Ekologizm jako ideologia polityczna
–
na przykҝadzie Niemiec i Francji
Emil KwidziÚski, emil.kwidzinski@gmail.com Uniwersytet GdaÚski
Ul. Jana BaČyÚskiego 1A, 80-952 GdaÚsk
Streszczenie
Ekologizm postuluje odejïcie od antropocentryzmu, który przez wieki dominowaÙ w myïli politycznej Zachodu, na rzecz ekocentryzmu. Rzeczywistoï° jest postrzegana w sposób caÙoïciowy, holistyczny. Ekologizm dzieli si¿ na nurty i doktryny. Rczy w sobie zaÙoČenia innych ideologii, w szczególnoïci: anarchistycznej, socjalistycznej, liberalnej i femi-nistycznej. Do pierwszych partii Zielonych naleČ zachodnioniemiecka Die Grünen oraz francuska Les Verts. Do czterech Þ larów zielonej polityki zalicza si¿: ekologiczna odpowiedzialnoï°, sprawiedliwoï° spoÙeczna, demokracja oddolna i pa-cyÞ zm.
SÙowa kluczowe: Ekologizm, zielona polityka, partie Zielonych, DieGrünen, LesVerts, Nowa Lewica, system partyjny
Niemiec, system partyjny Francji
Environmentalism as political ideology – example of Germany and France
Abstract
Environmentalism proposes moving away from anthropocentrism, which for centuries had most of Western political thought. Instead proposes idea of ecocentrism. Reality is seen as a whole (holism). Environmentalism is divided into dif-ferent streams and doctrines. It has the ease of connecting with the assumptions of other ideologies: anarchism, socialism, liberalism and feminism. Among the Þ rst green parties was West German Grunen and French Les Verts. The four pillars of green politics are: ecological responsibility, social justice, grassroots democracy and non-violence.
Keywords: Environmentalism, green politics, green parties, Grunen, Les Verts, New LeĞ , party system of Germany,
party system of France
Wst҄p
Celem niniejszego tekstu jest scharakteryzowanie ekologizmu naleČcego do grupy nowopowstaÙych ideologii poli-tycznych. Jej wyjtkowoï° polega na wprowadzeniu do myïli politycznej Zachodu zupeÙnie nowych elementów. Inten-cj autora jest ukazanie znaczenia, jakie dla wspóÙczesnej polityki, europejskiej sceny partyjnej i Þ lozoÞ i politycznej ma ekologizm, w jaki sposób realizowane s jego postulaty oraz w którym miejscu na tradycyjnej osi lewica-prawica winno si¿ go umieszcza°. W artykule jest to ukazane przede wszystkim na przykÙadzie dwóch partii politycznych: Die Grünen w Niemczech i Les Verts we Francji. Wybór jest nieprzypadkowy.
Niemcy to przykÙad paÚstwa europejskiego, w którym Zieloni juČ na przeÙomie lat 70. i 80. byli liczc si¿ siÙ w poli-tyce na szczeblu lokalnym, centralnym i europejskim. To wÙaïnie tam idee ekolog izmu padÙy na podatny grunt i wywarÙy niemaÙy wpÙyw na Čycie spoÙeczno-polityczne. Zielonym we Francji, mimo Če jak dotd nie mieli oni takiego oddziaÙy-wania na krajowej scenie partyjnej, przypisuje si¿ spore znaczenie na szczeblu lokalnym i europejskim. Ponadto dziaÙacze francuscy, jak i niemieccy odgrywaj duČ rol¿ w ksztaÙtowaniu wspólnego programu Europejskiej Partii Zielonej (ogól-noeuropejskiego zrzeszenia europejskich Zielonych) oraz frakcji Zielonych w Parlamencie Europejskim. Dzieje si¿ tak ze wzgl¿du na pozycj¿ polityczn Niemiec i Francji w Europie oraz wielkoï° terytorialn tych paÚstw. Cechy te spowodowa-Ùy, Če w ponadnarodowych ciaÙach politycznych zrzeszajcych Zielonych to wÙaïnie Francuzi i Niemcy zajmuj centralne stanowiska kierownicze, s podpor dla innych tego typu ugrupowaÚ na kontynencie. SpecyÞ ka unħ nej ordynacji wybor-czej do Parlamentu Europejskiego sprawia, Če najliczniej reprezentowanymi Zielonymi s deputowani z Niemiec i Francji. DoniosÙoï° dorobku obu tych krajów w europejskim ruchu ekologicznym wynika takČe z tego, iČ w drugiej poÙowie lat 60. byÙy one miejscem ksztaÙtowania si¿ europejskiego kontestacyjnego ruchu neolewicowego – jego apogeum miaÙo miejsce
w 1968 r. w rozruchach mÙodzieČy studenckiej na ulicach Berlina Zachodniego i ParyČa – którego idee wywarÙy ogromny wpÙyw na nowe ideologie polityczne, a wïród nich na ekologizm i programy polityczne partii Zielonych1.
Ideologia ekologizmu
Ekologizm nawizuje w swej nazwie do gaÙ¿zi nauk przyrodniczych, jak jest ekologia. Zajmuje si¿ ona badaniem za-leČnoïci wyst¿pujcych pomi¿dzy poszczególnymi skÙadnikami ïrodowiska naturalnego. Dotyczy to powizaÚ mi¿dzy organizmami Čywymi (ß ora i fauna) a ïrodowiskiem, w jakim funkcjonuj, oraz pomi¿dzy samymi organizmami Čywy-mi. Jako pierwszy okreïlenia tego uČyÙ w 1866 r. niemiecki biolog i ewolucjonista Ernst Haeckel (1834-1919). Ekologia, jako gaÙĊ przyrodoznawstwa, jedynie opisuje procesy zachodzce w ïrodowisku naturalnym i wÙaïciwie nie zawiera w sobie elementów normatywnych, nie pretendujc do oddziaÙywania na rzeczywistoï°. Inaczej jest w przypadku ekologizmu. W znaczny sposób czerpie on z dokonaÚ naukowych ekologii (a takČe innych dziedzin nauk przyrodniczych), uČywajc ich jako podstaw dla swoich zaÙoČeÚ, programu i postulatów. Zarówno w ekologii, jak i ekologizmie w centrum zaintere-sowania leČ przyroda i ïrodowisko naturalne, w którym Čyje równieČ czÙowiek2.
