Pierwsza wersja złożona 2 lutego 2013 ISSN Końcowa wersja zaakceptowana 6 grudnia 2013 2080-0339
Marlena Ciechan-Kujawa
*STAN OBECNY I PERSPEKTYWY FINANSOWANIA
DZIAŁALNOŚCI SEKTORA MSP W WOJEWÓDZTWIE
KUJAWSKO-POMORSKIM
Z a r y s t r e ś c i. Innowacyjność małych i średnich przedsiębiorstw, których przewagą jest łatwość reagowania na szanse i zagrożenia z otoczenia, napędza polską gospodarkę. Barierę szybkiej reakcji mogą stanowić ograniczone własne zasoby finansowe. Artykuł prezentuje preferencje przedsiębiorstw Pomorza i Kujaw w wyborze źródeł finansowania, determinanty i bariery pozyskania środków oraz perspektywy finansowania przyszłych działań. Zawarto w nim analizę zmian w dostępności środków zewnętrznych dla MSP na skutek kryzysu go-spodarczego i ich wpływ na strukturę finansowania oraz poszukiwanie źródeł alternatywnych. S ł o w a k l u c z o w e: źródła finansowania działalności, sektor MSP, fundusze struktu-ralne.
K l a s y f i k a c j a J E L: G32.
WSTĘP
Aktywność małych i średnich przedsiębiorstw odgrywa zasadniczą rolę w rozwoju i decyduje o kondycji gospodarki krajowej. Sektor MSP to nie tylko najbardziej liczna grupa, której przedsiębiorczość i innowacje napędza-ją polską gospodarkę i generunapędza-ją połowę polskiego PKB, ale też istotny pra-codawca, zatrudniający ponad 60% pracowników przedsiębiorstw w Polsce. Skala działalności sprawia, że przewagą małych i średnich przedsiębiorstw jest łatwość reagowania na szanse i zagrożenia pojawiające się w otoczeniu. Barierę szybkiej reakcji mogą stanowić jednak ograniczone zdolność do
* Adres do korespondencji: Marlena Ciechan-Kujawa, Wydział Nauk Ekonomicznych
Marlena Ciechan-Kujawa
AUNC, EKONOMIAXLIV nr 2 (2013) 303–317
304
finansowania działań ze środków własnych. Ułatwieniem dostępu do kapita-łu dla sektora MSP miały być podejmowane w ostatnich latach na poziomie globalnym i lokalnym, działania w obrębie zmiany przepisów prawnych, procedur pozyskania środków, uruchomienia nowych źródeł finansowania. Celem artykułu jest analiza preferencji małych i średnich przedsię-biorstw Pomorza i Kujaw w zakresie wyboru źródeł finansowania działalno-ści, diagnoza czynników sprzyjających i barier w pozyskaniu środków oraz ustalenie kierunków i sposobów finansowania przyszłych działań.
1. PREFEROWANE FORMY FINANSOWANIA DZIAŁALNOŚCI MSP W WOJEWÓDZTWIE KUJAWSKO-POMORSKIM
1.1. CELE, METODOLOGIABADANIA ORAZ STRUKTURA BADANYCH PODMIOTÓW
Badania zostały przeprowadzone w kwietniu 2012 r. w firmach prowa-dzących działalność gospodarczą na terenie województwa kujawsko- -pomorskiego1. Głównymi celami badania były:
− identyfikacja rodzajów źródeł finansowania, z których korzystały pod-mioty sektora MSP w 2011 r. i planowały skorzystać w przyszłości, − określenie czynników determinujących dostęp przedsiębiorstw do
ze-wnętrznych źródeł kapitału,
− określenie barier w pozyskiwaniu zewnętrznych źródeł finansowania, − ocena dostępności informacji o możliwości pozyskania zewnętrznych
źródeł finansowania.
Bazę do porównań i interpretacji wyników, stanowiły badania dotyczące finansowania mikro, małych i średnich firm w latach 2011–2012 przeprowa-dzone dla Agencji Rozwoju Innowacji. Wybór tychże badań podyktowany był spójnością pod kątem formalnym i merytorycznym z badaniami autorki, w tym zgodnością: czasu ich przeprowadzenia i zastosowanej metody, jak również zakresu merytorycznego badania i grupy docelowej2.
Badana grupa liczyła 152 podmioty zróżnicowane pod względem wiel-kości, rodzaju oraz okresu prowadzenia działalności gospodarczej na rynku.
1 Badania przeprowadzono metodą sondażu z użyciem techniki ankietowej. Ankieta
sta-nowiąca podstawę badania została opracowana przez dr Marlenę Ciechan-Kujawę oraz mgr Monikę Stolcman i zawierała 22 pytania jedno- lub wielokrotnego wyboru.
