Proces tworzenia strefy wolnego handlu w ramach Środkowoeuropejskiej umowy o wolnym handlu (CEFTA) - najważniejsze skutki dla Polski

Pełen tekst

(1)Zesz yty Naukowe nr. 721. 2006. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Edward Molendowski Katedra Mi´dzynarodowych Stosunków Gospodarczych. Proces tworzenia strefy wolnego handlu w ramach Ârodkowoeuropejskiej umowy o wolnym handlu (CEFTA) – najwa˝niejsze skutki dla Polski 1. Wprowadzenie Od momentu wejÊcia w ˝ycie postanowieƒ Ârodkowoeuropejskiej umowy o wolnym handlu (CEFTA) up∏yn´∏o ju˝ ponad 12 lat1. Jest to w historii mi´dzynarodowej organizacji gospodarczej – jak si´ wydaje – wystarczajàcy przedzia∏ czasowy na dokonanie oceny jej funkcjonowania oraz porównania osiàgni´ç i rezultatów z celami i zamierzeniami przyÊwiecajàcymi jej utworzeniu. Opracowanie niniejsze jest próbà analizy przebiegu procesu tworzenia strefy wolnego handlu oraz jego wp∏ywu na kszta∏towanie si´ powiàzaƒ handlowych pomi´dzy sygnatariuszami ustanawiajàcej jà umowy, na przyk∏adzie relacji zachodzàcych pomi´dzy Polskà i krajami cz∏onkowskimi.. 2. Etapy liberalizacji handlu w ramach CEFTA 2.1. Warunki wymiany wynikajàce z umowy CEFTA Umowa CEFTA przewidywa∏a liberalizacj´ we wzajemnej wymianie handlowej jej sygnatariuszy. Poczàtkowo jednak nie wszystkie kraje by∏y ch´tne do zlikwidowania istniejàcych barier, dlatego pierwsze próby liberalizacji zawarte 1. Artyku∏ z∏o˝ono do publikacji w lipcu 2005 r..

(2) Edward Molendowski. 68. w umowie i obowiàzujàce od 1 marca 1993 r. nie by∏y imponujàce, choç na pewno stanowi∏y post´p w likwidowaniu przeszkód we wzajemnym handlu2. Strefa wolnego handlu mia∏a obejmowaç poczàtkowo g∏ównie towary przemys∏owe. W odniesieniu do towarów rolnych zdecydowano si´ jedynie na zaakceptowanie procesu stopniowej tzw. selektywnej liberalizacji. Negocjatorzy reprezentujàcy Polsk´, Czechos∏owacj´ oraz W´gry stosunkowo szybko uzgodnili treÊç porozumienia, tym bardziej ˝e by∏o ono tworzone na wzór zawartych ju˝ umów z EWG i EFTA. Jednak˝e w odró˝nieniu od nich, w CEFTA przyj´to zasad´ symetrii i ekwiwalentnoÊci wzajemnych ust´pstw i korzyÊci. Warto zaznaczyç fakt, ˝e kraje w umowie zastrzeg∏y, ˝e propozycje znoszenia barier celnych nie mogà mieç mniejszego zakresu ni˝ u∏atwienia w handlu z krajami EWG3. Pierwotna liberalizacja w ramach umowy CEFTA zak∏ada∏a podzia∏ towarów przemys∏owych na trzy grupy nazwane listami A, B oraz C. Ka˝da z tych grup zawiera∏a odr´bny kalendarz znoszenia ce∏. Na liÊcie A znalaz∏y si´ towary o najmniejszej wra˝liwoÊci na konkurencj´, na które c∏a zosta∏y zniesione od 1 marca 1993 r. Lista ta obj´∏a przede wszystkim towary o niskim stopniu przetworzenia, takie jak surowce i pó∏produkty, oraz niektóre wyroby gotowe nie stanowiàce zagro˝enia dla rodzimych produktów w kraju importera. Najobszerniejsza by∏a lista B, z której towary mia∏y uzyskaç bezc∏owy dost´p do rynków partnerów od 1 stycznia 1997 r. Redukcja stawek celnych w ramach tej listy mia∏a rozpoczàç si´ 1 stycznia 1995 r., od obni˝ki ce∏ o 33,3% stawki podstawowej4, a w nast´pnych dwóch latach c∏a mia∏y byç obni˝ane o kolejne 33,3%. Do listy tej zaliczono towary przetworzone o Êredniej wra˝liwoÊci na konkurencj´. Na liÊcie C znalaz∏y si´ towary najbardziej wra˝liwe5. Mia∏y znacznie d∏u˝szy harmonogram liberalizacji. Pierwszà redukcj´ ce∏ zak∏adano na 1 stycznia 1995 r. o 10% stawki podstawowej, a nast´pnie corocznie mia∏a si´ odbywaç redukcja ce∏ na te towary o 15% a˝ do 2001 r. WÊród produktów zaliczanych do tej grupy znalaz∏y si´ tekstylia, wyroby hutnicze, motoryzacyjne, artyku∏y elektroniczne itp. Szerzej zob. U. Kopeç, Ârodkowoeuropejskie porozumienie o wolnym handlu (CEFTA), „Handel Zagraniczny” 1994, nr 4, s. 3–6; M. Perczyƒski, Wspó∏praca paƒstw Grupy Wyszehradzkiej a integracja europejska, „Sprawy Mi´dzynarodowe” 1993 nr 2, s. 61–78. 3 U. Kopeç, Porozumienie Grupy Wyszehradzkiej o Strefie Wolnego Handlu [w:] Polski handel zagraniczny w 1992 roku. Raport roczny, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 1993, s. 115–120. 4 Stawkà podstawowà dla ka˝dego produktu by∏a stawka stosowana w dniu 29 lutego 1992 r. wobec dostawców korzystajàcych z klauzuli najwi´kszego uprzywilejowania. W umowie zastrze˝ono równie˝, ˝e jeÊli po wejÊciu w ˝ycie porozumienia CEFTA b´dzie wprowadzona jakakolwiek obni˝ka stawek celnych na zasadzie erga omnes, to takie obni˝one stawki zastàpià stawki podstawowe z dniem ich wprowadzenia (por. U. Kopeç, Ârodkowoeuropejskie porozumienie…, s. 3–6). 5 Zaznaczyç warto, ˝e zakres towarowy listy C w relacji Polska–W´gry by∏ znacznie szerszy ni˝ w relacji Polska–Czechy–S∏owacja. W pierwszym przypadku obejmowa∏ on 550 pozycji taryfowych, w drugim zaÊ jednie 50 (Por. U. Kopeç, Ârodkowoeuropejskie porozumienie…, s. 3–6). 2.

