Wszawica w szkołach

(1)

WSZAWICA W SZKOŁACH

PEDICULOSIS AT SCHOOLS

STRESZCZENIE: Pomimo rozwoju cywilizacyjnego wszawica nadal stanowi duży problem społeczny w wymiarze higienicznym, socjalnym i medycznym. Do transmisji pasożytów do-chodzi drogą pośrednią lub w wyniku bezpośredniego kontaktu z osobą zarażoną. Jest to pro-ces złożony, do którego przyczynia się np.: przebywanie w dużych skupiskach ludzkich, styka-nie się głowami podczas zabaw czy korzystastyka-nie ze wspólnych grzebieni. Wszy mogą pojawiać się u ludzi w różnym wieku, jednak najczęściej choroba występuje u dzieci w wieku przedszkol-nym i szkolprzedszkol-nym. Najwyższa zapadalność przypada na okres zimowy, wakacyjny i powakacyj-ny, kiedy dzieci wracają z różnych form zorganizowanego wypoczynku. Większość przedszko-li i szkół doświadczyła zjawiska pedikulozy wśród swoich uczniów. Wyniki badań przeprowa-dzonych w 2013 roku przez ekspertów NIZP-PZH dowodzą, że w 44,5% polskich szkół różne-go stopnia występuje problem wszawicy głowowej. Od jedneróżne-go do dziesięciu przypadków tej choroby pasożytniczej obserwowano w 41,4% placówek, w 3% szkół odnotowano od 11 do 20 przypadków zarażeń, a w 1,5% placówek – ponad 20. Najskuteczniejszym sposobem pro-ﬁlaktyki są okresowe przeglądy głów uczniów – wykonywane zarówno przez pielęgniarkę czy higienistkę szkolną, jak i przez rodziców, zwłaszcza kiedy w szkole lub przedszkolu występu-je wszawica. Podkreśla się, że kontrole powinny być przeprowadzane z zachowaniem zasad nietykalności. W związku z tym obowiązek kontroli spoczywa przede wszystkim na rodzicach, a nie na szkole. Raz na tydzień lub minimum raz na dwa tygodnie należy sprawdzać dzieciom głowy pod kątem obecności wszy, np. podczas kąpieli. Szczegółowe informacje w tym zakre-sie zawarto w Stanowisku Departamentu Matki i Dziecka Ministerstwa Zdrowia w sprawie za-pobiegania i zwalczania wszawicy u dzieci i młodzieży.

SŁOWA KLUCZOWE: wesz ludzka, wszawica w szkołach

ABSTRACT: Despite advances in civilization, pediculosis is still a major social problem in the social, hygienic and medical dimensions. Parasite transmission may come by indirect or di-rect contact with the infected person. It is a complex process which may be caused by many factors such as large population concentrations, head-to-head contact during play or sharing combs or a hair brush with the infected person. Loses can appear in diﬀerent ages, however, the most common is among children in kindergarten and schools. The highest incident rate is noted during the winter season, summer holidays and soon after the summer holidays, when children return from various forms of leisure. Most kindergartens and schools have experien-ced pediculosis among theirs pupils. The research results which were performed in 2013 by the experts from NIZP-PZH show that in 44.5% of Polish schools there is a problem of pediculosis to a varying extent. From 1 to 10 cases of pediculosis appeared in 41.4% of schools. In 3% of scho-ols 11 to 20 cases of pediculosis infections were reported, and over 20 infections were noted in 1.5% of schools. The best way to prevent pediculosis is the periodic examination of pupils’ he-ads, which should be done not only by a school nurse but also by parents at home, especially during the time when pediculosis is present in kindergartens and in schools. The most essential

1 Katedra Biochemii Ogólnej i Medycznej Wydziału Biologii Uniwersytetu Gdańskiego 2 Szpital Specjalistyczny w Kościerzynie

} DOROTA GREGOROWICZWARPAS

Szpital Specjalistyczny w Kościerzynie, ul. Piechowskiego 36, 83-400 Kościerzyna, e-mail: d.gregorowicz@wp.pl

Wpłynęło: 25.05.2017 Zaakceptowano: 14.06.2017 DOI: dx.doi.org/10.15374/FZ2017031

(2)

thing to be remembered is the way of checking the heads with should be performed witho-ut contact. More details on this subject may be found in the oﬃcial statement released by the Department of Mother and Child at the Ministry of Health regarding the prevention and eli-mination of pediculosis among children and teenagers.

