Biblioteka Uniwersytecka w Bambergu. Biblioteka "młodego uniwersytetu w starym mieście”

Sebastian Köppl

Biblioteka Uniwersytecka w

Bambergu. Biblioteka "młodego

uniwersytetu w starym mieście”

Biblioteka 9 (18), 197-210

2005

N R 9 (18) B IB L IO T E K A 2005

SEB A STIA N K Ó P P L

Biblioteka Uniwersytecka w Bambergu.

Biblioteka „młodego uniw ersytetu

w starym mieście”

Biblioteka U niwersytecka służy swej uczelni, m iastu i regionowi, inform a­ cjam i, książkami, czasopism am i, w ydaw nictw am i m ultim edialnym i, bazam i danych niezbędnym i w pracy badawczej i dydaktycznej. T ę podstaw ow ą funkcję nasza biblioteka sp ełn ia we w spółpracy z innym i bibliotekam i w B am bergu (szczególnie w ażna i efektyw na jest w spółpraca z B iblioteką P aństw ow ą — S taatsb ib lio th ek ) oraz innym i bibliotekam i niemieckimi, z k tó­ rym i zw iązana jest um owam i o dw ustronnej wym ianie.

Profil zbiorów biblioteczny cli i c h a ra k te r naszej d ziałaln o ści je s t od­ zw ierciedleniem profilu badaw czej i d y d akty cznej aktyw ności uniw er­ sy te tu , s tą d szczególne m iejsce n a u k hum anistyczny ch , społecznych, ekonom ii, czy k ieru n k u , k tó ry n a naszej uczelni zajm u je w yjątkow e m iej­ sce — Fachbereich — opieka albo inaczej p ra c a socjalna. O gólnie na w szystkich kierunkach (stu d ia podyplom ow e, m agistersk ie, d y d ak tyczne) w chwili obecnej stu d iu je 8261 stu d en tó w , k tó ry m i opiekuje się 146 pro ­ fesorów i ich 284 w spółpracow ników . Spraw ne funkcjonow anie tej m ach i­ ny wspiera, 385 osób z a tru d n io n y c h w szeroko rozum ianej a d m in istra c ji uczelni: b ib lio tek a, c e n tru m obliczeniowe, różnego ro d z a ju stanow iska techniczne.

W7 samej bibliotece n a 72 e ta ta c h pracuje 85 osób, które już teraz prze­ ciążone są nak ład an ym i n a bibliotekę zadaniam i. Tym czasem najbliższe plany rozbudow y uniw ersy tetu z a k ła d a ją przyjęcie dodatkow o 3 500 stu ­ dentów.

O b e c n ie o b o w ią z u ją c e p o d s t a w y p r a w n e , o r g a n iz a c ja i s tr u k tu r a b ib lio te k i

W edług Bayerisches H ochschulgesetz z 1.10.1974 i późniejszych ustaw z 2.10.1998 i 9.7.2003 oraz według Regulaminu Bibliotek w Bambergu z 17.10.1977 oraz z 10.11.1984 Biblioteka Uniwersytecka jest „centralną komór­ ką szkoły wyższej. Dzieli się n a bibliotekę centralną i biblioteki zakładowe1 [Teilbibliotheken]” i „obejmuje cały księgozbiór szkoły wyższej”. Nad sprawnym funkcjonowaniem biblioteki czuwa Komisja Biblioteczna (Bibliothekausschuss), któ ra ustala zasady udostępniania, przedkłada władzom uczelni propozycje rozdziału budżetu itp. Codzienną pracę regulują, ta k jak w innych bawar­ skich bibliotekach, odpowiednie przepisy związkowe [ogólnopaństwowe] i kra­ jowe oraz wewnętrzne zarządzenia dyrekcji biblioteki.

G rom adzenie - podobnie ja k w t innych niem ieckich bibliotekach p ow sta­ łych po roku 1965 - opiera się n a jednolitym , tzw . „jednow arstw ow ym ” system ie, zak ład ający m ścisłą w spółpracę z B iblioteką Państw ow ą, której zasady u sta la p o d p isan a w 2004 roku „Regulacja o w spółpracy” (Regelung üb er die Z usam m enarbeit) precyzyjnie u sta la ją c a sposób nabyw ania, k a ta ­ logowania i u d o stęp n ian ia zbiorów.

Biblioteka C en traln a razem z T B 3 [Teilbibliothek 3] liczy obecnie ok. 434000 tom ów i 2017 ty tu łó w bieżących czasopism. Biblioteka sp ełnia jednocześnie rolę centrali bibliotecznej. Mieści się przy Feldkirchenstrasse, w budy n ku dawnej Wyższej Szkoły Pedagogicznej. Pozostałe książki i wy­ daw nictw a m ultim edialne, ok. 1 184 000 tom ów ew. jednostek, z n a jd u ją się w innych bibliotekach sieci, położonych w centrum m iasta (teologia, filozo­ fia, psychologia, pedagogika, językoznawstw o i literaturoznaw stw o, h isto ria i geologia). Tam , gdzie jest to możliwe, książki s to ją na regałach z wolnym dostępem do półek, pozostałe są w m agazynach, uporządkow ane według sygnatur. C en trala adm inistracyjn a, m ieszcząca się przy Feldkirchenstras- se realizuje zad ania związane z zarządzaniem biblioteką, opracow aniem książek, obsługą techniczną, a także udostępnianiem i wypożyczaniem m iędzybibliotecznym .