(3) Proces tworzenia strefy wolnego handlu.... 69. Tabela 1. Harmonogram znoszenia ce∏ na towary przemys∏owe w ramach CEFTA (z uwzgl´dnieniem protoko∏ów dodatkowych nr 1, 2 i 5) Listy liberalizacyjne B. C. C1/C2. 2. 3. 4. 5. import eksport import eksport import. PD 1 (od 1.07.1994) PD 2 (od 1.01.1996). eksport. A. 1. Umowa CEFTA (podstawowa). Podstawa prawna. 0% stawki ce∏ od 1.03.1993 r.. Redukcja: – 1 01.1995 r. – 1.01.1996 r. – 1.01.1997 r. o 1/3 stawki bazowej. Redukcja: – 1.01.1995 r. o 10%, – w latach 1996–2001 po 15% stawki bazowej. –. 0% stawki ce∏ od 1.03.1993 r.. Redukcja: – 1 01.1995 r. – 1.01.1996 r. – 1.01.1997 r. o 1/3 stawki bazowej. Redukcja: – 1.01.1995 r. o 10%, – 1.01.1996–1.01.2001 corocznie po 15% stawki bazowej. Redukcja: – 1.01.1994 r. – do 6/7 – 1.01.1996–1.01.2001 corocznie po 1/7 stawki bazowej. 0% stawki ce∏ od 1.03.1993 r.. Redukcja: – 1.07.1994 r. – 1.01.1996 r. – 1.01.1997 r. o 1/3 stawki bazowej. Redukcja: – 1.07.1994 r. – 1.01.1996 r. – 1.01.1997 r. – 1.01.1998 r. o 25% stawki bazowej. Redukcja: – 1.01.1995 r. o 10% – 1.01.1996–1.01.2001 corocznie po 15% stawki bazowej. 0% stawki ce∏ od 1.03.1993 r.. Redukcja: – 1.07.1994 r. – 1.01.1996 r. – 1.01.1997 r. o 1/3 stawki bazowej. Redukcja: – 1.07.1994 r. – 1.01.1996 r. – 1.01.1997 r. – 1.01.1998 r. o 25% stawki bazowej. Redukcja: jak w eksporcie oraz dodatkowa lista C2: – 1.01.1994 r. – do 6/7 – 1.01.1996 r. – do 5/7 – 1.01.1998–1.01.2002 corocznie – po 1/7 stawki bazowej. 0% Redukcja: stawki od 1.01.1996 r. ce∏ od – do 0% 1.03.1993 r. stawki bazowej. Redukcja: Redukcja: – 1.01.1996 r.– do 50% – 1.01.1995 r. – o 10%, – 1.01.1997 r. – do 0% – 1.01.1996 r. –1.01.1999 o 15%, stawki bazowej – 1.01.2000 r. – do 0% stawki bazowej (z W´grami 1.01.2000– 1.01.2001 po 15%)a. 0% Redukcja: stawki od 1.01.1996 r. ce∏ od – do 0% 1.03.1993 r. stawki bazowej. Redukcja: Redukcja: – 1.01.1996 r.– do 50% jak w eksporcie oraz – 1.01.1997 r. – do 0% dodatkowa lista C2 z PD1 stawki bazowej.

(4) Edward Molendowski. 70. cd. tabeli 1. eksport. 2. import. PD 5 (od 1.01.1997). 1. 3. 4. 5. 0% 0% stawki ce∏ od stawki 1.01.1996 r. ce∏ od 1.03.1993 r.. 0% stawki ce∏ od 1.01.1997 r.. Redukcja: – 1.01.1997 r. – do 60% – 1.01.1998–1.01.2001 po 15% stawki bazowej (z W´grami – jak w PD2). 0% 0% stawki ce∏ od stawki 1.01.1996 r. ce∏ od 1.03.1993 r.. 0% stawki ce∏ od 1.01.1997 r.. Redukcja: – 1.01.1997 r. – do 5/7 –1.01.1998–1.01.2002 corocznie po 1/7 stawki bazowej (z W´grami – jak w PD2). a. dla ok. 500 pozycji taryfowych w relacji z W´grami pozostawiono taki harmonogram, jaki obowiàzywa∏ po podpisaniu PD 1 (pe∏na liberalizacja od 1.01.2001 r. lub 2002 r.) èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: Ârodkowoeuropejska umowa o wolnym handlu (CEFTA), Dz.U. 1994, nr 129, poz. 637; Protokó∏ Dodatkowy do Ârodkowoeuropejskiej umowy o wolnym handlu (CEFTA), dotyczàcy zmian Protoko∏ów od 1 do 6, Dz.U. 2003, nr 13, poz. 127; Protokó∏ Dodatkowy nr 2 do Ârodkowoeuropejskiej umowy o wolnym handlu (CEFTA), Dz.U. 2003, nr 37, poz. 318; Protokó∏ Dodatkowy nr 5 do Ârodkowoeuropejskiej umowy o wolnym handlu (CEFTA), Dz.U. 2000, nr 58, poz. 68.. Poza wymienionymi opracowano te˝ list´ tzw. wyjàtków, czyli towarów szczególnie wra˝liwych. W stosunku do nich obowiàzywa∏ odr´bny harmonogram liberalizacji, wed∏ug którego pe∏ne zniesienie ce∏ mia∏o nastàpiç dopiero od 1 stycznia 2002 r. (zob. tabela 1)6. Jak ju˝ wczeÊniej wspomniano, nie zak∏adano szerokiej liberalizacji w zakresie towarów rolno-spo˝ywczych, jednak˝e partnerzy uzgodnili listy towarów, na które udzielili sobie koncesji7. Zaznaczyç nale˝y, ˝e ju˝ w momencie podpisywania umowy jej sygnatariusze nie byli zadowoleni z efektów negocjacji dotyczàcych harmonogramu libe6 W relacji Czechy i S∏owacja–Polska by∏y to wyroby przemys∏u motoryzacyjnego, a w relacji W´gry–Polska: samochody, rowery, wyroby hutnicze i tekstylia, papier i tektura (por. M. Szczepaniak, Wspó∏praca gospodarcza paƒstw Grupy Wyszehradzkiej. Trzy lata funkcjonowania CEFTA, „Przeglàd Zachodni” 1996, nr 3, s. 55; K. ˚ukrowska, Ârodkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu [w:] Europejskie struktury wspó∏pracy. Informator, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Warszawa 2000, s. 205–207. 7 Niewielki zakres liberalizacji w odniesieniu do towarów rolno-spo˝ywczych wiàza∏ si´ z silnie rozbudowanym systemem ochrony rolnictwa w paƒstwach CEFTA przed konkurencjà z zewnàtrz. Obawa sygnatariuszy umowy przed efektami ograniczenia barier w handlu artyku∏ami rolno-spo˝ywczymi by∏a do tego stopnia du˝a, ˝e w umowie znalaz∏ si´ artyku∏ przewidujàcy stosowanie Êrodków ochronnych w przypadku, gdy import artyku∏ów b´dàcych przedmiotem koncesji spowoduje zak∏ócenia w rynku krajowym (Por. U. Kopeç, Ârodkowoeuropejskie porozumienie…, s. 3–6 oraz Porozumienie Grupy Wyszehradzkiej…, s. 115–120)..

