Reformy wspólnej polityki rolnej w Unii Europejskiej w latach dziewięćdziesiątych

(1)

Marta Błąd

Reformy wspólnej polityki rolnej w

Unii Europejskiej w latach

dziewięćdziesiątych

Acta Scientifica Academiae Ostroviensis nr 6, 40-55

2000

(2)

Ma r t a Bł ą d

Re f o r m y w s p ó l n e j p o l i t y k i r o l n e j w Un i i

Eu r o p e j s k i e j w l a t a c h d z i e w i ę ć d z i e s i ą t y c h1 Wp r o w a d z e n i e

Pom im o prób redukow ania negatyw nych skutków prow adzenia

wspólnej polityki rolnej Unii Europejskiej (UE) w latach

siedem dziesiątych i osiem dziesiątych, okazało się, że niezbędna je st bardziej radykalna reform a. Z arów no czynniki w ew nętrzne (nadprodukcja artykułów rolnych, w ysokie koszty budżetow e, niezadow alające efekty dochodow e, degradacja środow iska naturalnego) oraz zew nętrzne (protesty partnerów handlow ych dotyczące zbyt w ysokiego poziom u protekcji rynku

UE oraz konieczność dostosow ania się do postanow ień Rundy

Urugw ajskiej G A TT), doprow adziły do podjęcia w 1992 r. fundam entalnej reform y wspólnej polityki rolnej.

Re f o r m a w s p ó l n e j p o l i t y k i r o l n e j w l a t a c h 1 9 9 2 - 1 9 9 6 Projekt reform y, opracow any pod przew odnictw em kom isarza rolnego Unii Europejskiej - R. M c S harry’ego został zatw ierdzony decyzją Rady Unii 21 m aja 1992 roku. W drażanie reform y, zwanej Planem M c S harry’ego rozpoczęto w roku gospodarczym 1992/1993, czyli od 1 lipca 1992 roku. R eform a była podzielona na trzy etapy. O statnie jej stadium zakończyło się w połow ie 1996 roku.

Do najw ażniejszych celów reform y wspólnej polityki rolnej zaliczono: - popraw ę rów now agi na rynkach produktów rolnych;

- w zm ocnienie w ew nętrznej i zew nętrznej konkurencyjności cenowej rolnictw a Unii Europejskiej;

- w prow adzenie ekstensyw nych sposobów gospodarow ania w celu ochrony środow iska i redukcji nadw yżek produktów rolnych;

- redystrybucję dochodu z w iększą korzyścią dla m niejszych

gospodarstw ;

- zachow anie, z uwagi na w łaściw ą strukturę agrarną, w ystarczającej liczby gospodarstw .

(3)

Realizacji pow yższych celów służyły:

- obniżenie poziom u cen niektórych produktów rolnych; - w prow adzenie rekom pensat z tytułu obniżki cen;

- w prow adzenie m echanizm u kom pensacji, rozdzielającego zależność m iędzy w ielkością produkcji a poziom em w sparcia dochodów ;

- utrzym yw anie dotychczasow ego poziom u protekcji zewnętrznej; - w yłączanie gruntów z upraw y i przyznaw anie prem ii z tego tytułu; - obniżenie intensyw ności chow u bydła;

- zachęcanie rolników do stosow ania działań korzystnych dla środowiska; - zw iększenie tem pa wym iany pokoleń rolników .

Istotę reform y M c S harry’ego stanow iły obniżki cen

instytucjonalnych oraz w prow adzenie z tego tytułu wypłat

rekom pensujących straty w dochodach, tzw. subw encji w yrów naw czych - w przypadku produkcji roślinnej oraz premii - w produkcji zw ierzęcej. W arunkiem uzyskania rekom pensat było w yłączenie gruntów z uprawy oraz ekstensyfikacja produkcji zw ierzęcej. Reform a dotyczyła przede w szystkim sektora zbóż oraz rynku w ołow iny.

Postanow ienia reform y odnośnie produkcji roślinnej obejm ow ały upraw y zbóż, roślin oleistych i białkow ych oraz lnu oleistego.

Na rynku zbóż (pszenica m iękka, pszenica tw arda, żyto, jęczm ień, owies,

kukurydza, sorgo, proso, gryka) w prow adzono obniżki cen

instytucjonalnych w kolejnych latach gospodarczych do następującego poziom u:

- 1993/1994 - cena kierunkow a 130 ECU/t, cena interw encyjna - 117 ECU/t;

- 1994/1995 - cena kierunkow a 120 ECU/t, cena interw encyjna 108 ECU/t;

- 1995/1996 - cena kierunkow a 110 ECU/t, cena interw encyjna 100 ECU/t.

Cena interw encyjna zbóż została obniżona o 35% , tj. ze 155 ECU/t w roku gospodarczym 1992/1993 do 100 ECU/t w roku gospodarczym 1995/1996. W celu zapew nienia preferencji w łasnych produktów cena progu została ustalona na poziom ie 45 ECU powyżej ceny kierunkow ej.

W celu zrekom pensow ania producentom zbóż obniżek cen

interw encyjnych, w prow adzono regionalnie zróżnicow ane (uzależnione od średniego plonu zbóż) subw encje w yrów naw cze, płacone za pow ierzchnię upraw y zbóż (tzw. „prem ie hektarow e” ).

W ysokość subw encji w yrów naw czych została określona na

jednakow ym poziom ie w skali całej Unii Europejskiej. W ynosiła ona w kolejnych latach:

(4)

- 1993/94: 25 ECU/t; - 1994/95: 35 ECU/t;

- 1995/96 i lata następne: 45 ECU/t.

