Wprowadzenie
Celem niniejszego opracowania jest ocena znaczenia i rodzajów ubezpieczeń kredytów hipotecznych oraz ubezpieczenia kredytobiorców bądź bezpośrednio kredytodawców oraz wskazanie zakresu ochrony ubezpieczeniowej jako instru-mentu transferu ryzyka kredytowego. Teza tego rozdziału stanowi, że znajomość oferowanych form ubezpieczeń towarzyszących udzieleniu kredytów hipotecznych pozwala dokonać optymalnego i racjonalnego wyboru ochrony ubezpieczeniowej klienta na rzecz banku lub jego wierzytelności. W przypadku klientów indywi-dualnych stosuje się kilkanaście podstawowych form ubezpieczeń spłaty kredytu, osoby kredytobiorcy i jego majątku. W opracowaniu wykorzystano metodę opi-sową opartą na syntetycznej analizie literatury dotyczącej ubezpieczeń kredytów, aktów prawnych, aktualnych danych statystycznych oraz artykułów prasowych i internetowych, raportów i analiz, a także metodę obserwacji zjawiska ubezpie-czeń w odniesieniu do działalności kredytowej banków na rzecz finansowania nie-ruchomości gospodarstw domowych. Ponadto zastosowano analizę porównawczą warunków ubezpieczeń do kredytów hipotecznych, zakresu ochrony ubezpiecze-niowej ubezpieczyciela, warunków spłaty kredytu kredytodawcy, praw i obowiąz-ków kredytobiorcy oraz kosztów ubezpieczeń.
Udzielanie przez banki kredytów hipotecznych wiąże się z koniecznością prze-prowadzenia wnikliwej oceny ryzyka bankowego osób fizycznych ubiegających się o kredyt. Ochrona w ramach umowy ubezpieczenia stanowi jedno z najskutecz-niejszych zabezpieczeń ryzyka np. śmierci kredytobiorcy, niepełnosprawności,
Rozdział 10
Ubezpieczenia kredytów hipotecznych
i kredytobiorców lub kredytodawców
Agnieszka Czajkowska*
Agnieszka Czajkowska
134
jednakże forma tej ochrony – indywidualna czy grupowa – ma kluczowe
zna-czenie dla oceny tego zabezpieczenia1. Niezdecydowanie się przez konsumenta
na przystąpienie do takiej umowy zazwyczaj skutkuje tym, że bank żąda innego
zabezpieczenia spłaty kredytu2.
Instrumenty transferu ryzyka kredytowego są umowami między podmiotami
przejmującymi ryzyko kredytowe i przerzucającymi ryzyko kredytowe3.
Instru-menty te najczęściej zabezpieczają kredytodawcę przed podejmowaniem ryzyka kredytowego z tytułu: utraty płynności dłużnika, trwałej niewypłacalności,
odmo-wy spłaty długu, upadłości kredytobiorcy, opóźnienia w spłacie4. Ubezpieczenie
ryzyka kredytowego jest metodą, która zawiera w sobie kilka innych metod zarzą-dzania ryzykiem kredytowym, tj. transfer ryzyka kredytowego na zakład ubezpie-czeń, kontrolę ryzyka kredytowego, a także dystrybucję ryzyka (która może być
dokonywana przez reasekurację oraz sekurytyzację ubezpieczeniową)5.
Ubezpie-czenie kredytu to połąUbezpie-czenie dwóch bardzo skomplikowanych usług finansowych
– usługi bankowej i ubezpieczeniowej6.
10.1. Istota ubezpieczeń wierzytelności
kredytowych
Umowa ubezpieczenia w polskim prawie należy do kategorii umów nazwa-nych, konsensualnazwa-nych, dwustronnie zobowiązujących, odpłatnazwa-nych, mających cha-rakter losowy, gdyż realizacja skutków prawnych umowy jest uzależniona od zaj-ścia zdarzenia przyszłego i niepewnego. Jest uregulowana w kodeksie cywilnym (art. 805–834). „Przez umowę ubezpieczenia zakład ubezpieczeń zobowiązuje się spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku,
a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę”7. Ubezpieczenie kredytu jest
umową, w której ubezpieczyciel zobowiązuje się do wypłaty bankowi odszkodo-1 B. Mrozowska, A. Wnęk, Umowa ubezpieczenia na życie jako zabezpieczenie kredytu
hipotecz-nego, „Prawo Asekuracyjne” 2014, nr 4 (81), s. 30.
2 Rzecznik Ubezpieczonych, Ubezpieczenia kredytów, www.rzu.gov.pl (dostęp: 19.02.2012). 3 M.A. Olszak, Międzynarodowy rynek transferu ryzyka kredytowego, „Bank i Kredyt” 2006, nr 3,
s. 30.
4 P. Kowalczyk-Rólczyńska, Ubezpieczenie jako instrument transferu ryzyka kredytowego, Wy-dział Zarządzania, Informatyki i Finansów, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, httpzif. wzr.plpim2013_2_5_7.pdf, s. 78.
5 Tamże, s. 81.
6 M. Więcko, Ubezpieczenie kredytów, Rzecznik Finansowy, https://rf.gov.pl/vademecum-klien-ta/abc-ubezpieczen/Ubezpieczenia_kredytow__2868, aktualizacja: 2016.