Środki w łasne Biblioteki C entralnej są stosunkowo niewielkie, jest jed n ak niezależna w w yborze ty tułó w . Poprzez charak ter swoich zbiorów: biblio­ grafie, podręczniki, leksykony, czasopism a naukowe, w ydaw nictw a m ulti­ m edialne, różnego ro d zaju syntezy naukowe Biblioteka C en traln a stanow i swoiste C entrum Inform acji dla całej uczelni. Z n ajd u ją się tu również

1 T ak w łaśnie p ro p o n u ję rozum ieć nie m a ją c y odpow iednika w języ k u polskim niem iecki term in T hcilbibliothck. O zn acza on - w najw iększym skrócie - biblioteki, k tó re g ro m ad zą książki z danej dziedziny lub grupy dziedzin (przyp. tłu m acza).

Biblioteka Uniwersytecka w Bambergu _{1 9 9}

zbiory specjalne: staro d ruk i, pierwsze w ydania ważnych książek oraz zbiór Europejskiego C en trum Inform acji, czasopism a w wersji drukowanej i na m ikrofilm ach. W ażną część zgrom adzonych tu zbiorów' stanow i tzw. „księ­ gozbiór studencki” - 10 000 woluminów wartościowej beletrystyki i lite ra tu ­ ry faktu.

D yrektor Biblioteki nadzoruje całą działalność instytucji. Biblioteka C en traln a jest stosunkowo sam odzielna, sam a steruje zatrudn ieniem i za­ rządza w szystkim i środkam i bibliotecznym i. Jest pewnego ro d zaju klam rą łączącą i m iejscem koordynującym grom adzenie literatu ry, troszczy się 0 świadom e kształtow anie profilu zbiorów w ram ach całego system u 1 razem z C entrum Obliczeniowym U niw ersytetu zajm uje się przetw arza­ niem danych dotyczących Biblioteki.

S tru k tu ra sieci bibliotek zakładow ych m ieszczących się wT pobliżu insty­ tu tó w w ynika z fak tu k orzystania z budynków po daw niejszych bibliote­ kach. S tąd ich decentralny charak ter i znacznie większa sam odzielność, niż w innych nowo budow anych bibliotekach bawarskich. Ich lokalizacja pozw a­ la im znajdow ać się blisko swoich użytkowników.

Kolejna cecha różniąca bibliotekę w B am bergu od innych bibliotek b a­ warskich to b rak w Bibliotece C entralnej głównego księgozbioru wypo­ życzalni, centralnego m agazynu i centralnej czytelni. O bok tych różnic wym ienić też należy w spom nianą już wcześniej w spółpracę z S taatsbiblio­ th ek w Bam bergu, s ta rą biblioteką regionalną z w artościowym i zbioram i starodruków , rękopisów i dużą kolekcją książek E. T. A. Hoffm anna. W spół­ p raca ta , k tó ra n a p o czątk u w ynikła z konieczności podziału pewnych zadań, z czasem n a b ra ła coraz bardziej ścisłego ch arak teru i obie bibliote­ ki u zg ad n iają i dzielą m iędzy siebie zakup czasopism, pojedynczych tzw. „kosztownych” w ydaw nictw , kontynuow anie zakupu serii wydawniczych, w ydaw nictw wielotomowych itd . Najogólniej mówiąc B iblioteka Uniwersy­ tecka kupuje książki naukowe po trzeb n e do prow adzonych n a uczelni prac badaw czych i dydaktycznych, z kolei S taatsb ib lio th ek w swych zasadach grom adzenia kieruje się przede w szystkim potrzebam i regionu, stą d w ich ofercie d om inują dzieła o treści ogólnej, wszelkiego ro d zaju syntezy, litera­ tu ra piękna itp. Dziś w spó łp raca m iędzy tym i placówkami m a bardzo ścisły ch arakter, czego wyrazem może być p o czta kurierska, k tó ra w ielokrotnie w ciągu dnia łączy obie biblioteki.

S tru k tu ra w ew nętrzna Biblioteki zo stała w 1981 roku dopasow ana do w zorca organizacyjnego właściwego dla baw arskich bibliotek naukowych. Poza nielicznym i odchyleniam i, dotyczącym i, n a przykład, innego u k ład u system atycznego n a kilku w ydziałach, s tru k tu ra Biblioteki Uniwersyteckiej nie różni się od s tru k tu ry każdej innej nowo założonej biblioteki naukowej w Bawarii.

Dzisiejsza B iblioteka U niwersytecka (wcześniej Biblioteka Szkół W yższych (G esam thochschulbibliothek), od roku 1977 B iblioteka Uniwersytecka) po­ w sta ła w roku 1973 z m ałej biblioteki centralnej i 17 bibliotek sem ina­ ryjnych dawnej Wyższej Szkoły Filozoficzno-Teologicznej oraz Biblioteki Wyższej Szkoły Pedagogicznej. Poprzednikiem dzisiejszego U niw ersytetu i jego bibliotek b y ła kierow ana przez jezuitów biskupia szkoła wyższa, dzia­ łają ca do 1.09.1648 jako „Academia O tto n ia n a ”, następnie w X V III wieku przek ształco na w uniw ersytet, a wreszcie zlikwidowana w roku 1803. Jej k sz ta łt, ograniczony w roku 1804 do jednego fak u ltetu „liceum” dał po d ­ staw y do utw orzenia Wyższej Szkoły Filozoficzno-Teologicznej, połączonej z założoną w 1974 roku W yższą Szkołą Pedagogiczną w jed n ą szkołę wyższą. Biblioteka Wyższej Szkoły Pedagogicznej zo stała razem ze szkołą przeniesiona 9.12.1964 do nowego bu d yn ku przy Feldkirchenstrasse.