W arunkiem uzyskania subwencji w yrów naw czej było uczestniczenie w w yłączaniu gruntów z uprawy. Jeśli w danym roku gospodarczym sum a pow ierzchni danej upraw y i gruntów w yłączonych, zgłoszonych jak o pod legające w ypłacie subwencji w yrów naw czych oraz w yrów naniu z tytułu w yłączenia gruntów z upraw y, przekroczyła ustaloną dla danego regionu pow ierzchnię podstaw ow ą (średnią pow ierzchnię upraw y zbóż, roślin ole istych, białkow ych oraz gruntów w yłączonych z upraw y), wówczas: - w tym sam ym roku gospodarczym pow ierzchnia, podlegająca w ypłacie

subwencji w yrów naw czych i w yrów naniu z tytułu w yłączenia gruntów z uprawy, była w przypadku każdego rolnika zm niejszana w zależności od rozm iarów jej przekroczenia, oraz

- w następnym roku gospodarczym była zw iększana pow ierzchnia g run tów przeznaczonych do w yłączenia z uprawy, bez m ożliw ości uzyska nia z tego tytułu w yrów nania (tzw. kam a stopa w yłączenia gruntów z upraw y), zgodnie z regułą, że odsetek dodatkow ego w yłączenia gruntów z uprawy odpow iada odsetkow i przekroczenia pow ierzchni podstaw o wej (w roku bieżącym ).

W przypadku roślin oleistych, począw szy od roku gospodarczego 1993/94, ustalono jed n o litą dla całej Unii Europejskiej, ogólną subw encję w yrów naw czą w w ysokości 359 ECU/t. W oparciu o n ią zostały ustalone regionalne referencyjne subw encje w yrów naw cze. W ysokość subwencji w yrów naw czej m ogła ulegać zm ianom pod w pływ em ruchu cen na rynku św iatow ym oraz w przypadku przekroczenia gw arantow anej pow ierzchni upraw y roślin oleistych.

C zynnikiem w pływ ającym na w ysokość subw encji w yrów naw czych dla roślin oleistych było przyjęcie koncepcji gw arantow anej pow ierzchni upraw y roślin oleistych, w ynikającej z porozum ienia m iędzy U nią E uro pejską a Stanam i Zjednoczonym i w ramach tzw. B lair H ouse-A greem ent. Ustalono, że dla UE podstaw ow ą gw arantow aną pow ierzchnią upraw y roślin oleistych było 5,128 m in ha. O kreślona dla Unii gw arantow ana po w ierzchnia upraw y roślin oleistych została podzielona na podstaw ow e narodow e pow ierzchnie gw arantow ane.

Porozum ienie z Blair-H ouse zakładało, że za każdy punkt procento wy przekroczenia gw arantow anej pow ierzchni upraw y roślin oleistych w danym kraju, obniżone były (rów nież o jed en punkt procentow y) subw en cje w yrów naw cze dla producentów roślin oleistych (w tym sam ym roku oraz w następnym roku gospodarczym ). M echanizm ten nie dotyczył tzw.

(5)

„drobnych producentów ” oraz upraw y roślin oleistych jak o produktów nieżyw nościow ych, na gruntach w yłączonych z uprawy.

Subw encja w yrów naw cza dla roślin białkow ych w ynosiła 65 ECU/t, na tom iast dla lnu oleistego - 87 ECU/t. Przekroczenie ustalonej w regionie pow ierzchni podstaw ow ej, oznaczało w cześniej przedstaw ione konse kw encje w postaci zm niejszenia w gospodarstw ie pow ierzchni podlegają cej w ypłacie subwencji w yrów naw czych i prem ii w yłączenia, w roku bie żącym oraz obow iązkow ego w yłączenia dodatkow ej pow ierzchni gruntów bez w ypłaty przysługującej z tego tytułu prem ii w roku następnym . S ub w encja w yrów naw cza dla producentów roślin białkow ych oraz lnu oleiste go była w ypłacana pod w arunkiem uczestniczenia w koniunkturalnym w yłączaniu gruntów z uprawy.

Z tytułu w yłączenia gruntów z upraw y przysługiw ało w yrów nanie, tzw. prem ia w yłączenia. W ysokość premii za hektar w yłączonych z upra wy gruntów była uzależniona od średniego plonu zbóż, określonego dla regionu uprawy. Począw szy od roku gospodarczego 1994, prem ia w yłą czenia została ustalona w w ysokości 57 ECU/t zbóż. W yłączeniu z uprawy podlegały grunty stanow iące określony odsetek pow ierzchni upraw y zgło szonej przez rolnika do w ypłacenia subwencji w yrów naw czych. Po prze kroczeniu ustalonej dla regionu pow ierzchni podstaw ow ej, zm niejszeniu ulegała pow ierzchnia zgłoszona do w ypłaty prem ii w yłączenia, w edług takiej samej zasady, ja k pow ierzchnia upraw zgłoszonych do w ypłaty subwencji w yrów naw czych. Za m inim alną pow ierzchnię w yłączenia grun tów z upraw y uznano 0,3 ha.

R eform a Mc S harry’ ego przew idyw ała następujące formy w yłącze nia gruntów z uprawy:

- sześcioletni odłóg rotacyjny - przy stopie w yłączenia gruntów od 12% do 16,9%;

- zw ykłe w yłączenie - przy stopie w yłączenia gruntów od 17% do 33%. W przypadku przekroczenia w danym roku regionalnej powierzchni podstaw ow ej, w następnym roku następow ało obciążenie karną stopą w y łączenia gruntów z uprawy.

W ielkość obow iązkow ego w yłączenia z uprawy określona by łą dolną granicą stóp w yłączenia (12% oraz 17%). Rozm iary dobrow olnego w yłą czenia określały górne granice stóp w yłączenia (16,9% oraz 33%).

Specjalną form ę zw ykłego w yłączenia stanow iło zw ykłe w yłączenie z trw ałym odłogiem gw arantow anym , przy stopie w yłączenia trw ałego odłogu gw arantow anego do 17%.