7 Ustawa z dnia 30 kwietnia 1964 roku kodeks cywilny, Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93, z późn. zm., art. 805 § 1.
wania za szkody poniesione przez bank w sytuacji wystąpienia wypadków
określo-nych w umowie, ubezpieczający zaś zobligowany jest do zapłaty składki8. Zgodnie
z regulacjami unijnymi odpowiedzialność ubezpieczyciela kredytu bankowego w stosunku do ubezpieczającego dany kredyt polega na przejęciu spłaty zadłu-żenia kredytowego wobec kredytodawcy w wysokości zadłuzadłu-żenia, które wynika z nieuregulowanych przez kredytobiorcę należności z tytułu zaciągniętego kredytu
wraz z odsetkami9. Ubezpieczenie stanowi: transfer ryzyka z jednostki na grupę,
podział ciężaru strat i potrzeb finansowych na członków grupy10. Wysokość
skład-ki uzależniona jest m.in. od wysokości przyznanego kredytu, innych zabezpieczeń
kredytowych, zdolności kredytowej ubezpieczającego11.
Ubezpieczenie kredytu definiuje się jako rodzaj umowy ubezpieczenia, zgodnie z którą ubezpieczyciel „przejmuje część ryzyka związaną z niedotrzymywaniem zapłaty za udzielony kredyt w następstwie zdefiniowanych w umowie
ubezpie-czenia zdarzeń”12. Ubezpieczenia kredytu występują obok innych zabezpieczeń
np. w umowach kredytu hipotecznego, gdzie oprócz zabezpieczenia w postaci
hipoteki bank wymaga zawarcia umowy ubezpieczenia na życie kredytobiorcy13,
ubezpieczenia pomostowego, ubezpieczenia nieruchomości itd.
W tabeli 10.1 wskazano czynniki ryzyka, które determinują potrzebę lub ko-nieczność ubezpieczenia osoby kredytobiorcy, jak również wymieniono przed-mioty stanowiące zabezpieczenie lub cel kredytowania.
Tabela 10.1. Czynniki personalne i przedmiotowe ubezpieczenia kredytu oraz kredytobiorcy Czynniki personalne
ubezpieczenia Przedmioty stanowiące zabezpieczenie lub cel kredytowania • utrata pracy • czasowa niezdolność do wykonywania pracy • ubezpieczenia kredytobiorcy na wypadek śmierci • odpowiedzialność cywilna i ochrona prawna
• niski wkład własny
• mieszkanie, dom lub inna nieruchomość
• rzeczy oznaczone co do tożsamości, np. samochód • rzeczy oznaczone co do gatunku, jeżeli w umowie
zastawniczej określona zostanie ich ilość oraz sposób wyodrębnienia od innych rzeczy tego samego gatunku, np. towary
• zbiór rzeczy ruchomych lub praw, stanowiący całość gospodarczą, choćby jego skład był zmienny • kredyty walutowe (denominowane)
Źródło: opracowanie własne. 8 Ustawa z dnia 22 maja 2003 roku o działalności ubezpieczeniowej, Dz. U. z 2003 r. Nr 124,
poz. 1151, załącznik.
9 P. Gogojewicz, Ubezpieczenie kredytów w UE, „Gazeta Bankowa” 2007, nr 11, s. 16.
10 A. Parlińska, Instytucje ubezpieczeniowe na rynku kapitałowym, prezentacja, Szkoła Głów-na Handlowa, https://www.e-sgh.pl/niezbednik/plik.php?id=27255399&pid=2304 (dostęp: 15.12.2011).
11 Ubezpieczenie kredytu, e-prawnik.pl, http://e-prawnk.pl/artykuły/prawo-bankowe/ubezpe-czenie-kredytu.html (dostęp: 9.11.2004).
12 M. Szczepańska-Bębenek, Ubezpieczenie kredytu kupieckiego, „Przegląd Ubezpieczeń Spo-łecznych i Zdrowotnych” 2002, nr 6, s. 34–35.
Agnieszka Czajkowska
136
10.2. Strony ubezpieczenia w przypadku
kredytów hipotecznych
Z punktu widzenia możliwych konstrukcji umowy ubezpieczenia w ujęciu pod-miotowym wyróżnić można dwa rodzaje ubezpieczeń kredytu:
Ubezpieczenie z wierzycielem, czyli z bankiem, który jest jednocześnie ubez-pieczającym i ubezpieczonym, on podpisuje umowę i opłaca składkę ubezpiecze-niową, koszty zaś przerzuca na kredytobiorcę (wyższe oprocentowanie lub prowi-zja); przy czym ubezpieczycielowi przysługuje prawo regresu, czyli dochodzenia roszczeń zwrotnych od dłużnika (por. schemat 10.1). Celem umowy jest aseku-racja części ryzyka ponoszonego przez bank. W relacji umowy ubezpieczenia nie występuje tutaj kredytobiorca, choć to on jest źródłem ryzyka i przez jego brak obsługi długu pojawia się ryzyko. Umowa ubezpieczenia zawierana z kredytodaw-cą może obejmować: jedną transakcję kredytową, gdzie przedmiotem ubezpie-czenia są zobowiązania finansowe jednego dłużnika dotyczące jednej transakcji, wiele transakcji kredytowych zawieranych z jednym kontrahentem, pojedyncze transakcje zawierane z wieloma podmiotami, transakcje cykliczne z wieloma kre-dytodawcami. Dwa pierwsze przypadki to tzw. ubezpieczenia pojedyncze (polisa pojedyncza), a dwa kolejne to tzw. ubezpieczenia portfelowe (polisa zbiorowa). Schemat 10.1. Relacje między ubezpieczycielem a kredytodawcą
1 – umowa ubezpieczeniowa 2 – składki ubezpieczeniowe 3 – obciążenie kosztami 4 – prawo do regresu Źródło: opracowanie własne.
