Leyding, Gustaw
Przyczynki do problemów
narodowościowych w powiecie
szczycieńskim na początku XX wieku
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2, 140-145
G U ST A W L E Y D IN G
PRZYCZYNKI DO PROBLEMÓW NARODOWOŚCIOWYCH
W POWIECIE SZCZYCIEŃSKIM NA POCZĄTKU XX WIEKU
Istn ieje jeszcze w iele dokum entów , przez n au kę nie w ykorzystan ych, a m ając y ch d la p rob lem atyk i lud n ościow ej M azu r i W arm ii k ap italn e zn a czenie.
O stosun kach narodow ościow ych, ja k ie istn iały na początku bieżącego stu lecia, in fo rm u ją n as dość w ym ow nie n ieopu blikow ane u rzędow e sta ty sty k i n iem ieckie, które zach ow ały się w zbiorach arch iw aln ych w O lsztynie.
Otóż tak im i doku m en tam i są jeszcze dotąd n iew ykorzystan e re la c je z in sp e k cji szkolnych za rok 1904/1905 n a teren ie p ow iatu szczycieńskiego, który był podzielony sw ego czasu na dw a obw ody inspekcyjne. N a u w agę z a słu g u je przede w szystk im „Ja h re sb e ric h t ü ber die K reissch u lin sp ek tion Q rtels-
burg II, K reis O rteisbu rg, fü r d a s S c h u lja h r 1 A pril 1904/05” tab lic a I. P o m ija ją c różnego ro d zaju in teresu jące dane o stosun kach szkolnych na terenie w ym ienionych w tym że dokum encie inspektoratów lokalnych (O rtsschulinspektionen), czyteln ika zapew ne zain tere su ją cyfry w rubr. 29 i 30-„d eu tsch e” i „n icht deutsche S ch u e le r” .Ja k ie j narodow ości m ogli być uczniow ie, których sta ty sty k a niem iecka zak on spirow ała w ru b ryce pod „nicht deutsch e” , w ynoszących ogółem aż 6.388, co rów na się 91,9%. Nie uiega. chyba żad n ej w ątp liw o ści, że to dzieci polskie, gdyż inn ej n arodo w ości oprócz n ik łej m n iejszo ści n iem ieckiej na tym terenie nie było, p o m ija ją c nielicznych Żydów , w w ięk szości p o d ających się w ów czas za Niem ców .
A oto drugi dokum ent, in fo rm u jący o stosun kach w poszczególnych w ioskach w obw odzie in sp e k to ratu lok aln ego Szczytno (w ieś): „ J a h r e s b e richt ueber die O rtssch ulin sp ektion O rteisb u rg (Land), K reissch u lin sp ek tion
O rteisb u rg II, K re is O rteisb u rg fu e r das S c h u lja h r A pril 1904” — tab lica II. W tym sp raw o zdan iu „d eu tsch e” i „nicht d eu tsch e” zn ajd u jem y w rubryce 28 i 29, uczniów niem ieckich 95, uczniów polskich 1.232 czyli 92,8%. Ani jedn ego ucznia N iem ca nie w y k azu ją szkoły w P ru sow ym B orku, N ow inach czyli Szym an ach N ow ych i Sió d m ak u *). A podobnych szkół było dużo n ietylko w pow iecie szczycieńskim , lecz i na całym terenie m azu rsko- w arm iń skim .
O m aw ian e dokum enty staty sty czn e ilu stru ją nam ' stosun ki n arodow o ściow e tylko na teren ie połow y pow iatu szczycieńskiego, a w ięc m ogą być uw ażane za zbyt fragm en tary czn e. Toteż nie będzie od rzeczy, je śli w y ro bim y sobie p ogląd na cało k ształt zagadn ienia ludności p olskiej na M azurach i W arm ii w owych czasach w oparciu o urzędow e staty sty k i niem ieckie z 1910 i 1911 r.