Biblioteka od p o czątk u cierpiała z pow odu wielu problem ów personal­ nych i lokalowych. Ciągłe prowizorki spraw iały, że now opow stała biblioteka bardzo niekorzystnie w yglądała na tle innych baw arskich bibliotek. W resz­ cie n a przełom ie lat 1975/1976, udało się uzyskać górne piętro wschodniego sk rzydła bu dy n k u przy An der U niversität 2. Pow ierzchnia nowrego lokalu w ynosiła 550m 2 i um ieszczono ta m O ddział opracow ania zbiorów. I dopiero teraz m ożna było m u mówić o godziwych w arunkach do w ykonyw ania pracy bibliotecznej. Jednakże ju ż w 1981 biblioteka m usiała oddać te pom iesz­ czenia W ydziałowi Teologicznemu, k tó ry w tym okresie dość intensyw nie się rozw ijał. Ponow nie trz e b a było pośpiesznie adaptow ać pom ieszczenia po dawnej fabryce przy Franz Ludwig Strasse.

W reszcie w 1985 biblioteka o trz y m ała nowy gm ach, k tó ry odpow iadał obow iązującym wówczas sta n d a rd o m technicznym i w ym aganiom , jakie spełniać musi nowoczesna biblioteka. W bu dynk u ty m pom ieszczono O d­ dział opracow ania zbiorów, dwie duże czytelnie o łącznej powierzchni 1970 m 2 i m agazyn n a ok. 300000 tys. woluminów. Dopiero od tego mo­ m en tu m ożem y mówić o właściwych w arunkach dla pracy bibliotecznej. N iestety większość bibliotek należących do sieci ciągle boryka się z tru d ­ nym i w arunkam i lokalowymi. Ciągle opóźnia się przeprow adzka do nowych siedzib wydziałow ych bibliotek językoznaw stw a i literaturoznaw stw a, filo­ zofii, psychologii oraz historii i geologii.

Szkoła W yższa p o w stała 1.08.1972 roku, ale jej pierwsze la ta tru d n o było przeznaczyć n a spokojne kształtow anie profilu zbiorów, ponieważ do­ piero w budżecie n a rok 1976 przew idziano znaczące środki n a te n cel. O ferty księgozbiorów Wyższej Szkoły Filozoficzno - Teologicznej (ok. 48 000 tomów) i Wyższej Szkoły Pedagogicznej (ok. 33 000 tomów) literatury,

Biblioteka Uniwersytecka w Bambergu ₂₀₁

przew ażnie dydaktycznej, były dość skrom ne, stą d większość księgozbiorów w ydziałow ych trz e b a było budować od podstaw .

A nalizując prace od połowy lat 70. aż do roku 1991, kiedy cofnięto przy­ dział środków n a budow anie księgozbioru, zauważymy, że w okresie tym pracow ano n ad rozw iązaniem najw ażniejszych problem ów stru k turalny ch, lokalowych i personalnych. Od roku 1985 - dzięki kom pleksowym progra­ m om budow ania p o d staw księgozbioru - udało się dość szybko stworzyć jego podstaw owe zręby, by następnie zacząć mozolny, trw ają cy do dziś, proces jego uzupełniania. W ielce pom ocne okazały się tu środki pozyskane z b u dżetu Bawarii. G rom adzono - co oczyw iste - przede w szystkim bieżącą lite ra tu rę i czasopism a, co nie oznacza, że lekceważono publikacje daw niej­ sze. W ieloletnie, system atyczne zakupy w antykw ariatach, opracow anie list dziedzinowych dezyderatów , sprawiły, że czytelnicy m ogą znaleźć w naszej bibliotece większość z poszukiw anych przez siebie pozycji, a księgozbiór nasz zyskał sobie, sięgającą poza granice regionu, uznanie, ze względu na swe bogactw o i różnorodność. W yraźnym tego potw ierdzeniem może być odnotow any przez nas d o d a tn i bilans w ypożyczeń bibliotecznych. T a form a udostępniania, w dobie finansowych trudności, coraz bardziej zyskuje na znaczeniu.

O statecznie w końcu lat 80. biblioteka dysponow ała księgozbiorem, k tó ry m ógł zaspokoić aktu alnie zgłaszane potrzeby. Dokonano tego dzięki racjonalnem u gospodarow aniu przyznanym i środkam i, życzliwości, z ja k ą trak to w ano p o stu la ty zgłaszane przez bibliotekę w trakcie corocznych d ebat n a d podziałem b udżetu. Do końca lat 90. środki, jakie przyznaw ano biblio­ tece w ystarczały, by zachować p rzyjęty profil zbiorów, w k tórym uwzględ­ niano zarów no p o trzeby długofalowe, ja k i krótkotrw ałe - dyktow ane przez wym óg chwili. Sposób budow ania zbiorów zm ienił się d iam etralnie w iosną 1998 roku, kiedy to wprowadzono system grom adzenia „SIERA" um ożliw ia­ jący stopniowe w prow adzanie katalogow ania zamówień. Jest o ty m mowa w rozdziale o elektronicznym przetw arzaniu danych.

