Efekty mnożnikowe w sterowaniu rozwojem miast

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I B N S I S ■ POLIA OECONOKICA 69, 1987

* Tadeusz Markowski

EFEKTY MNOŻNIKOWE W STEROWANIU ROZWOJEM MIAST

1. Wprowadzenia

Efekty mnożnikowe, a właściwie pojęcie mnożnika inwestycyjnego jest ogólnie znane w literaturze ekonomicznej, a szczególnie w eko­ nomii politycznej. W mniejszym natomiast stopniu używa się terminu mnożnika w ujęciach regionalnych. Polski dorobek w tym zakresie jest raczej skromny. Więcej uwagi poświęca temu problemowi literatura za­ chodnia, dostrzegając w m ożniku koncepcję teoretyczną dla interwen- c ji władz centralnych i lokalnych w rozwój społeozno-gospodarozy i

przestrzenny. x

W artykule tym głównym problemem, jaki naa interesuje jest rola lokalnych wydatków 1 inwestycji Jako pośredniego sposobu sterowania rozwojem miast.

Pośredni sposób oddziaływania na podmioty gospodarujące jest zgodny z założeniami reformy. Potwierdza to również wprowadzona ostatnio ustawa o radach narodowych i samorządzie terytorialnym. Odrzuca ona możliwości administracyjno-nakazowej interwencji w gos­ podarczą działalność przedsiębiorstw, nie mających charakteru uży­ teczności publioznej.

Wzrośnie więc w przyszłośoi pośredni sposób sterowania rozwojem miast poprzez własne wydatki władz lokalnych i inwestycje -infra­ strukturalne. Aby Jednak ten sposób sterowania był skuteczny, Jed­ nostki gospodarcze auszą charakteryzować się znaozną autonomią.

Dr, adiunkt w Zakładzie Ekonomiki Rozwoju Miast Instytutu Po­ lity k i Regionalnej UŁ.

zwłaszcza je ś li chodzi o decyzje w zakresie wydatków Inwestycyjnych, uwiązanych z efektami krótko- i długoterminowymi. W tej sytuacji planowanie centralne i lokalne w zakresie inwestycji nie będzie w stanie określić, poprzez tradycyjne metody planowania (bilansowa­ n i a ) , wszystkich planowanych efektów. Szczególną trudność sprawi po­ miar efektów pośrednich. Wymaga to innego podejścia do sprawy plano­ wania i pomiaru efektów. W tej sytuacji wydaje s ię , że nawiązanie do koncepcji mnożnika w sterowaniu (w tym przypadku miast) może być przydatne i celowe.

2 . 2 jawiakajanożnikowe - mnożnik regionalny

Zjawisko wywoływania efektów w postaci przyrostu dochodów, za­ trudnienia, nakładów inwestycyjnych w jednej grupie działalności, wskutek niezależnego podejmowania działań i wydatków w drugiej gru­ pie od dawna znajduje swój wyraz w teo rii ekonomii. Zjawisko to o- gólnie znane Jest pod pojęciem mnożniką.

Mnożnik wg 0 . Lange Jest to współozynnik określający "rozmiary krańcowego wpływu, jaki wywiera zmiana jednej wielkośoi ekonomicznej na drugą, której ta pierwsza jest składnikiem” 1 .

Autorem, który pierwszy wprowadził pojęcie mnożnika do teorii ekonomicznej był R . JP. Kahn. Dokonał tego na podstawie obserwacji, że roboty publiczne są źródłem ożywienia gospodarozego. Mnożnik wy­ raża przyrost zatrudnienia w produkcji dóbr konsumpcyjnych (zatrud­ nienie wtórne N.,, wywołane robotami publicznymi, zatrudnienie pier­ wotne K ^ )2 . Koncepcję tę rozwinął J , M, Keynes i na podstawie tożsa­ mości Y * C + I (dochód narodowy - wydatki na spożycie i wydatki na Inwestycje) wyprowadził pojęcie mnożnika inwestycyjnego^

1 P or. Mała encyklopedia ekonomiczna, Warszawa 1974, s . 463-466. 2 Ibidom. Wzór na wyprowadzenie mnożnika wzrostu zatrudnienia ma postać: kn »» -jj-- - y 1 "g> N ■ N 1 > N2 zatrudnienie całkowitej fi2 * (C 1 + C2 +

...V

C1*)! C < 1 krańcowa skłonność do konsumpcji.

^ Wyprowadzenie mnożnika inwestycyjnego wygląda następująco: ^ i m "ST " T "T 'C " * cjł 1 - C » S oznacza krańcową skłonność do oszczę­ dzania.

Mnożnik inwestycyjny jeat ilościowym ujęciem pobudzania wydatków konsumpcyjnych za pomocą wydatków na inwestycje,-Z powyższego równa­ n ia można wyprowadzić także wzór na mnożnik konsumpcyjny*:

%

V . i i *e dC *

Mnożnik konsumpcyjny Jest ilośolowym wyrazem zjawiska skumulowa­ n ia części produktu społeoznego w trakcie Jego wzrostu wywołanego początkowym zwiększeniem popytu na dobra konsumpcyjne. Obydwa typy mnożników, t j . inwestycyjne i konsumpcyjne możemy określić jako mnożnik dochodowy, gdyż mówi on o mnożnikowym wzroście dochodu na skutek wydatkowania dochodów^ lub też, jak określa go Lange, mnożnik wydatkowania. - traktowany Jako super mnożnik, w którym każdy wzrost wydatków inwestycyjnych bądź konsumpcyjnych ma ten sam wpływ na wzrost dochodu:

v . dY 1 Kw0 d¥ * 1-e* gdzie:

W - krańcowa skłonność do wydatkowania (e • c + i ) .