*) N azw y m iejscow ości w brzm ieniu n iem ieckim i polskim 1) T ab lica I. 2) T ab lica II. F ried rich sh of F ü rsten w ald e G ross beschienen Lieben berg Lipow itz F iam m b erg O rteisbu rg W illenberg 3) S p is z r. 1910. Rozogi K się ż y L a s e k L esin y W ielkie K lon Lipow iec O paleniec Szczytno W ielbark Ja ń sb o rk — P isz Lec — Giżycko N ibork — N idzica S o n sb ork — M rągow o B eu tn erd orf Rohm anen Zielonken Lehm an en P ru ssow borek W orfengrund G ro ss Schiem anen N eu-Schiem anen Sch odm ack Seedah zig B artn a Stron a (Szczytno) R om any Zielonki Lem an y P rusow y B orek C zarkow y G rąd Szym an y Now iny Siódm ak Sęd ań sk
ЕГ в .2
_
<и сзu о ел "В . ев <л •hi X » ев 3 С "Оев г О М V d О »И ы ел d ел •Р Ч & ел p H p H <У> • p H r-Hэ
S ев £6 (Л "Ö 0 h О N Р* (в d fC h d *■< -£ U b 0 « о а з •ssо Ul N ся & еЛ m p ^ B Io j $ M чф o C ' t 4- о*» t4- Г4-^ o co^ < n CO c O c O c O H ^ C ^ H ^ T f f O v D + + + + + + + + + + fn oq B [0 <j a iq z a ji C\| © ОЭ Ю СЧ i © СО © CN v O t FU O i —* © C O O C N O C N + + + + + + + + + + q aï q sf o ie n Ц .)В Щ Ш З fil IT IO IJB IO J % 76.3 85.0 91.6 76.0 89.4 64.2 71.0 24.6 78.2 92.7 m p > }B io j % 64.2 71.0 79.1 63.9 80.3 48,0 57.7 19.2 72.7 87.9 m p ^ B lo j u q zo tq 344 245 42 431 40 867 26 403 47 517 41 928 42 088 9 653 35 774 61 584 hqsq od b p ç o z sq à im z u iu iS % 66,1 73.6 82.7 45.4 81.4 68.4 56,6 13.5 58,9 86,0 c n ç q B p j % 50,8 53.0 68.4 35.2 65.4 45.3 43.0 14.6 52.5 71.7 сп ад в р ^ u q zo iq 268 019 28 393 ! 34 992 14 832 38 3Ö5 38 813 31 145 7 282 24 872 49 384 eC 3 о c. a "Oо 3 л О Obwód Olsztyński pouiiat Ełk i „ Jańsbork „ Lec „ Niborkmiasto i pouiiat Olsztyn pouiiat Ostróda „ Reszel „ Sońsbork „ Szczytno
i—c
C
M
C
O
^
i
n
e
O
t
^
o
s
a
14J a h r e s
über
K r e issc h u l
O r te ls b u r g II, für das Schuljahr
III. Die Schul
D i e О t s s с h U 1 h а t tu i e öffentliche Schulen d а V о n z 1) "Ö
es
z u с« bo hö h er e M äd ch en *) h öh er e K n ab en 1 (G y m n as ia )) | M itt el m e h rk la ss ig e 1 (3 un d m eh r) d re ik la ss ig e (m it 2 L eh re rn ) zt n e ik la ss ig e (m it 2 L eh re tn ) ei n k la ss ig e (m it I i eh re r) j H alb ta gs (zt uei k la ss ig e m it 1 1 L eh re r) 1 re in d eu tsc h e 1 u tr aq u is tis ch e j ev an ge lis ch e ! k ath o lis che j p ar it ä ti sc h e im ga n ze n ?3
Jj sc h u l e n ?) V o l k s s c h u l e n ? s с h u 1 e n ? 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 f6 17 * 1 Friedrichshof I 5 2 1 2 5 5 1 4 2 И 8 1 4 3 8 8 14 3 Fürstem ualde 7 1 2 3 1 7 6 1 11 4 Gr. Leschienen 1 1 1 1 1 5 Liebenberg 1 1 1 1 2 6 Lipoiuitz 8 1 6 l 8 8 127 Flam m berg ev. 5 2 3 5 5 7
8 Flam m berg kath. 1 1 1 1 1
9 O rtelsburg (Land) 1 0 1 1 3 3 2 10 10 22
1 0 W illenberg I 10 1 1 7 1 10 10 18
11 II 12 4 7 1 12 12 17
12 „ III 1 1 1 1 1
69 5 3 18 37 6 ' 69 64 4 1 1 2 0
*) Bei Schulen dieser Art.ujelche unm ittelbar der Königlichen Regierung unterstellt sind,hat der Orts -bezuj. vorlegen zu lassen ,
b e r i c h t
die
in sp e k tio n
K reis O rte isb u rg 1. April 1904/05
Verhältnisse
i n s p e к t i о n
V e 1
an denselben ^uiie viel