2 Badania przeprowadzono 24 lutego–9 marca 2012 r. metodą CAWI, która opiera się na
wywiadzie przez Internet, prowadzonym za pomocą udostępnionego respondentom kwestio-nariusza internetowego. Badana grupa liczyła 578 mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Były to firmy prowadzące czynną działalność gospodarczą, zlokalizowane na terenie całej Polski w województwach o zróżnicowanej aktywności inwestycyjnej.
Strukturę badanej grupy z podziałem na mikro, małe oraz średnie przedsię-biorstwa zaprezentowano w tabeli 1. Biorąc pod uwagę rodzaj prowadzonej działalności, w równym stopniu reprezentowane były przedsiębiorstwa pro-dukcyjne, handlowe i usługowe, z niewielką przewagą tych ostatnich (sta-nowiły one 35,52% badanych). Podmioty biorące udział w badaniu to przede wszystkim firmy prowadzące działalność w okresie do 10 lat, w tym 54 fir-my (stanowiące 35,53% badanych) działające na rynku 1–5 lat, a 83 przed-siębiorstwa (54,61% badanych) to organizacje ze stażem od 5 do 10 lat.
Tabela 1. Struktura badanych przedsiębiorstw w woj. kujawsko-pomorskim
Wielkość przedsię-biorstwa
Struktura badanej próby
Badania kujawsko-pomorskie Badania ogólnopolskie Liczba firm % udział w ogóle Liczba firm % udział w ogóle
mikro 41 26,97% 222 38,41%
małe 82 53,95% 245 42,39%,
średnie 29 19,08% 111 19,20%.
Łącznie 152 100% 578 100%
Źródło: opracowanie własne.
Wyniki badań pogłębiono o analizę zmian w dostępności środków ze-wnętrznych dla MSP na skutek kryzysu gospodarczego i wpływ tychże zmian na strukturę finansowania oraz poszukiwanie źródeł alternatywnych.
1.2. RODZAJE ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA MSP
Z przeprowadzonych badań wynika, że w finansowaniu działalności sektora MSP w województwie kujawsko-pomorskim przeważają kapitały własne. W 2011 r., w ponad 71% badanych (108 firm) udział kapitałów własnych w kapitałach ogółem wyniósł około 70%. Pozostali – 29% (44 firmy) – zadeklarowali mniejszy udział kapitałów własnych, ale również stanowiących ponad 50% kapitałów ogółem.
Dominująca większość badanych korzysta z mieszanych form finanso-wania, łącząc finansowanie własne wewnętrzne i zewnętrzne z finansowa-niem obcym. Aż 1/3 badanej grupy korzysta tylko i wyłącznie z własnego kapitału. Jedynie 6 firm zadeklarowało, że finansuje rozwój swojej działal-ności wyłącznie z kapitałów obcych. Preferencje w wyborze źródeł finanso-wania przez przedsiębiorstwa w województwie kujawsko-pomorskim są zbliżone do ogólnopolskich wyników badań w tym zakresie. Szczegółowe wyniki prezentuje wykres 1. Badania ogólnopolskie wskazują również, iż w porównaniu z poprzednim rokiem zmniejsza się liczba firm zainteresowa-nych pozyskiwaniem kapitału wyłącznie ze źródeł zewnętrzzainteresowa-nych, a jedno-cześnie wzrasta odsetek tych, które korzystają tylko z wewnętrznych źródeł
Marlena Ciechan-Kujawa
AUNC, EKONOMIAXLIV nr 2 (2013) 303–317
306
finansowania, z 27,5% w 2011 r. do blisko 30% w 2012 r. (Finansowanie
mikro, małych i średnich firm…, 2012, s. 1). Jest to efektem pogarszającej
się sytuacji makroekonomicznej, a także zaostrzenia wymagań przez kredy-todawców i instytucje udzielające dofinansowań.
Wykres 1. Źródła finansowania działalności MSP w woj. kujawsko-pomorskim na tle Polski w 2011 r.
Źródło: opracowanie własne.
Z przeprowadzonych badań wynika, że w finansowaniu własnym we-wnętrznym najczęstszym źródłem pozyskiwania środków pieniężnych jest zysk zatrzymany (92,23% przedsiębiorców wskazało taką odpowiedź), na-tomiast w finansowaniu własnym zewnętrznym dopłaty wspólników (62,38% wskazań) oraz fundusze venture capital (37,62% przypadków). Szczegółowa struktura zewnętrznych źródeł finansowania rozwoju i inwe-stycji w sektorze MSP został przedstawiona na wykresie 2.