(5) Proces tworzenia strefy wolnego handlu.... 71. ralizacji. Zale˝a∏o im bowiem na jak najszybszym utworzeniu strefy wolnego handlu. Dlatego uzgodniono równie˝ deklaracj´ o charakterze politycznym, przewidujàcà rozpoczćie rozmów o przyspieszeniu liberalizacji handlu w stosunku do pierwotnego kalendarza8. Efektem tego by∏o uzgodnienie w nast´pnych latach protoko∏ów dodatkowych do umowy CEFTA, które stanowi∏y modyfikacje znacznie skracajàce okres budowy strefy wolnego handlu artyku∏ami przemys∏owymi. 2.2. Warunki handlu towarami przemys∏owymi w Êwietle protoko∏ów dodatkowych Pierwszy protokó∏ dodatkowy zosta∏ podpisany 29 kwietnia 1994 r. w Budapeszcie na nadzwyczajnej sesji Wspólnego Komitetu CEFTA. W wyniku wejÊcia w ˝ycie tego protoko∏u (1 lipca 1994 r.), ustanowiono 0% stawki celne na niektóre towary znajdujàce si´ wczeÊniej na listach B i C, przesuwajàc je na list´ A9. W stosunku do towarów znajdujàcych si´ na liÊcie B zdecydowano si´ na przyspieszenie terminu rozpoczćia znoszenia ce∏. W rezultacie od 1 lipca 1994 r. do koƒca 1995 r. obowiàzywa∏y c∏a o 33,3% ni˝sze od stawki podstawowej, natomiast w kolejnych latach mia∏y byç obni˝ane o kolejne 33,3%, a liberalizacja zakoƒczyç si´ mia∏a w 1997 r. Najwi´ksza zmiana dokonana zosta∏a w grupie produktów zaliczonych do listy C. Redukcja stawek celnych rozpocz´∏a si´ w 1994 r., a nie jak wczeÊniej zak∏adano, w 1995 r. Ponadto zdecydowano, ˝e bezc∏owy obrót tymi towarami b´dzie mo˝liwy ju˝ w 1998 r. Oznacza∏o to skrócenie o 3 lata okresu dochodzenia do ca∏kowitej eliminacji ce∏. Poza pewnymi wyjàtkami Pierwszy protokó∏ dodatkowy nie zmienia∏ harmonogramu znoszenia ce∏ opracowanego w umowie pierwotnej dla towarów szczególnie wra˝liwych. Protokó∏ dodatkowy nr 2 do CEFTA zosta∏ podpisany podczas spotkania premierów paƒstw CEFTA 25 listopada 1994 r. w Poznaniu. Uzgodniono wówczas przyspieszenie liberalizacji towarów znajdujàcych si´ na liÊcie zarówno B, jak i C o jeden rok. Ponadto cz´Êç towarów z listy B przesuni´to do listy A. W przypadku listy B ca∏kowite zniesienie ce∏ mia∏o nastàpiç z dniem 1 stycznia 1996 r., a rok póêniej bezc∏owy dost´p do rynków krajów-stron porozumienia mia∏y uzyskaç towary z listy C. Nadal d∏u˝sza ochrona taryfowa obowiàzywa∏a w grupie „wyjàtków”, ale i tutaj nastàpi∏ pewien post´p10. 8 Por.: U. Kopeç, Wymiana handlowa z krajami CEFTA [w:] Polski handel zagraniczny w 1993 roku. Raport roczny, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 1994, s. 246. 9 W relacji Polska–Czechy i S∏owacja przesunićie to dotyczy∏o 50 pozycji taryfowych. W relacji Polska–W´gry na liÊcie A znalaz∏o si´ 500 nowych pozycji towarowych. Modyfikacja ta wynika∏a z rocznych doÊwiadczeƒ dotyczàcych liberalizacji handlu w ramach ugrupowania, które wskaza∏y, ˝e w przypadku tych towarów nie jest ju˝ potrzebna ochrona celna. J. Bielecki, CEFTA nabiera tempa. C∏a w dó∏, „Rzeczpospolita”, 01.07.1994. 10 Szerzej zob. E. Molendowski, Wp∏yw CEFTA na wymian´ handlowà Polski z jej krajami (na przyk∏adzie powiàzaƒ z W´grami) [w:] Liberalizacja stosunków ekonomicznych Polski z gospo-.

(6) 72. Edward Molendowski. Ostatni protokó∏, który dotyczy∏ towarów przemys∏owych (nr 5), podpisany zosta∏ w Jasnej na S∏owacji we wrzeÊniu 1996 r. Na jego mocy wprowadzono drobne korekty do list towarów najbardziej wra˝liwych11. Wprowadzanie tych modyfikacji do umowy pierwotnej oznacza∏o powstawanie coraz krótszych kalendarzy liberalizacji handlu artyku∏ami przemys∏owymi w ramach CEFTA. Pierwotnie zak∏adano, ˝e okres przejÊciowy w dochodzeniu do strefy wolnego handlu b´dzie trwa∏ osiem lat. Postanowienia protoko∏ów dodatkowych umo˝liwi∏y skrócenie tego okresu do pićiu lat. Pe∏na liberalizacja w wymianie artyku∏ami przemys∏owymi nastàpi∏a z niewielkimi tylko wyjàtkami do koƒca 1997 r. Zaznaczyç nale˝y, ˝e uda∏o si´ to osiàgnàç o dwa lata szybciej ni˝ w przypadku liberalizacji handlu z krajami Unii Europejskiej. Z dniem 1 stycznia 2002 r. nastàpi∏o ca∏kowite zniesienie wszystkich ograniczeƒ w handlu towarami przemys∏owymi, kiedy to zlikwidowano ostatnie c∏a w imporcie do Polski.. 3. Podstawowe tendencje w kszta∏towaniu si´ obrotów handlowych Polski z krajami CEFTA 3.1. Dynamika obrotów handlowych Decyzje liberalizacyjne, jakie podj´to w okresie funkcjonowania CEFTA, zgodnie ze swoim celem przyczyni∏y si´ do zwi´kszenia obrotów pomi´dzy stronami porozumienia. Widaç to wyraênie równie˝ w zakresie obrotów Polski z tymi paƒstwami. W okresie 1993–2003 obroty handlowe Polski z krajami CEFTA zwi´kszy∏y si´ 7,6 razy (z 1,4 mld USD do 10,4 mld USD). W tym czasie obroty globalne wzros∏y ok. 3,7 razy, a z krajami UE – ok. czterokrotnie (tabela 2). Z analizy tempa wzrostu obrotów handlowych Polski w latach 1993–2003 mo˝na wysunàç co najmniej dwa wa˝ne wnioski: 1) we wszystkich latach omawianego okresu tempo wzrostu – zarówno eksportu, jak i importu – w relacji krajami CEFTA by∏o znacznie wy˝sze ni˝ odpowiednio, w handlu ogó∏em i w relacji z krajami UE,. darkà Êwiatowà, red. J. Bilski, T. Mizio∏ek, U¸ ¸ódê 2001, s. 260–274; Republika W´gierska – Poradnik eksportera i inwestora, red. E. Molendowski, Budapeszt 2000, s. 45–51. 11 Czechy i S∏owacja wy∏àczy∏y makulatur´ z list wyjàtków dotyczàcych importu z Polski, Polska natomiast zrezygnowa∏a z ochrony przed importem niektórych pojazdów samochodowych. Podobnie W´gry zmniejszy∏y o kilka pozycji list´ swoich towarów najbardziej wra˝liwych, w stosunku do których pe∏na liberalizacja mia∏a nastàpiç w 2001 r. Ponadto w relacji Polska–W´gry lista towarów wra˝liwych, dla której strefa wolnego handlu mia∏a powstaç z dniem 1 stycznia 2000 r., zosta∏a powi´kszona o dodatkowe pozycje, które pojawi∏y si´ w wymianie, a nie zosta∏y uwzgl´dnione w protoko∏ach dodatkowych nr 1 i 2 (Por. U. Kopeç, Post´py procesu integracji Polski z krajami CEFTA [w:] Zagraniczna Polityka Gospodarcza Polski 1996–1997, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 1997, s. 76–86)..