KEY WORDS: body louse, pediculosis at schools

WSTĘP

Pomimo rozwoju cywilizacji i postępu w dziedzinie nauk medycznych problem chorób pasożytniczych nadal występu-je na całym świecie. Stale aktualizowana wiedza o pasożytach, poprawa warunków sanitarnych oraz coraz skuteczniejsze metody leczenia nie uchroniły przed nawrotem zakażeń pa-sożytniczych, do których należy wszawica (pediculosis).

Wszawica jest definiowana jako obecność na ciele czło-wieka lub na jego odzieży wszy ludzkich, ich larw i/lub jaje-czek (gnid). Choroba nie ma związku z grupą społeczną ani etniczną, nie zależy od statusu społecznego czy ekonomicz-nego, może występować we wszystkich przedziałach wieko-wych. Rozprzestrzenianiu wszy sprzyja nie tylko brak prze-strzegania podstawowych zasad higienicznych, lecz także – przede wszystkim – złe warunki sanitarne, ruchy migracyj-ne i stale rosnąca liczba osób bezdomnych [1]. Wszawica, wy-woływana przez stawonogi Pediculus humanus, może wystę-pować w trzech odmianach: głowowej, odzieżowej i łonowej. Najbardziej rozpowszechnioną postacią choroby jest wszawi-ca głowowa (pediculosis wszawi-capitis). Miejscem bytowania paso-żytów jest owłosiona skóra głowy, zwłaszcza okolice potyli-cy, skroni i za uszami. Wesz żywi się krwią ludzką, pobiera-ną za pomocą aparatu gębowego kłująco-ssącego. Ukąszenie wywołuje świąd skóry, na której powstają bąble i grudki po-krzywkowe, ulegające wskutek drapania zakażeniom bakte-ryjnym, z miejscowym powiększeniem węzłów chłonnych. Wszawica często przebiega bezobjawowo, świąd spowodo-wany reakcją alergiczną na ślinę wszy występuje w przypad-ku silnego zawszenia [2, 3]. W przypadw przypad-ku wszawicy odzieżo-wej (pediculosis corporis) wszy, gnidy i larwy wykrywane są na owłosionej części ciała stykającej się bezpośrednio z odzie-żą, na bieliźnie i odzieży wierzchniej, zwłaszcza w szwach. We wszawicy łonowej (pediculosis pubis) pasożyty obecne są głównie w okolicy narządów płciowych, a w przypadku duże-go zawszenia można je znaleźć również w brwiach, pod pa-chami i na innych owłosionych częściach ciała. Cechą charak-terystyczną tej odmiany choroby jest świąd okolic łonowych i podbrzusza [2–4].

EPIDEMIOLOGIA

Wszy głowowe (Pediculus humanus capitis) są obecne nie tylko w krajach rozwijających się, lecz także w krajach