Najpopularniejszym źródłem finansowania obcego jest kredyt bankowy, chociaż jego wykorzystanie w przedsiębiorstwach województwa kujawsko- -pomorskiego jest niższe od średniej krajowej o ponad 20%. Przedsiębiorcy Pomorza i Kujaw zdecydowanie rzadziej korzystają również z leasingu. W badaniach ogólnopolskich to źródło finansowania wskazywane jest przez blisko 60% przedsiębiorstw, w kujawsko-pomorskim wymieniało je niespeł-na 30% respondentów. Zdecydowanie większym zainteresowaniem w bada-nym województwie cieszą się natomiast dotacje unijne. Blisko 30 % firm, tj. o około 9% więcej niż w kraju, korzystało ze środków z funduszy struktural-nych.
Pozostałe źródła finansowania, w tym popularne w Polsce pożyczki od rodziny i znajomych, są na Pomorzu i Kujawach wykorzystywane
spora-zewnętrzne wewnętrzne mieszane kujawsko-pomorskie 8,97% 29,49% 61,54% Polska 3,95% 31,58% 64,47% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 70,00%
dycznie korzysta dzielczy Wykres Źródło: o 1.3. D Bad zują, iż nia3 dla Przedsię z kredyt − łatw
3 Dec uwzględn efekt dźw w możliw nia już z pozyskan wowania strategii d i warunkó kuja Pols e. W grupie ają z finanso ych. 2. Rodzaje ze -pomorskim pracowanie wła DETERMINAN dania przepro kluczowym a MSP jest i ębiorstwa, kt tu bankoweg wość i szybko
cyzja przedsięb niać następujące wigni finansow wości swobodne innego kapitał nia środków, dł kontroli właśc danej firmy, jej ów rynkowych awsko-pomorskie ska 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 70,00% 80,00% 90,00% kredytów i owania ze śr ewnętrznych ź m na tle Polsk asne. NTY I BARIE owadzone w m czynnikiem ich dostępno tóre spełniał go podkreślał ość dostępu d
iorstwa dotycz e kryteria: kosz wej, elastyczn ego wyboru dod łu, warunki i cz ługość czasu sp cicielskiej. Ost j dotychczasow (Ciechan-Kujaw Kredyt bankowy 61,25% 81,82% pożyczek po odków pozy źródeł finanso ki w 2011 r. ERY WYBOR w województw m determinuj ość wynikają ły warunki f ły: do kapitału ( ąca wyboru źró zt pozyskania k ność działania datkowych źród zas spłaty środk płaty, okres kar
ateczny wybór wych doświadcz wa, 2009, s. 12 Pożyczka z innych źródeł 8,25% 27,27% ozabankowy yskiwanych z owania inwest RU ŹRÓDEŁ wie kujawsk jącym wybó ąca z sytuacj formalno-pra 34,46%), ódeł finansowa kapitału, wielko organizacji, m deł finansowan ków, które okr rencyjny, jak i r źródeł pozysk zeń, aktualnej s 0–145). Leasing F 29,23% 59,74% ch najczęści z instytucji k tycji w woj. k FINANSOW ko-pomorskim ór źródeł fin cji finansowe awne, aby sk ania działalnośc ść i dostępność mającą odzwie ia w momencie reślają zarówno zakres możliw kania kapitału sytuacji finanso Fundusze unijne 34,24% 21,17% iej firmy kas spół-kujawsko- WANIA m wska- nansowa-ej firmy. korzystać ci powinna ć środków, erciedlenie e korzysta-o szybkkorzysta-ość wości spra-zależy od owej firmy Inne 3,94% 9,09%
Marlena Ciechan-Kujawa
AUNC, EKONOMIAXLIV nr 2 (2013) 303–317
308
− dodatkowe korzyści wynikające z wiedzy i pomocy doświadczonych osób (21,25%),
− niskie koszty – dedykowane, indywidualne oferty promocyjne (21,25%), − nieskomplikowane formalności (9,28%),
− korzyści podatkowe (3,33%), − inne korzyści (10,43%).
Wybór leasingu podyktowany był z kolei: − łatwością dostępu (20,29%),
− realizacją czynności związanych z zakupem przez firmę leasingową (20,21%),
− niskimi kosztami (14,29%),
− korzyściami podatkowymi (15,54%),
− brakiem konieczności posiadania zdolności kredytowej (26,24%), − zachowaniem lub poprawą płynności finansowej firmy i przeznaczeniem
środków pieniężnych na inne cele (3,43%).
