Maria Prosnak-Tyszkowa
Rękopiśmienna spuścizna Marii
Dąbrowskiej w zbiorach Biblioteki
Uniwersyteckiej w Warszawie
Biuletyn Polonistyczny 19/3 (61), 95-98
- 95
-RĘKOPIŚMIENNA SPUŚCIZNA MARII DĄBROWSKIEJ
W ZBIORACH BIBLIOTEKI UNIWERSYTECKIEJ
W WARSZAWIE
B ogata sp u śc iz n a M a rii D ąb ro w sk iej zgrom adzona je s t w te j chw i li w dwóch b ib lio tek a ch w a rs z a w s k ic h : "U niw ersyteckiej i Muzeum L ite r a tu r y im . Adama M ick iew icz a. Do BUW sp u śc iz n a ta w płynęła w dwóch e ta p a c h : jako d a r p is a r k i - w r . 1955, i po je j ś m ie rc i, w d ro d ze z ak u pu od spad k o b iercó w - w r . 1968. P ró c z rę k o p isó w ś c iś le lite r a c k ic h BUW w zb o g aciła się ró w n ież o inne m a te ria ły : bo g atą w ielo le tn ią k o r e s p o n d en cję a u to rk i "N ocy i d n i" , m a te ria ły b io g ra fic z n e , dokum entacyjne m a te ria ły do d z ia ła ln o śc i o św iatow ej i sp o łeczn ej (te o s ta tn ie w lic z b ie do sy ć skrom ne j ) .
Zadaniem n in ie jsz e g o kom unikatu je s t d o k ła d n ie jsz e poinform ow anie czy teln ik ó w o z a k re s ie i c h a r a k te rz e tego cennego z e sp o łu . P o s ta ra m się w ięc s c h a ra k te ry z o w a ć tę c z ę ś ć sp u śc iz n y , k tó r a w płynęła do BUW w r . 1955, a k tó re j punkt c ię ż k o ś c i stanow ią a u to g rafy i m aszy n o p isy utw orów lite r a c k ic h . W p o sia d a n iu BUW zn ajd u ją się więc au to g ra fy "N ocy i dni"
( n r a k c . 336) - w raz z ró żn o ro d n y m i w ersjam i i szkic ii, odbiegającym i n ie je d n o k ro tn ie od te k s tu druko w an eg o , "Domowych progów " ( n r ak c . 335) i "K łopotów pani B a rb a ry " ( n r a k c . 3 3 7 ). P ie rw o tn a w e r s ja p ie rw sz e g o tom u "N ocy i d n i" , n o sz ą c e g o obecnie ty tu ł "Bogum ił i B a r b a r a " , b y ła , jak wiadom o, opublikow ana po r a z p ie rw s z y w łaśn ie pod tytułem "Domowe p ro g i" (w cz aso p iśm ie "K o b ieta W sp ó łczesn a" 1 9 2 8 /2 9 ); k o le jn ą w e r s ją "Domowych progów " były n a to m ia st "K łopoty pan i B a rb a ry " - w yzyskane n a stę p n ie w I i II tomie "N ocy i d n i" .
E g zem p larze k o r e k to r s k ie "N ocy i dni" ( n r a k c . 339) o r a z k o re s p o n d e n c ja z tłum aczam i p o w ie śc i na języ k i o b c e , szczeg ó ln ie z H enrykiem K oitzem ( n r ak c. 34-0), tłum aczem n a języ k n ie m ie c k i, d o p e łn ia ją o b ra z u dokum entacji tego n a jb a rd z ie j znanego d z ie ła D ąb ro w sk ie j.