Ubezpieczenie z dłużnikiem (kredytobiorcą), na podstawie umowy ubezpiecze-nia (lub cesji praw z polisy) uprawubezpiecze-nia bank do otrzymaubezpiecze-nia odszkodowaubezpiecze-nia pod wa-runkiem zaistnienia sprecyzowanych okoliczności związanych z nieterminową
ubezpieczycielowi przysługuje prawo regresu, czyli dochodzenia roszczeń zwrotnych od
dłużnika (por. schemat 10.1). Celem umowy jest asekuracja części ryzyka ponoszonego
przez bank. W relacji umowy ubezpieczenia nie występuje tutaj kredytobiorca, choć to on
jest źródłem ryzyka i przez jego brak obsługi długu pojawia się ryzyko. Umowa
ubezpieczenia zawierana z kredytodawcą może obejmować: jedną transakcję kredytową,
gdzie przedmiotem ubezpieczenia są zobowiązania finansowe jednego dłużnika dotyczące
jednej transakcji, wiele transakcji kredytowych zawieranych z jednym kontrahentem,
pojedyncze transakcje zawierane z wieloma podmiotami, transakcje cykliczne z wieloma
kredytodawcami. Dwa pierwsze przypadki to tzw. ubezpieczenia pojedyncze (polisa
pojedyncza), a dwa kolejne to tzw. ubezpieczenia portfelowe (polisa zbiorowa).
Schemat 10.1. Relacje między ubezpieczycielem a kredytodawcą
Ubezpieczyciel
4
2
1
Kredytobiorca
3
Kredytodawca
1 – umowa ubezpieczeniowa
2 – składki ubezpieczeniowe
3 – obciążenie kosztami
4 – prawo do regresu
Źródło: opracowanie własne.
2. Ubezpieczenie z dłużnikiem (kredytobiorcą), na podstawie umowy ubezpieczenia (lub
cesji praw z polisy) uprawnia bank do otrzymania odszkodowania pod warunkiem
zaistnienia sprecyzowanych okoliczności związanych z nieterminową spłatą kredytu bądź
niewypłacalnością dłużnika (por. schemat 10.2). „W umowie jest zabezpieczane ryzyko
ponoszone przez kredytodawcę, który jest ubezpieczonym”
14
. Dla części ubezpieczeń
stosowana jest także cesja ewentualnych roszczeń wynikających z polisy
ubezpieczeniowej.
Schemat 10.2. Relacje między ubezpieczycielem a kredytobiorcą i kredytodawcą
Ubezpieczy
ciel
spłatą kredytu bądź niewypłacalnością dłużnika (por. schemat 10.2). „W umowie jest zabezpieczane ryzyko ponoszone przez kredytodawcę, który jest
ubezpieczo-nym”14. Dla części ubezpieczeń stosowana jest także cesja ewentualnych roszczeń
wynikających z polisy ubezpieczeniowej.
Schemat 10.2. Relacje między ubezpieczycielem a kredytobiorcą i kredytodawcą
1 – umowa ubezpieczeniowa 2 – składki
3 – cesja z polisy ubezpieczeniowej
Źródło: opracowanie własne.
10.3. Rodzaje ubezpieczeń kredytów
hipotecznych
Zabezpieczenia kredytów hipotecznych dzieli się na docelowe i przejściowe. Banki wymagają zabezpieczeń przejściowych – do czasu przedstawienia odpisu z księgi wieczystej z prawomocnym wpisem hipoteki na nieruchomości będącej
zabezpieczeniem kredytu15. Ubezpieczenia kredytów mają charakter:
• ubezpieczeń osobowych obejmujących ochroną straty w dobrach osobistych kredytobiorcy, takie jak: życie, zdrowie, starzenie się i zdolność do pracy (na początku tab. 10.2),
• ubezpieczeń majątkowych, które wyrównują wszelkie straty powstałe na sku-tek posiadania mienia ruchomego i nieruchomości (tab. 10.2).
14 P. Kowalczyk-Rólczyńska, dz. cyt., s. 83.
15 Kredyt zabezpieczony i ubezpieczony, „Muratordom”, http://muratordom.pl/prawo/kredyty--i-pozyczki/kredyt-zabezpieczony-i-ubezpieczony,102_1738.html (dostęp: 25.02.2016).
