szczególnie ośrodków doradztwa rolnicze-go, które jako państwowe instytucje doradcze znajdują się najbliżej przedsiębiorcy wiejskiego, ponieważ mają swoje oddziały w gminach.
Zaobserwowano także, że w najbliższej przyszłości (lata 2009‒2013) przed-siębiorcy z każdego badanego regionu oczekują od uczelni wyższych i instytucji badawczo-rozwojowych takiego samego wsparcia, jakie uzyskali w latach 2004‒2008, co może wskazywać na to, że te jednostki dobrze spełniły swoją rolę. Generalnie jednak jednostki naukowe powinny w większym stopniu nawiązywać współpracę z praktyką gospodarczą w aspekcie poprawy innowacyjności, szczegól-nie obecszczegól-nie, gdy są możliwości uzyskania wsparcia w tym zakresie z funduszy UE.
14
T. Miś, Instytucje doradcze w rozwoju obszarów wiejskich w regionach rozdrobnionego
rolnictwa w warunkach integracji europejskiej, Prace Naukowe Wydziału Ekonomii
Uniwersyte-tu Rzeszowskiego, Monografie i Opracowania nr 12, Wyd. UniwersyteUniwersyte-tu Rzeszowskiego, Rze-szów 2011, s. 258.
Tabela 2 Instytucje, które pomogły przy wprowadzaniu zmian innowacyjnych i mogą pomóc
w przyszłości ‒ w opinii przedsiębiorców (w %) Nazwa instytucji
Regiony
Małopolska Podkarpacie Świętokrzyskie 2004/2008 2009/2013 2004/2008 2009/2013 2004/2008 2009/2013 Instytucje prywatne 22,9 37,1 41,4 51,4 41,4 45,7 Ośrodki Doradztwa Rolniczego 21,4 15,7 25,7 21,4 31,4 25,7 Stowarzyszenia 18,6 14,3 14,3 18,6 4,3 - Agencje Rozwoju Regionalnego 4,3 8,6 12,9 14,3 20,0 37,1 Ośrodki wspierania przedsiębiorczości 4,3 8,6 14,3 10,0 7,1 4,3
Banki 4,3 4,3 4,3 7,1 11,4 11,4 Uczelnie wyższe 4,3 4,3 4,3 2,9 1,4 4,3 Instytucje badawczo-rozwojowe 2,9 2,9 2,9 2,9 11,4 11,4 Fundacje 2,9 1,4 4,3 4,3 - 2,9 Organizacje branżowe 1,4 1,4 4,3 2,9 2,9 2,9 Inne 7,1 11,4 10,0 5,7 4,3 4,3 *
respondenci wskazywali więcej niż jedną odpowiedź Źródło: badania własne.
Z badań Mizgajskiej15 wynika, że wdrożenie innowacji kojarzy się przedsię-biorcom z pogorszeniem ogólnej sytuacji finansowej, ponieważ około 60% przed-siębiorstw innowacyjnych korzysta z własnych środków jako głównego źródła fi-nansowania innowacji. Przedsiębiorstwa najbardziej innowacyjne jako główne źró-dło innowacji wymieniały własne doświadczenia, pomysły, kontakty z krajowymi i zagranicznymi przedsiębiorstwami, a także z instytutami badawczymi. Chociaż nadal niewiele firm współpracuje z instytutami badawczymi w zakresie wdrażania innowacji. Wiąże się to z brakiem form organizacyjnych umożliwiających regular-ne i bezpośrednie kontakty między rozproszonymi małymi i średnimi przedsiębior-stwami z jednej strony, a odpowiednimi placówkami badawczymi z drugiej. Jako najważniejszą siłę firmy większe przedsiębiorstwa podawały jakość produkcji i kwalifikacje siły roboczej, natomiast mniejsze – oprócz jakości produkcji – ela-styczność. Badania Mizgajskiej potwierdziły pozytywny związek między stopniem wykształcenia prowadzącego przedsiębiorstwo a aktywnością innowacyjną firm. Podnoszenie wykształcenia obecnych i przyszłych właścicieli/menedżerów firm jest czynnikiem wpływającym na zwiększenie aktywności innowacyjnej firm, a w kon-sekwencji ich konkurencyjności na rynku europejskim.