C o d z ie n n a p r a c a w B ib lio t e c e — „ p ro ces z in te g r o w a n y ” i j e g o h is to r ia

Już wiosną 1974 wprowadzono katalog zbiorczy dla ówczesnych zbiorów i nowych nabytków oraz centralizację wszystkich prac katalogowych. P ocząt­ kowo m iał on formę katalogu kartkowego, potem mikrofiszy opracowywa­ nych off-line w ram ach ówczesnego katalogowania związkowego, aż wreszcie znaczący postęp wniósł powszechny obecnie katalog elektroniczny OPAC. Jesienią 1975 B iblioteka p rzy stą p iła do prow adzonego off-line katalogu

Związku Baw arskich B ibliotek Państw owych, Naukowych i U niw ersytec­ kich, niewiele później p rzy stą p iła do niego także S taatsb ib liothek. Pow sta­ nie tej organizacji um ożliw iło w prowadzenie wspólnego katalogu mikrofisz, funkcjonował on od 1976 roku jako lokalny katalog zbiorczy i d ał p odstaw y kolejnej organizacji - wypożyczeń.

O becnie polega on n a w spólnie zarządzanym lokalnym system ie prze­ tw arzan ia danych i jego kom ponentach. N ajw ażniejszą cechą tego system u jest w spólny dla w szystkich uczestników , łatw y do pow ielania i ak tu aln y system katalogow ania, k tó ry um ożliw ia przejm ow anie opisów opracow a­ nych w innych bibliotekach zrzeszonych w związku. Dzięki tem u duże w pływ y książek m ogą zostać opracow ane przez stosunkow o nieliczny p e r­ sonel. P o d staw ą opracow ania zbiorów przy pom ocy OPAC był i jest k a ta ­ log związkowy, począw szy od jego w y dan ia mikrofiszowego aż po dzisiejszą form ę on-line, ale tak że ustaw ianie zbiorów n a regałach, do których czy­ telnicy m a ją wolny dostęp, porządkow anie ich w oparciu o „system atykę regensburską” (R egensburger V erb u nd sy stem atik). Taki system stanow i po d staw ę p racy bibliotecznej, począw szy od katalogow ania, poprzez przyj­ m owanie zamówień, u d ostępnianie, inform ację, a n a w ym ianie m iędzybi­ bliotecznej skończywszy. Zapew nia on — dzięki w ym ianie i przejm ow aniu efektów p racy innych - prow adzenie w szystkich p rac bibliotecznych b a r­ dziej racjonalnie i oszczędnie. W zorem innych bibliotek, także B iblioteka w B am bergu w prow adza do tego katalogu swoje n ab y tk i i opisy katalogowe oraz p o biera opisy ju ż gotowTe. Dawniej były to osobne form y katalogu al­ fabetycznego, rzeczowego i system atycznego, dzisiaj form a katalogu OPAC oferuje możliwość przeszukiw ania kompleksowego, zarów no alfabetycznego ja k i rzeczowego, zarów no zbiorów w łasnych ja k i innych bibliotek baw ar­ skich, co znacząco popraw iło do stęp do lite ra tu ry i kom fort obsługi u ż y t­ kowników.

Dzisiejsze, „zintegrowane” opracow anie książki, wprowadzone w lipcu 1998 roku, n astęp uje w dwóch oddziałach. Te dw a oddziały obejm ują - dawniej sam odzielne - działy grom adzenia i katalogow ania, pracujące w każdej z bibliotek sieci. Są to O ddział I zajm ujący się grom adzeniem i ka­ talogow aniem oraz O ddział II, którego zadaniem jest opracow anie książek. O ddział II skupia dawniejsze działy zajm ujące się korek tą i kontrolą opisów katalogowych, redakcją i korek tą haseł i słów kluczowych, katalogowaniem lite ra tu ry pozaeuropejskiej i zbiorów specjalnych. Do jego zadań należy też ostateczn a kontrola opisów n a końcu procesu opracow ania, g w arantująca spełnienie wysokich w ym agań staw ianych danym ud ostępnianym w katalo­ gu zbiorczym . Zawsze, gdy jest to tylko możliwe, przejm uje się wyniki pracy innych bibliotek i unika w prow adzania zm ian do ju ż istniejących opisów oraz przeprow adza tylko m inim alne kontrole danych.

Biblioteka Uniwersytecka w Bambergu _{2 0 3}

C ały proces opracow ania książki od m om entu w yboru ty tu łu aż do udo­ stępn ien ia jej użytkownikowi przebiega w następujących etapach:

- bibliotekarz dziedzinowy zgłasza ty tu ł, k tóry należy zakupić; O ddział I spraw dza te n ty tu ł w bazie danych, następnie opracow uje opis ka­ talogow y zam ów ienia i um ieszcza go w katalogu lokalnym i w katalo­ gu OPAC, gdzie jest dostępny dla użytkowników. N astępuje w ym iana danych m iędzy katalogam i zbiorczym i lokalnym.

- Pojaw ia się książka i opracow anie ty tu łu jest spraw dzane z autopsji. Ponieważ często chodzi o opisy katalogowe przejęte z innego źródła, czasam i opracow ane w edług innych zasad, konieczne bywa dopraco­ wanie ich i a następnie skontrolow anie nowo pow stałego opisu, jest to zadanie „redakcji bibliograficznej”.

- Bibliotekarze dziedzinowi uzu p ełn iają, korygują lub od nowa opraco­ w ują elem enty opracow ania rzeczowego książki (przy czym korzystają, jeśli to tylko jest możliwe z możliwości przejm ow ania danych), a także n a d a ją syg n atu ry lokalne.

- W dziale opracow ania książki łączy się dostępne dane tym i lokalnymi, opracow anym i przez bibliotekarzy dziedzinowych; po ostem plow aniu i naklejeniu sy g n atu ry książka jest gotowa do udostępnienia.

Taka organizacja procesu opracow ania książki w ym aga stosunkowo k ró t­ kiego czasu i angażuje niewielu pracowników. W przypadkach gdy chodzi o pilne przypadki, lub w yraźnie sform ułow ane życzenia możliwe jest znacz­ ne przyśpieszenie tego procesu.