Stopa w yłączenia dla wyżej w ym ienionych form w yłączenia w latach reform y M c S harry’ ego m iała różną wielkość. D ecyzją Rady M inistrów w roku 1996 ustalono jed n o litą stopę w yłączenia gruntów dla odłogu rota

(6)

cyjnego oraz zw ykłego w yłączenia, w w ysokości 10%. N atom iast trw ały odłóg ograniczono do 10%.

N a gruntach koniunkturalnie w yłączonych z upraw y m ożliw a była upraw a roślin jak o kultur jednorocznych bądź w ieloletnich nie przezna czonych do produkcji żyw ności lub do produkcji paszy.

Reform a M c S harry’ ego w prow adziła regulację o tzw. „drobnych producentach” . Rolnicy objęci tą regulacją mogli otrzym yw ać subw encje w yrów naw cze za uprawę zbóż, roślin oleistych i białkow ych oraz lnu ole istego do łącznej pow ierzchni upraw y um ożliw iającej w danym regionie produkcję 92 ton zbóż. M aksym alna pow ierzchnia objęta w y płatą subw en cji w yrów naw czych w gospodarstw ie zależała od ustalonego w regionie uprawy średniego plonu zbóż. „D robni producenci” byli zw olnieni z obo w iązku w yłączania gruntów z uprawy. O trzym yw ali oni za k ażdą z upraw objętą reform ą jed n o litą subw encje w yrów naw czą w w ysokości subwencji w yrów naw czej dla producentów zbóż (od roku gospodarczego 1995/96 - 45 ECU/t). O bjęcie regulacją o „drobnych producentach” dokonyw ało się na w niosek rolnika.

Podstaw ow ym sektorem produkcji zw ierzęcej, objętym reform ą Mc S harry’ego był rynek w ołow iny. Zm iany dotyczyły w ysokości cen instytu cjonalnych, w prow adzenia prem ii oraz regulacji o skupie interw encyjnym . C ena interw encyjna w ołow iny została obniżona w ciągu trzech kolejnych lat 1993-1995 o 15% (po 5% rocznie) w stosunku do poziom u w yjściow e go w roku 1992 (343 EC U /100 kg wagi ubojow ej) i w ynosiła odpow ied nio:

- 1 lipca 1993 r. - 325,85 E C U /100 kg wagi ubojow ej; - 1 lipca 1994 r. - 308,7 EC U /100 kg w agi ubojowej; - 1 lipca 1995 r. - 291,55 EC U /100 kg wagi ubojowej.

W sektorze w ołow iny przew idziano pięć rodzajów prem ii rekom pen sujących producentom straty w dochodach, spow odow ane o bn iżk ą cen interw encyjnych żyw ca w ołow ego. Były to:

- prem ia ubojow a za m łode bydło m ęskie (prem ia specjalna, prem ia ubo jow a);

- dodatkow a prem ia ubojow a za m łode bydło m ęskie (inaczej: dodatkow a prem ia ubojowa);

- prem ia za krow y mamki; - cielęca prem ia ubojowa; - prem ia ekstensyfikacyjna.

Prem ia ubojow a została ustalona na poziomie: - 1993 r. - 60 ECU/szt.;

(7)

- 1995 r. i lata następne - 90 ECU/szt.

Każde państw o członkow skie określiło regionalne pogłow ie referen cyjne, oznaczające liczbę zw ierząt, za którą w ypłacana była tego rodzaju premia. W przypadku przekroczenia w danym roku ustalonego regionalne go pogłow ia referencyjnego, liczba zw ierząt, za które w ypłacona została prem ia, była zm niejszona w każdym gospodarstw ie proporcjonalnie do rozm iarów przekroczenia pogłow ia referencyjnego.

Reform a M c S harry’ ego w prow adziła w niektórych krajach dodat kow ą prem ię ubojow ą w celu uniknięcia sezonow ych spiętrzeń podaży bydła rzeźnego. P rem ią za krow y m am ki objęte były krow y ras m ięsnych lub stanow iące krzyżów ki z rasam i m ięsnym i, w ykorzystyw ane w gospo darstw ie do w ychow u cieląt z przeznaczeniem do produkcji żyw ca w oło wego. Prem ia była ustalona w wysokości:

- 1993 r . - 70 ECU /szt.; - 1994 r . - 95 ECU/szt.;

1995 r. i lata następne - 120 ECU/szt.

Prem ia za krow y m amki była w ypłacana pod w arunkiem , że rolnik nie sprzedaw ał m leka ani jeg o przetw orów . O dstępstw em od tej zasady byli tzw. „drobni producenci m leka”, którzy dysponow ali indyw idualnym i w ielkościam i referencyjnym i w w ysokości 120 tys. kg na gospodarstw o oraz bezpośrednia sprzedaż m leka i jeg o przetw orów konsum entom z go spodarstwa.

Prem ia ubojow a oraz prem ia za krow y m am ki m ogła być w ypłacana tylko wtedy, kiedy gęstość obsady bydła w gospodarstw ie nie przekraczała dopuszczalnej granicy. N ajw iększa gęstość obsady, w yrażona w sztukach dużych (SD ) na hektar pow ierzchni paszow ej, była ustalona w następują cych w ysokościach:

- 1993 r. - 3,5 SD/ha pow ierzchni paszow ej; - 1994 r. - 3,0 SD /ha pow ierzchni paszow ej; - 1995 r. - 2,5 SD /ha pow ierzchni paszow ej;

- 1996 r. i lata następne - 2,0 SD /ha pow ierzchni paszow ej.

K olejną prem ią przew idzianą dla producentów w ołow iny była cielęca prem ia ubojow a, tzw. „prem ia H eroda” . Jej zadaniem było ograniczenie produkcji w ołow iny w drodze w ycofyw ania z produkcji sztuk m łodych. Prem ia przew idziana była za sztuki m ęskie ras m lecznych, ubijane do dziesiątego dnia życia i ustalona była w w ysokości 100 ECU/sztukę.