Jako główne przeszkody w korzystaniu ze źródeł obcych w finansowaniu działalności rozwojowej firm są wskazywane skomplikowane procedury związane z pozyskaniem środków. Fakt ten podkreśla blisko 56% badanych przedsiębiorców na terenie całego kraju. Pozostałe bariery dotyczą
(Finan-sowanie mikro, małych i średnich firm…, 2012, s. 3):
− dużych kosztów uzyskania środków pieniężnych (m.in. wysokiego kosz-tu kapitału, wygórowanych marż i prowizji),
− dużej liczby wymaganych zabezpieczeń, − obaw przed zadłużaniem się,
− przekonania, że koszty kapitału własnego są niższe.
Blisko 10% badanych wskazuje również, że pomimo wzrostu liczby instytu-cji wyspecjalizowanych w finansowaniu mikro, małych i średnich firm oferta rynkowa w dalszym ciągu nie jest satysfakcjonująca, a informacje o możliwości skorzystania z zewnętrznych źródeł finansowania są niewy-starczające.
Opinie przedsiębiorców działających na terenie województwa kujawsko--pomorskiego są zbieżne z wynikami badań ogólnopolskich co do barier korzystania z finansowania zewnętrznego, jednakże znacznie odbiegają w zakresie postrzegania ich skali i ważności. Zaprezentowano je na wykre-sie 3.
U podstaw problemów z pozyskaniem środków nie leżą czynniki for-malne, ale finansowe. Jako kluczowe bariery przez 72% firm wskazywane są problemy wynikające z braku odpowiednio wysokiego kapitału na pokrycie wymaganego wkładu własnego oraz zabezpieczenie kredytu.
Wykres Źródło: o Wsk kami ze ści. Firm mały g 100–500 w kujaw wykresi Probe Preferowa Brak Ni 3. Bariery ko MSP w wo pracowanie wła 1.4. WYSOK kazane w po e źródeł zewn my, które sp głównie środ 0 tys. zł i p wsko-pomors ie 4. emy z przygotow dokumen anie przez bank f
dużych proje k wiedzy o możliw iewystarczający k wymaganego wk Brak odpowied kredy orzystania z o oj. kujawsko-p asne. KOŚĆ POZYS PRZ oprzedniej cz nętrznych są pełniły warun dki na finan owyżej 500 skim na tle p Inn waniem wymagane ntacji finansowania tylk ektów wościach wsparci kapitał na pokryci kładu własnego dnich zabezpiecze ytowych obcych źródeł pomorskim SKIWANYCH ZEZNACZAN zęści bariery ą istotnym og nki instytucj nsowanie w tys. zł. Stru projektów og 1,62% 6,43 8,2 0,00% 10,00% ne ej ko ia ie eń ł finansowani H FUNDUSZY NIA finansowan graniczeniem i zewnętrzny iększych pr ukturę finans gólnopolskich 3% 24% 11,58% % 20,00% 30 ia działalnośc Y I CELE ICH nia działalnoś m rozwoju dz ych w 2011 rojektów o sowanych pr h zaprezento 33,69% 38,4 0,00% 40,00% ci sektora H ści środ- ziałalno-r. otrzy-wartości rojektów owano na 44% 50,00%
AUNC, E 310 Wykres Źródło: o Wykres Źródło: o kuj Po Pożyczk Spr Fun EKONOMIAX 4. Struktura w woj. kuj pracowanie wła 5. Źródła fina w 2012 r. pracowanie wła jawsko-pomorski lska 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 70,00% ki od rodziny i zna rzedaż zbędnego Dopłaty wsp Odpisy amorty ndusze wysokiego Kredyty b Dot Zysk zatr Marl XLIV nr 2 (2013 finansowanyc awsko-pomor asne. ansowania inw asne. do 100.0 PLN ie 7,24% 14,04% 1,9 5 0,00% 10 Inne ajomych majątku ólników yzacyjne o ryzyka Leasing bankowe tacje UE rzymany ena Ciechan-K 3) 303–317 ch projektów rskim na tle P westycji w fi 000 N 50 % % 7% 5,26% 8,55% 9,87% 11,20% 11,84% 0,00% 20,00% 30,00 Kujawa realizowany olski w 2011 rmach woj. k 100.000 -00.000 PLN 61,19% 31,58% 34,21% 40,79% 47, 0% 40,00% 50,00% ych w sektor r. kujawsko-pom powyżej 500.000 PL 31,57% 40,35% ,37% 7 % 60,00% 70,00% rze MSP morskiego LN 72,37% 80,00%
Pom respond nym źró kolejnoś badanyc polskich z kredy źródła d ki (Age rza i Ku wnętrzn Istot stwa w pozyska planuje wyposa środki p prezento Wykres Źródło: f Innowacj przyw pozyskan mimo ogranic dentów w 20