W teo rii mnożnika wprowadza się zwykle rozróżnienie między in- westyojami, działaniami, wydatkami autonomicznymi i t p ., spowodowany­ mi głównie przez działalność państwa, władzę lokalną, postęp techni­ czny, przyrost ludności i t p . oraz inwestycjami i wydatkami indukowa­ nymi (wtórnymi), które właśnie wywołują efekty mnożnikowe. Oczy­ w iste, że mnożniki te można odnosić i obliczać nie tylko dla gospo­ darki jako całośoi, ale i dla poszczególnych regionów. Jednakże wzmiankowane tu mierniki dotyczą zamkniętych układów, a więc nie uwzględniają powiązań międzyregionalnych. A przecież w skali regionu nie mami’ do czynienia z układami zamkniętymi. Stopień otwartości re­ gionu (miasta) jest zróżnicowany - występują tu powiązania importo­ wo-eksportową. Stąd w te o rii mnożników regionalnych uwi^lędnia się

Wyprowadzenie wzoru mnożnika konsumpcyjnego wygląda następują­ co: kc * * T T T ’ * * ”5? < 1 oznacza krańcową skłonność do inwestowania*

Por. Z, H e r s h 1 a g , Oszczędności zewnętrzne za pośred­ nictwem infrastruktury w modelu dwusektorowym, [w:] Problemy ekono­ mii, planowania i ekonometrii, Warszawa 1967, s . 50.

f Ji

§ s M

właśnie tan stopień otwartośoi. W zależności od podejścia autorów, typów mnożników i sposobów ioh obliczania różnie są uwzględniane te powiązania badanego miasta » regionu z otoczeniem. Najczęściej na­ wiązuje się do keyńoaowskiego Mnożnika handlu zagranloznego6 , który wyjaśnia ożywienie gospodarki poprzez przyrost eksportu

• B f . *

g d zie: . . •

Y - przyrost dochodu narodowego, B - przyrost eksportu,

kQ - mnożnik eksportowy7 .

Wychodzi się tu od modelu gospodarki otwartej T - I + 0 + B - M, gdzie 5 Y — dochód, I - inwestycje, C - konsumpcja, B - eksport, M - import,

Opierając się na tym modelu L , H , K U a s s e n 8 w statystycznym mo­ delu doohodów regionalnych, uwzględniając podział działalnośoi we­ wnątrz miasta na andogeniozną i egzogeniczną, wyprowadza następujące równanie: je że li 0 + J - « Y ora* M » Y + MA , gdzie C + I równa się globalnym wydatkom lokalnym, a oznacza przywóz autonomiozny9 ,

^ Mała encyklopedia . . . , s , 4 6 5 , Por, B , H , A r o h e r , The A- natomy

ot

a M ultlplier, "Regional 3tudiea* 1976, v o l. 10, s , 71-77,

7 W koncepcji mnożnika regionalnego obok wydatków konsumpcyjnyoh ludności, wydatków inwestycyjnych, regionalnego eksportu i importu są uwzględniane wydatki rządowe i podatki pośrednie. Rozwinięcie wzo­ ru na mnożnik eksportowy ma postać: ka ■ ** ŁŚ'

'EW *

A Y + AY gdzj.e " krańcowa stopa lub skłonność do oszczędzania,

“

krańcowa stopa importu.

8 L . H , K 1 a a s s e n, Bieguny wzrostu w t e o r ii i polityce ekonomicznej., [w:] Planowanie rozwoju regionalnego w świetle do­ świadczeń międzynarodowych, red. A. K u k 1 i ń s k i , Warszawa 1974.

^ T z n . przywóz niezbędny, który nie może znaleźć substytutu w działalnośoi wewnętrznej miasta ji jest stopą importu niezbędnego

wówczas: Y « --- --- lub Y ■ (E - M .) • --- . 1 -o i + p 1 » a <• J

Wyrażenie f Jest mnożnikiem dochodu lokalnego10.

Wyrażenie (B - M^) jest nadwyżką eksportu i oznacza funkcję egzogeniczną miasta.

Z modelu tego wynika również, że Każda działalność substytucyjna w stosunku do importu (antyimportowa produkcja miasta) Jest również działalnością pierwotną. W modelu tym powstaje problem statystyczne­ go mierzenia działalności bazowej. "0 ile eksport Jest łatwy do zmierzenia, to substytuoja importu n ie , ponieważ szereg przedsię­ biorstw może sprzedawać wyłącznie na rynku lokalnym, choć niekonie­ cznie musi to ro b ić "11.

W praktyce liczenie mnożników regionalnych, opartych na teo rii bazy ekonomicznej miasta i podziału na działalność endo- i egzogenl- czna, stosuje się ndjczęściej metodą najmniejszego zapotrzebowa­ n ia Metoda ta polega na porównaniu struktury ekonomicznej miast o zbliżonej liczb ie ludności i poziomie dochodu orąa określeniu na podstawie tego porównania, Jaka część działalności jest pierwotna, a jaka wtórna. Nie wchodząc w dalsze szczegóły tej metody , można wg n iej określić, jakie zatrudnienie w działalności wtórnej wywołuje o- aoba zatrudniona w działalności pierwotnej (bazo w ej).

Podobny typ analizy mnożnika regionalnego zatrudnienia opartego na badaniu bazy ekonomicznej przedstawia W. Isard1* . W swojej ogól­ nej d e f in ic ji mnożników regionalnych zwraca uwagę na przechodzenie Impulsów powatająoych w jednym sektorze na wszystkie inne sektory, na wielokierunkowość tych efektów oraz różną ich skalę, co wg niego

Model ten możemy napisać w postaci wielkości krańcowych i wy­ kazać tożsamości z mnożnikiem handlu zagranicznego, o ile nie bę­ dziemy rozbijać importu na impCrt niezbędny (autonomiczny) i import ogółem.

1 , K l a a s s e n , op, o it .

Por. K . D z i e w o ń s k i , Baza ekonomiczna i struktura funkcjonalna miaat, Prace Geograficzne IG PAN, nr 63, Warszawa 1967, s . 38 i 5 6 . Stosuje się również metodę najmniejszych wymogów lub po prostu minimum wymogów. Por. A. W r ó b e 1, Baza ekonomiczna miasta a potencjał ludnośoiowy, "Przegląd Geografiozny" 1970, z . 2 .

K 1 a a ń s e n, op. c l t . a . 96.

W* I s a r d , Metody analizy regionalnej. Warszawa 1965, s .

nie Jest faktem bez znaczenia, Jeśli impulsy te mogą mieć zarówno pozytywny, Jak 1 negatywny charakter. Trudności techniczne w okreś­ leniu bazy ekonomicznej, Jak i zakresu działalności endo- i egzoge- nicznych sprawiają, że Isard podważa praktyczną przydatność oblicza­ n ia mnożników regionalnych tą metodą. “ Szczególnie je ś l i chodzi o przydatność jej dla polityki centralnej w zakresie alokacji czynni­ ków wytwórczych. Podkreśla przy tym większą przydatność mnożników regionalnych obliczonych w związku z zastosowaniem metody międzyre­ gionalnej przepływów gałęziowych1-*. Nie Jest podważana natomiast wy­ jaśniająca rola mnożników regionalnych w prooesach rozwoju miast, o- bliczanych na podstawie bazy ekonomicznej.