N atom iast prem ia ekstensyfikacyjna m ogła być przyznaw ana w przypadku gęstości obsady poniżej 1,4 SD/ha pow ierzchni paszowej. W y stępow ała jak o uzupełnienie premii ubojowej i prem ii za krow y mamki

(8)

(premii objętych w arunkiem najw iększej gęstości obsady). U stalona była w w ysokości 30 ECU /sztukę.

Regulacje dotyczące skupu interw encyjnego stanow iły, że skup roz poczynał się w kraju członkow skim , w tedy, gdy w' ciągu dw óch następują cych po sobie tygodniach przeciętna cena w Unii utrzym yw ała się na p o ziom ie poniżej 84% ceny interw encyjnej oraz przeciętna cena w kraju członkow skim pozostaw ała na poziom ie poniżej 80% ceny interw encyjnej. Cena skupu w ram ach interwencji ustalana była w drodze przetargu. O kre ślone w skali UE m aksym alne kw oty skupu interw encyjnego w kolejnych latach były następujące:

- 1993 - 750 tys. ton; - 1994 - 650 tys. ton; - 1995 - 550 tys. ton; - 1996 - 400 tys. ton; - 1997 - 350 tys. ton.

W ramach reform y Mc S harry’ ego Rada Unii Europejskiej przyjęła 30 czerw ca 1992 r. pakiet regulacji o środkach tow arzyszących, uzupełnia jących podstaw ow e przedsięw zięcia reform y. M iały one na celu w spiera nie ochrony środow iska i zalesianie gruntów rolnych oraz w cześniejszą rezygnację z rolniczej działalności zarobkow ej.

W celu ochrony środow iska i ograniczenia produkcji, Rada uchw aliła R ozporządzenie w spraw ie rolniczych m etod produkcji chroniących śro dow isko i naturalną przestrzeń życiow ą. Rolnik m ógł uzyskać subw encje w spółfinansow ane w 50-75% przez FEO G A w następujących przypad kach:

- ograniczenia stosow ania naw ozów sztucznych i środków chem icznych lub w prow adzania biologicznych m etod uprawy;

- ekstensyfikacji produkcji roślinnej lub przekształcenia gruntów ornych w użytki zielone;

- zm niejszenia obsady bydła i ow iec na jednostkę pow ierzchni pastw isk; - w prow adzania now ych m etod produkcji zgodnych z wym ogam i ochro

ny środow iska;

- zapobiegania w yginięciu zagrożonych lokalnych ras zw ierząt lub gatun ków roślin;

- zapobiegania degradacji opuszczonych gruntów rolnych i leśnych; - w yłączenia z upraw y gruntów ornych na co najm niej dw adzieścia lat w

celu ochrony środow iska, w tym tw orzenie parków naturalnych oraz ochrona wód;

- zapew nienia pow szechnego dostępu do gruntów utrzym yw anych w celach rekreacyjnych.

(9)

Subw encje były udzielane w ram ach w ieloletnich program ów reali zow anych przez państw a członkow skie przez co najm niej pięć lat. Pro gram y m ogły m ieć narodow y lub regionalny charakter. Subw encja w ypła cana była corocznie w w ysokości zależnej od rodzaju przedsięw zięcia, np.

100 ECU na sztukę dużą (SD ) zag ro żon ą w yginięciem rasy zw ierząt; 250 EC U /ha pozostaw ionych bez upraw y gruntów , znajdujących się pod opie ką zapobiegającą ich degradacji.

Zasadniczym celem zalesiania gruntów rolnych w prow adzonego w ram ach reform y było zm niejszenie produkcji rolnej oraz ochrona środow i ska i alternatyw ny sposób użytkow ania gruntów . Subw encje przew idziane w ram ach w sparcia zalesiania były w spółfinansow ane w 50-75% przez FEO G A , natom iast ich w ykorzystyw anie następow ało w ram ach realizo w anych przez państw a członkow skie w ieloletnich, narodow ych lub regio nalnych program ów. Były przyznaw ane m.in. z tytułu zalesiania i utrzy m ania zalesiania, zm niejszenia dochodu rolnika w w yniku zalesiania oraz popraw y stanu pow ierzchni leśnych.

R egulacja dotycząca w cześniejszej rezygnacji z rolniczej działalności zarobkowej przew idyw ała następujące rodzaje subwencji w zam ian za zaprzestanie rolniczego użytkow ania ziem i:

- jednorazow a prem ia odejścia;

- w yrów nanie roczne, niezależne od w ielkości zw olnionej pow ierzchni; - prem ia roczna za każdy hektar zw olnionej pow ierzchni;

- renta dodatkowa.

Łączna wysokość w spółfinansow anych przez FEO G A subwencji dla oddających gospodarstw a w ramach w cześniejszej rezygnacji z rolniczej działalności zarobkow ej, wynosiła:

- do osiągnięcia norm alnego w ieku em erytalnego w yrów nanie roczne w w ysokości 4 000 ECU na gospodarstw o plus prem ia roczna w w ysoko ści 250 ECU /ha (roczna sum a obu w ypłat nie m ogła przekroczyć 10 000 ECU na gospodarstw o);

- coroczna renta dodatkow a, która w raz z norm alną rentą w ypłacaną przez państw o członkow skie nie m ogła przekroczyć 10 000 ECU na go spodarstw o;

- prem ia odejścia do w ysokości 12 000 ECU na gospodarstw o oraz do datkow o 750 ECU/ha, jed n ak nie w ięcej niż 30 000 ECU na gospodar stwo.

M aksym alny okres w ypłaty subw encji ustalono na 10 lat, jed n ak nie dłużej niż do ukończenia przez rolnika 70 lat. O ddający gospodarstw o m usiał w chw ili zaprzestania rolniczej działalności zarobkow ej m ieć ukończony 55 rok życia.