Opisujc ekologizm jako ideologi¿ polityczn, naleČaÙoby zdeÞ niowa° sam termin „ideologia polityczna”. Jest ona „[…] rozwini¿t form myïli politycznej […], stanowi usystematyzowany caÙoksztaÙt idei, pogldów na ïwiat i Čycie spo-Ùeczne, a takČe wartoïci i celów, wÙaïciwy dla okreïlonej cz¿ïci spoÙeczeÚstwa czy grupy spoÙecznej, okreïlonego ruchu spoÙecznego bdĊ partii politycznej. Tworzy uporzdkowany obraz ïwiata rzeczywistego i poČdanego w przyszÙoïci. W tym sensie ideologia bliska jest ïwiatopogldowi. W jej skÙad wchodz odpowiednio dobrane i ustrukturalizowane koncepcje Þ lozoÞ czne, prawne, ekonomiczne, polityczne, etyczne, cz¿sto takČe religħ ne”3. Istotn cech kaČdej ideologii
jest fakt, iČ w jej obr¿bie istniej konkurujce ze sob doktryny polityczne. Ich zróČnicowanie polega na mnogoïci wskazaÚ teoretycznych i praktycznych co do tego, jak realizowa° postulaty ideologiczne w praktyce, w danym miejscu i czasie. S wi¿c one skonkretyzowane i elastyczne, dopasowujc si¿ do obecnie panujcych warunków. Doktryna ma na celu urzeczywistnienie zaÙoČeÚ wynikajcych z danej ideologii i skonstruowanie na ich podstawie okreïlonej rzeczywistoïci spoÙeczno-politycznej4. Jeszcze inn kategori jest program polityczny, który stanowi zbiór postulatów i celów
propono-wanych przez konkretn parti¿ czy inn organizacj¿ polityczn.
Ekologizm postuluje odejïcie od antropocentryzmu, który przez wieki dominowaÙ w myïli politycznej Zachodu. Na tym polega jego gÙówna innowacyjnoï° i wkÙad we wspóÙczesn Þ lozoÞ ¿ polityczn. Zamiast czÙowieka w centrum zain-teresowania stawia si¿ ïrodowisko jako caÙoï°. CzÙowiek stanowi w nim jedynie element i jednoczeïnie jest najwi¿kszym zagroČeniem dla funkcjonowania ekosystemu. Swoj nieodpowiedzialn dziaÙalnoïci prowadzi do coraz wi¿kszej de-gradacji ïrodowiska naturalnego. Do zgubnych elementów post¿powania czÙowieka naleČ: nadmierna eksploatacja nie-odnawialnych zasobów naturalnych, zanieczyszczanie atmosfery gazami przemysÙowymi, industrializacja. Naturalnym nast¿pstwem tego jest równieČ zawarta w ideologii ekologizmu zdecydowana krytyka kapitalizmu, szczególnie zaï jego obecnej wersji, jak jest neoliberalizm. To wÙaïnie ten rodzaj ustroju gospodarczego stanowi najwi¿ksze zagroČenie dla przyrody za spraw idei nieograniczonego wzrostu. W zamian za to ekologizm wysuwa postulat wzrostu zrównowaČo-nego czy nawet zerowego5.
Rzeczywistoï° jest postrzegana w sposób caÙoïciowy, komplementarny (holizm). Ekologizm zrywa z odwiecznym podziaÙem na czÙowieka-pana natury i podporzdkowan mu przyrod¿. Nie traktuje, jak inne ideologie, ïrodowiska jako sumy zasobów naturalnych, które winny sÙuČy° czÙowiekowi w osiganiu jego ambitnych celów i zaspokajaniu potrzeb. Z holizmem wiČe si¿ kolejna cecha ekologizmu, jak jest romantyzm. WyraČa si¿ ona poprzez podwaČanie obowizu-jcego od czasów oïwiecenia scjentyzmu i naturalizmu przekonania, iČ metoda naukowa (a w szczególnoïci nauki przy-rodnicze) s jedynym ïrodkiem dochodzenia prawdy o ïwiecie, zaï wynikajcy z post¿pu naukowego post¿p spoÙeczny winien polega° przede wszystkim na bogaceniu si¿ i zwi¿kszaniu efektywnoïci produkcji poprzez eksploatacj¿ zasobów naturalnych. Ekologizm sprzeciwia si¿ temu paradygmatowi, przekonujc, Če czÙowiek powinien wytwarza° tylko tyle dóbr, ile jest koniecznych dla jego przeČycia. Ma sÙuČy° to harmonħ nemu wspóÙČyciu czÙowieka z natur. JeČeli zaï czÙo-wiek nie zmieni sposobu gospodarowania i traktowania ïrodowiska naturalnego, w koÚcu doprowadzi do destrukcji
1 A. LeszczyĔski, 1968. Krótka historia rewolucji, „Krytyka Polityczna” 2004, nr 6, s. 46-48. 2 H. Izdebski, Doktryny polityczno-prawne. Fundamenty wspóáczesnych paĔstw, Warszawa 2012, s. 123.
3 M. ĩmigrodzki (red.), Encyklopedia politologii. Tom 4. MyĞl spoáeczna i ruchy polityczne wspóáczesnego Ğwiata, Zakamycze 2000, s. 147. 4 W. T. Kulesza, Ideologie naszych czasów, Warszawa 1996, s. 11.
przyrody i w konsekwencji równieČ siebie samego. Aby tego unikn°, powinien zerwa° z instrumentalnym traktowaniem natury i bezreß eksyjn konsumpcj6.