Ubezpieczyciel
1
2
Agnieszka Czajkowska 138 Tabela 10.2. Por ównanie pr aw i obo wiązk ów str on ube zpiecz eń osobo wy ch i majątk owy ch st oso w any ch do kr edyt ów hipot eczny ch Rodz aj i zakr es ochr ony ubezpiecz enio w ej (1) W arunki spłaty kr edytu na r zecz kr edyt odaw cy (2) Pr aw a i obo wiązki kr edyt obior cy (3) Ko szty ochr ony ubezpiecz enio w ej (4) Ubezpiecz enie na wyp adek śmier ci (na ż ycie) – ube zpiecz enie gru -po w e, obejmuje nie zdolność do z a-robk ow ania lub zg on kr edyt obior cy , będąc y wynikiem chor ob y lub nie -sz cz ęśliw eg o wyp adk u. Ochr ona ube zpiecz enio w a obejmuje cz ę-ścio w ą lub c ałk owit ą spłat ę kr edyt u or az pomoc w spłacie rat w okr esie cz aso w ej nie zdolności do pr ac y. Z ube zpiecz enia mog ą sk or zyst ać osob y, kt ór e nie pr zekr ocz yły 65. rok u ży cia i zło żyły oświadcz enie o st anie z dr owia. Spłat a po zost ałej cz ęści kr edyt u pr ze z ube zpiecz yciela nast ępuje w pr zyp adk u zg onu kr edyt obior cy , pr zy cz ym do wypłaty świadcz enia nie zbędny jest pisemny wniosek bank u lub r odziny kr edyt obior cy or az pr zedst awienie odpo wiednich dok ument ów , m.in. ak tu z gonu. Ube zpiecz enie to mo że obejmo w ać st ałą sumę ube zpiecz enia wypłac a-ną po śmier ci kr edyt obior cy w od -po wiedniej cz ęści bank owi or az rodzinie, ale cz ęściej suma ube z-piecz enia jest zmienna i zmniej -sz a się z cz asem, ponie w aż kw ot a kr edyt u po zost ałe go do spłaty ró w -nie ż c
o miesiąc jest niższ
a. Polisa st ano wi zabe zpiecz enie dla kr edyt obior cy i je go rodziny , k tór e jest po zyskiw ane w zamian za opła
-canie składki ube
zpiecz enio w ej. Ube zpiecz enie chr oni sp adk obier -có w pr zed obciąż eniami kr edyt o-wymi, k tór ym moglib y nie podołać. Ube zpiecz enie mo że obejmo w ać st ałą sumę wypłac aną po śmier -ci kr edyt obior cy w odpo wiedniej cz ęści bank owi or az rodzinie, ale cz ęściej suma ube zpiecz enia jest zmienna i zmniejsz a się wr az z r egularną spłat ą kr edyt u. Ube zpiecz enie na ż ycie i od na -st ępstw niesz cz ęśliwy ch wyp ad -kó w k upo w ane jest na 1–2 lat a (w ramach odst ąpienia pr ze z bank od pobr ania pr owizji za udzielenie kr edyt u). Koszt ube zpiecz enia na ży cie i od nast ępstw niesz cz ęśliwy ch wyp adk ów w pier wsz ym okr esie wynosi od 1 do 4% kw oty kr edy -tu, w z ale żności od z akr esu i cz asu obo wiąz yw ania. Najt ańsz e ube z-piecz enia to t e, kt ór e są wypłac a-ne wyłącznie w pr zyp adk u śmier ci i obo wiąz ują wyłącznie w tr ak cie spłaty kr edyt u. Ubezpiecz enie na wyp adek tr w a łe go inw alidztw a or az ubezpie cz enie na wyp adek niez dolno ści do pr acy – ube zpiecz enia grupo w e. Spłat a po zost ałej cz ęści kr edyt u pr ze z ube zpiecz yciela nast ępuje w syt uacji, gdy kr edyt obior ca do zna tr w ałe go uszk odz enia ciała, np . wsk ut ek nie -sz cz ęśliw eg o wyp adk u (a cz asem do -datk ow o chor ob y), co uniemo żliwia mu wyk onyw anie pr ac y. Spłat a kr edyt u nast ępuje na wnio -sek kr edyt obior cy , kt ór y musi pr zedst awić odpo wiednie dok u-menty potwier dz ając e tr w ałe inw a-lidztw o, fak t zaistnienia wyp adk u, kt ór y spo w odo w ał inw alidztw o lub zaświadcz enie z Z US lub KRU S. Ubezpiecz enie na wyp adek utr a ty pr acy – ube zpiecz enie grupo -w e, doty cz y osób zatrudniony ch i pr ow adz ąc ych działalność gospo -dar cz ą. Ube zpiecz yciel pr zejmuje na siebie obciąż enia związ ane z re -gulo w aniem r at kr edyt u. Spłat a kr edyt u (najcz ęściej 6–12 rat) nast ępuje w syt uacji utr aty pr a-cy be z winy kr edyt obior cy . Wysok ość spłat zale ży od ponosz o-nej składki na ube zpiecz enie. Spłat a kolejny ch rat kr edyt u na -st ępuje na wniosek kr edyt obior cy , musi on pr zedst awić odpo wiednie dok umenty jak o do w ód utr aty pr a-cy be z sw ojej winy . W tym okr esie klient ma cz as na pono wne odz y-sk anie źr ódła dochodu. Składk a za pier wsz y okr es jest dolicz ana do kw oty kr edyt u, a na -st ępnie istnieje mo żliw ość je go kontynuacji ze składk ą miesięczną w gr anic ach 5,5 do 6% od raty kr e-dyt u. Koszt mo że wynosić 1,2–1,5% kw oty kr edyt u w sk ali r ok u.