D ra m a to p is a rs k i n u r t tw ó rc z o ś c i a u to rk i "N ocy i dni" znajduje o dbi cie w n a stę p u ją c y c h p rz e k a z a n y c h B ib lio tece p o z y c ja c h , z k tó ry c h dwie - to u tw o ry w ła sn e : "G en iu sz sie ro c y " ( n r a k c . 34-5 - sk ład a się n a ń : au to g r a f , k o p ia m aszynow a, e g z e m p la rze k o r e k to r s k ie , n o tatk i a u to rk i i l i
(n r a k c . 34-6); t r z e c ia n ato m ia st ( n r ak c. 347) obejm uje a rty k u ły D ą b ro w sk ie j z r . 1951 o now ej w e rs ji i ad a p ta c ji s c e n ic z n e j "G rz e c h u " Ż e ro m sk ie g o .
N astęp n ą p o z y c ją godną z a re je s tro w a n ia je s t p u b lic y sty c z n y u tw ó r M a rii D ąb ro w sk iej " R o z d ro ż e " ; pod nrem a k c . 341 znajduje się a u to g ra f, m aszynopis z popraw kam i a u to rk i i d ru g ą , n ieco zm ienioną w e r s ją o ra z w ycinki p ra so w e i b r o s z u r y d o ty czące polem iki, jak ą u tw ó r te n wyw ołał p rz e d 40 la ty .
P is a r k a nie zapom niała ró w n ie ż o fragm encie sw ej tw ó rc z o ś c i a d r e s o w anej do czytelników m łodszego p o k o len ia - p rz e k a z u ją c n a s z e j B ib lio te ce rę k o p is y opow iadań drukow anych w la ta c h 1925-1938 w p o d rę c z n ik a ch szkolnych i c z aso p ism ac h d zie cin n y ch ( n r a k c . 3 4 2 ).
O sta tn i w iększy u tw ó r D ą b ro w sk ie j-" P rz y g o d y c z ło w iek a m yślącego" ( n r a k c , 1965) - n a le ż y do p a r tii ręk o p isó w zakupionych już po ś m ie rc i a u to rk i. Jest to m aszynopis te k s tu wydanego drukiem jako tom 1 i 2 o r a z n o ta tk i w a rsz ta to w e a u to rk i, u z u p e łn ie n ia , pewne n ie lic z n e z r e s z tą -w a ria n ty te k s tu .
*
Św iadectw em o sią g n ię ć D ąb ro w sk iej n a polu p ra c y p rz e k ła d o w e j je s t opublikow anie w 1952 r . p rz e z PIW "D zienników " S am uela P e p y s a . W ar s z ta t p ra c y tłu m acz k i, w p o s ta c i dwóch dużego form atu te k , o p a trz o n y je s t n rem a k c . 348. N a z a w a rto ś ć te k sk ład a się m aszy n o p is tłu m a c z e n ia , te k s t przedm ow y w t r z e c h , ró ż n ią c y c h się n ie c o w a ria n ta c h o ra z u z u p e ł n ie n ia tłum aczki p rz e z n a cz o n e do d ru g ieg o w ydania.
Na osobną wzmiankę za słu g u ją arty k u ły p u b lic y sty c z n e i r e f e r a ty o s p ó łd z ie lc z o ś c i, p isa n e w la ta c h 1936-1938, lic z ą c e około 220 k a r t ( n r ak c. 343) o r a z r e f e r a t y , sp ra w o z d a n ia i n o tatk i innych osób d o ty cz ące zagad n ień w ie jsk ic h , grom adzone p r z e z au to rk ę "L u d zi stam tąd" ( n r a k c . 3 4 4 ).
Z a w a rto ś ć te c z e k z m a teriałam i dokum entacyjnym i dotyczącym i o ś w ia tow ej i sp o łe czn e j d z ia ła ln o ś c i p is a r k i p r z e d s ta w ia s ię , jak już w spom nia n o , d o sy ć sk ro m n ie . S ą to głów nie sp ra w o z d a n ia i zaw iadom ienia o o d c z y ta c h , sp o tk an iach a u to rs k ic h , w sp ó łp ra c y z in sty tu cjam i i kom itetam i społecznym i (n ry ak c . 1975, 1 9 7 6 ).