15 H. Mizgajska, Aktywność innowacyjna polskich małych i średnich przedsiębiorstw
w procesie integracji z Unią Europejską, Prace habilitacyjne 4, Wydawnictwo Akademii
Teresa Miś 520
Podsumowanie
Warunkiem uznania przez przedsiębiorców innowacji jako podstawowego czynnika rozwoju i poprawy konkurencyjności jest ciągłe uzupełnianie posiadanej wiedzy i doskonalenie nabytych umiejętności. Podkreśla to ogromną rolę instytucji, w tym przede wszystkim naukowych i doradczych, które uczestniczą w transferze nowych rozwiązań technicznych i technologicznych, przyczyniając się do moty-wowania przedsiębiorców do poszukiwania i wdrażania tych rozwiązań.
Literatura
1. Baruk J., Zarządzanie wiedzą i innowacjami, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2006. 2. Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2006‒2009. Informacje i
opra-cowania statystyczne, GUS Warszawa, US w Szczecinie, 2010.
3. Johannessen J., Olsen B., Lumpkin G.T., Innovation as newness: what is new, how new and new to whom?, „European Journal of Innovation Management” 2001, Vol. 4, No. 1. 4. Kusa R., Wybrane metody oceny wpływu innowacyjności na pozycję konkurencyjną
przedsiębiorstw, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu nr 1116, Przedsiębiorczość i innowacyjność. Wyzwania współczesności, Wyd. AE we Wro-cławiu, Wrocław 2006, s. 499‒505.
5. Łosiewicz M., Wiedza i kapitał ludzki a konkurencyjność przedsiębiorstw w skali regionu, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2009.
6. Makieła Z., Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich w woj. podkarpackim, w: Obszary wiejskie. Wielofunkcyjność, migracje, nowe wizje rozwoju, red. W. Kamińska, K. Heffner, Studia, tom CXXXIII, PAN, Komitet Przestrzennego Zago-spodarowania Kraju, Warszawa 2011.
7. Miś T., Instytucje doradcze w rozwoju obszarów wiejskich w regionach rozdrob-nionego rolnictwa w warunkach integracji europejskiej, Prace Naukowe Wydziału Ekonomii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Monografie i Opracowania, nr 12, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2011.
8. Miś T., Aktywność innowacyjna przedsiębiorstw w warunkach integracji z Unią Europejską. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 168, Ekonomia, t. 1, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2011, s. 485‒496.
9. Mizgajska H., Aktywność innowacyjna polskich małych i średnich przedsiębiorstw w procesie integracji z Unią Europejską, Prace habilitacyjne 4, Wyd. Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2002.
10. Różycka A., Bariery we wprowadzaniu innowacji w przedsiębiorstwach i sposoby ich przezwyciężania – wybrane zagadnienia, w: Innowacyjność w Polsce w ujęciu regionalnym: nowe teorie, rola funduszy unijnych i klastrów, red. S. Pangsy-Kania, K. Piech, Warszawa 2008, s. 247‒264.
11. Skuza A., Budowanie przewagi konkurencyjnej małych i średnich przedsiębiorstw po-przez rozwijanie orientacji na uczenie się, w: Zarządzanie małymi i średnimi przedsię-biorstwami, red. T. Listwan, H. Mruk, Wyd. Forum Naukowe, Poznań 2009.
12. Szkutnicki P., Przekonać załogę do zmian, „Personel i Zarządzanie” 2010, nr 15/16.
INFLUENCE OF INSTITUTIONS IN HUMAN CAPITAL DEVELOPMENT AND INNOVATIVE CHANGES IN THE ENTERPRISES
OF SOUTH-EASTERN POLAND
Summary
The paper presents the results of questionnaire survey carried out in 2009 among rural entrepreneurs in the south-eastern region of Poland within the framework of a broader research project. Expectations of businesses concerning institutional support in order to create innovation are high. The majority of entrepreneurs perceive a lack of funds as the basic barrier of innovativeness, but also a lack of information and advice, despite the relatively-well-developed system of assistance by various institutions. It indicates to a necessity to rationalize activities of companies providing advisory ser-vices, training and information, in order to create, for the entrepreneurs, possibilities to acquire new knowledge that is essential for soliciting the available EU funding.