wysoko rozwiniętych. Ze względu na szybkie rozprzestrze-nianie wszawica najczęściej występuje w środowisku dzieci i młodzieży (żłobki, przedszkola, szkoły, kolonie itp.). Posta-cią odzieżową i głowową tej choroby można zarazić się po-przez bezpośredni oraz pośredni kontakt z zarażonym czło-wiekiem (korzystanie ze wspólnych rzeczy osobistych, np. ubrania, okrycia głowy). Wszawica łonowa najczęściej prze-noszona jest podczas kontaktu seksualnego. W przypadku małych dzieci do transmisji może dochodzić podczas spa-nia we wspólnym łóżku z dorosłymi zakażonymi osoba-mi [5, 6]. O ile wszawica przestała być problemem epide-miologicznym, o tyle nadal pozostaje problemem społecz-nym. Mało jest aktualnych danych na temat występowania tej choroby pasożytniczej na świecie. Regularne, standardo-wo prowadzone kontrole w ciągu kilku kolejnych lat w Da-nii wykazały wzrost przypadków wszawicy. W Rosji i Wiel-kiej Brytanii zaobserwowano wyraźny wzrost zarażeń pod koniec XX i na początku XXI wieku. Epidemię wszawicy od-notowano w 1992 roku w czeskich podstawówkach, gdzie w niektórych szkołach zarażone było niemal co piąte dziec-ko. Ognisko tej epidemii było związane z obecnością wszy opornych na permetrynę [6–8]. W Stanach Zjednoczonych liczba zachorowań na wszawicę szacowana jest na 10–12 mi-lionów rocznie [9]. W badaniach przeprowadzonych w Bel-gii u dzieci w wieku od 2,5 roku do 12 lat zarażonych było około 8,9% populacji [10]. W niektórych społecznościach w środkowej i południowej Afryce niemal wszyscy miesz-kańcy mają co najmniej kilka wszy w obrębie owłosionej głowy. W Australii częstość występowania wszawicy wśród uczniów szkół wynosiła 13%. W Brazylii tę chorobę paso-żytniczą obserwowano u 43% mieszkańców slumsów, a na terenach wiosek rybackich – u 28%. Z kolei w Chinach war-tości te oscylowały w granicach 0–52%. W Wielkiej Bryta-nii częstość występowania wszawicy owłosionej skóry głowy wynosiła 2% [11]. W Polsce trudno jest określić rzeczywistą skalę problemu z uwagi na fakt, że omawiana jednostka cho-robowa – zgodnie z obecnym stanem prawnym – od końca 2008 roku nie znajduje się w wykazie zakażeń oraz chorób zakaźnych i nie podlega obowiązku zgłaszania do Powiato-wej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej [12]. Dane z okresu, kiedy wszawica podlegała zgłaszaniu, prezentują się nastę-pująco: w 2005 roku w Polsce zanotowano 620 przypadków, w 2006 roku – 897, a w 2007 roku – aż 2261 [13]. Szczegól-ne nasilenie problemu wszawicy obserwuje się w szkołach i innych placówkach oświatowych. Coraz częściej środki

(3)

masowego przekazu informują o kolejnym miejscu poja-wienia się choroby, a także o zjawisku przynoszenia przez dzieci wszy ze szkoły do domu. Fakt ten został potwierdzony przez dyrektorów szkół i przedszkoli, a rzecznik Głównego Inspektora Sanitarnego przyznał wprost, że problem wsza-wicy dotyczy obecnie większości szkół i przedszkoli w Pol-sce. Aktualnie pojawiające się publikacje dotyczące tej pro-blematyki mają charakter cząstkowych danych lub fragmen-tarycznych badań.

W 2012 roku Samodzielna Pracownia Entomologii Me-dycznej i Zwalczania Szkodników Narodowego Instytu-tu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higie-ny (NIZP-PZH) przeprowadziła badania, których celem było określenie występowania wszawicy w szkołach róż-nego stopnia na terenie całego kraju oraz analizy środków i metod jej zwalczania. Badania wykonano metodą ankie-tową. Kwestionariusze zostały wypełnione ogółem przez 892 jednostki, do których uczęszczało w 2012 roku 277 412 uczniów. Średnia liczba dzieci w placówce wynosiła 311. Problem występowania wszawicy głowowej w szkole zade-klarowało 44,5% dyrektorów. W 55% placówek choroba nie występowała, a 0,8% nie posiadało żadnych informacji na temat tego problemu wśród swoich podopiecznych. W po-nad 53% szkół źródłem informacji o pojawieniu się pediku-lozy była pielęgniarka/higienistka szkolna, a w 29,7% jed-nostek sygnały o wystąpieniu pasożytów u dzieci otrzymy-wano od rodziców. W 11,9% ankietowanych placówek wszy były zauważane i zgłaszane przez nauczycieli. W 5% szkół źródłem wiedzy o problemie były np. inne dzieci (koleżan-ki i koledzy) lub lekarze rodzinni. W 369 (41,4%) przebada-nych jednostkach wystąpiło od jednego do dziesięciu przy-padków wszawicy, a w 3% zgłoszono od 11 do 20 przypad-ków tej choroby. Ponad 20 przypadprzypad-ków wszawicy odnoto-wano w 13 placówkach szkolnych (1,5%). W celu ograni-czenia liczby zachorowań, w 34,5% szkół przygotowano de-klaracje pisemnej zgody rodzica lub opiekuna na kontrolę głowy przez wyznaczoną osobę, a w 17,7% placówek prze-kazywano informację o istniejącym problemie rodzicom/ opiekunom w grupie/klasie. Rozwiązanie problemu wszawi-cy w szkole według 71,3% (n=652) zarządzająwszawi-cych badany-mi placówkabadany-mi było łatwe, dla 21,5% (n=192) okazało się trudne, a dla 5,4% (n=48) – bardzo trudne [6].