97
-w ie ra ją c e a rty k u ły i re c e n z je p isa n e p r z e z M a rię D ąbro-w ską o r a z jej pośw ięcone ( m .in . lic z n e re c e n z je "N ocy i d n i" ) , u zu p e łn ia ją t ę , z k o n ie c z n o śc i sk ró to w ą , c h a ra k te ry s ty k ę je j cennego d a r u .
O sobna, nie omówiona tu g ru p a je d n o ste k , w lic z b ie około tr z y d z ie s tu , obejm uje m a te ria ły zw iązane z o so b ą m ęża p is a r k i, M a ria n a D ąb ro w skiego - jego d z ia ła ln o ś c ią legionow ą, p r a c ą n a polu politycznym , sp o łe cznym , p u b licy sty czn y m , jak ró w n ież n ó ta tk i, tłu m a c z e n ia , w ycinki p r a sowe ze zbiorów S ta n is ła w a Stem pow skiego - swym p ro filem w ybiegające p o za g ra n ic e z a in te re s o w a ń czytelników "B iu lety n u P o lo n isty c z n e g o ".
W dalszym c ią g u n in ie js z e g o om ów ienia w spom nieć n a le ż y o p o z o s ta łe j c z ę ś c i sp u śc iz n y D ą b ro w sk ie j, n ab y tej od jej sp ad k o b iercó w . P ró c z wymienionych już w yżej "P rz y g ó d czło w iek a m yślącągo" sk ła d a się nań k ilk a te k b o g atej k o re sp o n d e n c ji, w ogólnej lic z b ie o k . 4-000 listó w
(w tym ok. 600 listó w p ochodzi z d a ru p i s a r k i ) . Je st to k o re sp o n d e n c ja z w ydawcam i, re d a k to ra m i ró ż n y c h pism o ra z z in sty tu cja m i państwowym i i społecznym i ( n r a k c . 1 9 5 7 ), lis ty od m łodzieży szk o ln ej ( n r a k c . 1958), lis ty i d ep esze g ra tu la c y jn e z o k a z ji p rz y z n a n ia ty tu łu d o k to ra h o n o ris c a u s a , n a g ró d i o d z n ac zeń państw ow ych ( n r a k c . I9 6 0 ) , lis ty od p r z y ja c ió ł, a n iek ied y od osób zupełnie ob cy ch , z w ra c a ją c y c h się do p is a r k i w n a jró ż n ie js z y c h sp ra w a c h ( n r a k c . 1 9 5 6 ), w re s z c ie b o g ata k o re s p o n d e n c ja ro d z in n a ( n r a k c . 1 9 6 l) o r a z w zajem na wym iana listó w p is a r k i z M arianem D ąbrow skim z la t 1901-1923 ( n r a k c . 1 9 6 2 ), a n a stę p n ie ze S tanisław em Stem pow skim ( n r ak c . 1 9 6 4 ). K o re sp o n d en cja ta je s t upo rz ą d k o w an a; p o d z ie lo n a o rie n ta c y jn ie n a w spom niane w yżej g ru p y , a w o b rę b ie p o sz czeg ó ln y ch grup - według n az w isk a u to ró w , o p a trz o n a je s t akcesyjnym i sy g n atu ram i um ożliw iającym i u d o stęp n ian ie je j czytelnikom .