ódłem ich fin ści dotacje z ch przedsięb h wynika, iż ytu bankowe dotacje unijn encja Rozwoj ujaw są wię nych niż śred tnym wniosk w wojewódz ane fundusze inwestycje żenia i narz pozyskane w owano na wy 6. Zaplanowa finansowanie m i. zak zakup wy wrócenie płynnoś zakup nie wartości niem zakup czeń w dost 012 r. zaplan nansowania z UE, kredyty biorstw zapre 3/4 firm zap go. Dwóch ne, a co ósmy ju Innowacji ęc bardziej z dnie przedsię kiem z badań ztwie kujaw e. Z badań o w nowe urz zędzi Niestet w 2012 r. na ykresie 6. ane kierunki w mikro, małych i kup nowych masz yposażenia, narzę ści finansowej fir in środków transpo materialnej i praw p nowych budynk zakup grunt tępie do środ nowała realiz jest jednak z y bankowe i ezentowano planowało fin na trzech b y zewnętrzne i, 2012, s. 8, zachowawcz ębiorstwo w k ń jest ustalen wsko-pomors ogólnopolsk ządzenia i m ty, prawie 2 poprawę pły wydatkowania i średnich firm 6,6 0,00% 5,00% 10,00 zyn ędzi rmy nne ortu wnej ków tów dków zewnę zację nowyc zysk z lat ub leasing. Szc na wykresie nansowanie adanych wy e firmy finan , 9, 11). Prze e w wykorzy kraju. nie celów, n skim zaplan ich wynika, aszyny, a ko 27% ankieto ynności finan środków pozy m w 2012 r. – 17,33% 12% 9,33% 67% 0% 15,00% 20,00% 25,00 ętrznych pon ch inwestycji biegłych, a w czegółowe w e 5. Z badań inwestycji w ymienia jako nsujące inne edsiębiorstw ystaniu środ a jakie przed nowały prze iż blisko 39 olejne 30% w owanych wy nsowej firmy yskanych w 2 raport Agencji 3 30,67% 26,67% 24% % 0% 30,00% 35,00% 40,00 nad 90% i. Głów-w dalszej skazania ogólno-w 2012 r. o główne niż ban-a Pomo-dków ze- dsiębior-eznaczyć 9% firm w zakup ykorzysta y, co za-2012 r. i Rozwoju 38,67% 0% 45,00%
AUNC, E 312 W w szość w stwach inwesty firmy w inwesty stwach poziomi Bad obecnie inwesty portu. Z ści niem koniecz Wykres Źródło: o Cele dzonej d no na w inw inw EKONOMIAX województw wszystkich śr produkcyjny ycji w 2011 w 2012 r. W ycji planowan usługowych ie. Szczegóło dania wskazu e w urządzen ycji najwięks Znaczna częś materialne i p znością. 7. Udział firm 2011–2012 pracowanie wła e inwestycji działalności. wykresie 8. westycje 2011 westycje 2012 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% Marl XLIV nr 2 (2013 wie kujawsko rodków prze ych dotyczy r. Taki sam W firmach ha nych na 2012 h zachowana owe dane zo ują, iż wszys nia technicz szych z bada ść – 37,50% prawne, co pr m realizującyc 2 w ogóle bad asne. są bardzo ró Wskazania firmy produkcyj 38,37% 57,14% ena Ciechan-K 3) 303–317 o-pomorskim eznaczona b yła zrealizow m kierunek w andlowych m 2 r. w porów jest działaln stały przedst stkie przedsię zne i maszyn anych firm d – jednostek rzy takim ch ch i planujący danych przedsi óżnorodne i w ankietowany yjne firmy 2 2 Kujawa m w 2011 r. yła na rozw wanych prze wydatkowania można dostrz wnaniu z 201 ność inwesty tawione na w ębiorstwa pr ny. Oprócz dokonywana usługowych harakterze dz ych działania iębiorstw wg wprost zależ ych w tym z y usługowe 26,74% 25,71% zdecydowan wój. W przed ez badane p a środków w zec spadek o 11 r. W przed ycyjna na zb wykresie 7. rodukcyjne in tego blisko jest w środ h inwestuje w ziałalności cz inwestycyjne rodzaju działa żą od rodzaju akresie prze firmy handlo 34,84% 17,14% na więk- dsiębior-podmioty wskazały o połowę dsiębior-bliżonym nwestują połowa ki trans-w trans- warto-zęsto jest w latach alności u prowa- dstawio-we