K lassen Lehrkräfte S c h ü 1 e r da V o n davon d а V О n Bemer Konfirmanden dienende 3 kungen u e— <D Jg darunter Kinder 's -а K n ab en M äd ch e: а ü ВО c N ao S G « C _c s gan ze n 1 an g el is ch f Je w "o Я (J C 0) ■a V -<v Я (D 3 и "0 ■S ga n ze n ? JaO C^. ~ Ьч 3 V (D 3 -H gan ze n ?| Ьч ' S (D C Я 2 3 V o’ â K l a s s e n ? S J3 _l0J a ><u ли "3 ■o ’S а ■g sи -i z a ■о Д
>■
о 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 14 14 12 2 901 873 18 6 4 150 751 109 4 1 16 5 14 14 14 825 803 16 6 24 801 99 9 18 1 8 11 10 10 592 475 117 31 561 71 5 1 14 6 1 1 1 50 50 3 47 4 1 2 2 2 145 145 145 38 5 1 12 10 10 628 586 37 5 16 612 86 5 1 41 3 7 7 7 7 462 419 21 17 5 31 431 63 2 10 5 1 1 1 68 68 8 60 15 1 1 22 19 19 1327 1237 31 58 1 95 1232 149 17 26 8 1 1 16 17 17 987 932 43 10 2 187 800 124 10 1 42 4 9 17 16 16 905 826 19 60 14 891 119 11 1 9 11 1 1 1 62 62 5 57 14 1 1 1 1 1 1m | i i 2 | i i o 2 6952 6151 627 162 12 564 6388 891 69 5 177 8 63J a
ïi
r e
s
über
O rtsschulinspektion
K re issc h u lin sp e k tio n O rtel für das Schuljahr
III. Die Schul
Das Zutreffende ln Spalte 3—15 ist mit einem senkr. Strich ( | ) zu bezeichnen,
Laufende N r de r S ch u le n D i e i n h a t Ш e ist eine h öh er e M äd ch en *) h öh er e K n ab en ! (G im n as ia l) M itt el • m eh rk la ss ig e (3 u n d m eh r) d re ik la ss ig e (m it 2 L eh re rn ) zu ié ik la ss ig e (m it 2 L eh re rn ) ein k ia ss ig e (m it 1 j L eh re r) H alb ta gs (z u ie ik la ss ig e m it I Lehrer) j re in d eu ts ch e u tr a q u is ti sc h e e v a n g e li sc h e k ath o lis che | p ar it ii ti sc h e im g an ze n S с h u 1 e V о 1 к s s с h u 1 e 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 i6 1 Beutnerdorf 1 1 ! 6 2 Rohmanen 1 1 i 2 3 Zielonken i ! 2 4 Lehmanen 1 1 1 2 5 Prussom borek 1 1 1 1 6 Worfengrund 1 1 1 2 7 Gr. Schiem anen 1 1 1 3
8 Neu Schiem anen 1 1 1 2
9 Schodm ack 1 ! 1 1
10 Seedanzig 1 i 1 1
• • • 1 1 3 3 2 10 io 22
*) Bei Schulen dieser Art, tuelche unmittelbar der Königlichen Regierung unterstellt sind, hat der
b e r i c h t
die
Orteisburg (Land)
b u rg II, K re is O rte isb u rg April 1904
V erhältnisse
die Schlußsumme für Spalte 3 -35 anzugeben. ---- --- --■ -S Г h u 1 e V i e
__ __
K lasse Lehrkräfte S с h ü 1 e r -— darunter darunter d a V 0 n Kon irmanden dar unter dienende Kinder 3 Bemer kungen « <D x3 X3 K na be n <L) I Xü eз BO с3 с во о С «и С 5 вв аСб во -С я ьо в л 0 X 'S D -g -S 0 .g s s(D та .H Q (ü e во S <D X0 в a -S g 3 X X a ac g з t. -o 53 c « -S 3 “ m во В 0 e о <U а X гэ :3 -a c M i-J Z ■0 13 32 ---- 34 35 . 36 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 33 6 2 2 6 2 2 6 2 2 364 186 93 330 153 93 29 4 33 1 75 2 3 289 184 90 42 12 12 1 1 1 6 5 1 1 I 53 x аЧ s ~ “ з ■2 «а Л 2 1 2 1 1 2 1 1 2 68 34 182 67 34 178 1 4 5 3 63 34 179 5 3 23 2 . 2 1 1 1 1 а3 и . К " и~ и с X 3 u “ « О 3 2 2 178 167 11 4 174 21 7 4 1 2 1 1 89 86 1 2 89 14 3 1 1 1 1 53 53 53 8 2 7 1 1 1 1 80 76 4 3 77 9 • 2 1 22 19 19 1327Î1237 31 158 1 95 1I232I149 17 • 1 26 1 • 10bezui. hreisschulinspektor die statistischen Angaben sich behufs Eintragung von den betreffenden Anst a