Ubezpiecz enie pomo st ow e (tzw . pr zejścio w e) zape wnia ochr onę do moment u uz ysk ania pr ze z bank wpisu hipot eki do księ gi wiecz y-st ej nieruchomości do r ok u. Naj -cz ęstsz ym po w odem odmo wy do -konania wpisu są: br aki formalne w e wniosk u, br ak opłaty za wnio -sek . Na wyp adek z aniechania pr ze z kr e-dyt obior cę spłaty firma ube zpie -cz enio w a pr zejmie na siebie całe je go zobo wiąz anie. Zwr ot kr edyt u nast ępuje w okr esie międz y zaw ar -ciem umo wy kr edyt u a wpisem hi -pot eki w księdz e wiecz yst ej. W zale żności od b ank u, w k tór ym klient ubie ga się o kr edyt or az od r odz aju nieruchomości i jej lo -kaliz acji, sądy w ró żnym cz asie spełnią w arunek zabe zpiecz enia doc elo w eg o, jakim jest wpis hipo -teki do księ gi wiecz yst ej. Zabe zpie -cz enie hipot eczne po wiąz ane jest zawsz e z konkr etną nieruchomo -ścią, nie z aś z jej właścicielem. Wysok ość składki (od 0,85 do 2%) jest okr eślana popr ze z podwy ż-sz enie opr oc ent ow ania kr edyt u do moment u wpisu hipot eki. Ubezpiecz enie niskie go lub br ak u jąc eg o wkładu własne go jest st oso -w ane, gdy kr edyt obior ca nie wnosi w cale lub wnosi bar dz o nie wielki wkład własny . Pr zedmiot em ube z-piecz enia jest cz ęść kr edyt u hipot ecz -ne go st ano wiąc a ró żnic ę pomiędz y wymag anym udziałem własnym kr e-dyt obior cy a kw ot ą fak ty cznie pr ze z nie go wniesioną na pocz et inw esty cji, zazwy cz aj wynosi ono od 3,3 do 8%. Ube zpiecz enie niskie go wkładu własne go st osuje się, jeśli wyso -kość kr edyt u pr zekr acz a ust alony pr ze z dany bank współcz ynnik LtV (L oan t o Value ). Ube zpiecz enie zape wnia spłat ę na r zecz bank u cz ęści kr edyt u od -po wiadając ej ró żnic y pomiędz y wymag anym pr ze z bank wkładem własnym a wkładem wniesionym pr ze z klient a. Jest to ube zpiecz enie, kt ór e nie mo że istnieć samodzielnie, lecz współistnieje z zabe zpiecz eniem hipot ecznym, ube zpiecz eniem pr zejścio wym lub innym zabe zpie -cz eniem st oso w anym bądź ak cep -to w anym pr ze z b ank . Klient nie ma wpływu na ube z-piecz yciela, z kt ór ym bank zaw arł por oz umienie, a cz as na spłat ę kapit ału st ano wiąc eg o wymag a-ne st andar do w o minimum wynosi od 2 do 10 lat . Okr es odpo wie -dzialności ro zpocz yna się z chwilą wypłaty kr edyt u lub je go cz ęści, a kończ y w momencie uz upełnienia wymag ane go wkładu własne go . Koszt to 3–5% ube zpiecz anej kw o-ty br ak ując eg o wkładu własne go , licz one od kw oty st ano wiąc ej nad -wy żk ę kr edyt u ponad 85% w art ości nieruchomości, st ano wiąc ej zabe z-piecz enie kr edyt u. Składk a płatna jest z a okr es 3–5-le tni. Ubezpiecz enie kr edyt ów denomi no w any ch chr oni klient ów pr zed ry zykiem kur so wym i obejmuje sy -tuacje, w k tór ych rat a kr edyt u w w a-lucie obc ej pr zelicz ona na polskie złot e w zr ośnie tak znacznie, że pr ze -kr ocz y maksymalną rat ę kr edyt u w złoty ch, jak ą był w st anie obsługi -w ać klient w dniu zaciąg ania kr edyt u. W związk u z „R ek omendacją S” KNF banki pr zy jęły do wylicz enia dla kr edyt ów w w alut ach obc ych kw oty kr edyt u po większ onej o 20% i wysok ości raty pr zy opr oc ent ow
a-niu jak dla
kr edyt u w PLN. W art ość ube zpiecz enia kr edyt ów denomino w any ch mo że by ć doli -cz ona do kw oty kr edyt u. Ró żnic ę w rat ach pokr yje ube zpiecz yciel. Koszt mo że wynieść od 2,5 do 4% kw oty kr edyt u. Okr es ochr ony to rok do 2 lat .