Mnożniki regionalne w analizie nakładów-wyników pozostają w pro­ stej zależności od współczynników technicznych tzw, współczynników pełnych nakładów określających zależności pomiędzy produkoją w róż­ nych gałęziach a nakładami potrzebnymi do osiągania wzrostu produk­ c j i w jakiejś g a łę zi. Nie ma więo w tej analizie podziału na gałęzip podstawowe i wtórne czy też zgodnie z Już stosowaną terminologią po­ działu na działalność egzo- i endogenlozną16.

W ramach regionalnego modelu przepływów mlędzygał«piowyoh można wyprowadzić dwa podstawowe typy mnożników dochodowych ^ , Są to mnoż­ n ik i produktu globalnego oraz mnożniki doohodu.

Mnożnik produkcji globalnej " j " mierzy globalne, bezpośrednie i pośrednie zapotrzebowanie (output) wszystkich regionalnych gałęzi potrzebne do uzyskania Jednej Jednostki pieniężnej produkcji, spowo­ dowanej wzrostem popytu końcowego z gałęzi * J " .

J e ś li B » b ij o ( I - R ) " 1 Jest zapisem regionalnej odwróconej macierzy Leontlefa, to mnożnik wyników "produkoji globalnej" dla mo­ delu n-gałęzi Jest wyrażony Jako:

/ *3 ' S V

5 Ibidem oraz rozdz. 5 i 9 , jak również bogate omówienie pro­ blemu regionalnych mnożników dochodowych w: H . W. R i c h a r d - s o n , Elements of regional economica, London 1970, s . 19-40.

16 Por. R. D o m a ń a k i , Kształtowanie otwartyoh regionów e~ konomicznych, a . 104-107, Warszawa 1972.

17 R . 3 . C o n w a y ( j r „ ) , The Stab ility 6 f Regional Input-Out- put m ultipliera, "Emrironraent and P lannlng", 1977, v o l. 9 , s , 197- -214.

W przypadku mnożnika dochodowego w podanym wzorze trzeba uwzglę­ dnić tzw. wartość dodaną (dochód). Mnożnik dochodów pycyjmuje wów­ czas postać:

m* - - V - u

5 i * i vj

gdzie:

V - współczynnik wartości dodanej w ogólnych nakładach na uzys­ kanie jednostki produktu1**.

Mnożnik dochodów Jest więc współczynnikiem wyrażającym stosunek bezpośrednich, i pośrednich zmian dochodów w gospodarne do i’i;i an do­ chodów o jedną jednostkę pieniężną w koócowyra popycie gałęai " j " .

Można dowieść, te w zamkniętym układzie regionalnym mnożniki wy­ prowadzone z bazy ekonomicznej i modelu nakładów-wyników wykazuja

19 tożsamość .

Oprócz tych dwóch typów licze n ia mnożników regionalnych można spotkać aię w literaturze z bardziej upi'08zczonyud metodami lic ze ­ n ia , np. opierając się na funkcji popytu dla konkretnych gałęzi czy na funkoji liniowej i niejednorodnej, gdzie oszacowania parametrów stałych uzyskuje się na podstawie materiałów empirycznych^1. Z punk- tu widzenia przydatności teorii mnożników regionalnych w sterowaniu rozwojem mia»t konieczne Jest ich dalsze uściślenie: 1 sklasyfikowa­ n ie , gdyż właśnie rodzaj mnożnika, sposób jego obliczania decyduj© o Jego właściwym zastosowaniu 1 przydatności.

W analizie mnożników regionalnych mamy do czynienia z mnożnikami cząstkowymi, Jak i _glob_alnymi_. Mnożniki cząstkowe pokazują wpływ,

Por. I.. H . K 1 a a s a e n, Growth Polee in Economic Theory and Policy, £w:] Growth Poles and Regional Polloioa, red, A. K u- k l i ń s k i , K . P e t r e i l a , the Hague-Fnrla 1972, » , 13.

19 /

Dowód ten można znaleźć u D o m a ń s k i e g o ( op, c i t . , s . 104-106), przytoczony za R. B. B i l in g o m .

20

Por. I 8 a r d , op. c i t . , s. 4 7 6 . V Analizie etanu Utah, mnożniki regionalne liczone są opierając się na funkcji liniowej i, niejednorodnej K, c *• dX^, gdzie ii. i - oznacza całkowite za­ trudnienie (w roootnikogodzinach) 1 produkcję brutto działu i , przy czym c i d wielkości stałe oszacowane na podstawie badań empirycz­ nych. Zob. t e i ; P . J . P h i b b e, A . J . H a l a m a n, A. Uhortend Method for Computing Finał Demand Multipllers for Smali Ragiona", MEnvironment and Plannlng1' 1980, v o l. 12, a. 1001-1008.

jaki wywołuje dana działalność na poszczególne rodzaje działalności (n p. wzrost produkcji przemysłu włókienniczego na wzrost zatrudnie­ n ia w służbie zdrow ia). Mnożniki globalne aą mnożnikami sumaryczny­ mi. Pokazują one wpływ eumnryczny, jaki wywołuje dana działalność na wszystkie pozostałe (n p . wzroat produkcji przemysłu włókienniczego na wzrost zatrudnienia czy produkcji w mieście ogółem). Mnożniki globalne rozpatrywane w nawiązaniu do bazy ekonomicznej mogą być rozpatrywane np. jako wpływ danej działalności egzogenicznej na su­ maryczną działalność endogeniczną lub inaczej wpływ działalności pierwotnej na działalność wtórną. Działalność egzogeniczną wywołuje nie tylko efekty mnożnikowe eniogeniozne, ale i egzogeniczne, czyli pozalokalne. Dochodzimy więc tu do jeszoze jednego podziału mnożni­ ków na: lokalne i pozalokalne lub odpowiednio: endo- i egzogeniczne. Mnożniki pozalokalne są wynikiem wpływu decyzji w danym mieśoie na wielkość produkcji lub zakres działalności nieprodukcyjnej, wielkość dochodów organizacji i je j praoowników w innych miastach, jak i bez-_{A4 '} pośrednim otoczeniu miasta . Oczywiście, że mnożniki lokalne i po­ zalokalne mogą mieć tak charakter globalny, jak i cząstkowy.

Zarzuty jakie stawia się w stosunku do mnożników Jako miernika do planowania w postaci niemożliwośoi oszacowania ich wartości w przyszłości na skutek zmieniającyob aię re lac ji pomiędzy d ziała l­ nością egzo- i endogeniczną, wpływu postępu technicznego, korzyści

sk a li, różnego typu efektów zewnętrznych w tym głównie korzyści ze­ wnętrznych - aglomeracji i urbanizacji it p . 2 , wskazują raczej - wręcz przeciwnie - na jego przydatność w analizie szukania wpływu korzyści zewnętrznych2 -*. Zmiany w regionach zachodzące w trakcie ich

1 rozwoju są trudne do oszacowania w skali gospodarki narodowej jako całości, a istotne ze względu na właściwą alokację czynników wytwór­ czych, mają zupełnie inne znaczenie z punktu widzenia władzy lokal­ nej i przydatności w wewnętrznej polityce rozwoju.