U d o s tę p n ia n ie z b io ró w , s z c z e g ó ln ie w b ib lio te k a c h sie c i

W latach 70. definityw nie zrezygnowano z centralnej w ypożyczalni i zdefi­ niowano „jednow arstw owy system zaop atry w ania w lite ra tu rę ”, k tó ry zakła­ da, że w B ibliotece C entralnej tylko opracow uje się książki, zaś wszystkie czynności zw iązane z obsługą czytelnika zostały przesunięte do bibliotek sieci, to w łaśnie ta m zanotow ano w roku 2004 424000 wypożyczeń, nie licząc zamówień do czytelń.

W ypożyczanie m iędzybiblioteczne, wcześniej zw iązane z S taatsb iblio ­ th ek a od roku 1994 sam odzielne odbyw a się od 4.12.2000 przede w szystkim poprzez katalog OPAC w bibliotekach sieci. W roku 2004 t a form a wypo­ życzeń osiągnęła liczbę 104826 w ypożyczeń dw ustronnych.

Choć nie było to łatw e, ze w zględu n a tru d n e w arunki lokalowe, to w ypracow any w bibliotekach sieci m odel pracy z czytelnikiem , dbałość o to, by ja k najszybciej o trzy m ał to, czego żąda, życzliwie zostało przyję­ te przez w szystkich użytkow ników biblioteki. WTe w szystkich bibliotekach

sieci stw orzono techniczne w arunki przeszukiw ania katalogów OPAC, ko­ rzy sta n ia z baz danych n a CD -R O M ach i w Internecie. Personel zajm uje się w ypożyczaniem , realizuje zam ów ienia miejscowe i udziela inform acji facho­ wych, a także wykonuje prace techniczne związane ze skanowaniem i kopio­ waniem n a p o trzeby w ypożyczalni m iędzybibliotecznej.

O becnie n a sieć s k ła d a ją się następu jące biblioteki:

- T B 1 [Teilbibliothek 1] (Teologia K atolicka), mieści się przy An der U niversität 2, we w schodnim skrzydle dawnego Kolegium Jezuitów z roku 1735, gdzie ju ż w X V III wieku umieszczono ówczesną bibliote­ kę uniw ersytecką. Z ajm uje powierzchnię 1 047 m 2 i liczy dzisiaj 166 000 tom ów i 362 ty tu łó w czasopism bieżących. Po niedawnej przebu­ dowie jest to jed y n a biblioteka sieci, k tó ra grom adzi cały swój księ­ gozbiór w jednym miejscu. Jest ona k o n tynu ato rką trad y cji dawnego „liceum” i Wyższej Szkoły Filozoficzno-Teologicznej. Jej do b rą infra­ s tru k tu rę u zu p ełn ia pracow nia kom puterow a w ydziału (Cip - Pool). - T B 2 (pedagogika, filozofia, psychologia, teologia ewangelicka i p eda­

gogika religii, d yd ak ty k a i nauki przyrodnicze), mieści się przy M ar­ kusplatz, m a 758 m 2 powierzchni i liczy 258 000 tom ów ew. jednostek 1 504 ty tu łó w czasopism bieżących. Od 1992 roku, kiedy uzyskała s ta tu s sam odzielnej jednostki, w yodrębnionej z T B 3 mieści się w bu ­ d ynku dawnej kliniki ginekologicznej. D ysponuje zapasow ym m agazy­ nem usytuow anym w innej części m iasta.

- T B 3 (nauki społeczne i gospodarcze, inform atyka przem ysłow a i sto­ sowana, kulturoznaw stw o, d y dak tyka sp o rtu , m uzykologia praca so­ cjalna) mieści się przy Feldkirchenstrasse, razem z biblioteką cen traln ą zajm uje 3 491 m2 i liczy 353 000 tom ów ew. jedn o stek i 1 435 ty tu ­ łów czasopism bieżących. P o w stała n a bazie dawnej biblioteki W yż­ szej Szkoły Pedagogicznej. D la użytkowników i bibliotekarzy funkcje tej T B i Biblioteki C entralnej są w praktyce identyczne.

- T B 4 (językoznawstwo i literaturoznaw stw o) zo stała o tw a rta 16.6.2004 i mieści się przy H eum arkt. Z ajm uje powierzchnię 2 646 m 2 i mieści się w pobliżu w ydziału i liczy 487 000 tom ów ew. jed nostek i 869 ty ­ tułów czasopism bieżących. N a przeprow adzkę do swojego budy nku T B 4 m usiała czekać od roku 1980, wcześniej m ieściła się w ogromnej ciasnocie we wspólnym b u dy n k u z T B 5 n a powierzchni 730 m 2. Mimo ogrom nych zbiorów m ogła więc udostępniać niew ielką ich część bez­ pośrednio i to w nieodpow iednich w arunkach technicznych, p o n ad 80 % księgozbioru było przechowywane w m agazynach, najpierw w hali magazynowej w sąsiedniej gminie, po tem w dawnej fabryce tekstylnej. O becnie z n a jd u ją się one w m agazynie w piwnicy budy n k u biblioteki, a później b ęd ą częściowo udostępnione n a regałach lub rozmieszczo­

Biblioteka Uniwersytecka w Bambergu _{2 0 5}

ne w budowanej wciąż jeszcze części gm achu. Teraz wreszcie biblio­ teka dysponuje odpow iednim i pom ieszczeniam i, praw ie dw ukrotnie większą pow ierzchnią użytkow ą, odpow iednim w yposażeniem kom pu­ terow ym i p o trzebnym i pom ieszczeniam i do pracy grupowej i szkole­ niowej .