Z informacji uzyskanych od Powiatowych Stacji Sani-tarno-Epidemiologicznych wynika, że problem wszawicy w szkołach jest nadal aktualny. W 2016 roku w placówkach oświatowych jednego z powiatów województwa pomorskie-go odnotowano łącznie 92 przypadki tej choroby, w tym w miejskich szkołach podstawowych pedikuloza wystąpi-ła u 14 dzieci, a w wiejskich – u 4. Natomiast w miejskich zespołach szkół odnotowano 12 przypadków, a w wiejskich – 62 przypadki. Najskuteczniejszą formą zapobiegania roz-przestrzenianiu się wszawicy jest wczesne wykrycie ogniska zakażenia. Jak wynika z raportu Głównego Inspektoriatu

Sanitarnego, dotyczącego stanu sanitarnego kraju w 2015 roku, odsetek ognisk epidemicznych wywołanych przez wesz głowową, zgłoszonych do Powiatowych Stacji Sanitar-no-Epidemiologicznych, wyniósł 0,8% [14].

METODY MONITOROWANIA I KONTROLI

PEDIKULOZY

Badania dotyczące występowania wszawicy w domach dziecka, prowadzone w latach 2007–2009 w wybranych wo-jewództwach przez Samodzielną Pracownię Entymologii Medycznej i Zwalczania Szkodników Narodowego Instytu-tu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny, dowodzą, że ta jednostka chorobowa stanowi większy pro-blem u dziewczynek w wieku 6.–12. rok życia niż u chłop-ców czy dzieci starszych. Przyczyną tego mogą być długie włosy, bardziej podatne na zasiedlenie przez wszy [15]. Pa-sożyty przenoszą się za pośrednictwem wspólnie używa-nych grzebieni, szczotek do włosów, spinek, gumek, a tak-że czapek i szalików. Z tego powodu największe zagroa tak-że- zagroże-nie transmisją obserwuje się wśród dzieci i młodzieży, któ-re – w przeciwieństwie do osób dorosłych – nie zachowu-ją wystarczazachowu-jącego dystansu, przytulazachowu-ją się głowami w trak-cie zabawy, śpią obok siebie np. w czasie poobiedniej drzem-ki w przedszkolu, wymieniają się gumkami do włosów itp. Zjawisko wszawicy nasila się w okresie wakacyjnego i zimo-wego wypoczynku, kiedy dzieci wyjeżdżają na obozy i lonie. Przebywanie w większych skupiskach, zabawy, ko-rzystanie ze wspólnych sypialni i łazienek również sprzy-jają rozprzestrzenianiu się pedikulozy [16, 17]. Do grudnia 2004 roku kontrole czystości uczniów były przeprowadza-ne dwukrotnie w ciągu roku szkolprzeprowadza-nego przez pielęgniarki/ higienistki szkolne. Jednak regulacje prawne, wprowadzone Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 28 sierpnia 2009 roku w sprawie organizacji profilaktycznej opieki zdrowot-nej nad dziećmi i młodzieżą, oraz zalecenia Instytutu Matki i Dziecka spowodowały, że odstąpiono od przeglądów higie-ny osobistej czystości ciała i odzieży uczniów, uznając je za naruszenie praw zawartych w Konwencji o prawach dziec-ka [16–20]. Kontrole mogą być przeprowadzane jedynie za zgodą i na prośbę rodziców. Obecnie nie ma instytucji, która mogłaby wydać decyzję administracyjną zakazującą dziec-ku z wszawicą uczęszczanie do szkoły do czasu wylecze-nia. Zgodnie ze Stanowiskiem Departamentu Matki i Dziec-ka w Ministerstwie Zdrowia w sprawie zapobiegania i zwal-czania wszawicy u dzieci i młodzieży, decyzja o pozostaniu dziecka w domu do czasu wyleczenia leży całkowicie w ge-stii rodziców lub opiekunów. Zaleca się, aby działania prze-ciwwszawicze były podjęte niezwłocznie, a czas nieobecno-ści zarażonego ucznia w szkole był możliwie najkrótszy [13].