21 _{Por. J . 3 . K o w a l s k i , Teoria rozwoju regionalnego} w świetle koncepcji szwedzkich, Warszawa, 1981, s. 0 7 .

o2

' Por, I a a r d , op. o l t ., s, 207.

23 1 •

Korzyści zewnętrzne traktujemy tutaj jako pozytywny efekt zewnętrzny. Negatywny efekt zewnętrzny w literaturze przedmiotu o- kreśla aię często nazwą straty zewnętrznej lub niekorzyśoi zewnętrz­ nych. Negatywne efekty zewnętrzne mogą także przybierać formę tzw. kosztów społecznych, je śli w wyniku działalności produkcyjnej od- bioroą tych efektów-jeat epołeczeńatwo (skażenie środowiska - wzrost chorób, plagi współczesnej c y w iliz a c ji).

J

•

Nieprzydatność lub nieskuteczność pewnych narzędzi w skali ma­ kroekonomiczne J wcale nie przesądza ich nieprzydatności w skali mi­ kro, czyli np. w skali miasta.

3 . Akcelerator Inwestycyjny

W rozważaniach na temat mnożnikowych efektów wzrostu nie można pominąć zagadnień związanych z zasadą przyśpieszania (c zy li akcele­ ratorem) oraas zależnośoi pomiędzy mnożnikami a współczynnikami przyśpieszania.

0 ile typowe działania mnożnikowe wyrażają się we wzroście do­ chodu regionalnego (narodowego) na skutek wydatkowania dochodów (wy­ datki Inwestycyjne bądź konsumpoyjne) w sytuacji niewykorzystywanych zdolności produkcyjnych (n p. wychodzenie ze stanu depresji gospodar­ c z e j ) , to przyśpieszenie wzrostu gospodarczego (wzrostu dochodu) wg działania zaBady akceleracji ma dopiero miejsce z chwilą, kiedy są w pełni wykorzystane moce produkcyjne. Do tep;o czasu ponoszone na­ kłady inwestycyjne przez władze lokalne mają charakter autonomiczny, gdyż nie pobudzają do samodzielnego inwestowania pozostałe podmioty gospodamijące, t zn , nie wywołują inwestycji wtórnych.

Konstrukcja teoretyczna zasady przyśpieszania2^ , przy pewnych założeniach w analizie ilościowej2^ , jest przedstawiona za pomocą wzorut

gdzie:

I. - wielkość nakładu inwestycyjnego, dokonanego w okresie tj t

Kała encyklopedia s . 665.

25 Ilościowa analiza zasady przyśpieszenia przyjmuje następujące założenia upraszczające: 1) zastąpienie zużycia środków trwałych ma charakter ciągły, w przeciwnym razie występują cykle zastąpienia komplikujące sprawę; 2) środki produkoji są w pełni wykorzystane, każde więc zwiekszenie produkcji wymaga dodatkowyoh inwestycji; 5)

praca żywa nie jest czynnikiem ograniczającym wzrost produktu spo­ łecznego; 4) wydajność pracy oraz ilość środków produkcji przypada­

b - współozvnnik przyspieszenia, nazywany w teo rii wzrostu gos­ podarczego współczynnikiem inwestycyjnym lub współczynnikiem kagita-łochłonnośeij

. p^ <■ APt - przyrost produkcji w okresie t + t .

Jeże li przyrost produkcji potraktujemy jako przyrost dochodu

4 Pt < ADt , to współczynnik b bidzie odpowiadał współczynnikowi ka- pitałochłonnośol w modelach wzrostu doohodu narodowego:

b . -g-i- iub k . 7 ^ ; •

Często oznaczamy go symbolem k*® lub m, Jak np, w^formule wzros­ tu dochodu narodowego opracowanej przez W, Kaleoklego .

Do dalszych rozważań przyjmiemy oznaczenie kapitałochłonności

przez literę k jako najpowszechniej stosowanego oznaczenia w pol­

skiej literaturze.

Omawiana zasada przyspieszenia wyraża się Jako współczynnik o- brazujący zależność między przyrostem popytu konsumpcyjnego a przy­ rostem inwestycji, przy czym zmienną zależną są tu inwestycje.

" Z a s a d a przyśpieszenia wyjaśnia £ •••] od strony zależności iloś­ ciowych - przyczyny szybkiego narastania dysproporcji między działem I i I I , tzn , między popytem ze atrony działu I I na produkty działu X* a przyrostem Jego zdolnośoi produkcyjnyoh. Produkoja, niezależnie od ustroju, Jest zawsze w oetateczności przeznaczona na konsumpcję. Dział I nie może rozwijać się bez końca wytwarzając produkty tylko d la siebie w ilościaoh coraz większych* .

Zbyt rozbudowany daiał środków produkcji tworzy wlęo lukę in fla ­ cyjną, gdyż dochody nie znajdują ostatecznie pokrycia « sektorze produkującym środki konsumpcji.

Z

podobnym zjawiskiem dysproporcji w rozwoju mieliśmy do czynie­

n ia również i ostatnio w gospodarce p o lsk ie j. Można z powodzeniem dowieść, że występowało cykliczne naruaaanie tych podstawowych pro­ porcji gospodarczych w ostatnia 35-leoiu PRL .

2 6 -p0 f t v ' R a d z i k o w s k i , Skonomia polityczna kapitaliz­ mu, Warszawa, 1 9 7 0 , s . 4 2 4 .

27 M. K a 1 e o k i . Zarys teo rii wzrostu gospodarki socjalisty­ cznej, Warszawa, 1 9 6 3 .

S a d z i k o w s k i , op. c i t . , s. 4 9 3 .

29 Por. Rządowy raport o stanie gospodarki, Trybuna Ludu, War­ szawa, lipieo 1901; W. K u C z y ń » k i , Po wielkim skoku, Warsza­ wa, 1981,

Dotychczasowa teza, że w gospodarce socjalistycznej nie występu­ ją rezerwy produkcyjne n ie znajduje potwierdzenia. Rezerwy te wystę­ pują nie tylko poprzez zaniżanie wskaźników celem zabezpieczenia wy­ konania obligatoryjnych planów, leoz również na skutek występowania wąskich gardeł wzrostu gospodarczego w niektórych gałęziach produk­ cyjnych, jak i nieprodukcyjnych3 0 . W przypadku usuwania wąskich gar­ deł w gospodarce socjalistycznej w drodze inwestycyjnej wywoływane będą mnożnikowe bezinwestycyjne efekty wzrostu dochodu narodowego (t j . osiągany wzrost dochodu bez potrzeby inwestycji wtórnych) na skutek wzrostu podaży deficytowych materiałów, surowców, wyrobów go­ towych i t p ., jak i stałego wzrostu popytu.