(10)

Za ł o ż e n i a r e f o r m y w s p ó l n e j p o l i t y k i r o l n e j n a l a t a

2000 - 2006

Zm iany wspólnej polityki rolnej w Unii Europejskiej znane pod n a zw ą Program u Mc S harry’ ego, w prow adzone serią rozporządzeń Rady z czerw ca 1992 r., zrealizow ane zostały w latach 1993-1996. W trakcie re alizacji program u zapoczątkow ano prace, których celem było przygotow a nie kolejnych zm ian. K w estia przyszłych zm ian została poruszona w ra porcie Kom isji Europejskiej, przedłożonym Radzie na szczycie w M adry cie, w grudniu 1995 r. K om isja zaproponow ała trzy m ożliw e scenariusze wspólnej polityki rolnej w przyszłości (radykalne zm iany, kontynuacja Program u Mc S harry’ ego oraz utrzym anie status quo) i ostatecznie op o w iedziała się za zm ianam i, będącym i kontynuacją Program u Mc S harry’ ego.

Zgodnie z zaleceniam i Kom isarza Rolnego UE - Franza Fischlera, przedstaw iono analizę efektów Program u Mc S harry’ ego i przedstaw iono now e propozycje. Zostały one sform ułow ane w raporcie For a stronger and W ider Union (D O C/97/6). Raport ten je st jed ny m z dokum entów , w cho dzących w skład tzw. Pakietu Santera (oficjalna nazw a pakietu - A genda 2000), który przedłożył Parlam entow i Europejskiem u 15 lipca 1997 r. Przew odniczący Komisji Europejskiej - Jacques Santer. Przedstaw ione w A gendzie propozycje Komisji Europejskiej dotyczyły zm ian we wspólnej polityce rolnej w Unii Europejskiej, w latach 2000-2006.

Kom isja Europejska 18 m arca 1998 r. opublikow ała projekty aktów praw nych, w prow adzających w życie rolniczą część „A gendy 2000” oraz szacunek w pływ u tych zm ian na budżet Unii Europejskiej. Przedstaw ione projekty legislacyjne nazyw a się „Pakietem Fischlera”, od nazw iska K o m isarza Rolnego UE.

Pierwsze posiedzenie Rady, na którym M inistrow ie R olnictw a państw członkow skich dyskutow ali nad „Pakietem Fischlera” odbyło się 31 m arca 1998 r. Jednak kom prom isow e uzgodnienia, dotyczące reform y wspólnej polityki rolnej UE, zostały przyjęte na posiedzeniu Rady M ini strów Unii Europejskiej w Brukseli 11 m arca 1999 r. Przyjęte rozw iązania, mniej radykalne od zaproponow anych przez Kom isję Europejską, zostały skorygow ane w trakcie obrad Rady Europejskiej w B erlinie 24-25 m arca

1999 r.

Jedną z przesłanek reform była dokonana przez K om isję E uropejską prognoza ogólnego rozw oju sytuacji na rynkach rolnych UE w najb liż szych latach. W ynikało z niej, że przy kontynuacji dotychczasow ej po lity ki, ceny artykułów rolnych na rynku Unii po 2000 r. byłyby nadal w yższe od cen św iatow ych i U nia najpraw dopodobniej dysponow ałaby n adw yż

(11)

kam i, których nie m ogłaby w yeksportow ać, ze w zględu na zobow iązania, podjęte w ram ach Rundy U rugw ajskiej G A TT (zw łaszcza zobow iązanie zm niejszenia subwencji eksportow ych). Ze w zględu na kryzys spożycia w ołow iny, w yw ołanego BSE - chorobą gąbczastego zw yrodnienia mózgu, szczególnie w ysokie byłyby nadw yżki w ołow iny. Za kolejną reform ą wspólnej polityki rolnej przem aw iało zatem ryzyko ponow nego niezrów- now ażenia rynku Unii Europejskiej.

Przesłanką reform wspólnej polityki rolnej była, zdaniem Kom isji Europejskiej, konieczność popraw y konkurencyjności rolnictw a UE na rynku w ew nętrznym oraz na rynku św iatow ym , m ożliwej do osiągnięcia poprzez obniżkę podtrzym yw anych cen. Ponadto w w yniku zm niejszania w sparcia cenow ego i dotacji eksportow ych na artykuły rolne, U nia Euro pejska m iała m ożliw ość uzyskania silnej pozycji negocjacyjnej w rokow a niach W TO - Światowej O rganizacji Handlu, będących kontynuacją R un dy U rugw ajskiej GATT. Z naczącą przyczyną reform y była rów nież per spektyw a przystąpienia państw Europy Środkow o - W schodniej do Unii Europejskiej. R ozszerzenie Unii o te państw a przysporzyłoby ponad 100 min now ych konsum entów , jed n ak ich siła nabyw cza stanow i około 1/3 siły nabyw czej konsum entów w obecnych krajach członkow skich. R ów nocześnie pow ierzchnia użytków rolnych w zrosłaby o 50%, a liczba pracujących w rolnictw ie co najm niej dw ukrotnie.

W spółczesne kierunki reform są kontynuacją Planu Mc S harry’ ego i zm ierzają do dalszej redukcji w sparcia cenow ego, m ającej na celu zbliże nie cen w ew nętrznych UE do cen św iatow ych, połączonej z bezpośrednim w sparciem dochodów rolniczych. R eform ą objęto te sam e gałęzie produk cji i zachow ano podobne instrum entarium , ja k w przypadku Planu Mc S harry’ ego.