(7) 18 834,4 10 784,5 677,3. 100,0 100,0 100,0. 100,0 100,0 100,0. 100,0 100,0 100,0. 100,0 100,0 100,0. ogó∏em UE CEFTA. ogó∏em UE CEFTA. ogó∏em UE CEFTA. ogó∏em UE CEFTA. ogó∏em UE CEFTA. Import. Eksport. Import. Eksport. Import. 114,7 115,0 135,6. 121,9 120,7 120,4. 114,7 115,0 135,6. 121,9 120,7 120,4. 21 596,1 12 403,4 918,5. 17 241,0 10 804,9 823,0. 1994. 154,2 174,1 239,9. 161,9 179,2 182,1. 134,5 151,4 176,9. 132,8 148,4 151,3. 29 049,7 18 780,6 1 624,8. 22 894,9 16 036,0 1 244,9. 1995. 1997. 1998. 42 307,5 26 998,2 2 652,3. 25 751,3 16 526,5 1 738,1 47 054,0 31 027,0 3 011,2. 28 228,9 19 269,8 2 090,8. 197,2 220,1 329,4. 172,8 180,9 227,4. 127,8 126,4 137,3. 106,7 101,0 124,9. 224,6 250,3 391,6. 182,1 184,6 254,3. 1993 = 100. 113,9 113,7 118,9. 105,4 102,0 111,8. 249,8 287,7 444,6. 199,6 215,3 305,9. 111,2 114,9 113,5. 109,6 116,6 120,3. Rok poprzedni = 100. 37 136,7 23 738,0 2 231,1. 24 439,8 16 195,6 1 554,5. WartoÊç w mln USD. 1996. 243,8 276,6 453,3. 193,8 215,9 327,3. 97,6 96,1 102,0. 97,1 100,3 107,0. 45 911,2 29 825,5 3 070,5. 27 407,4 19 326,4 2 236,9. 1999. 259,8 277,7 511,1. 223,8 247,4 389,5. 106,6 100,4 112,7. 115,5 114,6 119,0. 48 940,2 29 950,8 3 461,7. 31 651,3 22 143,6 2 662,3. 2000. 266,9 286,2 552,7. 255,2 279,2 460,7. 102,7 103,1 108,1. 114,0 112,8 118,3. 50 275,1 30 865,1 3 743,6. 36 092,1 24 986,8 3 148,7. 2001. 292,6 315,3 596,4. 290,0 314,8 532,8. 109,6 110,2 107,9. 113,6 112,8 115,7. 55 112,7 33 998,5 4 039,4. 41 009,8 28 180,9 3 641,7. 2002. 361,1 385,5 779,7. 378,8 411,6 747,1. 123,4 122,3 130,7. 130,6 130,7 140,2. 68 003,9 41 573,9 5 280,9. 53 576,9 36 842,5 5 106,1. 2003. èród∏o: obliczenia w∏asne na podstawie: Polska 2004, Raport o stanie handlu zagranicznego, MGiP, Warszawa 2004, tabela 7, s. 31–34.. 14 143,1 8 950,9 683,5. ogó∏em UE CEFTA. 1993. Eksport. Wyszczególnienie. Tabela 2. Kszta∏towanie si´ obrotów handlowych Polski z krajami CEFTA na tle obrotów globalnych i z paƒstwami Unii Europejskiej w latach 1993–2003. Proces tworzenia strefy wolnego handlu... 73.

(8) 1996. 1995. 1994 ogó∏em. Eksport. 1999. 1998. 1997 kraje UE. 2003. 2002. 2001 kraje CEFTA. 0,0. 100,0. 200,0. 300,0. 400,0. 500,0. 600,0. 700,0. 800,0. 1995. 1994 ogó∏em. 1996. 2000. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych z tabeli 1.. Rys. 1. Dynamika obrotów handlowych Polski wed∏ug grup krajów (1993 = 100). 0,0. 100,0. 200,0. 300,0. 400,0. 500,0. 600,0. 700,0. 800,0. Import. 1999. 1998. 1997. kraje UE. 2003. 2002. 2001. kraje CEFTA. 74. Edward Molendowski. 2000.

(9) Proces tworzenia strefy wolnego handlu.... 75. 2) w handlu Polski z krajami CEFTA od 1998 r. – w przeciwieƒstwie do lat poprzednich – tempo wzrostu eksportu by∏o corocznie znacznie wy˝sze ni˝ tempo importu. Aby odzwierciedliç, jak powstanie CEFTA wp∏yn´∏o na handel Polski z krajami nale˝àcymi do strefy, nale˝y porównaç dynamik´ eksportu i importu Polski ogó∏em z dynamikà eksportu i importu w wymianie z analizowanymi paƒstwami (przedstawia to rys. 1). Zarówno w eksporcie, jak i w imporcie charakterystyczna jest znacznie wy˝sza dynamika z krajami CEFTA ni˝ w obrotach globalnych oraz w wymianie Polski z krajami UE. Warto zaznaczyç, ˝e dynamika eksportu do strefy CEFTA od 1995 r. by∏a w poszczególnych latach wy˝sza od dynamiki eksportu globalnego Êrednio o 10 punktów proc. PodkreÊliç te˝ nale˝y, ˝e od 1998 r. w handlu z krajami CEFTA tempo wzrostu eksportu by∏o znacznie wy˝sze ni˝ tempo importu. W obrotach ogó∏em taka tendencja wyst´powa∏a dopiero od 2000 r. 3.2. Struktura geograficzna W strukturze geograficznej polskiego handlu z krajami CEFTA znaczenie majà przede wszystkim historycznie ukszta∏towane zwiàzki pomi´dzy krajami oraz bliskie sàsiedztwo. Wa˝na zale˝noÊç widoczna jest równie˝, gdy zwróci si´ uwag´ na moment przystàpienia krajów do CEFTA. Okazuje si´, ˝e najmniejsze znaczenie ma kraj, który przystàpi∏ do tej grupy najpóêniej, czyli Bu∏garia. Ma∏à rol´ odgrywa∏ równie˝ handel z Rumunià. Jak wynika z tabeli 3, w handlu z krajami CEFTA Polska najwićej eksportowa∏a do Czech. W 2003 r. wyeksportowano tam towary o ∏àcznej wartoÊci 2171,8 mln USD, czyli 6,3 razy wićej ni˝ w 1993 r. Chocia˝ wartoÊç eksportu Polski do W´gier by∏a ni˝sza ni˝ w przypadku Czech, to w∏aÊnie w eksporcie do tego kraju Polska odnotowa∏a najwi´kszy przyrost w latach 1993–2003. W 2003 r. wyeksportowano do W´gier produkty o wartoÊci 1294 mln USD, co stanowi∏o blisko 7,4 razy wy˝szà wartoÊç ni˝ w 1993 r. Najmniejsze efekty w intensyfikacji polskiego eksportu uzyskano w wymianie ze S∏owacjà. W tym przypadku eksport zwi´kszy∏ si´ tylko nieca∏e 5,2 razy12. Eksport do krajów, które do∏àczy∏y do CEFTA13, osiàga∏ znacznie ni˝sze wartoÊci ni˝ w przypadku paƒstw za∏o˝ycieli. WartoÊç wysy∏anych towarów do S∏owenii i Rumunii zwi´kszy∏a si´ ok. trzykrotnie, natomiast do Bu∏garii – jedynie 1,3 razy.. 12. Przyczyn tak niewielkiego wzrostu eksportu Polski na S∏owacj´ nale˝y doszukiwaç si´ m.in. w tym, ˝e w maju 1997 r. rzàd s∏owacki wprowadzi∏ tzw. depozyty importowe. Oznacza∏o to, ˝e w stosunku do ok. 26% polskiego eksportu importerzy s∏owaccy musieli sk∏adaç na nieoprocentowanym rachunku w banku depozyty w wysokoÊci 20% wartoÊci sprowadzanego towaru na okres 6 miesićy. Ponadto wprowadzono równie˝ 7-procentowy podatek importowy, którym obj´to ok. 80% polskich towarów (por. Sprawozdanie ekonomiczno-handlowe za rok 1997, Biuro Radcy Handlowego Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Bratys∏awie, Bratys∏awa, marzec 1998). 13 S∏owenia (1 stycznia 1996), Rumunia (1 lipca 1997) i Bu∏garia (1 stycznia 1999)..