W praktyce gospodarczej zarówno krajów kapitalistycznych, jak i socjalistycznych trudno jest ‘jednak określić granice, gdzie przebie­ gają mnożnikowe efekty wzrostu bez konieoznośoi inwestowania w roz­ budowę działalności, a gdzie rozpoczynają się efekty wynikające z zasady przyśpieszenia.

* 3próbujmy Jednak uporządkować pewne zależności, Jakie wynikają

z zasady przyśpieszenia i mnożnikowych efektów wzrostu w sytuacji postkryzysowej. Zakładamy generalnie, że efekt, akceleracji jest szczególnym przypadkiem pobudzenia gospodarki mającym również cha­ rakter mnożnikowy.

Pobudzenie^działalności wtórnej może się "odbywać na drodze kreo­ wania dochodów inwestycyjnych ( i ) bądź bezlnwestycyjbych (B) w dzia­ łalności autonomicznej.

Działalność pobudzona (wtórna) może rozwijać się również w dro­ dze inwestycyjnej ( i ) , jak i (w pewnych okresach czasu) na drodze bezinwestycyjnej ( b ) . Wobeo czego możemy zestawić warianty pobudza­ n ia i wzrostu w zależności od typu kreowanych wydatków, jak w tab. 1. Przy czym przez działalność inwestycyjną i bezinwestycyjną w ga­ łęziach autonomicznych rozumiemy tworzenie popytowych i podażowyoh czynników wzrostu3 1 .

Akceleracyjne działan ie, jak to Już zdefiniowano, łączy się zaw­ sze ze wzrostem inwestycyjnym w działalności wtórnej. Będą to więc następujące typy zależności:

30 Znacznie opóźniony rozwój infrastruktury społecznej hamuje również wzrost wydajności.

31 Takie ujęcie zgodne Jest z klaassenowskim podziałem czynników wzrostu i lo kalizacji na efekty popytu 1 podaży, wg których orientu­

C h a r a k t e r p o b u d z a n ia i ty p y e fe k tó w w z r o s t u d

ri

O

ja

d 0 'W

§

•a

01 <r, «H 0) S S w djo

35

_®

S

®

ft

« 3 •O o, cd «o 6 SOO s u

1

_■H U A 0

1

»

a

Ń O o o 5 S a o *o £ »w ®

3S

<0 •H «§ CM

i

s *

_{©<S /“N} Vl *H >»JB

• ł

£* Łs*

E r i s

t5

&

f c r s

• t a t

& * f E . T>-/ P*w

E s I g

+» o » o 'S & &

HM

_{» O. H ft 2 13 Nos}

s a . s & a a . s a

t

t

■&

t

t

■&

i.

+•

V

I

_o « ja & >i U

I

« « *

§ J !

_{» c * o} i i ■rł 49

|

£

*■ ■8

1

t,

Oi

a

S

•a

r$

a

'O na

I s

_{im a}

a c

*4 T) M t*> •d O ■S5 *

■a

k> « S/i'-' § rt d C _n & tj £* ■a ta w •H * A) N +> « <e &

l (p , pd) —** i oraz B (p , pd) — ** i , które nazwiemy:

l ( p , pd) — » i - akcelerator czysto inwestycyjny typu I , B{p, pd) — i - akcelerator mieszany typ B.

Kamy więc w akćeleratorae zawsze do czynienia z podażowym i po­ pytowym efektem inwestycyjnym w działalności pobudzonej (p , pd)-*“ i . Tak więo - mnożnikowy efekt inwestycyjny jest w naszym ujęciu równoznaczny z akceleratorem wzrostu, czyli "zasady przyśpiesze­ n ia "

Zależność typu l (p , pd) —*-b możemy określić jako mnożnikowy e- fekt wąskiego gardła - co oznacza, że inwestycja podstawowa usuwa istniejące bariery wzrostu produkcji w działalności pobudzanej. Za­ leżność ta ma więc typowy charakter kreowania korzyści zewnętrznych poprzez tworzenie czynników popytowych (p) bądź podażowych (p d ). W ten sposób utworzone korzyśoi zewnętrzne ujawniają się z reguły w postaci uzyskiwania tzw. korzyśoi skali (obniżki kosztów produkcji i t p * ) .

Zależność typu B (p , pd) —-•'b Jest związana z bezinwestycyjnym pobudzaniem wzrostu po okresie postdepresyjnym w wolnorynkowym mode­ lu gospodarki.

Zgadnie z zaprezentowanym ujęoiem Jest $o bezinwestycyjny efekt popytowy i podażowy w działalności wtórnej, kreowany na drodze bez­ inwestycyjnej w działalności pierwotnej. J e ś li rozpatrujemy tylko e- fekty w działalności pobudzonej, bez określenia charakteru kreowa­ nych wydatków, mamy do czynienia z ozterema typaai efektów. Są to inwestycyjne i bezinwestycyjne efekty popytu i podaży (por. kolumna 4 t a b . 1 ).

Generalizując te rozważania możemy wyróżnić w działaniu mnożni­ kowym czynniki popytowe i podażowe. Przy oźyra z czynnikami popytowy­ mi, t j . z brakiem popytu mamy częściej do czynienia w krająoh kapi­ talistycznych'''5, natomiast w krajach socjalistycznych ozynnikiem ha- mująoym jest z reguły brak określonej podaży czynników produkcji

^ Por. rozważania n t . akceleratora i mnożnika handlu zagranicz­ nego w: Koniunktura gospodarcza, red. Z . K o w a 1 o z y k, War­ szawa 1982.

^ Wcześniej zaś w modelach input-output A. G o s h próbował uwzględniać ograniczenia ze strony podaży wskutek postępującej mono­ p o liza c ji gospodarki. Zob. A. G o s h , Input-Output Approach in an Allocation System, "Bconomica* 1958, No 25 s . 58-64.

bądź zła ich struktura. Tak więc, w drodze przyspieszenia wzrostu bądź wychodzenia z kryzysu w krajach kapitalistycznych narzędziem jest kreowanie popytu. Natomiast w krajach socjalistycznych popyt bądź należy hamować, bądź też zwiększać podaż czynników produkcji, zgodnie z najbardziej efektywną kolejnością usuwania wąskich gardeł, zapewniającą mnożnikowy efekt wzrostu dochodu,

W świetle tych rozważań możemy wyróżnić efekt mnożnikowy popyto- wy i efekt mnożnikowy podażowy.