- T B 5 (nauki historyczne i geologiczne) mieści się przy Am K ranen, m a powierzchnię 1 023 m 2 i liczy 273 000 tom ów ew. jedno stek i 681 ty ­ tułów’ czasopism bieżących. Z o stała zasiedlona w sem estrze zimowym 1987/88 i oficjalnie o tw a rta 21.3.1988 roku.

Połowa jej księgozbiorów mieści się w tym budynku, pozo stała jego część w m agazynie zapasowym.

Taka, zdecentralizow ana s tru k tu ra biblioteki nie jest — jeśli brać pod uwagę tylko względy ekonomiczne - optym alna, ale dzięki tem u, że um ożli­ wia szybką, spraw ną i w szechstronną obsługę czytelnika przyjęła się i zosta­ ła przychylnie zaakceptow ana przez swych użytkowników. Mimo podziału lokalowego widać też zalety „ system u jednowarstwowego”, n a przykład m ak­ sym alnie duża ilość ty tu łó w u d ostępniana jest tam , gdzie jest najbardziej potrzebna, z drugiej strony unika, się zakupów podw ójnych, co umożliwia gospodarne i racjonalne zaopatryw anie w literatu rę. W bibliotekach sieci za­ chowane zostały cechy bibliotek wydziałowych z dawnych uniwersytetów , nawet jeśli zaginęły dydaktyczne zalety bibliotek instytutow ych.

B ib lio te k a r z e d z ie d z in o w i

Podstaw ow e zad ania 7 grup bibliotekarzy dziedzinowych, pracujących we w szystkich oddziałach biblioteki, polegają n a w yborze literatury, tw orze­ niu, opracow aniu i udostęp n ianiu zbiorów oraz szeroko rozum ianej, wszech­ stronnej inform acji naukowej. Bibliotekarz dziedzinowy, zaliczany do kadry naukowej biblioteki zapew nia m ery to ry czną opiekę swej dziedzinie db a o w szechstronne zaopatrzenie w a k tu a ln ą literatu rę, w ysłuchuje uwag stu ­ dentów , pracowników naukowych i w oparciu o te konsultacje podejm uje decyzje o zakupie takich, a nie innych książek. Form alnie jest pracow nikiem Biblioteki C entralnej, nawet wówczas, gdy stale przebyw a w jednej z biblio­ tek należących do sieci. Takie usytuow anie w stru k tu rz e biblioteki pozwa­ la m u n a m aksym alnie efektyw ną pracę. Z jednej stro ny może czuwać nad szybkim i fachowym opracow aniem zakupionych m ateriałów , z drugiej do­ skonale zna p o trzeby zgłaszane przez użytkowników. S ta ła w spółpraca z ze średnim personelem bibliotecznym zapew nia, że zbiory z o sta ją opracow a­ ne szybko, starann ie, w edług jednolitych norm . Bibliotekarz dziedzinowy nie jest również pracow nikiem w ydziału, co spraw ia, że w swych decyzjach

może być samodzielny, uwzględniać w równym stopniu interesy biblioteki, pracowników naukowych i studentów - sta ra n n ie wyważać racje m iędzy tym , co długofalowe, a tym , co dyktow ane p o trz e b ą chwili i p rzelotn ą m odą, m iędzy naciskam i adm inistracji, ograniczeniam i budżetow ym i, a po­ trzeb am i uczelni.

E le k tr o n ic z n e p r z e tw a r z a n ie d a n y c h

P ra ca bibliotecznego oddziału elektronicznego przetw arzania danych wspie­ ran a jest przez uniwersyteckie centrum obliczeniowe. Jest ona podstaw ą za­ czętego w późnych latach 70. procesu kom puteryzow ania wszystkich prac bibliotecznych. Dzisiaj tru d n o już wyobrazić sobie rutynow ą pracę bibliotecz­ ną: katalogowanie, udostępnianie, informowanie, księgowanie, gospodarow a­ nie elektronicznym i bazam i danych, bez kom putera. W szystkie te czynności wykonuje się w ram ach przyjętego w naszej bibliotece system u OPAC.

Przetw arzanie danych to także, poza budow aniem księgozbioru i udo­ stępnianiem , m asa wniosków, p rac i planów. N a przy kład podczas wprowa­ dzan ia system u w ypożyczeń trz e b a było, uw zględniając po trzeby naszych użytkowników, praktycznie rozwiązać szereg problem ów, które w ynikły z pewnej odm ienności system u oprogram ow ania przyjętego w B am bergu, a system em obow iązującym w innych bibliotekach Bawarii.

P u n k te m wyjścia był podpisany 24.7.1989 plan ram ow y m iędzy K rajem Związkowym Baw aria i firm ą Siemens dotyczący stopniowego w prow adza­ nia system u przetw arzan ia danych SO K RA TES z jego kom ponentam i dla grom adzenia, katalogow ania, u d o stęp n iania i inform acji naukowej. W pro­ w adzanie tego system u, któ rym objęto również S taatsb iblio thek , zakończo­ no w zasadzie w roku 1999. B iblioteka elastycznie dostosow ała organizację swej pracy do możliwości, któ re stw arzał nowy system . Mimo szczupłej obsady personalnej u d ało się dopracow ać w yposażenie i oprogram owanie, tak , by system em tym objąć bazy danych n a CD -RO M -ach, popraw ić system w ypożyczeń rozszerzyć zasób licencji sieciowych. O becnie oferujem y dostęp do 1 525 baz danych dostępnych w Internecie i 154 baz danych n a CD -ROM ach.