(10) 683,5 342,5 166,7 174,3 x x x. 677,3 350,3 161,5 165,5 x x x. ogó∏em Czechy S∏owacja W´gry S∏owenia Rumunia Bu∏garia. ogó∏em Czechy S∏owacja W´gry S∏owenia Rumunia Bu∏garia. 918,5 501,7 196,2 220,6 x x x. 823,0 456,1 183,3 183,6 x x x. 1994. 1 624,8 891,7 380,8 352,2 x x x. 1 244,9 698,2 279,4 267,4 x x x. 1995. 2 231,1 1 150,5 432,6 426,0 151,0 x x. 1 554,5 847,4 280,0 310,2 43,0 x x. 1996. 2 652,3 1 318,8 519,3 572,6 174,0 67,0 x. 1 738,1 912,2 314,0 383,0 49,0 79,0 x. 1997. 3 011,2 1 462,3 589,6 593,2 199,0 130,0 x. 2 090,8 1 022,7 337,3 470,2 73,0 123,0 x. 1998. 3 070,5 1 472,2 567,0 624,5 212,4 153,0 41,0. 2 236,9 1 040,9 356,5 538,9 101,0 129,0 71,0. 1999. 3 461,7 1 562,2 721,3 769,6 250,0 124,0 35,0. 2 662,3 1 198,6 438,5 650,7 132,0 161,0 81,0. 2000. 3 743,6 1 737,6 756,0 795,8 265,0 129,0 60,0. 3 148,7 1 431,9 516,7 755,4 128,0 226,0 90,0. 2001. 4 039,4 1 787,8 811,5 927,3 308,2 142,7 61,8. 3 641,7 1 639,9 573,0 927,0 139,3 279,6 83,0. 2002. 5 280,9 2 332,0 1 044,4 1 216,8 376,5 221,9 89,3. 5 106,1 2 171,8 872,9 1 294,0 181,2 462,3 123,9. 2003. èród∏o: obliczenia w∏asne na podstawie: Polska 2004, Raport o stanie handlu zagranicznego..., s. 31–34; Syntetyczna informacja o eksporcie i imporcie Polski w roku 2003 wed∏ug SAD, MGPiPS, Warszawa 2004.. Import. Eksport. 1993. Wyszczególnienie. Tabela 3. Kszta∏towanie si´ obrotów handlowych Polski z krajami CEFTA w latach 1993–2003 (mln USD). 76. Edward Molendowski.

(11) Proces tworzenia strefy wolnego handlu.... 77. W analizowanym okresie sytuacja w imporcie kszta∏towa∏a si´ odmiennie ni˝ w eksporcie. Krajem, który najbardziej zwi´kszy∏ swój eksport do Polski, by∏a Republika W´gierska. W 2003 r. polski import z tego kraju wyniós∏ 1216,8 mln USD i by∏ ok. 7,4 razy wy˝szy ni˝ w 1993 r. Import z Czech wzrós∏ w tym okresie o ok. 6,7 razy, a ze S∏owacji – 6,5 razy. Polski import z paƒstw za∏o˝ycielskich CEFTA w poczàtkowych latach rozpatrywanego okresu cechowa∏a relatywnie wysoka dynamika. Najwi´kszy przyrost przypad∏ na rok 1995. Tak znaczna zmiana tempa wzrostu polskiego importu z tych krajów zwiàzana by∏a ze stosowanym od 1 lipca 1994 r. protoko∏em dodatkowym, który znacznie rozszerzy∏ zakres towarów wymienianych bezc∏owo i wprowadzi∏ istotne obni˝ki ce∏ na pozosta∏e produkty. W kolejnych latach dynamika importu z tymi krajami, chocia˝ wcià˝ wysoka, ulega∏a stopniowemu zahamowaniu.. 4. Wp∏yw liberalizacji w ramach CEFTA na wymian´ handlowà mi´dzy Polskà a krajami CEFTA Decyzje liberalizacyjne, jakie podj´to w okresie funkcjonowania CEFTA, zgodnie ze swoim celem przyczyni∏y si´ do zwi´kszenia obrotów pomi´dzy stronami porozumienia. Jak mo˝na jednak przypuszczaç, nie w ka˝dym przypadku podmioty gospodarcze od razu reagowa∏y na u∏atwienia. Pomimo tego, rysujàca si´ tu tendencja jest bardzo wyraêna. Towary, na które c∏o zosta∏o zniesione lub stopniowo obni˝ane, stawa∏y si´ g∏ównym przedmiotem w handlu pomi´dzy krajami strefy, a ich udzia∏ rós∏, przede wszystkim ze wzgl´du na korzystniejsze warunki handlu. Potwierdzajà to dane zestawione w tabeli 414. Ju˝ na podstawie pobie˝nej analizy tych danych mo˝na jednoznacznie stwierdziç, ˝e decyzje o liberalizacji handlu odegra∏y istotnà rol´, najpierw w zahamowaniu, a póêniej w odwróceniu spadkowych tendencji, jakie wystàpi∏y na poczàtku lat 90. pomi´dzy Polskà a krajami za∏o˝ycielami CEFTA. Rok 1993, w którym wprowadzono pierwsze obni˝ki ce∏ na podstawie umowy CEFTA, by∏ równoczeÊnie pierwszym od kilku lat, w którym obroty handlowe z tymi krajami nie obni˝y∏y si´ (import z tych krajów zosta∏ w tym roku prawie podwojony, a eksport wzrós∏ o ponad 20%). W nast´pnych latach coroczny przyrost zarówno eksportu, jak i importu znacznie przekracza∏ analogiczne wskaêniki charakterystyczne dla obrotów globalnych.. 14 Do analizy wybrane zosta∏y tylko kraje za∏o˝ycielskie z dwóch powodów. Pierwszym jest udzia∏, jaki majà one w wymianie handlowej Polski z krajami CEFTA (blisko 90%). Drugi powód zwiàzany jest z celem analizy, która powinna wykazaç, jaki wp∏yw na handel pomi´dzy cz∏onkami CEFTA mia∏y kolejne etapy liberalizacji, a poniewa˝ protoko∏y dodatkowe dotyczàce liberalizacji towarów przemys∏owych wdra˝ano w ˝ycie w latach 1994–1997, kiedy w sk∏ad ugrupowania nie wchodzi∏y jeszcze nowe paƒstwa, analiza powinna opieraç si´ wy∏àcznie na handlu z krajami za∏o˝ycielskimi CEFTA..