Pomiędzy tymi kategoriami ekonomicznymi, jak to już wspomniano, zachodzą określone zależności ilościowa. Kożna dowieść, że mnożnik inwestycyjny i jest odwrotnie proporcjonalny do współczynnika kapi­ tałochłonności, tzn . je ś li współczynnik k rośni* to i maleje. Jeśli

1+ + 1 A D .

jc « fcf)— » a i “ ~2T » * ° 1,1041051 wykazać, że k w zależności od i

t t ma następującą postać: k ■ i t ± i zaś Ii ± l gdzie: I^ +1 - inwestycje ogółem,

A - inwestycje autonomiczne (lub przyrost inwestyoji wg wzoru " *t+1 * I t * A I t^*

Na podstawie powyższych wzorów możemy przeanalizować pewne za­ leżności pomiędzy współczynnikami k i i .

Je śli przyjmiemy, że rozwój miasta odbywa się skokowo na skutek występowania wąskich gardeł w pewnych gałęziaoh gospodarki, to w wy­ niku podejmowanych inwestycji będą działały zarówno bezinwestycyjne efekty mnożnikowe, jak i akceleracji (dochody e inwestyoji wtórnych). Znając współczynniki kapitałochłonności oraz mnożniki regionalne (inwestycyjne, dochodów i t p .) możemy (dla modelu zdecentralizowane­ go) określić, jaka jest niezbędna wielkość inwestycji autonomicznych

i jaka powinna być bądź będzie wielkość inwestycji wtórnych, aby u- zyskać założony wzrost dochodu.

Z powyższych wzorów wynika, że I^.+1 • i • k • A I ^ , czyli inwes­ tycje globalne zależą od mnożnika regionalnego, współczynnika

kapi-tałochłonnoścl i inwestycji pierwotnych (autonomicznych). Omawiany problem można te* sformułować inaozej: władza miejska dyaponująo o- kroślonymi nakładami inwestycyjnymi, które chce przeznaczyć na in­ westycje autonomiczne, jest zainteresowana, jakie to wywoła inwesty­ cje wtórne, gdyż musi zabezpieczyć odpowiednie tereny, środki it p .

J e ś li jest taka sytuacja, że mnożnikowe efekty bezinwestycyjne nie występują, to przyrost dochodu będzie mniejszy. Często się zda­ rza, że mimo występowania wąskich gardeł wybiera, się takie warianty inwestycyjne, któro wywołują tylko efekty w postaci inwestycji wtór­ nych, zwiększając dalszy popyt na środki produkcji (produkcję działu i ) . Stąd wniosek, że rozwój miast od strony procesów inwestycyjnych możemy rozpatrywać jako wynik działania wielu efektów (por. tab. 1 ).

4 . Mnożnik regionalny a e fekty zewnętrzne

Prezentowane dotychczas rozważania, blisk ie ekonomii politycznej i problematyce wzrostu dochodu narodowego również w skali całej gos­ podarki, są niezbędne dla właściwego przedstawienia i zrozumienia mechanizmów sterowania rozwojem miast z uwzględnieniem efektów ze­ wnętrznych. Efekty zewnętrzne, jak wiemy, mają istotny wpływ na , wzrost dochodów. Można wykazać, że wpływ ten szczególnie uwidacznia się w tych konstrukcjach teoretycznych, jakimi są mnożnik regionalny i współczynnik kapitałochłonności, Na szczególne podkreślenie zasłu­ guje tutaj szeroko pojęta infrastruktura, która ze względu na swoją bryłowatość (niepodzielność) jest stałym źródłem efektów zewnętrz­ nych - głównie korzyści zewnętrznych, chooiaż wielkość tych korzyści

jest zmienna w czasie.

Zagadnieniu r o li korzyści zewnętrznych we wzroście gospodarczym za pośrednictwem infrastruktury jest poświęcony artykuł Z . Y . Her- ohlaga , który pisze iżj "Infrastruktura kraju stanowi największe źródło, t którego pochodzą oszczędności zewnętrzne dla całej gospo­ darki narodowej, przypadające konsumentowi bądź bezpośrednio, bądź pośrednio - poprzez przedsiębiorstwa, g ałęzie 1 regiony . Gdy budową i utrzymaniem infrastruktury zajmują się głównie władze publiczne, Jej charakter jako obiektów tworzących zysk społeczny występuje

Jeszcze wyraźniej, nawet je żeli działalność ta jest prowadzona dla zysku, ponieważ całe społeczeństwo korzysta wtedy z oszczędności zewnętrznyoh. (Natomiast poszczególne przedsiębiorstwo lub poszcze­ gólna gałąź, poza infrastrukturą wytwarza raczej swoiste oszczędnoś­ c i zewnętrzne, z których korzystały inne przedsiębiorstwa lub gałę­ z i e ) , Zapewne obok tych oszczędności może pojawić się także marno­ trawstwo powstające w tych samych jednostkach przez co zmniejsza się wielkość oszczędności netto. Niebezpiecaeńetwa znacznego marnotraw­ stwa asożna uniknąć przez odpowiednie planowanie. Należy stwierdzić, że planowanie infrastruktury rozpowszechniło się jako metoda nawet w krajach nie planujących gospodarki Znaozne inwestycje w in­ frastrukturę mają następstwa różnego rodzaju, Najważniejsze skutki tych reperkusji są następujące:

1) oddziaływanie na dochód i tempo wzrostu, 2) oddziaływanie na inwestycje,

3) oddziaływanie na zatrudnienie.

Oddziaływania te aą nie tylko powiązane między eobą, ale wynika­ ją wszystkie głównie z przesunięcia krzywej kosztów, wywołanego cha­ rakterystyczną cechą infrastruktury Jako najważniejszego źródła o- aaczednopoi zewnętrznych".

Wymienione oddziaływanie zwiększonych inwestycji na infrastruk­ turę ilustruje Herehlag za pomooą uproszczonego makroekonomicznego modelu dynamicznego (schemat 1 ), w którym F oznacza Infrastruktu­ r ę ^ , KBI - krańcową efektywność inwestyoji, I- inwestyoje, u (»Y ) - produkcję (dochód), K30 - krańcową skłonność do oszczędzania, I - stopę inwestycji i r- tempo wzrostu. Wielkości A KSO i A S I są

55 d e fin ic ji równe sobie, wobec czego uwzględniono A KSO tylko w for­

malny sposób przy połączeniu wielkości A u i A r (w skrócie - r jest oczywiście wynikiem łącznego oddziaływania A S I i A K B I ) .