Wykres Źródło: o Z b rozwiąz dukcyjn duktów styczne Dzia proporcj tał dług my, kos uwadze czy to c czynnik walut, i szona je obrotow p dotychcz kon p d 8. Cele inwe w sektorze pracowanie wła adań wynika zań wzmacni ne oraz usług lub usług. dla wskazan 2. WPŁYW ałalność prze cjach z jednej go- i krótkote sztu kapitału zmiany jego części majątk ków, takich j nflacji. Jedn est utrzymyw wego na odpo nowy produkt podwyższenie jak zasowych produk wzmocnienie p nkurencyjnej firm pozyskanie nowyc poprawa warun działania w zakres środowis estycji realizo e MSP woj. ku asne. a, że firmy h iających kon gowe planują Odpowiedz nych typów p W DOSTĘPNO NA STRUK edsiębiorstw j strony prze erminowy. P u itd. Analizu o ogólnej wa ku obrotowe jak np.: wzr nocześnie dla wać pewną w owiednim po 0,00% inne t lub usługa ości któw i usług pozycji my na rynku ch klientów nków pracy sie ochrony ska owanych i p ujawsko-pomo handlowe ko nkurencyjnoś ą podwyższy zi responden przedsiębiors OŚCI ŚRODK KTURĘ FINAN wa powinna b ez kapitał wła Proporcje te ując źródła p artości i struk ego, którego
rost lub spad a zapewnieni wielkość akt oziomie. Jeże 5,00% 10,00%15,00% planowanych orskiego oncentrują s ść i wejście yć jakość do ntów nie dzi stw. KÓW ZEWNĘ NSOWANIA być finansow asny i obcy, zależą od b pokrycia mają ktury w krótk zmiany są n dek poziomu ia ciągłości d tywów, w ty eli firma zw %20,00%25,00%30,00% w latach 20 ię na wprow na nowe ryn otychczasowy iwią, są cha ĘTRZNYCH wana w odpow z drugiej prz ranży, wielk ątku, należy kich okresac następstwem u sprzedaży, działania firm ym również iększa udzia %35,00% usłu han pro 011–2012 wadzaniu nki, ych pro- araktery-wiednich zez kapi-kości fir-mieć na ch. Doty-różnych , kursów ma zmu-majątku ał kapita-ugowe ndlowe dukcyjne
Marlena Ciechan-Kujawa
AUNC, EKONOMIAXLIV nr 2 (2013) 303–317
314
łu stałego w finansowaniu majątku obrotowego, to wiadomo, iż kredytowa-nie przez zadłużekredytowa-nie długoterminowe kosztuje więcej niż korzystakredytowa-nie z kredytów krótkoterminowych. Pozytywną cechą podwyższania tego udzia-łu jest poprawa standingu finansowego przedsiębiorstwa. Wadą tego rozwią-zania jest pomniejszenie potencjalnych korzyści płynących z zastosowania dźwigni finansowej na skutek wysokiego udziału środków własnych w kapi-tale stałym. Wraz ze wzrostem udziału kapitałów krótkoterminowych w finansowaniu majątku obrotowego zwiększa się szansa na osiągnięcie wyższego zysku, ponieważ koszt korzystania z kapitału krótkoterminowego jest niższy. Należy wówczas mieć jednak świadomość ryzyka utraty płynno-ści. Pogorszenie koniunktury i zmniejszenie przychodów ze sprzedaży może skutkować pogorszeniem cash flow i brakiem gotówki na regulację płat-ności.
Przy wyborze struktury kapitału należy kierować się zasadą optymaliza-cji, tzn. minimalizując koszt kapitału, należy maksymalizować wartość firmy. Zgodnie z tą zasadą, wraz ze wzrostem udziału długu w strukturze pasywów koszt długu staje się niższy niż koszt kapitału własnego. Równo-cześnie, gdy udział długu w strukturze pasywów nie przekracza pewnej gra-nicy, ryzyko akcjonariuszy oraz żądane przez nich stopy dochodu nie wzra-stają, a tym samym wzrost udziału długu do pewnego stopnia oznacza wzrost wartości firmy. Jednak po przekroczeniu pewnej (różnej dla różnych firm) granicy udziału długu w strukturze źródeł finansowania wzrasta ryzyko akcjonariuszy, dlatego będą się oni domagać wyższej stopy dochodu, co spowoduje spadek wartości firmy.
Do kluczowych czynników kształtujących strategie finansowe poszcze-gólnych przedsiębiorstw należą czynniki zewnętrzne, np. podatki, dostęp-ność oraz koszty pozyskiwania kapitału obcego, a także czynniki wewnętrz-ne: struktura aktywów, dynamika wzrostu, relatywna stabilność poziomu przychodów ze sprzedaży i rentowności, strategia właścicieli i skłonność kierownictwa firmy do ryzyka.