W regulaminie każdej szkoły czy innej placówki oświato-wej – w oparciu o obowiązujące wytyczne czy rekomendacje

(4)

– znajdują się opracowane szczegółowe procedury postępo-wania w przypadku stwierdzenia wszawicy. Standardy profi-laktycznej opieki zdrowotnej, realizowanej przez pielęgniar-kę/higienistkę szkolną nad dziećmi i młodzieżą oraz w ra-mach realizacji świadczeń zdrowotnych, zgodnie z załącz-nikiem numer 4 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 2009 roku w sprawie świadczeń gwarantowa-nych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej, dają moż-liwość profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami na terenie placówki oświatowej [21]. Pielęgniarka/higienistka szkolna może przeprowadzić kontrolę czystości w sytuacji, kiedy sama lub za pośrednictwem nauczyciela uzyska infor-macje, że higiena osobista danego dziecka budzi zastrzeże-nia [17]. Sposób i termin przeprowadzezastrzeże-nia kontroli powin-ny być zgodne ze standardami kontroli czystości uczniów w szkołach/placówkach oświatowych, określonymi w 2010 roku przez Instytut Matki i Dziecka w Warszawie. Zgod-nie z tymi wytycznymi wszelkie informacje dotyczące sta-nu zdrowia ucznia objęte są tajemnicą medyczną i szczegól-ną ochroi szczegól-ną. Nie wolno publicznie (w obecności osób trze-cich) sprawdzać czystości dziecka. O wynikach przeglądu należy poinformować zarówno ucznia, jak i jego rodziców. Nie wolno ponadto ograniczać dostępu do nauki z powo-du stanu zdrowia. Według standardów, dyrekcja szkoły oraz nauczyciele nie mają prawa do zapoznania się z informacja-mi o stanie czystości danego ucznia. Decyzję o sprawdze-niu czystości skóry i włosów, w warunkach badania indywi-dualnego, podejmuje pielęgniarka np. na prośbę rodziców czy wychowawcy w sytuacji nawracającej wszawicy w kla-sie. Osoba przeprowadzająca kontrolę ma prawo poinfor-mować o skali problemu nauczycieli [17, 18, 22]. W przy-padku stwierdzenia u ucznia pedikulozy, powinna również poinformować rodziców o istocie choroby, w tym mechani-zmach transmisji i sposobach leczenia. Po powrocie dziecka do szkoły pielęgniarka zobowiązana jest sprawdzić skutecz-ność terapii [17]. Zdarza się, że rodzice/opiekunowie z róż-nych powodów nie podejmują leczenia albo nie włączają do niego pozostałych zarażonych domowników. Nierzadko wiele do życzenia pozostawia także utrzymujący się zły stan higieny ogólnej, który przyczynia się do nawrotów choro-by. Rodzice/opiekunowie zarażonego dziecka muszą pamię-tać, że – oprócz wdrożonego leczenia przeciwwszawicze-go – konieczne jest przeprowadzenie zabiegów usuwających wszy lub ich jaja (pranie, czyszczenie, odkurzanie, dezyn-fekcja) z bielizny osobistej, pościelowej, pluszowych zaba-wek czy innych przedmiotów, z którymi chory miał kontakt (np.: dywany, tapicerowane meble czy fotelik samochodo-wy). Zgodnie z zaleceniami Departamentu Matki i Dziecka w Ministerstwie Zdrowia, jeśli rodzice/opiekunowie uchyla-ją się od podjęcia kuracji, dyrektor szkoły jest zobowiązany do zawiadomienia ośrodka pomocy społecznej o koniecz-ności wzmożenia nadzoru nad realizacją funkcji opiekuń-czych oraz udzielenia potrzebnego wsparcia [17, 18].