R eform a wspólnej polityki rolnej przew idziana na lata 2000-2006, zgodnie z ostatecznym i postanow ieniam i przedstaw ia się następująco. W przypadku produkcji roślinnej zm iany dotyczą trzech grup produktów - zbóż, roślin oleistych i roślin białkow ych, których upraw y łącznie zajm ują 42% użytków rolnych UE, stanow ią 11% produkcji rolnej i 21% docho dów rolniczych oraz pochłaniają 40% w ydatków Europejskiego Funduszu Gw arancji i O rientacji Rolnej (FEOGA ).

Podstaw ow e elem enty reform y wspólnej polityki rolnej w zakresie produkcji roślinnej w Unii Europejskiej dotyczą:

- obniżenia ceny interwencyjnej w dwóch etapach, począw szy od roku obrotow ego 2000/2001, czyli 31 lipca 2000 r. W edług Rady M inistrów obniżka pow inna w ynieść 20% (ze 119,19 do 95,35 EU R /tonę), a w e dług Rady Europejskiej - 15%, z m ożliw ością dalszych obniżek (odpo w iednio obniżki w skali jednego etapu w ynosiłyby 10% lub 7,5%);

(12)

- podniesienia bezpośrednich dopłat w yrów naw czych do dochodów z obecnego poziom u 54,34 EU R /tonę - w przypadku zbóż do 63 EU R/tonę (Rada M inistrów proponow ała 66 EUR). W przypadku produkcji lnu i roślin oleistych (przeznaczonej do innych celów niż produkcja w łókna) dopłata zostanie obniżona w trzech rocznych ratach do pozio m u stosow anego w odniesieniu do zbóż (aktualna dopłata do produkcji lnu w ynosi 105,1 EU R/tonę, a do roślin oleistych w roku 1997/98 - 450 EU R /tonę - dopłata zm ienna zależna od przeciętnej ceny światowej). Zatem dopłata w yrów naw cza ustalona będzie na tym sam ym poziom ie, niezależnie od rodzaju uprawy;

- w prow adzenia indyw idualnego program u dla pszenicy durum (będącego w yjątkiem od powyższej zasady), polegającego na utrzym aniu obecnych staw ek bezpośrednich dopłat w yrów naw czych dla rolników , upraw iają cych pszenicę tw ardą (344,5 EU R /tonę w regionach tradycyjnej upraw y, a w innych - 138,9 EUR/tonę);

- w prow adzenia dodatkowej dopłaty bezpośredniej w w ysokości 6,5 EU R/t (łączna dopłata z tytułu uprawy roślin białkow ych w yniesie 69,5 EUR/t) w celu zapew nienia opłacalności produkcji roślin białkow ych i utrzym ania ich konkurencyjności w zględem zbóż;

- utrzym ania obow iązkow ego odłogow ania, ale przy obniżonej stopie, która m a w ynosić 10% obszaru zasiew ów (R ada M inistrów ds. R olnic tw a proponow ała utrzym anie takiej stopy w latach 2000-2002 i w pro w adzenie stawki 0% począw szy od roku obrotow ego 2002/2003); na gruntach „w yłączonych” dozw olona będzie upraw a roślin nie przezna czonych do bezpośredniej konsum pcji lub spasania;

- utrzym ania dobrow olnego odłogow ania przy staw kach kom pensacji za odłogow anie jednakow ych dla w szystkich produktów om aw ianej grupy (66 EUR/t);

- w prow adzenia dopłat bezpośrednich w w ysokości 118,41 EU R /t dla producentów ziem niaków przem ysłow ych (dla potrzeb krochm alnic- twa);

- m ożliw ości stosow ania dopłat bezpośrednich w krajach członkow skich, gdzie nie m a tradycji upraw y kukurydzy na kiszonkę, do odpow iedniej pow ierzchni innych upraw (np. traw ), przeznaczanych na kiszonki.

N atom iast reform a wspólnej polityki rolnej w zakresie produkcji zw ierzęcej skierow ana je st na sektor w ołow iny. R eform a ma na celu przyw rócenie rów now agi m iędzy podażą a popytem na rynku Unii Euro pejskiej oraz zw iększenie konkurencyjności m ięsa w ołow ego na rynku w ew nętrznym i światowym .

(13)

R eform a w sektorze w ołow iny dotyczy przede w szystkim obniżenia poziom u podtrzym yw ania cen. C ena interw encyjna m a być obniżona o 20% w jednakow ych ratach w latach 2000-2002 (z obecnego poziom u 2780 EUR/t do 2224 EUR/t w 2002 r.).

O prócz obniżki cen w ołow iny zaplanow ano w prow adzenie m echani zmu składow ania na rynku w ołow iny (od lipca 2002 r.). M echanizm ten będzie polegał na urucham ianiu skupu interw encyjnego m łodego bydła rzeźnego, w przypadku spadku jeg o ceny rynkow ej w danym kraju człon kow skim (lub regionie) poniżej 1560 EUR/t. Skup będzie urucham iany w drodze organizow ania przetargów przez dane państw o członkow skie w porozum ieniu z K om isją E uropejską i zgodnie z p rocedurą w yznaczoną przez działający na tym rynku K om itet Zarządzający. Planuje się rów nież pom oc w postaci dotacji dla pryw atnego m agazynow ania, która m a być urucham iana w przypadku spadku średniej ceny rynkow ej w ołow iny w UE poniżej 103% ceny podstaw ow ej. Taki system pom ocy od lipca 2002 r. m a zastąpić obecny system interw encyjnego skupu w ołow iny przez agen cje interwencyjne.