Znaczące etap y rozw oju system u komputerowego:

- przejście n a katalogow anie online w lipcu 1992, jednocześnie zakończe­ nie prow adzenia katalogu mikrofisz - o statn i, czw arty suplem ent do w ydania 1992/1,

- początek OPAC w styczniu 1995 i jego ak tualizacja w grudniu 1996. Um ożliwiało to utrzym yw anie aktualnych danych, jeśli nie funkcjono­ wało połączenie,

Biblioteka Uniwersytecka w Bambergu _{2 0 7}

- początek w ypożyczania SIAS opartego n a elektronicznym przetw arza­ niu danych w październiku 1996,

- opracowanie procesu katalogow ania zamówień w roku 1998 i ostateczne wprowadzenie zautom atyzow anego w ypożyczania w tym sam ym roku, - re stru k tu ry za c ja danych lokalnych w związku z przejściem z system u

BV B-KA T do system u A L E PH 500 w iosną 2004 i rozpoczęcie pracy w nowym system ie. D odatkow o prace nad w yposażeniem w kom pute­ ry nowo otw ieranej T B 4 (językoznawstwo i literaturoznaw stw o). Nie­ zależnie od tego, ja k co roku, m nóstw o prac n ad popraw ą działania i poszerzeniem możliwości system u, takich ja k n a przy kład in stalacja nowego oprogram ow ania.

P r o b le m y k a d row e i lo k a lo w e

In fra stru k tu ra biblioteczna nie dotrzym yw ała kroku rozwojowi biblioteki, szczególnie dotkliw ie objaw ia się to gdy chodzi o poziom zatrudnienia. W zrasta ilość zadań, rośnie liczba czytelników, oddaw ane są do użytku nowe gmachy, tym czasem poziom z atru d n ien ia nie w zrasta. S taje się to wielkim problem em w p rzy p ad k u urlopów, zwolnień chorobowych, trzeb a wówczas n a gw ałt szukać zastępstw a. Sytuację niewiele popraw iły, obserwo­ w ane o statn io , zm niejszenie ilości napływ ających książek, będące wynikiem obniżenia b u d żetu , czy m niejsze zapotrzebow anie kadrowe przy opracow a­ niu książek, zw iązane z możliwością przejm ow ania gotowych danych, braki kadrowe są w yraźnie widoczne zwłaszcza w dziale udo stępn iania i w m aga­ zynie w B ibliotece C entralnej. N ajpow ażniejsze dziury ła ta się przy pom ocy pracowników zatru dn ian y ch tym czasow o i personelu pom ocniczego.

Jeszcze większym problem em jest nie rozw iązana spraw a lokalowa. Po­ wierzchnie, którym i dysponuje biblioteka nie o d p o w iadają jej aktualn ym potrzebom , ani ty m bardziej, zgłaszanym planom rozszerzenia działalności naszej uczelni. Chwilowo najw iększe trudności u d a je się załagodzić, dzięki prowizorycznym ad ap tacjo m różnych budynków. Niezbędne i pilne sta je się ja k najszybsze wykończenie gm achu dla T B 4 (językoznawstwo i lite ra tu ro ­ znawstwo) oraz budow a odpow iednio dużego b udyn ku magazynowego, któ ­ rego usytuow anie pozwoliłoby um ieścić ta m zbiory należące do bibliotek sieci. Ogólnie powiedzieć m ożna, że rozm ieszczenie poszczególnych b u d y n ­ ków nie odpow iada wym ogom system u bibliotecznego. Szczególnie nieko­ rzystne jest usytuow anie Biblioteki C entralnej, z której zbiorów korzysta w ielu studentów studiujących n a różnych w ydziałach. Równie dokuczliwy jest b rak dużej ogólnej czytelni usytuow anej w centrum m iasta, dzisiejszy użytkow nik musi niekiedy przeszukiw ać bazy danych w kilku bibliotekach.

Nie osiągnięto także zakładanej w „systemie jednowarstwowym” dostęp­ ności całych zbiorów na regałach, wciąż jeszcze ok. 65% zbiorów jest prze­ chowywana w m agazynach. L iteratu ra często wykorzystywana stoi częściowo w magazynach, co dodatkowo obciąża już i ta k szczupły personel magazynów. Zbyt długi jest czas czekania na książkę, dzięki której użytkownik uzyska tylko początkową informację lub będzie mógł zweryfikować posiadane dane.

P r o b le m y b u d ż e to w e

Podobnie ja k n a innych baw arskich uniw ersytetach ciągle ograniczany budżet spraw ia, że coraz tru dn iej uzupełniać księgozbiór. Nie ułatw ia nam pracy również fakt. że pieniądze przekazyw ane są w sposób kapryśny, nie­ przewidywalny, nierzadkie są opóźnienia w przekazie poszczególnych kwot. B ardzo to u tru d n ia planow ą ry tm iczn ą pracę, system atyczny zakup n a j­ nowszych książek, czy baz danych, często sta je się przyczyną spiętrzenia prac bibliotecznych, zd arza się też, że zakup niektórych książek — nawet tych niezbędnych - m usim y odkład ać n a bliżej nieokreślony czas.

Wcześniej Baw aria i władze federalne wspólnie finansowały „tytuły pod­ stawowe”, następnie ograniczono to do bawarskich „nowości wydawniczych”, co pozwalało n a większości wydziałów zapewnić kom pletność księgozbioru, ale już w latach 90. pole m anew ru w wyborze tytułów było bardzo małe. W tej sytuacji trzeb a było wybierać między zakupem tytułów niezbędnych w danej chwili, potrzebnych w niedługim czasie lub niezbędnych przez długi okres. Nie zawsze się udawało pogodzić potrzeby wszystkich.