Agnieszka Czajkowska 140 Tabela 10.2. (c d.) 1 2 3 4 Ubezpiecz enie nieruchomo ści mo że zost ać zaw art e za pośr ed -nictw em bank u z ube zpiecz ycie -lem, z kt ór ym bank współpr acuje lub pr ze z kr edyt obior cę z wybr a-nym zakładem ube zpiecz eń. Jest to najcz ęściej ube zpiecz enie indy -widualne. Je go pr zedmiot em jest sama nieruchomość: mur y, cz ęści st ałe budynk u, dach. Zape wnia wypłat ę odszk odo w ania za szk ody , kt ór e po wst ały na nie -ruchomości wsk ut ek np . kr adzie ży , włamań, po żaru, po w odzi, znisz -cz enia w wynik u kat astr of nat ur al -ny ch. Cz ęst o świadcz enie pienię ż-ne jest wypłac ane be zpośr ednio bank owi i z ost aje zalicz one na po -cz et spłaty kr edyt u. W razie ekstr emalnej syt uacji, cz yli np . c ałk owit eg o znisz cz enia nieru -chomości, bank nie umor zy klien -to wi spłaty kr edyt u, nadal będzie żądał termino w ej obsługi kr edyt u. Ube zpiecz yciel ponosi odpo wie -dzialność tylk o do wysok ości sumy ube zpiecz enia ust alonej zg odnie z umo w ą. Zwykle st awk a wynosi 0,008% sumy ube zpiecz enia. Składki za podst aw ow e ube zpiecz enie nieruchomości od ognia i inny ch zdar zeń loso wy ch są niskie i wyno -sz ą ok . 1% w art ości nieruchomości za rok . Ubezpiecz enie od utr aty w art ości nieruchomo ści – ochr ona bank u i kr edyt obior cy pr zed sk utk ami sp adk u w art ości nieruchomości st ano wiąc ej pr zedmiot zabe zpie -cz enia kr edyt u. Ube zpiecz enie ma char ak ter okr e-so wy i tr w a maksymalnie pr ze z 5 lat . Kr edyt obior ca ma mo żliw ość spła -ty całości wypo wiedziane go kr e-dyt u, mimo ew ent ualne go sp adk u w art ości nieruchomości lub uz y-sk ania w lic yt acji komornicz ej ceny niższ ej niż pocz ątk ow a w art ość nie -ruchomości. Koszty ne gocjo w ane indywidual -nie. Ubezpiecz enie „Assist anc e” p ro -pono w ane jest pr ze z banki zazwy -cz aj na r ok , z mo żliw ością odno -wienia. Je go pr zedmiot em jest or ganiz acja i pokr ycie koszt ów świadcz eń w za -kr esie pomoc y technicznej i me -dy cznej w domu, będąc ych nast ęp -stw em z dar zenia loso w eg o. Ube zpiecz enie to z punk tu widz e-nia be zpiecz eństw a kr edyt u jest racz ej mało ist otne. Cz asami bank sam w pier wsz ym rok u pokr yw a koszt te go ube zpie -cz enia, dając klient owi pr oduk t w ramach pr omocji. Ubezpiecz enie od odpo wiedzial no ści cywilnej i ochr ony pr awnej of er ow ane jest w p akie tach: rocz -nym, 2- lub 3-le tnim, z mo żliw ością odnawiania. Pr zedmiot em ube zpiecz enia jest odpo wiedzialność cywilna klien -ta za szk ody wyr ządz one osobom tr zecim, w związk u z wyk onyw a-niem cz ynności ż ycia pr yw atne go . OC ma racz ej mały związ ek z be z-piecz eństw em kr edyt u hipot eczne -go , ale mo że pokr yć szk ody wyr zą -dz one pr ze z kr edyt obior có w cz y ich dzieci lub zwier zę ta. Je żeli bank of eruje to ube zpiecz e-nie w ramach zamiany sw ojej pr o-wizji na k oszt te go ube zpiecz enia, to z awsz e jest to dla klient a dodat -ko w a k or zyść. Źr ódło: opr ac ow anie własne na podst awie lit er at ur y pr zedmiot u z amiesz cz onej w bibliogr afii na k ońcu opr ac ow ania.
10.4. Zalety i wady ubezpieczeń kredytu,
kredytobiorcy i jego majątku
Ubezpieczenia kredytów nie są obowiązkiem nałożonym na klienta jakimkol-wiek przepisem ustawy. Dla wielu klientów ubezpieczenie w banku jest korzystne z tego względu, że nie muszą przedstawiać innych form zabezpieczenia spłaty
kre-dytu16. Ubezpieczenia kredytów opiewających na duże kwoty niosą ze sobą wiele
zalet. Z punktu widzenia banku pozwalają na przeniesienie części ryzyka na ubez-pieczyciela, umożliwiają jego dywersyfikację oraz zabezpieczenie kredytu. Zawar-cie umowy ubezpieczenia zapewnia stały monitoring ryzyka i ocenę dotychczas
stosowanych procedur kredytowych17. Daje także korzyści dla potencjalnych
kre-dytobiorców, np. ubezpieczenie niskiego wkładu własnego18. W 2016 roku wkład
własny wymagany od potencjalnego kredytobiorcy wynosił 15% wartości nieru-chomości, a w 2017 roku – 20%.
Ważnym atutem ubezpieczeń jest poczucie bezpieczeństwa, jakie dają kredy-tobiorcy i jego rodzinie. W przypadku zabezpieczenia kwoty kredytu na wypa-dek śmierci bliscy otrzymają świadczenie równe sumie pozostałego zadłużenia. Podobnie jest w przypadku ubezpieczenia od trwałej i całkowitej niezdolności do pracy. Klient otrzyma wówczas świadczenie równe kwocie, jaką wynosiło
za-dłużenie w dniu orzeczenia niezdolności do pracy przez odpowiedni organ19.
Podstawową wadą takiej formy zabezpieczenia są wysokie koszty,
a w niektó-rych przypadkach może okazać się nieskuteczna20. Przy wyborze ubezpieczenia
z oferty banku osobą uposażoną jest zawsze bank i suma ubezpieczenia zazwyczaj
zmniejsza się wraz ze spłatą kredytu21.