Mimo Če ekologizm jest mÙod i wciČ jeszcze ksztaÙtujc si¿ ideologi, to jednak wypracowaÙ juČ pewien dorobek teoretyczny. Do klasyków ekoÞ lozoÞ i naleČ tacy myïliciele, jak np. Rachel Carson (1907-1964). W 1962 r. wydaÙa ona ksiČk¿ Cicha wiosna, w której poddaje krytyce degradujcy wpÙyw czÙowieka na ekosystem, szczególnie w odniesieniu do wykorzystywania ïrodków chemicznych w rolnictwie. Na post¿pujcy kryzys ekologiczny zwracali uwag¿ w latach 70. m.in.: Paul Ehrlich (ur. 1932), Edward Goldsmith (1928-2009) czy najdalej idcy w swych pogldach Murray Bookchin (1921-2006). Jednak osob, której dorobek Þ lozoÞ czno-naukowy miaÙ najwi¿kszy wpÙyw na obecn myïl ekologizmu, jest James Lovelock (ur. 1919)7. Ten brytyjski chemik w 1979 r. w ksiČce Gaja. Nowe spojrzenie na Čycie na Ziemi po raz
pierwszy zaprezentowaÙ tzw. hipotez¿ Gai, której zaÙoČenia miaÙ kontynuowa° i rozwħ a° w swych kolejnych dzieÙach (nieprzetÙumaczonych na j¿zyk polski), m.in.: Ages of Gaia(1988), Gaia: The Practical Science of Planetary Medicine (1991), The Revenge of Gaia: Why the Earth Is Fighting Back – and How We Can Still Save Humanity (2006), The Vanishing Face of Gaia: A Final Warning: Enjoy It While You Can (2009). Idea Gai – zakÙadajca, iČ Ziemia to samoregulujcy si¿ organizm – do dziï wywoÙuje intelektualny ferment w ideologii ekologizmu8.
Jak kaČda ideologia, tak i ekologizm dzieli si¿ na nurty i doktryny. Ma on Ùatwoï° Ùczenia si¿ z zaÙoČeniami innych ideologii, w szczególnoïci zaï dorobkiem myïli: anarchistycznej, socjalistycznej, liberalnej i feministycznej. Niekiedy dok-tryny w ramach ekologizmu s wobec siebie przeciwstawne. Szczególnie dotyczy to stosunku do kapitalizmu i wolnego rynku (odrzucanego przez ekosocjalizm, akceptowanego przez ekoliberalizm) czy istoty paÚstwa (zdecydowana niech¿° ze strony ekoanarchizmu)9. Odzwierciedla si¿ to w programach politycznych europejskich partii Zielonych, które niekie-dy znacznie róČni si¿ od siebie. RozbieČnoïci wiČ si¿ z tym, jak daleko posuni¿te s postulaty dotyczce poszczegól-nych zagadnieÚ spoÙeczno-polityczposzczegól-nych. WyróČnia si¿ wi¿c „gÙ¿boki” i „pÙytki” ekologizm. Pierwszy oznacza radykalizm pogldów i skrajny ekocentryzm (m.in. caÙkowity sprzeciw wobec industrializacji i wzrostu gospodarczego), drugi akcep-tuje w pewnym stopniu ide¿ antropocentryzmu, postuluje ide¿ wzrostu zrównowaČonego, podkreïlajc, iČ zachowanie w nienaruszonym stanie ïrodowiska naturalnego ma sÙuČy° przede wszystkim interesowi gatunku ludzkiego10.
Realizacja postulatÓw ekologizmu w funkcjonowaniu partii Zielonych Pierwsze organizacje polityczne, majce w swych programach realizacj¿ postulatów gÙoszonych przez ekologizm, pocz¿Ùy wyksztaÙca° si¿ na przeÙomie lat 60. i 70. Ich szybki rozwój w tym okresie wynikaÙ z coraz gorszego stanu ïrodo-wiska naturalnego, dwóch kryzysów energetycznych, powstania elektrowni atomowych na kontynencie oraz publikacji naukowych i rzdowych raportów ïrodowiskowych ostrzegajcych przed zgubnymi skutkami degradacji natury. Do najbardziej znanych z nich naleČaÙy: dokument Organizacji Narodów Zjednoczonych Tylko jedna Ziemia (1972) i raport Klubu Rzymskiego Granice wzrostu (1972)11. Organizacje ekologiczne zalicza si¿ do tzw. nowych ruchów spoÙecznych, które narodziÙy si¿ na fali kontrkultury lat 60., powstania nurtu politycznego Nowej Lewicy w Europie i Stanach Zjedno-czonych Ameryki oraz zmiany hierarchii norm i wartoïci w spoÙeczeÚstwie Zachodu. Wszystkie te zjawiska s ze sob ïciïle powizane i dotycz narodzin spoÙeczeÚstwa ponowoczesnego (czy teČ póĊnonowoczesnego). Owa „rewolucja ponowoczesna” charakteryzuje si¿ odejïciem od tradycyjnych wartoïci materialistycznych wyraČajcych iloï° ku warto-ïciom postmaterialistycznym skupiajcym si¿ na jakoïci Čycia12.
Formujce si¿ w tym czasie organizacje ekologiczne moČna podzieli° na dwie zasadnicze grupy. Pierwsz z nich byÙy organizacje zrzeszajce dziaÙaczy proekologicznych, którzy stawiali sobie za cel wywieranie presji na rzdy paÚstw (lub wÙadze lokalne). Nie dČyÙy one jednak do partycypacji politycznej poprzez udziaÙ w procesie wyborczym (czyli przez in-stytucjonalizacj¿ w partie polityczne i start w wyborach). ByÙa to opozycja pozaparlamentarna, organizacje pozarzdowe, które próbowaÙy realizowa° swe postulaty poprzez organizowanie akcji bezpoïrednich: marszów protestacyjnych, bier-nego oporu, okupowania miejsc publicznych, blokowania linii komunikacyjnych. Cz¿ï° z tych dziaÙaÚ nosiÙa znamiona
6 M. Ciszek, „Ekologizm” jako nowy nurt polityczny. Implikacje Þ lozoÞ czno-etyczne, „Studia Ecologiae et Bioethicae” 2010, nr 8, s. 45-50. 7 A. Heywood, Ideologie polityczne. Wprowadzenie, Warszawa 2007, s. 274-282.