(12) 69,3 265,9 50,9 0,0 0,0 25,5 411,5. 107,3 433,5 91,4 0,0 0,0 51,3 683,5. A B C C1 C2 rolne ogó∏em. 238,9 94,9 45,5 3,3 3,1 25,8 411,5. 219,2 132,9 50,4 10,8 0,1 45,9 459,3. VII–XII. 692,5 295,3 153,8 23,4 7,9 72,0 1 244,9. 636,8 472,4 210,1 49,8 0,0 255,7 1 624,8. 1995. 787,5 357,0 180,3 27,1 5,7 80,0 1 437,6. 714,3 731,5 209,9 96,0 0,1 257,2 2 009,0. 1996. 816,1 403,3 209,8 9,5 21,6 149,0 1 609,3. 778,6 894,2 308,3 137,1 5,9 286,6 2 410,7. 1997. 809,9 468,3 280,1 14,8 41,3 215,7 1 830,1. 824,0 957,5 413,7 130,6 21,2 298,1 2 645,1. 1998. 812,2 497,2 266,1 25,2 94,3 241,2 1 936,2. 823,9 990,0 393,7 130,6 23,0 272,4 2 633,5. 1999. 996,9 598,8 305,0 28,7 95,1 260,6 2 285,1. 880,6 1 279,7 367,1 145,5 19,8 359,5 3 052,3. 2000. 1 178,7 702,9 408,9 30,0 90,0 293,4 2 703,9. 971,4 1 391,4 375,8 179,1 52,7 319,2 3 289,4. 2001. 1 412,0 853,1 413,9 30,9 68,5 361,5 3 139,9. 1 116,7 1 280,6 406,1 214,2 144,4 364,7 3 526,7. 2002. rok 1994 zosta∏ uwzgl´dniony w podziale na dwa pó∏rocza, gdy˝ „Protokó∏ Dodatkowy nr 1” wszed∏ w ˝ycie od 1 lipca 1994 r.. 197,8 149,5 54,6 13,5 0,0 43,8 459,3. I–VI. 1994a. 259,3 223,8 89,7 11,6 0,0 92,8 677,3. 1993. A B C C1 C2 rolne ogó∏em. Lista. 2 007,1 1 184,1 547,4 49,0 82,4 468,8 4 338,7. 1 455,7 1 634,9 551,3 331,7 207,9 411,6 4 593,2. 2003. èród∏o: obliczenia w∏asne na podstawie danych z tabeli 1 oraz danych Ministerstwa Gospodarki o wymianie handlowej Polski z poszczególnymi krajami CEFTA (wed∏ug kodów PCN).. a. Eksport w mln USD Import w mln USD. Tabela 4. Obroty handlowe Polski z krajami CEFTA (za∏o˝ycielami) wed∏ug list liberalizacyjnych w latach 1993–2003. 78. Edward Molendowski.

(13) Proces tworzenia strefy wolnego handlu.... 79. Najbardziej widoczny wzrost obrotów mia∏ miejsce w 1995 r. (kiedy ju˝ w pe∏ni obowiàzywa∏y postanowienia Protoko∏u dodatkowego nr 1). W tym roku eksport wzrós∏ a˝ o 51,3%, a import – o 17,9%. Zdecydowana wi´kszoÊç tego przyrostu mia∏a miejsce w grupie artyku∏ów przemys∏owych, które podlega∏y postanowieniom tego protoko∏u. Podobna sytuacja mia∏a miejsce w latach 1997–1998, a wić bezpoÊrednio po kolejnych decyzjach liberalizacyjnych, dotyczàcych tym razem oprócz towarów przemys∏owych (protoko∏y dodatkowe nr 2 i nr 5) tak˝e produktów rolno-spo˝ywczych (Protokó∏ dodatkowy nr 3). W okresie tym obroty pomi´dzy Polskà i omawianymi krajami wzrasta∏y Êredniorocznie o ponad 15%. Bez obawy mo˝na stwierdziç, ˝e znaczna cz´Êç tego przyrostu by∏a wynikiem wykorzystania przez eksporterów i producentów z tych paƒstw o wiele korzystniejszych ni˝ dotàd przepisów celnych. Jak ju˝ wspomniano, na mocy przepisów Protoko∏u dodatkowego nr 5 kraje CEFTA utworzy∏y z dniem 1 stycznia 1997 r. stref´ wolnego handlu dla produktów przemys∏owych. C∏a postanowiono utrzymaç tylko na kilka procent pozycji towarowych. Od tego momentu ju˝ ok. 95% towarów przemys∏owych by∏o zwolnione z ce∏ (ca∏kowite zniesienie ce∏ w przypadku eksportu z Polski do krajów CEFTA nastàpi∏o z dniem 1 stycznia 2001 r., a w odniesieniu do importu do Polski – od 1 stycznia 2002 r.)15. W sumie, w latach 1993–2003 obroty Polski z omawianymi krajami CEFTA wzros∏y z ok. 1,3 mld USD do ponad 8,9 mld USD. To istotne zwi´kszenie wzajemnych powiàzaƒ handlowych w znacznej mierze by∏o rezultatem zmian w ich strukturze, post´pujàcych w Êlad za poszczególnymi decyzjami liberalizacyjnymi podejmowanymi w ramach CEFTA. Dane statystyczne potwierdzajàce zakres tych zmian zestawiono w tabelach 5 i 6. Na podstawie danych z tabeli 5 i 6 mo˝na bez wàtpienia stwierdziç, ˝e podj´te przez kraje CEFTA decyzje w sprawie liberalizacji handlu wzajemnego mia∏y istotny wp∏yw na kszta∏towanie si´ jego dynamiki. W wymianie handlowej Polski z za∏o˝ycielami tej organizacji wartoÊç eksportu i importu towarów przemys∏owych zaliczanych do listy A (zwolnionych ca∏kowicie z ce∏) w zasadzie we wszystkich latach omawianego okresu ros∏a znacznie szybciej ani˝eli wartoÊç eksportu i importu ogó∏em lub znajdujàcych si´ na pozosta∏ych listach (B, C). W Êlad za tym systematycznie rós∏ udzia∏ towarów z listy A, zw∏aszcza w eksporcie (z 15,7% w 1993 r. do 46,3% w 2003 r.). Zdecydowanie wyraêny wzrost handlu tymi towarami mia∏ miejsce w latach 1995–1996, kiedy to na mocy postanowieƒ zawartych w protoko∏ach dodatkowych nr 1 i 2 znacznie rozszerzono zakres towarów zaliczanych do tej grupy. Z kolei udzia∏ towarów o tzw. zwolnionej Êcie˝ce liberalizacyjnej zmniejsza∏ si´. W przypadku towarów zaliczanych do listy B mia∏o to miejsce zw∏aszcza w latach 1994–1995 (od 1996 r. towary tej grupy zosta∏y przeniesione na. 15. Warto podkreÊliç, ˝e dzi´ki temu powstanie strefy wolnego handlu pomi´dzy krajami CEFTA wyprzedzi∏o o 2 lata podobne regulacje w handlu tych paƒstw z krajami Unii Europejskiej..