W dalszej ozęśoi omawianego artykułu Hershlag przeprowadza ana­ lizę zależności pomiędzy przyrostem dochodu narodowego i współczyn­ nikami Jtapit,a;ioch>onnc.ici globalnymi 1 cząstkowymi a wielkością ko­ rzyści zewnętrznych z infrastruktury''** tak w modelu statycznym, jak i dynamicznym. Nie wchodząc w szczegółowe rozważania teoretyczne można pokusie się. o syntetyczne, graficzne przedstawienie powyższych

Ii e r s h 1 a g (op. c l t . , b . 49-51) d la infrastruktury przy­ jął oznaczenie i , które zastąpiono symbolem P, aby nie mylić z mnoż­ nik i em regionalnym.

S c h e m a t 1 Infrastrukturalny model pobudzania wzrosty gospodarczego

A F AKEI" A l A u (» I ) ,} AKSO

ł

A S I Z Z Z Z Z * A r — — 1 oddziaływanie na koszty oddziaływanie na inwestycje pierwotne oddziaływanie na akcelerator czyli inwestycje wtórne

1

_{na’ tejcpo wzrostu}oddziaływanie

oddziaływa­ nie na współ­ czynnik kapi- tałochłonnoś- ci Ź r ó d ł o : Z, Y. H e r a h l a g , Oszczędności zewnętrzne za pośrednictwem infrastruktury v a»dalu dwuaektorowym, f ^ij Problamy ekonomii, planowania i ekonometrii, Warszawa 1967.

aalożności a uwzgiędnianio® czynnika czaau dla zamkniętego układu regionalnego (rys. 1 ).

Nu rys. 1 przedstawiono eżystą zależność pomi^n.y korzyściami aawnętrBnymi a współczynnikami kapitałochłonności (w skali globalnej korzyści zewnętrzne zawarto są w uśrednionym wskaźnika kapitało­ chłonno! c l ) . Nie uwzględniona są tu inne efekty fcawnętrzna, koszty apołeesne oraz postęp techniczny, które wpływają na współczynniki kapitałochłonności. Wpływy te mogą być tak znaczne, fce w. zależności od ich wagi współczynniki kapitałochłonności mogą rosnąć bądź utrzy­ mywać się stal*, na tym samy® poziomie. Proporcje pomiędzy współczyn­ nikami kapitało c h ł o n ie ci dla infrastruktury, dla gałęzi j goapo-detrki i wskaźnika średniego odpowiadają ogólnym proporcjom, jakie

37 daje się zaobserwować w każdej gospodarce .

37

‘ Por. D. T o s i , 0 znaczeniu korzyści zewnętrznych we wzroś­ cie ekonomicznym, "Studia Ekonomiczne” 1964, nr 11, s , 5-53*

CYKL INWESTYCYJNY1

WY6ASANIE CYKllI INWfSTYCYJNE60 INWESTYCJI WTÓRNYCH

CYKL INW ćSTYCYJI WTĆDNYCM

g j- gałąź „ J Mj O -gospodarka narodowa; P - Infrastruktura; D - do- ohód/produkcjas Jt - oonstanejaD^ - Jest funkcją kjAD » ^

Rys. 1

0-4 OKRES CZASU DO ROZPOCiąCUlNWESTYCJI WTÓRNYCH

POtE KORZYŚCI ZEWNĘTRZNYCH l INFRASTRUKTURY

Na rys. 1 pokazano, że pole korzyści zewnętrznych jest większe niż wynika to a faktycznego wskaźnika kapitałochłonno:?ci infrastruk­ tury, jest to jak gdyby potencjalne pole korzyści zewnętrznych, ja­ kimi kierują się w swych działaniach podmioty dsiałające w miećcie. Wynika to również z przesunięcie.cyklu inwestycyjnego dla inwestyoji infrastrukturalnych, które w rzeczywistości aą inwestycjami wyprze­ dzającymi, a także z wcześniej rozpoczynającego się zwrotu poniesio­ nych nakładów po zakończonym cyklu dla infrastruktury. Tak więc ko­ rzy śc i, jakie wytwarza infrastruktura stają się częściowo jej wewnę­ trznymi korzyściami i następuje spadek współczynnika kapltałochłon- ności, wzrasta bowiem produktywność dalej ponoszonyoh nakładów w wy­ gasającym cyklu inwestycyjnym. Jednakże zyski, Jakie zatrzymuje jed­ nostka dysponująca infrastrukturą są zawsze mniejsze niż ogólne zys­ k i społeczne. Gdyby infrastruktura była udostępniana nieodpłatnie bądź dofinansowywana, to korzyści zewnętrzne osiągnęłyby ten poten­

cjalny poziom, jaki wyznacza lin ia S? 34 , a przy maksymalnej kaplta- łochłonności dla Infrastruktury w punkcie 3^ wynika, że największe korzyści z infrastruktury odnosi autonomiozna jednostka ( t j . gałąź j ) . Oczywiście dla poszczególnych Jednostek autonomicznych korzyści te będą zróżnicowane, przestrzennie, co dodatkowo pogłębi różnice we właściwych dla nich współczynnikach kapitałochłonności.

Korzyśoi zewnętrzne, wpływając na obniżkę wapóło^ynników kapita- łochłonności innych ga łęzi, eą stymulatorem rozwoju. Kiedy rozpatru­ jemy gospodarkę jako całość, korzyści zewnętrzne mogą być niedos­ trzegane, a współczynnik kapitałochłonności ogólnokrajowej nie bę­ dzie odzwierciedlał międzygałęziowych zróżnicowań, wynikających z faktycznego działania efektów zewnętrznych. Przy właściwym rozpla­ nowaniu inwestycji, je ś li stymulujące znaczenie efektów nie jest Is­ totnym elementem działań gospodarczych, możliwe wydaje aię teorety­ cznie takie zaplanowanie inwestycji, aby w pełni wykorzystać wszys­ tkie pozytywne zjawiska wynikające z efektów zewnętrznych.

Pisał o tym A. C. Hirshman postulując realizację inwestyoji nie wg ich dochodowości aktualnej, ale przyszłej, gdy zostaną zrealizo­ wane i inne inwestycje, praktycznie oznacza to, że inwestycje powin­ ny być uporządkowane wg wielkości korzyści zewnętrznych - .