LECZENIE I ZAPOBIEGANIE

W związku z dużym ryzykiem transmisji wszawicy, szyb-kie rozpoznanie i wdrożenie leczenia jest istotnym elementem przerywającym łańcuch epidemiczny. Sama terapia jest bar-dzo prosta, polega na stosowaniu środków owadobójczych na owłosioną skórę głowy. Preparaty można bez problemu kupić w aptece. Istotne jest, aby bezwzględnie przestrzegać zaleceń dotyczących użycia leku (odpowiedni preparat i dawka dla da-nego wieku dziecka, właściwa aplikacja i czas działania, ewen-tualne powtarzanie kuracji). Należy przy tym pamiętać, że le-czeniem powinno objąć się wszystkich domowników. W przy-padku wszawicy głowowej lekiem dostępnym bez recepty jest 10% permetryna, aplikowana na 10 minut. U małych dzie-ci (>3. roku żydzie-cia) można stosować szampon-krem z 1% per-metryną. Popularnym preparatem zawierającym ten leczniczy związek chemiczny jest Sora® Forte w postaci szamponu lecz-niczego. Niestety, narastająca oporność wszy na środki owado-bójcze sprawia, że wskaźnik wyleczeń przy pomocy permetry-ny szacuje się obecnie na 70–80% [5, 7, 23]. Podczas leczenia nie można stosować kosmetyków, ponieważ mogą one zwięk-szać wchłanianie substancji czynnej przez skórę. Preparaty sto-sowane w leczeniu wszawicy zawierają różne związki chemicz-ne o działaniu fizykalnym, np.:

t EJNFULPO QSFQBSBUZ)FESJO¥ /ZEB¥ 1BSBOJU¥ 1FEJDVM Hermal® i Sora® płyn);

t CJPDPDJEJOF 1BSBTJEPTF¥ t DZDMPNFUIJDPOF 1J1J¥/JUPMJD¥

Niektóre preparaty stosowane w leczeniu wszawicy opierają się na składnikach ziołowych i można stosować je na noc (De-lacet® i Artemisol®). Oprócz zastosowania środków farmakolo-gicznych, które niszczą dojrzałe formy pasożyta, należy także usuwać mechanicznie jaja wszy za pomocą gęstego grzebienia. W leczeniu wszawicy łonowej zaleca się stosowanie prepara-tów przeznaczonych do terapii wszawicy głowowej [1, 5, 23]. Podczas leczenia odzieżowej postaci choroby należy zadbać o czystość ubrań, pościeli, koców i ręczników. Bielizna musi zostać wyprana w temperaturze 50–60°C lub chemicznie, na-stępnie wyprasowana żelazkiem z parą wodną o temperaturze 200°C. Dezynfekcję ubrań należy przeprowadzić ze szczegól-nym zwróceniem uwagi na szwy. Mimo że pranie i prasowanie gorącym żelazkiem oraz maglowanie powinno zniszczyć paso-żyty, to jednak prze 2–3 tygodnie nie należy używać uprzednio zakażonej odzieży [1, 23]. Nakrycia głowy, ozdoby do włosów, szczotki i grzebienie powinny być wyczyszczone i uprane albo zdezynfekowane preparatem wszobójczym lub na bazie alko-holu izopropylowego [1, 5, 6, 23].

W celu skutecznego monitorowania zjawiska wszawi-cy w szkole należy skoordynować działania rodziców i dzie-ci, dyrekcji i nauczycieli oraz pielęgniarki/higienistki szkol-nej. Dyrekcja szkoły powinna na bieżąco informować rodzi-ców/opiekunów o pojawieniu się wszawicy w szkole. Do zara-żenia najczęściej dochodzi przez bezpośredni kontakt, dlatego

(5)

profilaktyczna kontrola włosów – zwłaszcza kiedy w szkole lub przedszkolu panuje wszawica – powinna stać się nawykiem ro-dziców.