8 J. Lovelock, Czym jest Gaja?, [w:] M. Sutowski, J. Tokarz (red.), Ekologia. Przewodnik „Krytyki Politycznej”, Warszawa 2009, s. 118-148. 9 R. Tokarczyk, Wspóáczesne doktryny polityczne, Warszawa 2010, s. 498-499.
10 A. Heywood, dz. cyt., s. 277-279. 11 H. Izdebski, dz. cyt., s. 124.
przemocy (tzw. ekosabotaČ), mimo Če sam ekologizm jest ideologi pacyÞ styczn, nastawion na wspóÙprac¿ i harmo-nħ ne, pokojowe wspóÙČycie istot. Grupy takie nie zawsze miaÙy charakter sformalizowany, zaï akcje protestacyjne byÙy bardzo cz¿sto podejmowane spontanicznie, b¿dc niekiedy nastawione na realizacj¿ konkretnego postulatu dotyczcego okreïlonego miejsca i czasu. W Niemczech i Francji do palcych problemów, którym starali si¿ przeciwdziaÙa° dziaÙacze ekologiczni, naleČy zaliczy° przede wszystkim kwesti¿ budowy elektrowni jdrowych, hasÙa antywojenne, nawoÙujce do daleko idcej decentralizacji i demokratyzacji Čycia publicznego. W tym celu podejmowane byÙy w Zachodnich Niem-czech m.in. sÙynne Marsze Wielkanocne – przeprowadzane co roku w latach 1960-1967 w okresie wiosennym ogromne demonstracje dziaÙaczy neolewicowych13.
Druga grupa organizacji ekologicznych tworzcych si¿ w latach 70. to partie ekologiczne (partie Zielonych). Powsta-waÙy one w dwojaki sposób. Pierwszy z nich polegaÙ na przejmowaniu przez juČ istniejce mniejsze partie (najcz¿ïciej socjalistyczne lub neolewicowe) idei ruchu ekologicznego, które ostatecznie zaj¿Ùy gÙówne miejsce w ich programach po-litycznych. Sytuacja taka miaÙa miejsce np. w Danii, Holandii czy WÙoszech. Inn drog byÙo przeksztaÙcanie si¿ mniej lub bardziej zinstytucjonalizowanych ruchów ekologicznych w partie polityczne. W ten sposób powstaÙy partie Zielonych we Francji, Niemczech czy Wielkiej Brytanii. Pierwsz parti ekologiczn na ïwiecie byÙa nowozelandzka Values Party (zaÙoČona w 1972 r.), zaï w Europie – brytyjska Green Party (1973 r.)14.
Jako wyrosÙe w wi¿kszoïci z mÙodzieČowych, alternatywnych, kontestacyjnych ruchów spoÙecznych partie ekolo-giczne s zjawiskiem zupeÙnie odmiennym od tradycyjnych (socjaldemokratycznych, konserwatywnych czy liberalnych) partii politycznych. Charakteryzuj si¿ antyestablishmentowoïci – niech¿ci do dotychczasowych elit politycznych, w których dziaÙaniu dostrzegaj alienacj¿ wÙadzy i nierealizowanie faktycznych potrzeb ogóÙu spoÙeczeÚstwa. Sami Zie-loni nazywaj swoje ugrupowania „antypartiami” na znak odci¿cia si¿ od nieakceptowanych przez siebie standardów politycznych dominujcych w europejskich demokracjach liberalnych. Stanowi zjawisko ciekawe z powodu zarówno programu politycznego (idealizm, radykalizm, romantyzm), jak i organizacyjnego (daleko posuni¿ta decentralizacja za-rzdzania, model przywództwa demokratycznego/liberalnego, niech¿° wobec biurokracji)15.
Wi¿kszoï° partii Zielonych kieruje si¿ w swej dziaÙalnoïci politycznej tzw. czterema Þ larami zielonej polityki16. Jako pierwsze zostaÙy one zawarte w manifeïcie programowym niemieckich Die Grünen na zjeĊdzie zaÙoČycielskim w 1980 r. i przej¿te nast¿pnie przez inne ugrupowania ekologiczne w Europie. Do owych czterech Þ larów naleČ:
• ekologiczna odpowiedzialnoï° (ecological responsibility) – idea zrównowaČonego rozwoju, wykorzystywanie od-nawialnych ĊródeÙ energii, rozwój transportu kolejowego zamiast samochodowego (przykÙadem jest hasÙo „tiry na tory”), sprzeciw wobec modyÞ kacji genetycznej produktów rolnych i Čywnoïci, sprzeciw wobec nadmiernej industrializacji, emisji gazów cieplarnianych i konsumpcjonizmowi, krytyka neoliberalizmu, postulat „zielonej gospodarki” przyjaznej ïrodowisku naturalnemu, preferencje podatkowe dla przedsi¿biorstw nieszkodzcych ïrodowisku, akcentowanie rolnictwa ekologicznego, walka o prawa zwierzt;
• sprawiedliwoï° spoÙeczna (social justice) – dČenie do egalitaryzmu spoÙecznego, protekcjonizm gospodarczy paÚstwa, progresja podatkowa, przeciwdziaÙanie rozwarstwieniu spoÙecznemu, równouprawnienie wszelkich grup spoÙecznych, hasÙa feministyczne, postulat wprowadzenia parytetów pÙci w instytucjach publicznych, zwi¿kszenie praw ïrodowisk LGBT;
• demokracja oddolna (Grass roots democracy) – decentralizacja Čycia publicznego, akcentowanie roli ïrodowisk lokalnych, regionalizm, postulat zwi¿kszania poziomu demokracji bezpoïredniej, czego przykÙadem jest hasÙo „myïl globalnie, dziaÙaj lokalnie”;
• pacyÞ zm (non-violence) – krytyka imperializmu i militaryzmu, hasÙa alterglobalistyczne i antywojenne17.