Je ś li jednak przyjmiemy, zgodnie z rzeczywistością gospodarczą, że scentralizowany system gospodarki planowej (so cjalistyc zn ej), w ramach wzrastającej złożoności procesów gospodarczych niń jest w stanie właściwie zaplanować kolejność inwestycji oraz, że system

scentralizowany gubi bodźcowe działanie na wzrost wydajności pracy, to w modelu zdecentralizowanego zarządzania gospodarką, efekty ze­ wnętrzne (w tym szczególne korzyśoi zewnętrzne) będą odgrywać stymu­ lującą rolę w rozwoju.- Efektami zewnętrznymi powinna sterować władza centralna, jak i lokalna w zależności od ro li efektów i znaczenia gałęzi dla gospodarki narodowej.

Jak już wcześniej zasygnalizowano, na wielkość współczynników kapitałochłonności mają wpływ

tó&nego

rodzaju czynniki uboczne w postaci negatywnych efektów zewnętrznych, kosztów społecznych

30

Matematycznie wpływ ten można wykazać przytaczając model poten­ cjałów za Klaassenem, w którym Jest wyprowadzona zależność pomiędzy współczynnikami przyciągania, mnożnikiem regionalnym a cgflrojjĘggLjiŁ: bocznymi3 9 . Przy czym przez czynniki otoczenia • rozumie się jakość środowiska, związany z tym stopień zanieczyszczenia zmniejszający a- trakcyjność zarówno dla produkcji, Jak i d la podejmujących pracę (możliwość emigracji, gorsza jakość produktu i t p . ) . Do modelu pro­ dukcji, uwzględniającego potencjały popytu i podaży, Klaassen wpro­ wadza wektor współczynników reakcji poszczególnych gałęzi na zanie­ czyszczenie i wykazuje, że oddziaływanie otoczenia nie zmienia war­ tości współczynników przyciągania, zmienia natomiast wartości mnoż­ ników4 0 . Model maoierzowy potencjałów oraz dowód na oddziaływanie otoczenia jest następujący.

J e ś li podstawowe równanie przyciągania w zależności od potencja­ łów popytu i podaży gałęzi produkującej i zaopatrującej ma następu­ jącą postać:

e * + ^ A B * + ^ D * ’ gdzie:

g - oznacza wektor poziomów produkcji, f - wektorów popytów końcowych,

A d - macierz diagonalna współczynników przyciągania popytu,

58

Por. L . H . K 1 a a 8 8 e n , K ilka dalszych uwag o analizie przyciągania, Iw:] Problemy i metody ekonomiki regionalnej, Warszawa.t

1978, s

»

131-132.

/'

39

U. V a n h o v e , 1 . H . K l a a s s e n , Regional Policy - A European Approach, Ouildford, Surrey 1980, 8 . 165-166.

B - macierz współczynników technicznych,

A - macierz współczynników poziomów produkcji gałęzi zaopatru-

Ais •

Jących,

to przy oznaczeniu przez E jakości otoczenia, a przez r współczynni­ ka reakcji poszczególnych ga łę zi, jpowyższy wzór przyjmuje postać:

Skalar Jest funkcją różnych poziomów produkcji w regionie. J e ś li przez c ’ oznaczono wektor współczynnika zanieczyszczenia na Jednos­ tkę produkcji t o : ■

Okazuje s ię , że rzeczywiście r zmienia wartość mnożników ( t j . współczynników technicznych i poziomów produkcji gałęzi zaopatrują­ cych).

Z wyprowadzonych wcześniej zależności między mnożnikiem a współ­ czynnikiem kapitałochłonności, wynika że możemy wpływ czynników ubo­ cznych, t j . kosztów społecznych 1 niekorzyści zewnętrznych, rozoiqg- nąć na współczynnik kapitałochłonności. Oznacza to, że wzrost nega­ tywnych efektów zewnętrznych ponoszonych przez jednostki gospodar­ cze, zwiększa kapitałochłonność gospodarki, a tym samym obniża mnoż­ nikowe efekty pobudzania wzrostu.

Z drugiej strony, nasuwa się wniosek, że zwiększenie tempa wzrostu osiąga się nie tylko przez kreowanie pozytywnych efektów (n p. w postaci oszczędnośol zewnętrznych), ale również przez obniże­ nie poziomu negatywnych efektów zewnętrznych.

S m c ' • g,

a równanie przybiera postać:

+ r c 'g

5 . Uwagi końcowy

irf modelu zdecentralizowanego zarządzania gospodarką (zgodnie z duchem reformy) inwestycje wielu podmiotów goopodarazych powinny mieć charakter wtórny - podejmowany w wyniku wewnętrznego rachunku ekonomicznego na podstawie ustalonych centralnie parametrów ekonomi­ cznych. Zatem konstrukcje teoretyczne mnożnika regionalnego i akce­ leratora regionalnego mogą znaleió zastosowanie w zdecentralizowanym modelu zarządzania gospodarką miejską jako jedno z pomocniczych na­ rzędzi w opracowywaniu prognoz, niezbędnych w pośrednim sterowaniu gospodarką autonomicznych jednostek,

Z cech infrastruktury (technicznej i społecznej) jako istotnego źródła korzyści zewnętrznych wynika, fce Inwestycje infrastrukturalne są jednym z ważniejszych sposobów pobudzania do rozwoju innych dzia­ łalności.

Je śli infrastrukturalne inwestycje będą realizowane i koordyno­ wane przez władze lokalne, to przy wzrastającej autonomii jednostek gospodarczych mogą być one skutecznym instrumentem kontrolowania rozwoju i kształtowania struktury przestrzennej miast.

Tadeusz Markowski

KULTIPI.INO HFFBCTS IN URBAJł DKVELOPMENT CONTftOL

The article disouaaea the problemu of indireot way of urban de- velopnent control in Poland basing on the ooncepts of ragional mul- t ip l i e r and erternal e ffects. Thia way is aonaiaten* to the main linft of the Poliah economic raform being under implemantation. It, is also confirmed by the act of 1984 on People'3 Councile and Territo- ria l 3elf-Government. The ad min lat rat ive lnterwention onto indua- t r ia l firma ta abandoned evan i f it was developed in the past.

The local govemmenta have to control in an aotiire way i .e . by atimulatlng the economic growth. Four forma of the control are dla- cuaaed:

- creation of demahd by infraatructural developraente, - creation of demand by non-inveatment measurea. - creation of supply by infrastruotural dayelopmentB,, - oreation of eupply by non-inveatment moaaures.

The author argues that the last two are of particular importance in the Polish eoonomy.

Infraatructural developments are highly 'Capital consuming but they płay cruoial role in creation of erternalitieo. On the other hand through their publio character they decreaae the coata to be spent by particular developers, and thue they sticulate the develop- ment. An analyeis of interrelationa between capital conaumption, ex- t e m a l effeots and regional multipliers ia preaented.

The fin ał concluaion ie that the erternalities form a crucial tool of urban development active control and decide about the value of r*gional multipliera.