W latach 2010–2015 wzrastała popularność ubezpieczeń kredytu22. Liczba polis
z tytułu ubezpieczenia kredytów wynosiła w kolejnych latach: 74 tys., 74 tys., 82 tys., 107 tys., 120 tys. Natomiast w badanym okresie zmieniała się wartość ubez-pieczeń kredytów od 465 mln zł w 2010 roku, wzrosła w 2011 roku do 545 mln zł, spadła w kolejnym do 503 mln zł, następnie wzrosła w 2013 roku do 527 mln zł, a w 2014 roku spadła o 8% do kwoty 495 mln zł, w 2015 roku zaś do 402 mln zł (spadek o 18%). Odszkodowania wypłacone brutto z tytułu ubezpieczenia kredytu w latach 2010–2015 wynosiły odpowiednio: 267 mln zł, 175 mln zł, 291 mln zł, 16 Tamże.
17 M. Dębniewska, J. Skorwider, Teoretyczne aspekty ubezpieczenia kredytu kupieckiego, [w:] Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, red. E. Kucka, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Olsztyn 2008, s. 285.
18 M. Krajkowski, dz. cyt. 19 Tamże.
20 M. Więcko, dz. cyt. 21 Tamże.
22 Ubezpieczenia kredytu dotyczą: ogólnej niewypłacalności, kredytu eksportowego, spłaty rat, kredytu hipotecznego, kredytu rolniczego.
Agnieszka Czajkowska
142
360 mln zł, 288 mln zł, 166 mln zł (tj. spadły o 42% w 2015 r.)23. Coraz większą
rolę odgrywa bancassurance, czyli sprzedaż krzyżowa produktów ubezpieczenio-wych m.in. w procesie kredytowania nieruchomości. W 2015 roku udział składki
bancassurance w składce ubezpieczeń życiowych stanowił 39,2%. Wartość rynku bancassurance wyniosła 2,22 mld zł, natomiast wartość składki majątkowej – 10,55
mld zł24.
Podsumowanie
Ubezpieczenie kredytu lub ściśle określonych zdarzeń związanych z osobą kre-dytobiorcy lub jego majątkiem gwarantuje wyłącznie ostateczny rezultat transak-cji kredytowej, czyli pokrywa bankowi straty powstałe w wyniku braku płatności przez dłużnika. Interes ubezpieczeniowy wierzyciela związany jest z ochroną ma-jątku przed ryzykiem niesolidności płatniczej dłużnika, która może się przejawiać opóźnieniem w spłacie wierzytelności bądź też brakiem spłaty wierzytelności. Ubezpieczenia są pewnym rodzajem instrumentów transferu ryzyka kredytowego. Ryzyko braku świadczenia kredytobiorcy ponosi ubezpieczyciel wraz z kredyto-dawcą, który zawsze ma pewien udział w ryzyku finansowym.
Uzupełniające ubezpieczenia prowadzą do zwiększenia atrakcyjności oferty kierowanej do klienta przez bank, ale również do zabezpieczenia interesów ban-ku udzielającego kredytu. Zakłady ubezpieczeń włączają do swojej oferty coraz większą liczbę produktów zabezpieczających właśnie ryzyko kredytowe. Ponadto rosnąca świadomość ubezpieczeniowa klientów powinna mieć pozytywny wpływ na rozwój tych produktów. Banki, by pozyskać nowych klientów, tworzą wspól-nie z towarzystwami ubezpieczeniowymi pakiety łączące kredyt hipoteczny wraz z ubezpieczeniami związanymi z kredytem.
Bibliografia
Błażej M. (red.), Polski rynek ubezpieczeniowy 2014, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2015. Dąblewski S., Ubezpieczony kredyt hipoteczny, „Gazeta Ubezpieczeniowa”, www.gu.com.pl (dostęp:
20.12.2011).
23 Por.: M. Błażej (red.), Polski rynek ubezpieczeniowy 2014, GUS, Warszawa 2015, s. 81–82, 84– 85; Polska Izba Ubezpieczeń, Raport roczny PIU 2015, Warszawa 2016, s. 83, 88.
24 Polska Izba Ubezpieczeń, Broszura ubezpieczeniowa w liczbach, Warszawa 16.05.2016, s. 18, http://piu.org.pl/public/upload/ibrowser/Broszura%20ubezpieczenia%20w%20licz-bach%202015.pdf.
Dębniewska M., Skorwider J., Teoretyczne aspekty ubezpieczenia kredytu kupieckiego,
[w:] Ubezpie-czenia w gospodarce rynkowej, red. E. Kucka, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie,
Olsztyn 2008.
Dobosiewicz Z., Kredyt hipoteczny: poradnik, Difin, Warszawa 2010. Gogojewicz P., Ubezpieczenie kredytów w UE, „Gazeta Bankowa” 2007, nr 11.
Grzywacz J., Podstawy bankowości – system bankowy, kredyty i rozliczenia, ryzyko, ocena banku,
mar-keting, Difin, Warszawa 2002.
Kowalczyk-Rólczyńska P., Ubezpieczenie jako instrument transferu ryzyka kredytowego, Wydział Zarządzania, Informatyki i Finansów, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Wrocław 2013, httpzif.wzr.plpim2013_2_5_7.pdf.
Kowalewski E., Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Branta, Bydgoszcz–Toruń 2002.