Zieloni w Niemczech
Ruch ekologiczny w Niemczech byÙ na pocztku lat 70. niezwykle zróČnicowany pod wzgl¿dem doktrynalnym i ide-ologicznym. SkÙadaÙ si¿ on z organizacji i partii neolewicowych, socjalistycznych, komunistycznych, liberalnych i
kon-13 A. Walecka-Rynduch, Róg Rudiego Dutschkei Axel-Springer-Strasse. Nowa Lewica w Niemczech, Kraków 2010, s. 85-86. 14 J. Kronenberg, Jak „zielona” jest Francja?, „Studia Europejskie” 2000, nr 4, s. 81.
15 K. Sobolewska-MyĞlik, Partie i systemy partyjne na Ğwiecie, Warszawa 2004, s. 92-93. 16 N. Carter, The Politics of the Environment: Ideas, Activism, Policy, Cambridge 2007, s. 45.
serwatywnych. RóČnice wewntrz tej politycznej mozaiki wynikaÙy z rozmaitego podejïcia do kapitalizmu (od peÙnej akceptacji po caÙkowite odrzucenie) oraz metod dziaÙania (od rewolucji po dziaÙania reformistyczne)18. Ugrupowania te nie byÙy monotematyczne – nie odnosiÙy si¿ jedynie do kwestii ekologii i ochrony ïrodowiska. RczyÙy je jednak postu-laty ïrodowiskowe. Na tym fundamencie moČna byÙo budowa° parti¿ polityczn, która w centrum swojego programu stawiaÙaby zaÙoČenia ekologizmu. W 1979 r. zostaÙa powoÙana do Čycia na poziomie federalnym Alternatywna Unia Po-lityczna, Zieloni (Sonstige Politishe Vereinigung Die Grünen). Zdominowana zostaÙa ona przez dziaÙaczy radykalnych, std teČ postulaty przedstawione na konferencji zaÙoČycielskiej we Frankfurcie miaÙy charakter skrajny. ByÙy wïród nich te dotyczce pacyÞ zmu (zrezygnowanie z broni jdrowej, demilitaryzacja Europy grodkowej, rozwizanie Paktu PóÙ-nocnoatlantyckiego), kwestii gospodarczych (hasÙa antykapitalistyczne i antyglobalistyczne, likwidacja korporacji mi¿-dzynarodowych, socjalizm), demokracji (daleko posuni¿ta decentralizacja, demokracja oddolna) oraz oczywiïcie stricte ekologicznych. Z postulatami tymi SPV Die Grünen wystartowaÙa w pierwszych wyborach do Parlamentu Europejskiego w 1979 r., uzyskujc jak na pocztkujc, nieprofesjonaln parti¿ protestu zaskakujco dobry wynik: 3,2%19.
Ostatecznie dÙugi i trudny proces przeksztaÙcania zachodnioniemieckiego ruchu ekologicznego w parti¿ polityczn zostaÙ sÞ nalizowany w 1980 r. podczas zjazdu zaÙoČycielskiego w Karlsruhe, gdzie ugrupowanie przyj¿Ùo nazw¿ Die Grünen. Ograniczone zostaÙy w nowej partii wpÙywy ïrodowisk zarówno konserwatywnych, jak i skrajnie lewicowych. Ideowe wyïrodkowanie i umiarkowanie programowe wewntrz partii byÙo odtd konieczne, takie wymogi stawia bo-wiem przed ugrupowaniami politycznymi demokracja parlamentarna oparta na konsensusie.
W latach 80. Die Grünen byÙa mocno podzielona wewn¿trznie. FunkcjonowaÙy w niej konkurencyjne wobec siebie frakcje. Pierwsz z nich byli „realiïci” (Realisten). Zdominowana byÙa przez ïrodowiska zwizane z byÙym neolewicowym ruchem studenckim i rewolt 1968 r. Na jej czele stali Joschka Fischer i OĴ o Shilly. Byli oni ïwiadomi tego, Če sukces partii w warunkach parlamentarnych moČna budowa° tylko przez program umiarkowany oraz gotowoï° do budowania konsensusu i zdolnoïci koalicyjnej z innymi ugrupowaniami, przede wszystkim Socjaldemokratyczn Parti Niemiec (SPD). W opozycji do nich znajdowali si¿ „fundamentaliïci” (Fundamentalisten). Charakteryzowali si¿ oni idealizmem, anarchistycznym podejïciem do kwestii paÚstwa i parlamentaryzmu, odrzuceniem wszelkich kompromisów politycz-nych, akcentowaniem decentralizacji w zarzdzaniu – zarówno na niwie partyjnej, jak i paÚstwowej. Reprezentantami tej frakcji byli m.in. JuĴ a Ditfurth, Petra Karin Kelly, Milan Horacek i Rudolf Bahro. Obok tego podziaÙu istniaÙ jeszcze jeden, dotyczcy stosunku dziaÙaczy do poČdanego modelu gospodarki. Ekologiczni liberaÙowie (Ökolibertären) akceptowali wolny rynek i kapitalizm, dČyli jednak do jego transformacji w stron¿ „trzeciej drogi”, która szanowaÙaby wartoïci huma-nistyczne i w wi¿kszym stopniu respektowaÙa zasady Čycia spoÙecznego. Ekologiczni socjaliïci (Ökosozialisten) stanowili lewe skrzydÙo partii, podkreïlali interwencjonizm gospodarczy paÚstwa, hasÙa feministyczne i pacyÞ styczne. W kapitali-zmie upatrywali przyczyn¿ problemów dotyczcych degradacji ïrodowiska naturalnego20.