W celu rekom pensaty utraconych dochodów rolniczych, spow odow a nych obniżką ceny interwencyjnej w ołow iny, przew idziano różnego rodza ju premie. S ą to:

- prem ia specjalna (kom pensacyjna), która m a być pow iększona w rów nych ratach w ciągu trzech lat z poziom u 150 EU R /sztukę do 210 EUR w 2002 r.;

- prem ia ubojow a, w ypłacana bezpośrednio producentom , pod w arunkiem pozostaw ania zw ierząt w gospodarstw ie co najmniej przez w yznaczony okres (dla byczków , bukatów , jałów ek, krów m am ek i krów m lecznych prem ia ta w ynosić będzie 80 EU R /sztukę przetrzym yw aną w gospodar stwie przez 8 m iesięcy; dla cieląt - 50 EU R /sztukę p ozostającą w go spodarstw ie od 1 do 7 m iesięcy i o w adze poubojow ej poniżej 160 kg). Liczba zw ierząt korzystających z premii je s t ograniczona pułapam i re gionalnym i, w yznaczonym i dla poszczególnych państw członkow skich UE na podstaw ie rozm iarów produkcji w 1996 r., skorygow anej w yni kami trzech kolejnych lat, a w przypadku A ustrii, Szwecji i Finlandii - zapisam i traktatów akcesyjnych;

- prem ia dla krów mam ek, która ma osiągnąć poziom 200 EU R /sztukę w 2002 r. (obecnie: 145 EUR). Liczba krów , które m ogą korzystać z pre m ii jest ograniczona w yznaczonym i z góry pułapam i dla każdego pań stw a członkow skiego pod rygorem zm niejszenia w ysokości premii;

(14)

- prem ia ekstensyfikacyjna, przyznaw ana za zm niejszanie obsady bydła; jej w ysokość m a być odw rotnie proporcjonalna do obsady zwierząt.

Proponow ana jej w ysokość przykładow o wynosi:

♦ przy obsadzie inw entarza od 1,6 do 2,0 sztuk dużych na hektar po w ierzchni paszowej - 33 EUR/sztukę;

♦ przy obsadzie inw entarza poniżej 1,4 sztuk - 80 EUR/sztukę. Państw a członkow skie upow ażnione zostały do przyznaw ania dodat kow ych dotacji, stosow nie do indyw idualnych priorytetów . U w zględniając tradycje i lokalne warunki chow u, państw a członkow skie m ogą z własnych środków pow iększać w szystkie rodzaje prem ii. N a przykład m o g ą z w ła snych środków przyznać dodatkow ą prem ię dla krów m am ek w w ysokości 50 EUR/sztukę. W regionach o produkcji szczególnie ekstensyw nej (poni żej 1,4 szt./ha), państw a członkow skie m ogą pow iększyć prem ie ekstensy- fikcyjną o 20 EUR/t. Jednak sum a dodatkow ych płatności nie m oże prze kroczyć określonego dla każdego państw a pułapu finansow ania - tzw. ko perty narodowej (np. dla G recji - 3,8 m in EUR, dla W ielkiej Brytanii - 63,8 min EUR).

W ram ach reform y wspólnej polityki rolnej przew idziano obniżkę ceny interwencyjnej m leka w proszku i m asła o 15% (przew idyw any spa dek cen wynosi: dla m leka - 1746 EU R /t z obecnego poziom u - 2055,2 EUR/t; dla m asła z 3282 EU R /t do 2789,7 EUR/t). Pod naciskiem Francji przesunięto datę w drażania tej reform y z 2003 r. na 2005 r. Straty w do chodach, spow odow ane o bniżką cen, m ają być kom pensow ane przez do płaty bezpośrednie. Od chw ili w prow adzenia obniżki cen, dopłaty te m ają wzrastać w trzech rów nych ratach rocznych, docelow o osiągając poziom 17,24 EUR/t. Państw a członkow skie m og ą w prow adzać dodatkow e dopła ty z w łasnych środków budżetow ych w ram ach określonych dla każdego z nich pułapów środków budżetow ych (np. pułap dla G recji w ynosi 4,9 min EUR, dla W ielkiej Brytanii - 113,1 min EUR).

W ram ach reform y wspólnej polityki rolnej w sektorze m leka zapro ponow ano utrzym anie kontyngentów m leka do 31 m arca 2006 r. oraz podw yższenie kw ot m lecznych o 1,5%.

W reform ie przew idzianej na lata 2000-2006 utrzym ano założenie o konieczności w ielofunkcyjnego rozw oju wsi. W spom aganie rozw oju ob szarów w iejskich m a obejm ow ać trzy głów ne kierunki oddziaływ ania: - um ocnienie sektorów : rolnego oraz leśnego (w sparcie dla m odernizacji

gospodarstw rolniczych, zbytu i przetw órstw a produktów rolnych; utrzym anie pom ocy dla m łodych rolników oraz w cześniejsze em erytury rolnicze);

(15)

- zw iększenie konkurencyjności obszarów w iejskich (w zrost jakości życia społeczności w iejskiej oraz prom ow anie rozw oju pozarolniczej działal ności gospodarczej);

- ochrona środow iska naturalnego oraz unikalnego dziedzictw a społecz nego europejskiej wsi (w tym: przyznanie dotacji dla regionów , w któ rych gospodarkę ro ln ą utrudniają specyficzne wym ogi z zakresu ochro ny środow iska).

Jako zasadę nowej polityki rozw oju wsi przyjęto decentralizację od pow iedzialności oraz elastyczność. O znacza to, że do państw członkow skich należeć będzie proponow anie program ów rozw oju, uw zględniają cych specyficzne potrzeby poszczególnych regionów .

Za k o ń c z e n i e

W spółczesne tendencje reform wspólnej polityki rolnej stanow ią kontynuację program u Mc S harry’ ego, poniew aż reform ą przew idzianą na lata 2000-2006 objęto te sam e rynki rolne oraz zastosow ano analogiczne instrum entarium . Z analizy reform lat dziew ięćdziesiątych w ynika, że U nia E uropejska stopniow o rezygnuje z polityki w pływ ania na produkcję ro ln ą oraz dochody rolnicze za pośrednictw em bodźców rynkow ych, na rzecz polityki bezpośredniego w spierania dochodów subw encjam i w yrów naw czym i oraz prem iam i.