Wyniki badań przeprowadzonych w województwie kujawsko-pomors-kim wskazują na wykorzystanie w finansowaniu działalności przedsię-biorstw sektora MSP głównie kapitałów własnych. Jest to sytuacja obser-wowana w tym sektorze od wielu lat4. Przedsiębiorstwa działające na rynku
4 W 2009 r. i poprzednich latach 2/3 nakładów inwestycyjnych MSP było finansowanych
środkami własnymi (64,8%), a blisko 1/5 z kredytów i pożyczek krajowych (18,5%). Struktu-ra źródeł finansowania MSP ulega jednak stopniowym przeobStruktu-rażeniom. W okresie 2006–2009 w finansowaniu inwestycji przez MSP rosło znaczenie środków własnych (wzrost udziału tego źródła finansowania z 63,4% do 64,8%), środków budżetowych (z 1,9% do 3,3%) oraz środków z zagranicy (z 7,5% do 8,2%) i innych źródeł (z 2,8% do 3,8%), malało
Pomorza i Kujaw są jednak jeszcze bardziej zachowawcze niż średnia firma w kraju. Większość z nich stosuje strategię konserwatywną5 w finansowaniu działalności, której towarzyszy najniższe ryzyko, ale jednocześnie najwyższe koszty. Strategia ta zakłada utrzymywanie względnie bezpiecznych pozio-mów aktywów obrotowych, w tym zapasów, których utrzymanie generuje wysokie koszty.
Respondenci biorący udział w przedmiotowym badaniu wskazywali, iż wybór strategii finansowania wynika niejako z konieczności. Na pytanie dotyczące dostępności środków ze źródeł zewnętrznych ankietowani okreś-lali, że są one:
− dostępne – 8,55% ze wszystkich wskazań, − średnio dostępne – 64,47% ogółu odpowiedzi, − coraz trudniej je pozyskać – 26,98% przypadków.
Badania ogólnopolskie przeprowadzone przez departament Strategii i Analiz Ministerstwa Gospodarki potwierdzają powyższe ustalenia (Ministerstwo Gospodarki, 2012, s. 21–22). W II połowie 2011 r. około 1/3 ankietowanych firm starała się o kredyt obrotowy lub inwestycyjny. Jak wskazują badania, jego otrzymanie we wnioskowanej wysokości jest szczególnie problema-tyczne dla mikroprzedsiębiorstw – otrzymało go tylko 44% z ubiegających się. Chociaż analiza oprocentowania kredytów w 2011 r. wskazuje, iż prze-ciętne oprocentowanie nieznacznie spadło (o 1 punkt procentowy), to ankie-towani podkreślają, iż wzrosły wymagania odnośnie do poziomu i rodzaju zabezpieczeń pożyczek i kredytów. Ta sytuacja jest niekorzystna przede wszystkim dla małych firm, których poziom aktywów trwałych nie pozwala na sprostanie tym wymaganiom. Instytucje finansowe, szacując wysoki po-ziom ryzyka udzielenia kredytu czy pożyczki małym przedsiębiorcom, sta-wiają bariery w postaci: kosztów związanych z koniecznością dodatkowych zabezpieczeń, biurokracji czy kosztów prowizji. Firmy MSP korzystają więc głównie z kredytu na rachunku bieżącym. Z kredytu inwestycyjnego skorzy-stało tylko 8% firm, a obrotowego 7%.
Pogłębiona analiza zmian w dostępności środków zewnętrznych dla MSP na skutek m.in. pogarszania się portfela kredytowego banków w Polsce w latach 2008–2009 i spowolnienia akcji kredytowej spowodowanej kryzy-sem finansowym wskazuje, iż firmy szukają innych źródeł finansowania. Wzrostu znaczenia, w szczególności w małych przedsiębiorstwach, nabiera
natomiast wykorzystanie kredytów i pożyczek krajowych (z 21,8% do 18,5%) (PARP, 2011, s. 30).
5 Poza strategią konserwatywną występują również: agresywna i umiarkowana. Szerzej na
Marlena Ciechan-Kujawa
AUNC, EKONOMIAXLIV nr 2 (2013) 303–317
316
kredyt kupiecki. Badania przeprowadzone na zlecenie NBP wskazują, iż w latach 2008–2009, gdy banki ograniczyły akcję kredytową, zmiany kredy-tu krótkoterminowego dodatkowo i istotnie wpłynęły na zmiany popykredy-tu na kredyt kupiecki. Została potwierdzona hipoteza, że substytucja kredytu ku-pieckiego oraz kredytów bankowych (krótko- i długookresowego) dotyczy w większym stopniu firm małych niż dużych. W okresie kryzysu finansowe-go, gdy dostęp do kredytów bankowych podlega ograniczeniu, kredyt kupiecki w większym stopniu zastępuje kredyt krótkoterminowy. Wyniki analizy potwierdziły, że w tych okresach stopa substytucji między wspo-mnianymi źródłami finansowania jest wyższa w porównaniu do okresów koniunktury gospodarczej (Marzec, Pawłowska, 2011 s. 41–69).