W 1983 r. Zieloni zanotowali pierwszy powaČny sukces wyborczy na szczeblu centralnym. W wyborach do Bunde-stagu uzyskali 5,6% gÙosów, co umoČliwiÙo im wprowadzenie do parlamentu 27 deputowanych. W latach 80. zaistnieli równieČ w parlamentach krajowych (landtagach). Zdominowanie kierownictwa partii przez frakcj¿ skÙonnych do dialogu z innymi ugrupowaniami „realistów” doprowadziÙo w 1983 r. do zawizania koalicji z SPDw rzdzie krajowym Hesji, która przetrwaÙa dwa lata. Kolejne wybory do Bundestagu przyniosÙy jeszcze wi¿kszy sukces: 8,3% gÙosów, co daÙo 42 mandaty21. Wyniki Zielonych doprowadziÙy do rekonstrukcji sceny partyjnej w Niemczech Zachodnich, która do tej pory byÙa zdominowana przez trzy ugrupowania: socjaldemokratów (SPD), chadeków (Unia Chrzeïcħ aÚsko-Demokratyczna, Christlich Demokratische Union Deutschlands, CDU) i liberaÙów (Wolna Partia Demokratyczna, Freie Demokratische Partei, FDP). Do tego czasu wyst¿powaÙ w Niemczech Zachodnich klasyczny system dwuipóÙpartyjny, w którym rzdziÙy naprzemiennie dwie duČe partie (SPD i CDU), potrzebujce do wi¿kszoïciowych rzdów zawizywania koalicji z mniej-sz parti piwotaln (obrotow) , tj. posiadajc duČ zdolnoï° koalicyjn (FDP)22.
Do Parlamentu Europejskiego niemieccy Zieloni po raz pierwszy wprowadzili swoich reprezentantów (w liczbie 7) po wyborach z 1984 r., uzyskujc w nich 8,2% gÙosów. Po kolejnych, w 1989 r., poprawili nieznacznie swój wynik (8,4%, 8 deputowanych).
18 W. Miziniak, Zieloni w Republice Federalnej Niemiec, PoznaĔ 1990, s. 29-37.
19 M. ĩmigrodzki (red.), Encyklopedia politologii. Tom 3. Partie i systemy partyjne, Zakamycze 1999, s. 209. 20 W. Miziniak, dz. cyt., s. 137-143.
21 M. ĩmigrodzki (red.), Encyklopedia politologii. Tom 3…, dz. cyt., s. 209.
DuČym wyzwaniem i niebezpieczeÚstwem dla partii Die Grünen byÙo zjednoczenie Niemiec w 1990 r. Obawy do-tyczyÙy zachowaÚ wyborczych mieszkaÚców dotychczasowej Niemieckiej Republiki Demokratycznej i tego, czy partia b¿dzie cieszyÙa si¿ podobn popularnoïci w landach wschodnich, co zachodnich. Dodatkowo rok 1990 byÙ takČe ro-kiem pierwszych ogólnoniemieckich wyborów parlamentarnych. Próbie tej zachodnioniemieccy Zieloni nie podoÙali – nie zdoÙali przekroczy° pi¿cioprocentowego progu wyborczego. Do tak sÙabego wyniku przyczyniÙa si¿ jednakČe nie tylko uniÞ kacja kraju, ale takČe prezentowany przez Die Grünen w kampanii wyborczej sprzeciw wobec niej. Pod koniec roku Zieloni zachodnioniemieccy poÙczyli si¿ z wschodnioniemieckim ugrupowaniem Przymierze 90. Odtd oÞ cjalna nazwa partii to Przymierze 90/Zieloni (Bündnis 90/Grünen, B/G).Do parlamentu federalnego partia powróciÙa cztery lata póĊniej
(zdobyÙa poparcie rz¿du 7,3%)23.
Rok 1998 r. przyniósÙ przeÙom zarówno dla aktywnoïci niemieckich Zielonych, jak i dla caÙej sceny politycznej Nie-miec. B/G, b¿dca dotd jak wi¿kszoï° europejskich partii Zielonych w opozycji, zawizaÙa umow koalicyjn ze zwyci¿z-cami wyborów – SPD. Zieloni weszli tym samym do politycznego mainstreamu i sami stanowili teraz elity paÚstwowe, które wczeïniej poddawali tak gwaÙtownej krytyce. Koalicja „czerwono-zielona”, jak si¿ j nazywa, rzdziÙa Niemcami przez siedem lat (1998-2005). Mimo iČ juČ wczeïniej niektóre europejskie partie Zielonych wchodziÙy w skÙad koalicji rz-dzcych, to jednak zadowalaÙy si¿ one jedynie kierowaniem resortami mniej prestiČowymi, odpowiedzialnymi gÙównie za kwestie ïrodowiskowe lub socjalne. Taki stan rzeczy wyst¿powaÙ we WÙoszech, Finlandii, Belgii, Francji czy Irlandii24. PrzykÙady te pokazuj, iČ partie Zielone – jako partie maÙe – pretenduj na rodzimych scenach politycznych do funkcji ugrupowaÚ piwotalnych. W niemieckim rzdzie „czerwono-zielonym”, na którego czele staÙ kanclerz Gerhard Schroeder, prestiČow tek¿ ministra spraw zagranicznych i wicekanclerza otrzymaÙ J. Fischer – jedna z ikon zarówno europejskiej Nowej Lewicy, jak i ruchu Zielonych. Cz¿ï° z jego decyzji, przede wszystkim pozwolenie na interwencj¿ wojskow na BaÙkanach (1998), a nast¿pnie w Afganistanie (2001),wywoÙaÙa gwaÙtowny sprzeciw cz¿ïci aktywu partyjnego, który – nie bez racji – postrzegaÙ je jako sprzeniewierzenie si¿ jednemu z gÙównych zaÙoČeÚ ekologizmu, jakim jest pacyÞ zm25. Zwyci¿stwo CDU w wyborach federalnych w 2005 r. doprowadziÙo do powrotu Zielonych do opozycji parlamentarnej. Sytuacja taka utrzymuje si¿ do dziï.
W kampanii wyborczej do Bundestagu w 2013 r. wybuchÙ polityczny skandal – ujawnione zostaÙy zapisy programu wyborczego Die Grünen sprzed trzydziestu lat w wyborach lokalnych Getyngi. ZakÙadaÙ on legalizacj¿ pozbawionego przemocy wspóÙČycia seksualnego z dzie°mi. Podobne postulaty pedoÞ lskie pojawiaÙy si¿ na pocztku lat80. cz¿ïciej. Partia powoÙaÙa wówczas do Čycia grup¿ robocz kierowan przez Dietera F. Ullmana, która miaÙa na celu zmian¿ prawa dotyczc pedoÞ lii, homoseksualizmu i transseksualizmu. PomysÙów tych zaniechano w roku 1987, zaï obecnie wÙadze partii stanowczo odcinaj si¿ od nich, przepraszajc za nie26.