Krajkowski M., Ubezpieczony kredyt hipoteczny, Dom Kredytowy Notus S.A., Domiporta.pl, http:// porady.domiporta.pl/poradnik/1,127304,10343887,Ubezpieczony_kredyt_hipoteczny.html (do-stęp: 23.09.2011).
Kredyt zabezpieczony i ubezpieczony, „Muratordom”,
http://muratordom.pl/prawo/kredyty-i-pozycz-ki/kredyt-zabezpieczony-i-ubezpieczony,102_1738.html (dostęp: 25.02.2016). Kukiełka J., Poniewierka D., Ubezpieczenia finansowe, Branta, Bydgoszcz 2003.
Michalik L., Seliga D., Ubezpieczenia finansowe, [w:] Ubezpieczenia, red. J. Monkiewicz, Poltext, Warszawa 2003.
Monkiewicz J., Podstawy ubezpieczeń, t. 2: Produkty, Poltext, Warszawa 2002.
Mrozowska B., Wnęk A., Umowa ubezpieczenia na życie jako zabezpieczenie kredytu hipotecznego, „Prawo Asekuracyjne” 2014, nr 4 (81).
Nowakowski J., Famulska T. (red.), Stabilność i bezpieczeństwo systemu bankowego, Difin, Warszawa 2008.
Olszak M.A., Międzynarodowy rynek transferu ryzyka kredytowego, „Bank i Kredyt” 2006, nr 3. Parlińska A., Instytucje ubezpieczeniowe na rynku kapitałowym, prezentacja, Szkoła Główna
Han-dlowa, https://www.e-sgh.pl/niezbednik/plik.php?id=27255399&pid=2304 (dostęp: 15.12.2011). Polska Izba Ubezpieczeń, Broszura ubezpieczeniowa w liczbach, Warszawa 16.05.2016, http://piu.org.
pl/public/upload/ibrowser/Broszura%20ubezpieczenia%20w%20liczbach%202015.pdf. Polska Izba Ubezpieczeń, Raport roczny PIU 2015, Warszawa 2016.
Szczepańska-Bębenek M., Ubezpieczenie kredytu kupieckiego, „Przegląd Ubezpieczeń Społecznych i Zdrowotnych” 2002, nr 6.
Turek B., 10 noworocznych zmian na rynku nieruchomości, „Obserwator Finansowy, http://www.ob- serwatorfinansowy.pl/tematyka/rynki-finansowe/10-noworocznych-zmian-na-rynku-nierucho-mosci/ (dostęp: 14.12.2015).
Ubezpieczenia kredytów, Rzecznik Ubezpieczonych, www.rzu.gov.pl (dostęp: 19.02.2012).
Ubezpieczenie a kredyt, Ubezpieczenie24,
http://ubezpieczenie24.org/ubezpieczony-kredyt/2-ubez-pieczenie-a-kredyt-cz-i-.html (dostęp: 25.02.2016).
Ubezpieczenie do kredytu hipotecznego, Kredyt Hipoteczny, www.hipotek.pl, aktualizacja: 2016. Ubezpieczenie kredytu, e-prawnik.pl,
http://e-prawnk.pl/artykuły/prawo-bankowe/ubezpeczenie--kredytu.html (dostęp: 9.11.2004).
Ubezpieczenie mieszkania pod kredyt, Inwestycje, www.inwestycje.pl, aktualizacja: 2016.
Ubezpieczenie na wypadek utraty pracy. Warto? Sprawdź z Comperią!, Porównywarka Finansowa,
www.comperia.pl, aktualizacja: 2016.
Ubezpieczenie na życie, Porównywarka Finansowa Comperia, www.comperia.pl, aktualizacja: 2016.
Ustawa z dnia 30 kwietnia 1964 roku kodeks cywilny, Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm. Ustawa z dnia 22 maja 2003 roku o działalności ubezpieczeniowej, Dz. U. z 2003 r. Nr 124, poz. 1151. Więcko M., Ubezpieczenia kredytów, Rzecznik Finansowy,
Agnieszka Czajkowska
144
UBEZPIECZENIA KREDYTÓW HIPOTECZNYCH I KREDYTOBIORCÓW
LUB KREDYTODAWCÓW
Streszczenie: Celem opracowania jest ocena znaczenia i rodzajów ubezpieczeń kredytów hipo-tecznych oraz ubezpieczenia kredytobiorców bądź bezpośrednio kredytodawców oraz wskazanie zakresu ochrony ubezpieczeniowej jako instrumentu transferu ryzyka kredytowego. Na początku zaprezentowano istotę ubezpieczeń wierzytelności kredytowych, strony i przedmioty ubezpieczenia kredytów. Następnie opisano główne formy ubezpieczenia spłaty kredytów hipotecznych, osoby kre-dytobiorcy i jego majątku. Na końcu podsumowano zalety i wady ubezpieczeń kredytu, kredytobior-cy i jego majątku.
Słowa kluczowe: ubezpieczenie kredytów, kredyty hipoteczne
MORTGAGE INSURANCE AND BORROWERS OR CREDITORS
Summary: This article aims to analyze the significance and kinds of mortgage insurance and insurance of borrowers or creditors and to indicate the insurance cover, as an instrument of credit risk transfer. Firstly, the essence of credit claims insurance was presented, as well as subjects and objects of credit insurance. Then, there were described main forms of repayment mortgage credit insurance, insurance of the borrower and his property. At the end, advantages and disadvantages of credit insurance, the borrower and its assets were summarized.