Przed wyjazdem dziecka na zorganizowane formy wypo-czynku również należy pomyśleć o profilaktyce wszawicy. Je-śli dziecko ma długie włosy, rodzice powinni nauczyć je zwią-zywać. Należy także wyjaśnić, że przedmiotów służących do higieny osobistej (takich jak: grzebień, szczotka, ręcznik) czy określonych części garderoby nie można pożyczać. Należy uświadomić dziecku, że przynajmniej raz w tygodniu powin-no umyć głowę i wyposażyć je w szampon oraz odżywkę uła-twiającą rozczesywanie włosów (np. Hedrin® Ochrona, stoso-wany w profilaktyce wszawicy od 6. miesiąca życia). Po powro-cie do domu rodzice powinni sprawdzić głowę i włosy dziecka. W Departamencie Matki i Dziecka opracowano szczegółowe zalecenia profilaktyczne dla dzieci i ich rodziców przed wyjaz-dem na wycieczkę szkolną, zieloną szkołę czy wakacje. Wytycz-ne w przypadku wielu placówek oświatowych stanowią część procedury postępowania w sytuacji stwierdzenia wszawicy [13, 17, 23].

PODSUMOWANIE

Problem wszawicy w Polsce jest nadal aktualny. W obliczu doniesień o utrzymującej się zapadalności na pedikulozę nie tylko w szkołach publicznych, lecz także prywatnych (zarówno miejskich, jak i wiejskich) warto zastanowić się nad przywró-ceniem regularnych kontroli czystości uczniów, przeprowadza-nych z zachowaniem poszanowania godności. W obecnym sta-nie prawnym szkoły sta-nie mogą skuteczsta-nie walczyć z wszawicą, ponieważ uniemożliwiają im to przepisy. Kolejną kwestią za-sługującą na uwagę jest przywrócenie konieczności zgłaszania przypadków wszawicy do Powiatowej Stacji Sanitarno-Epide-miologicznej, dzięki czemu możliwe będzie precyzyjne okre-ślenie skali omawianego zjawiska w populacji. Obecnie szkoły nie mają obowiązku informowania Stacji Sanitarno-Epidemio-logicznych o przypadkach pojawienia się wszawicy u uczniów. Część rodziców zachowuje się bardzo odpowiedzialnie i robi wszystko, aby doprowadzić do skutecznej likwidacji tej choro-by pasożytniczej u swojego dziecka. Pedikuloza – wbrew utar-tej opinii – nie jest jedynie problemem środowisk biednych czy patologicznych. Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy rodzi-ce uważają pojawienie się choroby za problem wstydliwy, który powstał z ich winy, w wyniku zaniedbań higienicznych. Dzie-ci nie znają drogi transmisji i mechanizmów choroby, pojawie-nie się informacji o wszawicy u kolegi/koleżanki często koń-czy się napiętnowaniem. Dlatego też tak ważna jest rola rodzi-ców – zarówno w profilaktyce, jak i w zwalczaniu tej choro-by pasożytniczej. Systematyczne sprawdzanie czystości głowy i włosów po powrocie z przedszkola czy szkoły musi stać się nawykiem. Nawet jeśli kontrole w szkole zostaną przywróco-ne, to osoby zarządzające nimi są odpowiedzialne za wdrożenie

działań przeciwwszawiczych jedynie w placówkach. Nie mogą jednak wymusić na rodzicach, aby wszystkie dzieci z kontak-tu zostały przeleczone. Jedynie działania wdrożone systemowo mogą stanowić podstawę skutecznej profilaktyki. Niedopusz-czalne jest traktowanie wszawicy jako wstydliwego problemu.

KONFLIKT INTERESÓW: nie zgłoszono.