Ponowne znaczne ograniczenie budżetu nastąpiło po wprowadzeniu obo­ wiązującego obecnie „modelu budżetu 2000”, u którego podstaw leżą nowe param etry podziału środków w skali całej Bawarii i zmniejszone dotowanie wydziałów hum anistycznych, co odbiło się bardzo niekorzystnie właśnie w Bam bergu. Cięcia budżetowe w roku 2002 zmusiły nas do okresowego za­ wieszenia wszelkich zakupów. W ynikłe stąd luki w naszych zbiorach bardzo tru d n o uzupełnić, nie m ożna było uzupełniać n aturalnych ubytków w księgo­ zbiorze podręczników.

Wreszcie w semestrze letnim 2003, wspólnie z profesorami, trzeba było de­ cydować o zakupie poszczególnych czasopism i wydawnictw seryjnych. Proces ten przebiegał bardzo różnie, w zależności od TB; dzięki poczynionym oszczęd­ nościom m ożna było zakupić najbardziej niezbędne książki. WT chwili obecnej nie dysponujemy wystarczającym i środkami, umożliwiającymi wszechstronny rozwój naszego księgozbioru. Oczywiście, trudności te m ożna łagodzić np. po­ przez system wypożyczeń międzybibliotecznych, który zwalnia nas niekiedy od obowiązku kupowania drogich, bardzo specjalistycznych książek.

Biblioteka Uniwersytecka w Bambergu _{2 0 9}

W chwili obecnej nie m ożna gw arantow ać grom adzenia zbiorów, które zaspokajałyby bieżące p o trzeby i odpow iadałby wyzwaniom niesionym przez przyszłość. Oczywiście m ożna szukać dróg zaoszczędzenia pieniędzy, n a przyk ład sprow adzając książki poprzez sprawny, szybki i coraz lepiej rozw ijający się system w ypożyczania m iędzybibliotecznego, co pozwala niekiedy uniknąć zakupu drogich w ydaw nictw specjalistycznych, ale nie zw alnia nas od obowiązku zakupu bibliografii, leksykonów, najnow szych podręczników itp., które w każdej szanującej się bibliotece m uszą być stale dostępne, a z tym m am y coraz większe kłopoty i braki w tej dziedzinie nie­ bezpiecznie się rozszerzają.

O tw a r te p y ta n ia i p e r s p e k ty w y

W iele jest więc problem ów, k tó re - przynajm niej dzisiaj - nie doczekały się rozw iązania. W jakim ś stopniu dotyczy to innych bibliotek uniw ersytec­ kich. O to n iepełn a lista problem ów, p y tań , zadań, przed którym i nie uciek­ niem y w najbliższej przyszłości:

- należy uważnie obserwować rozwój publikacji elektronicznych i póź­ niejszego „łańcucha publikacji”,

- biblioteka musi um ocnić się n a dotychczasow ym m iejscu i mocniej ak­ centować swoją, w artościow ą przecież, ofertę kierow aną do uniw er­ sy tetu , m iasta i regionu. Jej problem y i kłopoty w inny być bardziej zauw ażane przez lokalne w ładze. M a być kojarzona jako m iejsce pro­ w adzenia b adań, studiów , dialogu, słowem, m iejsce bardzo ważne dla rozw oju danej społeczności,

- należy oczekiwać większych w ym agań staw ianych bibliotece w związ­ ku z nowym porządkiem studiów i wprow adzeniem o p łat za studia. B udżet nie zabezpiecza środków n a zakup podręczników i lite ra tu ry niezbędnej do studiów . M imo że zbiory podręczników w poszczegól­ nych T B w dużym stop n iu się spraw dziły, należałoby spraw dzić, czy zbiory te nie w ym ag ają odbudow ania,

- należy rozw ażyć, sensowTność nowego p o d z ia łu z a d a ń m iędzy bi­ b lio te k ą c e n tra ln ą i siecią T B . N a po zór w y d aje się, że w szystko w ty m zak resie zrobiono, ale obecne w y m a g a n ia ty czące „teaching lib ra ry ” n a k ła d a ją n a n as konieczność w iększego zaangażo w ania osobowego. D otyczy to ta k ż e b ib lio te k a rz y dziedzinow ych, k tó rz y dzięki system ow ym zm ianom w zak resie opraco w yw ania książek m a ją m niej pracy, pow inni więc zw iększyć sw ą aktyw no ść gdy chodzi o fachow ą inform ację, u d z ie lan ą b ezp o śred n io , lub poprzez In te rn e t.

M imo ty lu p y ta ń i problem ów pracow nicy biblioteki uniwersyteckiej m ogą być zadowoleni. P o tw ierd zają to także b adania, w ykonane w roku 2003, w edług kryteriów bawarskiej „Komisji ds. pracy i organizacji biblio­ tek ” oraz ranking „C entrum Rozw oju Szkolnictwa W yższego (C H E )” z lat 2001 i 2002. Także w indeksie osiągnięć dla bibliotek naukowych „W-BIX” za rok 2005 biblioteka zajm uje dość dobre miejsce.

Sukces ten to efekt cierpliwego budow ania podstaw owego księgozbioru, jednolitego system u bibliotecznego i nowoczesnej in fra stru k tu ry i wszech­ stronnej w spółpracy z profesoram i naszej uczelni.

W arto też w spom nieć o profesjonalizm ie pracowników biblioteki, dzięki ich zapałow i i elastyczności książki są szybko opracowywane, a ew entualne błędy i braki likwidowane.