U nia Europejska, w prow adzając subw encje w yrów naw cze, „w yko rzystała” klauzulę „blue box” postanow ień Rundy U rugw ajskiej, zaliczają cą subw encje w yrów naw cze do subw encji dozw olonych. U nia Europejska m oże zatem udzielać subw encji w yrów naw czych w dowolnej w ysokości. Jednak otrzym anie bezpośrednich dotacji, rekom pensujących spadek do chodów spow odow any obniżką cen, je st obw arow ane rygoram i, obejm ują cym i w ym óg określonych zachow ań produkcyjnych (np. odłogow anie części gruntów , ekstensyfikacja produkcji zw ierzęcej) lub stosow aniem określonych zabiegów (np. m etody produkcji przyjazne środow isku natu ralnem u). U zależnienie otrzym ania bezpośrednich dotacji z odłogow aniem oraz ekstensyfikacją produkcji zw ierzęcej, sprawia, że dopłaty te nie tylko podtrzym ują dochody, ale m ogą przyczyniać się do ograniczania produk

cji-Z drugiej strony jedn ak, Unii Europejskiej nie udało się całkow icie uniezależnić subsydiów od w ielkości produkcji. W dalszym ciągu produ kujący najw ięcej, otrzym ują najw iększe dotacje (notabene: subw encje w yrów naw cze przyznaw ane są na jedn ostkę pow ierzchni uprawy). W ska zane byłoby zatem , aby pom oc unijna była całkow icie oderw ana od roz m iarów produkcji.

(16)

Jednym z celów reform wspólnej polityki rolnej w latach dziew ięćdziesią tych była popraw a konkurencyjności artykułów rolnych w yprodukow a nych w UE, poprzez zbliżanie ich cen do poziom u cen św iatow ych. Jednak obniżka cen, w prow adzona reform am i, dokonyw ana je st w sposób sztucz ny. Nie w ynika ona bow iem z popraw y efektyw ności produkcji rolnej, lecz z zastosow ania dopłat bezpośrednich. N a rynkach m iędzynarodow ych produkty rolne Unii Europejskiej objęte subw encjam i, nadal m ają uprzyw ilejow aną pozycję konkurencyjną. Zatem nie m ożna m ów ić o zachow aniu zasad wolnej konkurencji ze strony Unii Europejskiej.

Ponadto system dopłat bezpośrednich, w prow adzony refo rm ą M c S harry’ ego, nie doprow adził do zm niejszenia w ydatków budżetow ych na cele rolne. W ysokość dopłat ustalano bow iem na podstaw ie cen progno zow anych i nie zm ieniano ich, pom im o tego, ze ceny rynkow e kształtow a ły się na poziom ie w yższym od przew idyw anego. W rezultacie obniżka przychodów , spow odow ana spadkiem cen w trakcie reform y Mc S h arry ’ ego, została z nadw yżką w yrów nana dopłatam i w yrów naw czym i. W ysokie ceny podstaw ow ych produktów zastąpiono rów nie wysokim i subw encjam i kom pensacyjnym i. D opłaty bezpośrednie pow inny zatem tylko częściow o rekom pensow ać utracone dochody. Ponadto, ich w ysokość pow inna być zm ienna i uzależniona od poziom u cen rynkow ych.

Przykładów w ew nętrznej niespójności we wspólnej polityce rolnej Unii Europejskiej je st wiele. Jednak uzyskanie zadaw alającego poziom u polityki o tak skom plikow anym przedm iocie i dużym zasięgu było i jest zadaniem trudnym . Tym bardziej, że w drożenie reform now ych, w spól nych działań, ja k w skazuje dośw iadczenie UE, zw ykle następuje w zm o dyfikow anej- w w yniku dyskusji m erytorycznej i przetargów politycznych - postaci. W ystarczy w spom nieć pierw szy, radykalny projekt reform y Plan M ansholta (notabene: zaproponow any w 1968 roku), który, ze w zględów polityczno-społecznych, nie został w prow adzony w życie.

Li t e r a t u r a

C iepielew ska M.: N ow e regulacje W spólnoty E uropejskiej dotyczące

w spierania rozw oju obszarów w iejskich: „W spólnoty E uropejskie”

nr 12/1999.

C iepielew ska M.: N ow y kształt p o lityki rolnej i w iejskiej WE: o d C A P do

C A P R E ?: „W spólnoty Europejskie” nr 9/1998.

C iepielew ska M.: Zapadły decyzje w spraw ie reform y w spólnej p o lity ki

(17)

Jędrzejew ski I: Trzy lata reform y agrarnej we W spólnocie E uropejskiej (I): „W spólnoty E uropejskie” nr 10/1995

Jędrzejew ski I.: Trzy lata reform y agrarnej we W spólnocie E uropejskiej

(II): „W spólnoty E uropejskie” nr 11/1995

Jędrzejew ski I.: Trzy lata reform y agrarnej we W spólnocie Europejskiej

(II): „W spólnoty E uropejskie” nr 11/1995

Jędrzejew ski I.: Trzy lata reform y agrarnej w e Wspólnocie E uropejskiej

(III): „W spólnoty Europejskie” nr 12/1995

Jędrzejew ski I.: Trzy lata reform y agrarnej we W spólnocie E uropejskiej

(IV): „W spólnoty Europejskie” nr 1/1996

Rowiński J.: E w olucja w spólnej po lityki rolnej - dośw iadczenia i p rojekcje

na najbliższe lata: P rocesy dostosow aw cze w ybranych rynków rolnych w P olsce do regulacji w Unii Europejskiej, 1998.

Rowiński J. P ropozycje zm ian w e w spólnej polityce rolnej: „W spólnoty E uropejskie” nr 11/1997.

Rowiński J. R eform a w spólnej p olityki rolnej w latach 2000-2006. Wnioski