Istotną zmianą w strukturze finansowania inwestycji jest większe wyko-rzystanie środków unijnych. Przedsiębiorstwa województwa kujawsko- -pomorskiego częściej niż średnie przedsiębiorstwo w Polsce wskazywały na korzystanie z tego źródła finansowania. Badane firmy oceniają pozytywnie zarówno dostęp do informacji o funduszach, jak i wsparcie w przygotowaniu wniosków i ich późniejszym ich rozliczaniu (83% respondentów wyraziło opinię: bardzo dobry lub dobry). Firmy województwa kujawsko- -pomorskiego podkreślają, że jakkolwiek proces rozliczania projektów dofi-nansowanych ze środków unijnych jest bardzo skrupulatnie kontrolowany przez podmioty zewnętrzne, to połowa ankietowanych ocenia partnerstwo z instytucjami rozliczeniowymi na poziomie bardzo dobrym. Pozostali uwa-żają, że jest dobra lub na średnim poziomie. Samo zaangażowanie opiekuna w projekt oraz wiedza merytoryczna zdaniem 90% ankietowanych są zado-walające.
PODSUMOWANIE
Bariery związane z ograniczeniem dostępu firm MSP do finansowania kapitałem obcym hamują dynamikę rozwoju tego sektora gospodarki. Jedno-cześnie jednak stwarzają konieczność efektywniejszego gospodarowania przez przedsiębiorstwa kapitałem własnym, który jest kluczowym źródłem ich finansowania.
Wyniki badań nad strukturą finansowania działalności w sektorze ma-łych i średnich przedsiębiorstw województwa kujawsko-pomorskiego wska-zują, iż:
1. W finansowaniu działalności przedsiębiorstw sektora MSP 2/3 środków pochodzi z kapitałów własnych.
2. Najpopularniejszym źródłem finansowania obcego jest kredyt bankowy, chociaż jego wykorzystanie w przedsiębiorstwach województwa kujaw-sko-pomorskiego jest niższe od średniej krajowej o ponad 20%.
3. Zdecydowanie częściej niż przeciętnie w Polsce przedsiębiorcy Pomo-rza i Kujaw MSP wykorzystują środki unijne, podkreślając dobrą infor-mację o środkach i obsługę przez instytucje dedykowane.
4. Wzrostu znaczenia w sytuacji kryzysu gospodarczego, w szczególności w małych przedsiębiorstwach, nabiera kredyt kupiecki, którym firmy próbują niwelować ograniczony dostęp do kredytów bankowych.
LITERATURA
Agencja Rozwoju Innowacji (2012), Finansowanie mikro, małych i średnich firm w 2012 roku – raport, praktycy.com, Wrocław.
Ciechan-Kujawa M. (2009), Źródła finansowania: kształtowanie struktury kapitałów i strate-gii, [w:] Sojak S. (red.), Założyć firmę i nie zbankrutować: aspekty zarządcze, Difin, Warszawa, 120–145.
Marzec J., Pawłowska M. (2011), Racjonowanie kredytów a substytucja między kredytem kupieckim i bankowym – badania na przykładzie polskich przedsiębiorstw, „Materiały i studia”, 261, 41–69.
Trendy Rozwojowe Sektora MSP w ocenie przedsiębiorców w II połowie 2011 (2012), Mini-sterstwo Gospodarki, Departament Strategii i Analiz, 1.
Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce 2011 (2011), Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa.
PRESENT STATE AND PERSPECTIVES OF FINANCING FOR SME SECTOR IN KUYAVIAN-POMERANIAN
A b s t r a c t. Innovations of the SME’s sector drives the economy by generating half of GDP. Its advantage is the ease of response to the opportunities and threats from the environment. Barrier to rapid response may be limited by the lack their own financial resources. The article presents preferences enterprises of Kuyavian-Pomeranian in choosing the funding sources, determinants and barriers to obtaining resources and prospects for development of ways of financing future activities. Was presented the results of the analysis regarding the the changes in the availability of external measures for SMEs as a result of the economic crisis and their impact on the structure of financing and the search for alternative sources.