(14) 38,3 33,0 15,0 13,7 100,0. 15,7 63,4 13,4 7,5 100,0. A B C (razem) rolne ogó∏em. A B C (razem) rolne ogó∏em. Import. Eksport. èród∏o: jak w tabeli 4.. 1993. Wyszczególnienie. 37,4 43,8 12,5 6,2 100,0. 46,2 30,1 13,8 9,8 100,0. 1994. 55,6 23,7 14,9 5,8 100,0. 39,2 29,1 16,0 15,7 100,0. 1995. 54,8 24,8 14,8 5,6 100,0. 35,6 36,4 15,2 12,8 100,0. 1996. 50,7 25,1 15,0 9,3 100,0. 32,3 37,1 18,7 11,9 100,0. 1997. 44,3 25,6 18,4 11,8 100,0. 31,2 36,2 21,4 11,3 100,0. 1998. 41,9 25,7 19,9 12,5 100,0. 31,3 37,6 20,8 10,3 100,0. 1999. 43,6 26,2 18,8 11,4 100,0. 28,8 41,9 17,4 11,8 100,0. 2000. 43,6 26,0 19,6 10,9 100,0. 29,5 42,3 18,5 9,7 100,0. 2001. 45,0 27,2 16,3 11,5 100,0. 31,7 36,3 21,7 10,3 100,0. 2002. 46,3 27,3 15,6 10,8 100,0. 31,7 35,6 23,8 9,0 100,0. 2003. Tabela 5. Struktura obrotów handlowych Polski z krajami CEFTA (za∏o˝ycielami) wed∏ug list liberalizacyjnych w latach 1993–2003. 80. Edward Molendowski.

(15) 245,4 185,6 188,1 146,1 203,4. 287,1 83,2 112,3 100,0 120,4. A B C rolne ogó∏em. A B C rolne ogó∏em. Eksport. Import. Eksport. èród∏o: jak w tabeli 4.. 224,7 81,8 180,2 140,4 151,3. 287,1 83,2 112,3 100,0 120,4. A B C rolne ogó∏em. Import. 645,2 68,1 202,5 140,4 182,1. 245,6 211,1 256,3 275,5 239,9. 100,1 113,7 136,3 188,5 117,9. 245,4 185,6 188,1 146,1 203,4. 1995. 1994. A B C rolne ogó∏em. Wyszczególnienie. 733,8 82,4 233,0 156,0 210,3. 275,5 326,8 301,9 277,1 296,6. 113,7 120,9 115,1 111,2 115,5. 112,2 154,8 117,8 100,6 123,6. 1996. 1998. 99,2 116,1 139,6 144,8 113,7. 105,8 107,1 125,3 104,0 109,7. 760,4 93,0 263,4 290,5 235,4. 300,3 399,6 445,2 308,7 356,0 754,6 108,0 367,7 420,6 267,7. 317,8 427,8 557,9 321,2 390,6. 1993 = 100. 103,6 113,0 113,0 186,2 111,9. 109,0 122,3 147,5 111,4 120,0. Rok poprzedni = 100. 1997. 756,8 114,7 421,7 470,4 283,3. 317,8 442,3 539,9 293,5 388,9. 100,3 106,2 114,7 111,8 105,8. 100,0 103,4 96,8 91,4 99,6. 1999. 928,9 138,1 468,9 508,2 334,3. 339,7 571,8 525,2 387,3 450,7. 122,7 120,4 111,2 108,0 118,0. 106,9 129,3 97,3 132,0 115,9. 2000. 1098,2 162,2 578,4 572,2 395,6. 374,7 621,7 599,3 343,8 485,7. 118,2 117,4 123,3 112,6 118,3. 110,3 108,7 114,1 88,8 107,8. 2001. 1315,6 196,8 561,3 704,8 459,4. 430,7 572,2 754,4 392,9 520,7. 119,8 121,4 97,1 123,2 116,1. 115,0 92,0 125,9 114,3 107,2. 2002. Tabela 6. Dynamika obrotów handlowych Polski z krajami CEFTA (za∏o˝ycielami) w latach 1993–2003 wed∏ug list liberalizacyjnych. 1870,0 273,2 742,3 914,1 634,8. 561,5 730,5 1076,3 443,4 678,2. 142,1 138,8 132,2 129,7 138,2. 130,3 127,7 142,7 112,9 130,2. 2003. Proces tworzenia strefy wolnego handlu... 81.

(16) Edward Molendowski. 82. list´ A), a towarów zaliczanych do listy C – w latach 1994–1996 (od 1997 r. równie˝ te towary zosta∏y przeniesione na list´ A).. 5. Podsumowanie i wnioski Za∏o˝enia przyj´te w niniejszym artykule zmuszajà do dokonania wielu uogólnieƒ i uproszczeƒ. Pomimo tych ograniczeƒ mo˝liwe wydaje si´ przyjćie na podstawie powy˝szych rozwa˝aƒ wielu wniosków; najwa˝niejsze sformu∏owano poni˝ej: 1) ponaddwunastoletni okres funkcjonowania CEFTA w pe∏ni potwierdza jej korzystny wp∏yw na powiàzania handlowe Polski z zagranicà. Âwiadczy o tym tempo rozwoju wzajemnej wymiany oraz fakt, ˝e pomi´dzy krajami cz∏onkowskimi w stosunkowo krótkim okresie stworzono warunki do prowadzenia handlu na zasadach rynkowych. Jest to tym bardziej godne podkreÊlenia, jeÊli weêmie si´ pod uwag´ okolicznoÊci, jakie towarzyszy∏y procesowi tworzenia tej organizacji. Jak wiadomo, umowa CEFTA wesz∏a w ˝ycie przy bardzo niskim poziomie obrotów handlowych jej krajów cz∏onkowskich; 2) wa˝nym rezultatem funkcjonowania CEFTA jest fakt, ˝e umowa ta w istotnym stopniu przyczyni∏a si´ do zatrzymania gwa∏townego spadku handlu pomi´dzy Polskà a innymi krajami cz∏onkowskimi (a tak˝e wewnàtrz CEFTA). W wymianie handlowej Polski z wszystkimi paƒstwami za∏o˝ycielskimi CEFTA po okresie za∏amania charakterystycznego dla lat 1989–1992 ju˝ w pierwszych latach po wejÊciu w ˝ycie umowy pojawi∏a si´ wyraêna tendencja wzrostowa w wymianie handlowej tych krajów. Nie tylko utrzymywa∏a si´ ona przez wszystkie analizowane lata, ale równie˝ nasila∏a si´. Wyrazem tego jest bardzo wysoka dynamika wzajemnych obrotów, która w przypadku Polski by∏a wy˝sza od dynamiki obrotów ogó∏em, a nawet wy˝sza od dynamiki obrotów z krajami UE, które – jak wiadomo – odgrywa∏y w tym okresie w polskim handlu znaczàcà rol´16; 3) z analizy tempa wzrostu obrotów handlowych Polski w latach 1993–2003 wynika równie˝, ˝e we wszystkich latach omawianego okresu tempo wzrostu – zarówno eksportu, jak i importu – w relacji z krajami CEFTA by∏o znacznie wy˝sze ni˝ odpowiednio w handlu ogó∏em i w relacji z krajami UE. Âwiadczy to o wysokiej intensyfikacji eksportu i importu Polski z krajami CEFTA. Warte podkreÊlenia jest równie˝ to, ˝e w handlu Polski z krajami CEFTA od 1998 r. tempo wzrostu eksportu by∏o corocznie znacznie wy˝sze ni˝ tempo importu, co Êwiadczy to o tym, ˝e Polska zacz´∏a odnosiç coraz wi´ksze korzyÊci z wymiany z krajami CEFTA; 4) w strukturze geograficznej polskiego handlu z krajami CEFTA wa˝ne znaczenie majà przede wszystkim historycznie ukszta∏towane zwiàzki z jej kra16. Podobnie sytuacja kszta∏towa∏a si´ w przypadku pozosta∏ych krajów CEFTA, jednak˝e g∏´bsza analiza tego zagadnienia wykracza∏aby poza przyj´te ramy niniejszego opracowania..