O sta tn i frag m en t sp u śc iz n y D ąb ro w sk iej obejm uje m niej stosunkow o ce n n y , le c z u ro zm aico n y tem aty czn ie m a te ria ł, zgrupow any w te c z k a c h o ogólnej nazw ie " V a ria " ( n r a k c . 1 9 6 6 ). W jego skład w chodzi g ru p a l i stów nie zakw alifikow anych chwilowo do żadnego z w ym ienionych p o p rz e d nio zespołów ( lis ty c z y teln ik ó w , c z ę s to studentów , z p ro ś b ą o w skazów k i, in fo rm ac je p r z y p is a n iu p r a c dyplom ow ych), p o cztó w k i, fo to g ra fie , w re s z c ie n ieco p a p ie ró w ro d z in n y c h , kw itów , g o sp o d a rc z y c h rachunków i n o ta te k . M a te ria ły b io g ra fic z n e n a to m ia st, a w ięc ró żn eg o ro d z a ju le
-gitym acje, z a św ia d c z e n ia , n e k ro lo g i, u m ieszczono w te c z c e o n rz e akc. 1969.
S p u śc iz n a M a rii D ąb ro w sk iej je s t u d o stę p n ia n a czy teln ik o m , ch o ć szczegółow y k atalo g znajduje się je s z c z e w toku o p ra c o w a n ia . N ie k tó re zesp o ły - d o tyczy to głów nie k o re sp o n d e n c ji - n a le ż y jednak zaw sze kon frontow ać ze zbioram i Muzeum L iteratury^"- w ów czas d o p iero b ę d z ie m oż n a po zn ać dokładnie w a r s z ta t p is a r s k i a u to rk i "N ocy i dni" i m ie js c e , j a kie zajm ow ała w kulturalnym i społecznym ży ciu sw ej e p o k i.
M gr M a ria P ro s n a k -T y s z k o w a 1 Z ob. BP, z . 4 /1 9 7 6 (6 2 ).
Z E B R A N I E P O Ś W I E C O N E D Z I A Ł AL N O Ś C I N A U K O W E J I D Y D A K T Y C Z N E J
J A D W I G I P I E T R U S I E W I C Z O W E J
W dniu 12 listo p a d a 1975 r . odbyło się w In sty tu c ie L ite r a tu r y P o l sk iej U n iw e rsy te tu W arszaw sk ieg o z e b ra n ie p ośw ięcone d z ia ła ln o ś c i n a u kowej i dydaktycznej m gr Jadwigi P ie tru s ie w ic z o w e j, d ługoletniego w ykła dowcy l ite r a tu r y s ta ro p o ls k ie j, k tó ra niedługo już o d ejd zie n a e m e ry tu rę . Jej doro b ek i z a słu g i d la sp o łe c z n o śc i u n iw e rs y te c k ie j p r z e d s ta w ili: p ro f. p ro f. Z , L ib e ra i S . S k o ru p k a , d r K abata o ra z -w im ieniu studentów - E . Monkie wic z .
N azw isko Jadwigi P ie tru s ie w ic z o w e j z a p isa ło s ię w d z ie ja c h b ad ań nad sta ro p o lsz c z y z n ą studiam i o S e b a stia n ie G rabow ieckim ("> S e tn ik r y mów duchow nych^ S . G rabow ieckiego w z e sta w ie n iu z ^R im e s p ir itu a li di G a b rie le F iam m a ", 1 9 3 9 ). Janie O stro ro g u ("Ja n O s tr o r ó g " , 1 9 5 6 ), Janie C hryzostom ie P a sk u (J .C h . P a s e k , " P a m ię tn ik i" , o p raco w an ie 1948), a tak że w d z ia ła ln o ś c i re d a k c y jn e j w s e r i i B ib lio tek a P is a rz ó w P o l sk ich ; w dydaktyce o k re s u tr z y d z ie s to le c ia - licznym i wydaniam i p o d rę c z ników szkolnych i przygotow anego w zesp o le u n iw ersy teck im p o d rę c z n ik a akadem ickiego " L ite r a tu r a p o lsk a od śre d n io w e ic z a do pozytyw izm u", 1974. P r a c e t e , d ają c e o b ra z s z e ro k ic h z a in te re so w a ń badaw czych a u to r k i, są owocem p rz e m y śle ń d o ty czący ch tr a d y c ji k u ltu ry n aro d o w ej i ży w ych jej w a rto ś c i.