Zieloni we Francji
Francuska partia Zielonych – Les Verts – zaÙoČona zostaÙa w roku 1984, jednak juČ dziesi¿° lat wczeïniej w wyborach prezydenckich wziÙ udziaÙ reprezentujcy j ruch ekologiczny René Dumont (zdobyÙ 1,3% gÙosów). Inny kandydat, Brice Lalonde, w kampanii z 1981 r. zdobyÙ trzykrotnie wi¿ksze poparcie. DziaÙacze ekologiczni nie zdoÙali równieČ wprowa-dzi° swych reprezentantów w pierwszych powszechnych wyborach do Parlamentu Europejskiego. Ruch byÙ zbyt po-dzielony, by mógÙ uzyska° zadowalajce wyniki wyborcze. Dopiero po jego konsolidacji poprzez powoÙanie do Čycia Les Verts rozpocz¿ty zostaÙ okres dziaÙalnoïci stricte politycznej27.
Mimo Če w cigu pi¿ciu lat Les Verts odnosili pewne osigni¿cia w wyborach do ciaÙ municypalnych, to na pierwszy znaczcy sukces wyborczy ugrupowanie czeka° musiaÙo do roku 1989. Wówczas miaÙy miejsce we Francji wybory do Parlamentu Europejskiego, w których ugrupowanie uzyskaÙo 10,6% gÙosów, co stanowiÙo wynik bardzo dobry w porów-naniu z poprzednimi gÙosowaniami. Od tego czasu sÙaboï° Les Verts w wyborach ogólnokrajowych i, z drugiej strony, siÙa w wyborach krajowych staÙy si¿ pewn zasad. WytÙumaczeniem tego stanu rzeczy jest specyÞ ka funkcjonowania fran-cuskiego systemu partyjnego i ordynacji wyborczej, róČnicej si¿ od tej do Parlamentu Europejskiego. W warunkach
sys-23 M. ĩmigrodzki (red.), Encyklopedia politologii. Tom 3…, dz. cyt., s. 210.
24 A. Antoszewski, Partie i systemy partyjne paĔstw Unii Europejskiej na przeáomie wieków, ToruĔ 2009, s. 198.
25 H. Wyligaáa, Ochrona klimatu i „Energiewende” w programie niemieckich Zielonych w wyborach do Bundestagu w 2013 r., „Homo Politicus” 2012-2013, nr 7-8, s. 73.
26 D. Pessler, Pedophilia scandal entangles German Greens, http://www.dw.de/pedophilia-scandal-entangles-german-greens/a-16836153, 20.12.2014. 27 J. Kronenberg, dz. cyt., s. 83.
temu dwublokowego – charakteryzujcego si¿ istnieniem znacznej iloïci wciČ przeksztaÙcajcych si¿ mniejszych ugrupo-waÚ oraz niekorzystnej dla nich ordynacji wi¿kszoïciowej – partie maÙe, takie jak Les Verts, maj trudnoïci w uzyskiwaniu miejsc w Zgromadzeniu Narodowym28. Nic wi¿c dziwnego, iČ program tej partii zawiera postulat wprowadzenia sytemu proporcjonalnego29. Ponadto wciČ wyraĊne byÙy podziaÙy wïród francuskich Zielonych, co skutkowaÙo na przestrzeni lat powstawaniem kolejnych, konkurencyjnych wobec Les Verts ugrupowaÚ.
Francuski system dwublokowy zakÙada istnienie dwóch przeciwstawnych segmentów politycznych – prawicowego i lewicowego – które zrzeszaj mozaik¿ rozmaitych partii politycznych, mi¿dzy którymi wyst¿puj jednak znaczne róČ-nice programowe. Les Verts naleČy w tym ukÙadzie do bloku partii lewicowych. Sytuacja ta sprawia, iČ francuscy Zieloni, mimo iČ pocztkowo próbowali sytuowa° si¿ – co z reszt charakterystyczne dla caÙego ruchu – ponad partyjnymi podzia-Ùami, musieli jednak w celu politycznego zaistnienia zerwa° z promowanym pierwotnie hasÙem ni droite, ni gauche (pol. „ani lewica, ani prawica”)30. Strategia ta, w warunkach premiujcej dwubiegunowy podziaÙ polityki francuskiej, okazaÙa si¿ skazana na poraČk¿. Dowodzi tego fakt, iČ dopiero po zawizaniu koalicji wyborczej z Parti Socjalistyczn (Parti So-cialiste, PS) i Francusk Parti Komunistyczn (Parti Communiste Français, PCF) Les Verts nie tylko uzyskaÙa w 1997 r. po raz pierwszy w swej historii miejsca w Zgromadzeniu Narodowym (8 mandatów), ale w zwizku ze zwyci¿stwem bloku lewicowego wspóÙtworzyÙa w latach 1997-2002 rzd Lionela Jospina. W 2010 r. Les Verts poÙczyÙa si¿ z ugrupowaniem Europe Écologie. DoszÙo do tego wskutek sukcesu wyborczego, jakie koalicja Zielonych francuskich pod przewodnic-twem Daniela Cohn-Bendita osign¿Ùa w wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2009 r., zdobywajc 16,3% gÙosów. Ugrupowanie partycypowaÙo nast¿pnie we wÙadzy w latach 2012-2014 w rzdzie Jeana-Marca Ayraulta31.
Stosunkowa sÙaboï° Les Verts, w porównaniu z Zielonymi w Niemczech, wynika nie tylko z niekorzystnej ordynacji wyborczej, konkurencji ze strony powstajcych co pewien czas mniejszych partii ekologicznych, lecz równieČ ze sprawia-jcej problemy w zarzdzaniu daleko posuni¿tej decentralizacji kierownictwa, niespójnoïci programowej, a takČe niektó-rych punktów programu politycznego. NaleČ do nich przede wszystkim zdecydowanie proimigracyjne hasÙa, co wïród w znacznym stopniu negatywnie nastawionego do imigracji spoÙeczeÚstwa francuskiego spotyka si¿ z dezaprobat32.