(17) Proces tworzenia strefy wolnego handlu.... 83. jami za∏o˝ycielskimi. Jak si´ okazuje, wielkoÊç kraju oraz rynku mierzona iloÊcià konsumentów nie mia∏a tu istotnego znaczenia. Wa˝na zale˝noÊç widoczna jest równie˝, gdy zwróci si´ uwag´ na moment przystàpienia poszczególnych krajów do CEFTA; 5) zdecydowanie pozytywnie oceniç nale˝y te˝ kilkakrotnie podejmowane decyzje o modyfikacji umowy. Najwa˝niejsze z nich dotyczy∏y rozszerzenia zakresu liberalizacji poprzez redukcje ce∏ i likwidowanie lub zmniejszanie ograniczeƒ iloÊciowych w handlu wzajemnym. Wprowadzanie kolejnych modyfikacji do umowy pierwotnej oznacza∏o powstawanie coraz krótszych kalendarzy liberalizacji handlu artyku∏ami przemys∏owymi w ramach CEFTA. Pierwotnie zak∏adano, ˝e okres przejÊciowy w dochodzeniu do strefy wolnego handlu b´dzie trwa∏ osiem lat. Postanowienia protoko∏ów dodatkowych umo˝liwi∏y skrócenie tego okresu do lat pićiu, w rezultacie czego strefa wolnego handlu towarami przemys∏owymi poza niewielkimi wyjàtkami funkcjonowa∏a ju˝ od 1997 r., a wszystkie ograniczenia zniesione zosta∏y z dniem 1 stycznia 2002 r., kiedy to zlikwidowano ostatnie c∏a w imporcie Polski. Na szczególnà uwag´ zas∏ugujà decyzje o utworzeniu na obszarze CEFTA strefy wolnego handlu artyku∏ami przemys∏owymi o 2 lata wczeÊniej ni˝ w handlu tych krajów z krajami Unii Europejskiej; 6) CEFTA odegra∏a te˝ wa˝nà rol´ w kszta∏towaniu handlu artyku∏ami rolnymi. Chocia˝ poczàtkowo liberalizacj´ w tym obszarze potraktowano doÊç marginalnie, decyzje podj´te w 1995 r. by∏y tu pewnego rodzaju prze∏omem. Co prawda nie uda∏o si´ wprowadziç w ˝ycie za∏o˝eƒ Deklaracji Warszawskiej przyj´tej przez ministrów rolnictwa, ale wydaje si´, ˝e przyczyni∏a si´ ona do dokonania wielu uzgodnieƒ podejmowanych w nast´pnych latach. Pewnego rodzaju sukcesem jest te˝ wypracowanie metod rozwiàzywania problemów spornych, jak pokaza∏ to przypadek sporu polsko-w´gierskiego. Literatura Bielecki J., CEFTA nabiera tempa. C∏a w dó∏, „Rzeczpospolita”, 01.07.1994. Kopeç U., Porozumienie Grupy Wyszehradzkiej o Strefie Wolnego Handlu [w:] Polski handel zagraniczny w 1992 roku. Raport roczny, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 1993. Kopeç U., Post´py procesu integracji Polski z krajami CEFTA [w:] Zagraniczna Polityka Gospodarcza Polski 1996–1997, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 1997. Kopeç U., Ârodkowoeuropejskie porozumienie o wolnym handlu (CEFTA), „Handel Zagraniczny” 1994, nr 4. Kopeç U., Wspó∏praca w ramach CEFTA [w:] Polska polityka handlu zagranicznego 1997–1998, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 1998. Kopeç U., Wymiana handlowa z krajami CEFTA [w:] Polski handel zagraniczny w 1993 roku. Raport roczny, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 1994..

(18) 84. Edward Molendowski. Molendowski E., Wp∏yw CEFTA na wymian´ handlowà Polski z jej krajami (na przyk∏adzie powiàzaƒ z W´grami) [w:] Liberalizacja stosunków ekonomicznych Polski z gospodarkà Êwiatowà, red. J. Bilski, T. Mizio∏ek, U¸, ¸ódê 2001. Niektóre aspekty funkcjonowania CEFTA, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2002. Perczyƒski M., Wspó∏praca paƒstw Grupy Wyszehradzkiej a integracja europejska, „Sprawy Mi´dzynarodowe” 1993, nr 2. Polska 2004. Raport o stanie handlu zagranicznego, MGiP, Warszawa 2004. Protokó∏ Dodatkowy do Ârodkowoeuropejskiej umowy o wolnym handlu (CEFTA), dotyczàcy zmian Protoko∏ów od 1 do 6, Dz.U. 2003, nr 13, poz. 127. Protokó∏ Dodatkowy nr 2 do Ârodkowoeuropejskiej umowy o wolnym handlu (CEFTA), Dz.U. 2003, nr 37, poz. 318. Protokó∏ Dodatkowy nr 5 do Ârodkowoeuropejskiej umowy o wolnym handlu (CEFTA), Dz.U. 2000, nr 58, poz. 68. Republika W´gierska – Poradnik eksportera i inwestora, red. E. Molendowski, Budapeszt 2000. Rowiƒski J., Liberalizacja handlu artyku∏ami rolno-spo˝ywczymi w ramach CEFTA [w:] Rola CEFTA w integrujàcej si´ Europie, red. P. Bo˝yk, Warszawa 1999. Rutkowski J., Instytucjonalne podstawy wspó∏pracy regionalnej krajów Grupy Wyszehradzkiej [w:] CEFTA a integracja ekonomiczna w Europie, red. P. Bo˝yk, SGH, Warszawa 1996. Rutkowski J., Pi´ç lat funkcjonowania CEFTA; stan rzeczywisty i potencjalne mo˝liwoÊci [w:] Rola CEFTA w integrujàcej si´ Europie, red. P. Bo˝yk, Warszawa 1999. Sprawozdanie ekonomiczno-handlowe za rok 1997, Biuro Radcy Handlowego Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Bratys∏awie, Bratys∏awa 1998. Syntetyczna informacja o eksporcie i imporcie Polski w roku 2003 wed∏ug SAD, MGPiPS, Warszawa 2004. Szczepaniak M., Wspó∏praca gospodarcza paƒstw Grupy Wyszehradzkiej. Trzy lata funkcjonowania CEFTA, „Przeglàd Zachodni” 1996. Ârodkowoeuropejska umowa o wolnym handlu (CEFTA), Dz.U. 1994, nr 129, poz. 637. ˚ukrowska K., Ârodkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu [w:] Europejskie struktury wspó∏pracy. Informator, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Warszawa 2000.. The Process of Creating a Free Trade Area under the Central European Free Trade Agreement (CEFTA) – the Most Important Consequences for Poland The 12-year period during which the CEFTA Agreement has been in force fully confirms the beneficial impact it has had on trade among its signatories. Attesting to this are the rate of growth of trade and the fact that in a relatively short period of time conditions were created to conduct trade between the member countries based on market principles. In this article, the author presents the most important provisions of the Agreement and of respective Additional Protocols on the principles of trade liberalisation. The author attempts to determine the impact of each liberalisation decision on changes in the rate and structure of trade between Poland and the other member countries. The author concludes by listing the most important conclusions from the analysis..

(19)