PIŚMIENNICTWO

1. Bierzniewska B. Choroby pasożytnicze skóry – wszawica. Farm Przegl Nauk 2007;10:41–44.

2. Baumann-Popczyk A, Sadkowska-Todys M, Zieliński A. Choroby Zakaźne i Pasożyt-nicze – Epidemiologia i Proﬁlaktyka. 7th_{edn. α-medica Press, Bielsko-Biała, 2014.}

3. Magdzik W, Naruszewicz-Lesiuk D, Zieliński A. Choroby Zakaźne i Pasożytnicze – Epidemiologia i Proﬁlaktyka. 6th_{edn. α-medica Press, Bielsko-Biała, 2007.}

4. Buczek A. Choroby Pasożytnicze. Epidemiologia, Diagnostyka, Objawy. 4th_edn.

Wydawnictwo Liber Duo Kolor, Lublin, 2010.

5. Szymanek M, Wojnowska D, Krasowska D. Wszawica – wciąż aktualny problem medyczny. Przegl Lek 2009;66(4):206–208.

6. Pedikuloza (wszawica głowowa w Polsce – problem nadal aktualny. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (online) 2015; http:// www.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2015/11/151119_wszawica_cz_2.pdf 7. Stolarczyk M. Wszawica – stale aktualny problem. Farmaceuta radzi (online)

2015; http://farmaceuta-radzi.pl/wszawica-stale-aktualny-problem/# 8. Elston DM. Drug-resistant lice. Arch Dermatol 2003;139(8):1061–1064. 9. Buczek A, Błaszak C. Stawonogi – Różnorodność Form i Oddziaływań. Koliber,

Lublin, 2005.

10. Willems S, Lapeere H, Haedens N, Pasteels I, Naeyaert JM, De Maeseneer J. The importance of socio-economic status and individual characteristics on the pre-valence of head lice in schoolchildren. Eur J Dermatol 2005;15(5):387–392. 11. Frankowski BL. Wszawica skóry owłosionej – raport kliniczny. Dermatol Dypl

2011;2(2):46–59.

12. Załącznik do ustawy z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Dz.U. z 2008 r. Nr 126, poz. 1384, z późn. zm. 13. Stanowisko Departamentu Matki i Dziecka w Ministerstwie Zdrowia w spra-wie zapobiegania i zwalczania wszawicy u dzieci i młodzieży. Ministerstwo Zdrowia (online); http://www2.mz.gov.pl/wwwmz/index?mr=m15&mi-=739&mx=0&ma=31400

14. Stan sanitarny kraju w roku 2015. Główny Inspektorat Sanitarny (online); http:// gis.gov.pl/images/gis_stan_2015_internet_jb.pdf

15. Sawicka B, Mikulak E, Gliniewicz A. Występowanie wszawicy głowowej i jej zwalczanie w domach dziecka w wybranych województwach Polski w latach 2007–2009. Prz Epidemiol 2011;65:669–674.

16. Skrzypińska B. Inwazja wszawicy. Medonet (online); http://www.medonet.pl/ ciaza-i-dziecko/choroby-dzieciece,inwazja-wszawicy,artykul,1668463.html 17. Krysztoﬁak K. Wszy Atakują. Wstydliwy Problem Placówek Oświatowych.

Wy-dawnictwo Wiedza i Praktyka, Warszawa, 2014.

18. Stanowisko Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie w sprawie kontroli czystości uczniów przez pielęgniarki i higienistki szkolne (online); http://psseparczew.pis. gov.pl/plikijednostki/wsselublin/psseparczew/userﬁles/ﬁle/wszawica.pdf 19. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 sierpnia 2009 roku w

spra-wie organizacji proﬁlaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą. Dz.U. z 2009 r. Nr 139, poz. 1133.

20. Oblacińska A, Ostręga W. Standardy i Metodyka Pracy Pielęgniarki i Higienistki Szkolnej. Instytut Matki i Dziecka – Zakład Medycyny Szkolnej, Warszawa, 2003. 21. Załącznik numer 4 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 29 sierpnia 2009 roku

w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdro-wotnej. Dz.U. z 2009 r. Nr 139, poz. 1139.

22. Stanowisko Głównego Inspektora Sanitarnego dotyczące proﬁlaktyki zwalcza-nia wszawicy. Główny Inspektoriat Sanitarny (online); http://gis.gov.pl/ 23. Izdebska JN. Wszy? Poznaj i Pokonaj Problem. Informator. Wydawnictwo