Podsumowanie
Ekologizm to ideologia, która gÙównie za spraw dziaÙalnoïci partii Zielonych wywarÙa niemaÙy wpÙyw na polityk¿ europejsk ostatnich kilku dziesi¿cioleci. Cz¿ï° postulatów tego nurtu przej¿tych zostaÙa przez partie z innych kierun-ków ideologicznych (partie gÙównych nurtów). Sukcesy wyborcze Zielonych ïwiadcz o zmianach w systemie wartoïci, jakie nastpiÙy w rozwini¿tych spoÙeczeÚstwach, poczwszy od lat 60. ubiegÙego wieku. Ukazuj one spadek znaczenia tradycyjnych partii politycznych, wag¿, jak obecne spoÙeczeÚstwa przywizuj do problemów ïrodowiskowych oraz znuČenie elektoratów tradycyjnym, ustabilizowanym konß iktem partii socjaldemokratycznych, konserwatywnych i li-beralnych33.
Obecnoï° frakcji Zielonych w Parlamencie Europejskim (Zieloni- Wolny Sojusz Europejski, Greens/EFA) i funkcjo-nowanie Europejskiej Partii Zielonych pozwala im na wspóÙksztaÙtowanie prawa unħ nego, wywieranie presji na inne stronnictwa polityczne i wypracowywanie wspólnych postulatów proekologicznych. „Cztery Þ lary zielonej polityki”, jakimi kieruj si¿ ugrupowania Zielonych, pokazuj, iČ ten nurt polityczny nie jest monotematyczny i nie dotyczy wyÙcz-nie kwestii ochrony ïrodowiska naturalnego. Ekologizm, mimo wewn¿trznych podziaÙów doktrynalnych, wypracowaÙ swe zaÙoČenia dotyczce wszelkich przejawów Čycia spoÙeczno-politycznego: paÚstwa, gospodarki, spoÙeczeÚstwa i idei post¿pu. Mimo iČ dziaÙacze partii ekologicznych cz¿sto stawiaj si¿ ponad tradycyjnym podziaÙem lewica-prawica, na-leČy zauwaČy°, iČ ekologizm zalicza si¿ do ideologii nurtu lewicowego. gwiadcz o tym neolewicowe korzenie ruchu, powizanie programowe z socjalizmem i anarchizmem oraz Ùatwoï° wchodzenia Zielonych w koalicje z ugrupowaniami socjaldemokratycznymi. RóČni go jednak od tych dwóch ideologii niech¿° do antropocentryzmu i industrializmu (szcze-gólnie dotyczy to relacji z socjalizmem).
28 B. Kosowska-Gąstoá (red.), Systemy partyjne paĔstw Unii Europejskiej, Kraków 2010, s. 132-133. 29 J. Kronenberg, dz. cyt., s. 88.
30 TamĪe, s. 84.
31 B. Kosowska-Gąstoá, dz. cyt., s. 135. 32 J. Kronenberg, dz. cyt., s. 92. 33 A. Antoszewski, dz. cyt., s. 200-202.
Teksty ӎrÓdҝowe:
[1] European Green Party, Europe, vote Green. Green Common Manifesto European Elections 2014, Brussels 2014 Bibliografia:
[2] Antoszewski A., Partie i systemy partyjne paÚstw Unii Europejskiej na przeÙomie wieków, ToruÚ 2009 [3] Carter N., The Politics of the Environment: Ideas, Activism, Policy, Cambridge 2007
[4] Ciszek M., „Ekologizm” jako nowy nurt polityczny. Implikacje Þ lozoÞ czno-etyczne, „Studia Ecologiae et Bioethicae” 2010, nr 8 [5] Giszter E. (red.), Partie i systemy partyjne paÚstw wysoko rozwini¿tych. Cz¿ï° 1, Katowice 1999
[6] Heywood A., Ideologie polityczne. Wprowadzenie, Warszawa 2007
[7] Izdebski, H., Doktryny polityczno-prawne. Fundamenty wspóÙczesnych paÚstw, Warszawa 2012 [8] Kosowska-GstoÙ B. (red.), Systemy partyjne paÚstw Unii Europejskiej, Kraków 2010 [9] Kronenberg J., Jak „zielona” jest Francja?, „Studia Europejskie” 2000, nr 4 [10] Kulesza W. T., Ideologie naszych czasów, Warszawa 1996
[11] LeszczyÚski A., 1968. Krótka historia rewolucji, „Krytyka Polityczna” 2004, nr 6
[12] Lovelock J., Czym jest Gaja?, [w:] Sutowski M., Tokarz J. (red.), Ekologia. Przewodnik „Krytyki Politycznej”, Warszawa 2009 [13] Miziniak W., Zieloni w Republice Federalnej Niemiec, PoznaÚ 1990
[14] Sobolewska-Myïlik K., Partie i systemy partyjne na ïwiecie, Warszawa 2004
[15] Stych M., KsztaÙtowanie si¿ pogldów obozu Zielonych w RFN, „Polityka i SpoÙeczeÚstwo” 2006, nr 3 [16] Sztompka P., Socjologia. Analiza spoÙeczeÚstwa, Kraków 2002
[17] Tokarczyk R., WspóÙczesne doktryny polityczne, Warszawa 2010
[18] Walecka-Rynduch A., Róg Rudiego Dutschke i Axel-Springer-Strasse. Nowa Lewica w Niemczech, Kraków 2010
[19] WyligaÙa H., Ochrona klimatu i „Energiewende” w programie niemieckich Zielonych w wyborach do Bundestagu w 2013 r., „Homo Politicus” 2012-2013, nr 7-8
[20] migrodzki M. (red.), Encyklopedia politologii. Tom 3. Partie i systemy partyjne, Zakamycze 1999
[21] migrodzki M.(red.), Encyklopedia politologii. Tom 4. Myïl spoÙeczna i ruchy polityczne wspóÙczesnego ïwiata, Zakamycze 2000 Netografia:
