Jakość i zakres funkcjonowania systemu opieki logopedycznej w ocenach nauczycieli, logopedów i rodziców

Beata Pituła, Małgorzata

Kitlińska-Król

Jakość i zakres funkcjonowania

systemu opieki logopedycznej w

ocenach nauczycieli, logopedów i

rodziców

Chowanna 1, 187-205

2009

J a k o ś ć i z a k re s fu n k c jo n o w a n ia

s y s te m u o p ie k i lo g o p e d y c z n e j

w o c e n a c h n a u c z y c ie li, lo g o p e d ó w

i ro d z ic ó w

A b s t r a c t : T he te x t is a r e p o r t on r e s e a r c h on th e q u a lity of speech th e r a p y offered,

w ith in th e fra m ew o rk of P o lish ed u c a tio n a l sy ste m a n d m edical section, to ch ild ren w ith speech d isorders. B rie f in tro d u c tio n i l lu s tr a t e s c o n te m p o ra ry sy ste m of speech th e r a p y in P oland, successive p a r t s com prise a p r e s e n ta tio n of e v a lu a tio n s of exam i­ n e d te a c h e rs, speech th e r a p is ts a n d p a r e n ts , r e g a rd in g th e q u a lity a n d r a n g e of speech therapy. W ith in th e l a s t p a r t conclusions h av e b e e n d r a w n form th e r e s e a r c h a n d a n a t te m p t to d e lin e a te n e c e s sa ry ch a n g es h a s b e e n m ade.

We w spółczesnym świecie język s ta ł się n ajw sp an ialszy m , a zarazem najm ocniejszym narzęd ziem ludzkiego porozum iew ania się i poznaw ania. Widoczna je st ogrom na rola, ja k ą odgrywa w życiu człowieka. P ro b lem aty ­ k a zab u rzeń mowy s ta ła się więc isto tn y m zagadnieniem z uw agi n a w yni­ kające z nich konsekw encje pedagogiczne, psychologiczne, społeczne. B rak spraw ności w p o słu g iw an iu się m o w ą w pływ a n ie k o rzy stn ie n a losy e d u ­ kacyjne dziecka (n a u k a czytania, pisania), a ta k ż e u tr u d n ia n aw iąz y w a­ nie k o n ta k tó w społecznych, co w konsekw encji prow adzić może do b ra k u pełnej socjalizacji, zab u rz eń em ocjonalnych. P o s tu la t w szechstronnej po­ mocy osobom z zab u rz en ia m i mowy, pomimo w ielu podejm ow anych prób, zarówno teoretycznych, ja k i praktycznych, nie został jeszcze w pełni z re a ­ lizowany. J e s t to tym trudniejsze, że przystaw alność świadczeń logopedycz­ nych do potrzeb społecznych stale uleg a d ezak tu alizacji. Szybkie tem po życia, otwarcie n a pojawiające się ciągle światowe innowacje, rosnące ocze­ k iw an ia wobec św iadczeniodaw cy powodują, że problem pomocy osobom z z a b u rz en ia m i mowy je s t n ie u sta n n ie a k tu a ln y zarów no w Polsce, ja k i n a świecie. Te z a g a d n ie n ia sta ły się rów nież p re te k ste m do podjęcia n i­ niejszych rozw ażań.

Potrzeby społeczne w zakresie opieki logopedycznej

Wyniki dotychczasowych badań

P o trzeb ę podejm ow ania d z iałań logopedycznych obserw ujem y w od­ niesien iu do dzieci w w ieku przedszkolnym i szkolnym, ale tak że w sto su n ­ k u do noworodków i m ałych dzieci od 0 do 3, a n a w e t opieka ta dotyczy zak re su życia prenatalnego. Z n a tu r y zab u rzeń mowy, okresu ich pojaw ie­ n ia się oraz przyczyn je wywołujących w ynika fa k t konieczności św iadcze­ n ia pomocy logopedycznej n a różnych etap ach życia (dzieciom, ale również młodzieży i dorosłym). Etiologia zab u rz eń mowy je st w ieloraka; wyróżnić m ożna przyczyny: biologicznie, psychologicznie, socjalnie (środowiskowo). Poszczególnym jednostkom zab u rzeń mowy przypisany je st określony syn­ drom logopedyczny, czyli zespół symptom ów (objawów) ( B ł a c h n i o , 2001, s. 69; B ł a c h n i o , 1997; S t y c z e k , 1980; P r u s z e w i c z , red., 1992; G a ł ­ k o w s k i , J a s t r z ę b o w s k a , red., 1998; M i n c z a k i e w i c z , 1997).

J a d w ig a S zu m sk a n a p odstaw ie przeprow adzonych b a d a ń doszła do przekonania, iż staty sty k i różnych krajów p o d ają zgodnie stały w zrost licz­ by zarów no wrodzonych, ja k i n ab y ty ch zab u rz eń mowy. D ane liczbowe w n aszy m k ra ju s ą tru d n e do u sta le n ia . Dzieje się ta k ze w zględu n a to, że

leczenie odbywa się w różnych in sty tu cjach , a b r a k integracyjnego p o stę­ p o w an ia w tych p rzy p ad k a ch uniem ożliw ia podanie dokładnych d an y ch liczbowych ( S z u m s k a , 1982, s. 16).

N a polskim gruncie G rażynie Jastrzębow skiej udało się zebrać w yniki b a d a ń n a d frekw encyjnością zaburzeń mowy, prow adzonych przez różnych autorów n a p rze strz e n i 30 la t (S ta n i perspektyw a..., 1993; za: G a ł k o w ­ s k i , J a s t r z ę b o w s k a , red., 2003, s. 309). Z d okonanych an aliz dow ia­ dujem y się o o d setk u dzieci w w iek u 5 -9 lat, u których poszczególni b a d a ­ cze problem u stw ierdzili deficyty mowy. B ad a n ia prow adzone przez G eno­ wefę D em el w 1957 ro k u n a g ru p ie dzieci w w iek u od 6 do 9 la t wykazały, iż z a b u rz en ia mowy w ystępow ały u 29,8% bad an y ch . D la porów nania, w 1966 roku, zgodnie z danym i podanym i przez Teresę B artkow ską, odse­ te k dzieci w to żsam y m przed ziale w iek u w ynosił 35,0%, a ja k w ykazał J.T. K ania, w 1971 ro k u było 44,1% dzieci w adliw ie mówiących. J a s tr z ę ­ bow ska dokonała również zestaw ienia wyników b a d a ń uzyskanych w 1975 ro k u przez Elżbietę N itendel-B ujakow ą, k tó ra przeprow adziła pom iary n a g rupie dzieci 6-letnich z d an y m i u zy sk an y m i przez Ire n ę Styczek. R ezu l­ ta ty u jaw n iły pew ne dysproporcje, to znaczy, w w y n ik ach pierw szej z b a ­ daczek 46% diagnozow anych dzieci w ykazało w ady mowy, w w ynikach drugiej te n odsetek w ah a ł się w przed ziale 20% -30% . N ależy p rzy p u sz ­ czać, że d an e te o b ejm u ją dzieci zarów no z opóźnionym rozw ojem mowy, ja k i z w ad am i mowy.

P rzedstaw ione w yniki b a d a ń w skazują, iż w śród polskich dzieci obser­ wowano (utrzym ujący się n a podobnym poziomie od 30 lat) wysoki w sk aź­ n ik zab u rz e ń mowy - od k ilk u do kilk u d ziesięciu procent. Te d an e s ą n ie ­ pokojące, zw ażyw szy n a fakt, iż w la ta c h 70. XX w iek u stw orzony został zorganizow any system opieki logopedycznej, wciąż kształci się coraz w ięk­ s z ą liczbę specjalistów świadczących pomoc logopedyczną.

N a p odstaw ie b a d a ń w łasn y ch przeprow adzonych przez G. J a s tr z ę ­ bow ską w 1991 roku n a teren ie województwa opolskiego, n a grupie uczniów k la sy „0” i k la s I, ustalono, iż najczęściej w y stę p u ją c ą w a d ą wymowy je st s y g m a t y z m (42,3% b ad an e j populacji) w najpow szechniej w y stę p u ją ­ cej i nienajcięższej formie p a r a s y g m a t y z m u . A u to rk a konkluduje te n fa k t stw ierd zen iem o n isk im poziomie p ro filak ty k i w okresie przed szk o l­ nym. O podobnym fakcie p isała B a r t k o w s k a (1966 za: G a ł k o w s k i , J a s t r z ę b o w s k a , red., 2003, s. 309), tw ierdząc, że dzieciom przedszkol­ ny m m ożna było pomóc i zapobiec pojaw ieniu się w sk azan ej w ady w ym o­ wy, w porę j ą diagnozując, k o n su ltu jąc z logopedą, ortodontą, audiologiem czy psychologiem. N auczyciele przygotow ani i w yposażeni w n ie z b ę d n ą wiedzę, umiejętności z zakresu profilaktyki logopedycznej mogli otoczyć opie­ k ą przedszkolaków.

Podobne refleksje w y sn u ła I. Ł y ż y c z k a (1975 za: G a ł k o w s k i , J a s t r z ę b o w s k a , red., 2003, s. 309), k tó ra n a bazie przeprow adzonych an aliz d o k u m en tacji p o rad n i ortofonicznych stw ierdziła, że znaczny od­ setek pacjentów powyżej 7. ro k u życia przy b ra k u uszkodzeń czy zab u rzeń ze stro n y u k ła d u nerwowego w ykazuje błędy wymowy ok resu p rzedszkol­ nego.

Z b ad a ń G. J a s t r z ę b o w s k i e j (za: G a ł k o w s k i , J a s t r z ę b o w ­ s k a , red., 2003, s. 309-310) w ynika, że kolejnym zab u rzen ie m mowy po sygm atyzm ie był r o t a c y z m w ystępujący u 13,6% b ad an e j przez n ią populacji. 10,5% dzieci w ykazyw ało o p ó ź n i e n i e r o z w o j u m o w y , a 9,6% - j ą k a n i e s i ę . Zaobserw ow ano też 4,8% przypadków m o w y b e z d ź w i ę c z n e j , 1,9% r y n o l a l i i i 1 % k a p p a c y z m u i g a m m a - c y z m u. U 16,3% b ad an y ch uczniów odnotow ano w ady złożone, czyli w ię­ cej niż je d n ą w adę mowy. P o d o b n ą frekw encyjność poszczególnych z a b u ­ rzeń mowy dzieci polskich p o tw ie rd zają w yniki b a d a ń in n y ch autorów n a przykład: G. D e m e l (1959) czy E. N i t e n d e l - B u j a k o w e j (1975).

Pomimo licznych sta ra ń liczba dzieci defektywnie mówiących stale u trzy ­ muje się n a wysokim poziomie (20%-30%), co o brazują między innym i przy­ toczone dane, a tak że kolejne, prow adzone przez specjalistów b a d a n ia n ad w ad am i wymowy u dzieci ( S m ó ł k a , 1995, s. 7-11; E m i l u t a - R o z y a , M i e r z e j e w s k a , A t y s , 1995; N i t e n d e l - B u j a k o w a , 1975; K a n i a 1982).

W ładze ośw iatow e od la t p o d ejm u ją próby m ające n a celu stw orzenie spójnego i efektyw nego sy stem u opieki n a d dziećm i z różnym i deficytam i rozwojowymi, przygotow ują więc programy, zarządzenia, k tó re w yznacza­ j ą z kolei k ie ru n e k d z iałań szkołom, przedszkolom , p o rad n io m psycholo­ giczno-pedagogicznym . N a p rzy k ład w Program ie w ychow ania w p r ze d - szko lu w ydanym w 1981 ro k u stw ierdzono, że „w yrów nanie s ta r tu szkol­ nego je st jednym z najw ażniejszych zad a ń przedszkola - zw iązanym z jego r o lą w procesie dem okratyzacji sy ste m u k szta łc e n ia i w ychow ania” (Pro­ gram wychowania..., 1981, s. 111), zauważono zatem , iż nie wszystkie dzieci rozwijają się harm onijnie i w równym tempie. W swych staran iach o tę grupę dzieci w ładze ośw iatow e w licznych d o k u m e n tach zalecały nauczycielom podejmowanie działań zm ierzających do likwidowania dysharm onii rozwo­ jowych.

Dzięki n a d a n iu w skazanym działaniom s ta tu s u obowiązku i powszech­ ności, próbow ano stworzyć i ujednolicić system opieki. U stalono ta k że for­ my pomocy i k ry te ria kw alifikacji dzieci, którym pow inna być ona u d ziela­ n a. Zalecono ta k ż e s y ste m a ty c z n ą w spółpracę p o rad n i wychowawczo-za- wodowych z p rzed szk o lam i i szkołam i, co m iało zapew nić ciągłość opieki logopedycznej ( J a s t r z ę b o w s k a , 1998, s. 17-18).

N a p o czątk u la t 70. XX w iek u główny n acisk położono n a w spółpracę ze szkołam i (organizow ano wówczas w szkołach zespoły wyrównawcze). Szybko je d n a k okazało się, że ta k i model p racy obarczony je st błędem póź­ nej pomocy (wcześniej p isała już o tym G. Demel). Obowiązek pomocy logo­ pedycznej p rzesunięto więc n a przedszkola, k tóre m iały prowadzić szeroką działalność profilaktyczną, dokonyw ać w czesnej diagnozy i intensyw nej korekty. Zapom niano je d n a k o odpow iednim p rzygotow aniu nauczycieli do realizacji tych z a d a ń ( J a s t r z ę b o w s k a , 1998, s. 18-19). S k ala w y­ stęp o w an ia zjaw iska zab u rz eń mowy dzieci w przed ziale w iekow ym 5 -9 la t w sk azu je n a jego społeczny w y m iar oraz n a fak t, że do dziś nie zostały w ypracow ane sk u teczn e ro zw iązan ia organizacyjno-praw ne, k tó re g w a­ ran to w ały b y dzieciom i dorosłym w łaściw ą opiekę logopedyczną (S a w a, 1980; S a w a , 1991; S t y c z e k , 1980; B ł a c h n i o , 1993, s. 17-25; P ą - c h a l s k a 1986; S t e c k o , 1996).

N a podstaw ie an alizy w yników b a d a ń w łasn y ch p rag n ie m y dokonać p rezen tacji opinii zeb ran y ch od 3 g ru p respondentów , dotyczących ocen jakości i z a k re su d zia ła n ia sy stem u opieki logopedycznej n a te re n ie G ór­ nego Ś ląska. C hciałybyśm y podjąć próbę w sk a z a n ia k ieru n k ó w i o bsza­ rów, k tó re pow inny zostać zm odernizow ane, by system opieki logopedycz­ nej mógł skuteczniej zaspokajać stale rosnące p otrzeby społeczne n a te świadczenia.

Jakość i zakres funkcjonowania

systemu opieki logopedycznej w ocenach nauczycieli,

logopedów i rodziców

Pojęcie „jakość” wywodzi się z teo rii zarz ąd z an ia, a n ależy je ro z p a ­ try w ać w k ontekście najnow ocześniejszej i akceptow anej n a całym św ie­ cie koncepcji Całościowego Z arz ąd zan ia J a k o ś c ią (TQM - Total Q uality M anagm ent). Twórca tej koncepcji, W illiam E dw ards Deming, określił „ja­ kość” jako to, co zadow ala (a n a w e t zachwyca) k lie n ta (Encyklopedia p e d a ­ gogiczna..., 2007; por. D a h l g a a r d , K r i s t e n s e n , K a n j i , 2000; I w a - s i e w i c z , 1999).

S tru k tu ry (ogniwa) sy stem u opieki logopedycznej, k tó re poprzez o k re­ ślone norm y zobowiązane s ą do zalecanej organizacji, współpracy, funkcjo­ n o w an ia n a rzecz opieki n a d m o w ą dziecka czy dorosłego w d an y m k raju , stanow ić b ę d ą usługodaw cę, dbającego o zaspokojenie oczekiw ań swojego

k lien ta. Jednoznaczne u stalen ie, kto je st k lien tem sy stem u opieki logope­ dycznej, nie stanow i zabiegu prostego. K. Błachnio i G. Ja strz ę b o w sk a zw ra c a ją uw agę n a w iele d z iałań podejm ow anych w celu zapobiegania zaburzeniom procesu porozum iew ania się, ich ograniczania, u su w an ia oraz łagodzenia ich skutków w w ym iarach:

- jednostkow ym (np. zab u rz en ia w funkcjonow aniu emocjonalnym), - społecznym (koszty d z ia łań zm ierzających do likw idacji w ym ienionego

zjawiska).

Trudność w ynika również z faktu, iż „usługa” opieki logopedycznej s k u t­ kuje przez kolejne k ilk ad ziesiąt la t sposobem (poziomem) um iejętności ko­ m unikow ania się danej jednostki w społeczeństwie. Tak więc, k lientem sys­ te m u opieki logopedycznej je s t dziecko, jego rodzice (osoby dorosłe i jej b li­ scy, opiekunowie), ale także całe społeczeństwo, k tó rem u zależy, by poszcze­ gólni jego członkowie spraw nie i skutecznie mogli się z sobą porozumiewać. Poziom jakości system u opieki logopedycznej w yznaczać będzie więc s aty s­ fakcja, zadowolenie k lien ta (indywidualnego, społecznego) z udzielonej m u pomocy (opieki logopedycznej = usługi).

Przyjm ujem y trzy poziomy jakości: 1. Wysoki:

- pomoc logopedyczna została udzielona wcześnie, kompleksowo, w ujęciu syndromowym i systemowym;

- te ra p ia p rzebiegała szybko (w zależności od zab u rzeń mowy planow any je st określony czas trw a n ia logoterapii);

2. Przeciętny:

- opieka logopedyczna została udzielona, je d n ak nie spełniała w szystkich w ym agań, a tylko n ie k tó re z nich;

- nie zostały w pełni zaspokojone p otrzeby k lien ta , a te r a p ia nie spełniła w szystkich założonych celów;

3. Niski:

- działania logopedyczne podjęte przez „ogniwa system u opieki logopedycz­ nej” nie przyniosły spodziewanych efektów, potrzeby p acjen ta nie zo sta­ ły zaspokojone.

O w pływie n a in d y w id u a ln ą ocenę jakości u słu g św iadczonych przez system opieki logopedycznej, w n aszy m przek o n an iu , m o g ą świadczyć n a ­ stępujące wskaźniki:

1. Dostępność:

- rów ny dostęp do opieki logopedycznej (bez w zględu n a sytuację m a te ­ r ia ln ą czy zajm o w an ą pozycję społeczną);

2. Zasoby m aterialne:

- liczba osób świadczących opiekę logopedyczną (przelicznik: osoby n io są­ ce pomoc n a liczbę pacjentów),

- liczba placów ek świadczących pomoc logopedyczną a zapotrzebow anie społeczne,

- teoretyczne metody, formy, cele opieki logopedycznej w yznaczone w a k ­ ta c h n o rm aty w n y ch M in iste rstw a E dukacji Narodowej i M in iste rstw a Zdrowia,

- posiadane zaplecze, b aza narzędziow a - środki dydaktyczne, medyczne. 3. Zasoby ludzkie:

- możliwości osób świadczących opiekę logopedyczną (wiedza, u m iejętn o ­ ści, d eterm in acja w działaniu),

- możliwości p acjen ta (determ inacja, motywacja, oczekiw ania)1.

N a p odstaw ie w ypowiedzi udzielonych w w ywiadzie, ja k i został p rz e ­ prow adzony z 3 g ru p am i resp o n d en tó w - logopedzi, nauczyciele, rodzice dzieci biorących u d ział w te ra p ii logopedycznej - podjęto próbę oceny z a ­ k re s u oraz jakości funkcjonow ania sy stem u opieki logopedycznej. G ru p a 156 respondentów w yraziła swoje opinie o system ie, k tó ry funkcjonuje n a te re n ie Górnego Ś ląska, o system ie, którego s ą ogniw am i. Ze w zględu n a złożoność postaw ionych w w ywiadzie p ytań, a ta k że ze w zględu n a obszer- ność i w ieloaspektow ość odpowiedzi respondentów , a n a liz a uzyskanego m a te ria łu badaw czego opracow ana zo stała w ujęciu jakościowym i ilościo­ wym.

Jakość funkcjonowania systemu opieki logopedycznej

J e d n y m z celów dociekań b adaw czych dotyczących w spółczesnego sy stem u opieki logopedycznej działającego n a G órnym Ś lą sk u była p ró ­ b a w yznaczenia jakości jego funkcjonowania i określenie zak re su jego dzia­ łania.

A nalizując wypowiedzi b ad an y ch dotyczące ich satysfakcji, ja k ą d ek la­ ru ją , oceniając funkcjonujący w n aszy m w ojewództwie s.o.l.2, okazało się, iż 51% w szystkich respondentów było zadowolonych z jego działania. Nie- u satysfakcjonow anych p r a c ą s.o.l. było 40% osób, a 9% b ad an y c h tw ie r­ dziło, że „tru d n o to jednoznacznie ocenić”. R ozkład ilościowy odpowiedzi w poszczególnych g ru p ach p rzed sta w ia ta b e la 1.

1 W ym ienione w sk a ź n ik i w yodrębniono n a p o d sta w ie w yznaczonych przez K. B łach­ nio składow ych holistycznej koncepcji u jm o w a n ia sy s te m u logoterapii.

2 s.o.l. - sy ste m opieki logopedycznej (zastosow ano s k r ó t w celu zw iększenia p rz e j­ rzystości i odbioru t e k s tu przez Czytelnika).

T a b e l a 1

O c e n y r e s p o n d e n t ó w d o t y c z ą c e s a t y s f a k c j i z f u n k c j o n u j ą c e g o w n a s z y m w o j e w ó d z t w i e s y s t e m u o p i e k i l o g o p e d y c z n e j

R e sp o n d e n c i

Z adow olenie

R odzice N auczyciele Logopedzi R a z e m

N % N % N % N % „ J e ste m u s a ty s f a k ­ cjonow ana/y” 45 8 6,56 26 50,00 8 15,38 79 50,64 „Nie je ste m u s a ty s ­ fak c jo n o w an a /y ” 5 9,61 21 40,38 37 71,15 63 40,38 I n n e (n iejed n o ­ znaczne) - „T rud­ no to ocenić” 2 3,84 5 9,61 7 13,46 14 8,97 Ogółem _{52 100,00 52 100,00 52 100,00 156 100,00} Z ależ n o ści c 2 = 53,05, d f = 4

Przyjęłam jako poziom istotności p = 0,05

Z astosow anie te s tu c 2 w ykazało, że istn ieje zależność m iędzy odczu­ w a n ą saty sfa k c ją z funkcjonow ania s.o.l. a p rzy n ależn o ścią do określo­ nej g ru p y badaw czej. Zależność t a uw idoczniła się najw y raźn iej m iędzy g r u p ą rodziców, w śró d k tó ry c h 86,56% było u s a ty sfa k c jo n o w a n y c h , a logopedam i, gdzie 71% nie odczuwało zadow olenia z funkcjonow ania s.o.l. Zależność ta , ja k potw ierdził to te s t c 2 do b a d a n ia istotności zależ­ ności w p arach , by ła is to tn a staty sty czn ie (c2 = 49,86, d f = 1). Również w y raźn ie zaznaczyła się zależność m iędzy a n a liz o w a n ą p a r ą grup: ro ­ dzice - logopedzi a o k reślen iem b r a k u s a ty sfak cji z fu n k cjo n o w an ia s.o.l. (c2 = 38,38, d f = 1). W pozostałych p a ra c h g ru p resp o n d en tó w owe zależności były rów nież isto tn e staty sty czn ie, lecz n a niższym poziomie w ażności (rodzice - nauczyciele - c 2 = 11,54; nauczyciele - logopedzi - c 2 = 9,98).

S u m a ocen u z y s k a n a od w szystkich b a d an y c h w sk azała, iż co d ru g a osoba by ła u saty sfak cjo n o w an a d ziałan iam i s.o.l. Różnie dla poszczegól­ nych g ru p badaw czych rozłożyło się owo „zadowolenie” z funkcjonow ania system u. Z danych ujętych w tab eli w ynika, iż średnie w yniki uzy sk an e od 3 b a d an y c h g ru p były to żsam e ze w sk a z a n ia m i p odanym i przez n au cz y ­ cieli. W tej grupie połowa respondentów była zadowolona z d ziałan ia s.o.l., 40% osób - nie. N ato m iast 9% respondentów nie było w stan ie podać jedno­ znacznej oceny. Zupełnie inaczej p rz e d s ta w ia ją się d an e ilu stru jąc e oceny w yrażone przez rodziców i logopedów. Tę różnorodność ocen dobrze u w i­ daczn ia rys. 1.

[%] 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

Rys. 1. Oceny resp o n d e n tó w dotyczące ich zadow olenia z fu n k cjo n o w a n ia s.o.l. n a G ór­ n y m Ś lą sk u

1 — „ Je stem u sa ty sfak cjo n o w an a/y ”; 2 — „Nie je s te m u saty sfak cjo n o w an a/y ”; 3 — in n e (n iejednoznacz­ ne) — „Trudno to ocenić”

P rzedstaw iony w ykres pokazuje, iż w grupie bad an y ch rodziców - 86% spośród nich tw ierdziło, że je st zadowolonych z funkcjonow ania s.o.l., 10% osób było przeciw nego zdania, 4% nie zajęło jednoznacznego stanow iska. R ozkład ocen, niem alże odw rotny do podanego, u k szta łto w ał się w grupie bad an y ch logopedów. Tu aż 71% osób nie było usatysfakcjonow anych fu n k ­ cjonowaniem s.o.l., 15% logopedów oceniło jego d ziałan ia jako dające zado­ wolenie, n a to m ia st 13% b ad an y ch nie było w stan ie udzielić jednoznacznej odpowiedzi.

R óżnorodne były ta k ż e u z a sa d n ie n ia po d aw an e dla p reze n to w an y ch ocen - stanow isk. Rodzice arg u m en to w ali swoje zadowolenie z funkcjono­ w an ia s.o.l. następująco: „Jestem usatysfakcjonow any, gdyż...”:

- „...dostrzegam rozwój mowy dziecka, w y raźn ie zm niejsza się jego w ad a mowy”;

- „...osoby i in sty tu cje chętnie u d zie la ją pomocy logopedycznej”; - „...świadczona pomoc je st sk u teczn a i w ystarczająca”.

Zadowolenie z s.o.l. deklarow ane przez rodziców dzieci, k tó re borykały się z w a d ą mowy, ja k w y n ik a z cytow anych wypowiedzi, m a swe źródło w efektach i skuteczności świadczonych ich dzieciom u sług logopedycznych. Isto tn y był rów nież dla rodziców fa k t profesjonalnego podejścia osób i in ­ stytucji do n iesien ia tejże pomocy. N ieusatysfakcjonow ani z funkcjonow a­ n ia s.o.l rodzice to ci, którzy stwierdzili, iż „jest zbyt mało wizyt u logopedy”’, „ są zbyt rzad k ie”.

11111111111 питии

П

□ Rodzice В Nauczyciele □ Logopedzi

W g ru p ie nauczycieli, n ajb ard ziej zróżnicow anej pod w zględem ocen satysfakcji z działalności s.o.l. n a G órnym Śląsku, u z a s a d n ie n ia tych no t były n astęp u jące: „ Jestem u saty sfak cjo n o w an a, z funkcjonow ania s.o.l gdyż...”:

- „...uważam, że wychowankowie o trzy m u ją skuteczną, fachow ą i niezbęd­ n ą pomoc logopedyczną”;

- „...wychowankowie o sią g a ją dobre efekty w korygow aniu w ad w ym o­ wy”;

- „...nie m a tru d n o ści w k o rz y sta n iu z u słu g sy stem u opieki logopedycz­ nej”.

Swoje niezadow olenie nauczyciele arg u m en to w ali następująco: - „ S ą zbyt długie te rm in y oczekiw ania n a w izytę u logopedy”;

- „ J e s t za m ało placów ek świadczących pomoc oraz niew ielu z a tru d n io ­ nych logopedów”;

- „ Jest podaw anych mało inform acji n a te m a t [osób, instytucji, sy stem u - dopis. M.K.-K.] opieki logopedycznej”.

N auczyciele zadow oleni z funkcjonow ania n a Ś ląsk u s.o.l., zwrócili uw agę n a skuteczność, fachowość osób świadczących opiekę, efektywność d ziałań te rap eu ty c zn y ch oraz ich dostępność. Ta o sta tn ia , przez część r e ­ spondentów p o strzeg a n a jako a tu t, d la innych nauczycieli była a rg u m e n ­ tem przem aw iającym za b rak iem zadow olenia z działalności s.o.l. Ow roz- dźw ięk w ocenach dostępności opieki logopedycznej może być spowodo­ w an y zastosow aniem różnych ro zw iązań organizacyjnych n a te re n ie po­ szczególnych m iast, gmin.

Za m ało logopedów za tru d n io n y ch w in sty tu cja ch (głównie w sk a zy ­ w an e placów ki M EN , rzadziej MZ) spraw ujących opiekę n a d m ow ą p a ­ cjenta oraz n iew ystarczająca liczba godzin przeznaczona n a pomoc logope­ dy czn ą to dw a podstaw ow e z a rz u ty (pow iązane z sobą), k tó re w ym ienili niezadow oleni z funkcjonującego obecnie s.o.l. logopedzi (71%). Ta g ru p a respondentów szczególnie mocno podkreśliła fa k t b ra k u możliwości zaspo­ k a ja n ia w pełni potrzeb logopedycznych pacjentów. O gran iczeń tej s y tu ­ acji d o p atru je się w b r a k u etató w logopedycznych w placów kach M EN i MZ, z a tru d n ian ia specjalistów w niepełnym w ym iarze godzin oraz w p rze­ ciążan iu logopedów n iew sp ó łm iern ą liczbą pacjentów do liczby godzin w y­ nikających z e tatu . Logopedzi b ra k satysfakcji z działalności s.o.l. u z a s a d ­ n iali także:

- brakiem /o g ran iczo n ą liczbą po rad n i dla osób dorosłych, k tó re chciałyby/ pow inny korzystać ze św iadczeń logopedycznych;

- „sła b ą w y m ia n ą inform acji m iędzy specjalistam i” różnych profesji, k tó ­ rzy w sp ó łd ziałają n a rzecz diagnozy i te ra p ii mowy indyw idualnego p a ­ cjenta.

N ieliczna g ru p a usatysfakcjonow anych logopedów (15%) oceniła, że po­ trzeb y społeczne n a tę opiekę s ą zaspokojone, „system d ziała dobrze, gdyż obejm uje coraz więcej osób potrzebujących”, a ta k ż e „istnieje możliwość w yboru placówki świadczącej opiekę logopedyczną”.

Kolejne p y ta n ia w yw iadu m iały dookreślić podłoże w ystaw ionych ocen s.o.l., tym sam ym dając możliwość w glądu w jakość system u. B adani zosta­ li więc poproszeni o w ym ienienie atu tó w w spółczesnego m odelu opieki lo­ gopedycznej.

J ak o bezsprzeczny a tu t s.o.l. respondenci wyróżnili jego dostępność dla szerokiego g ro n a zainteresow anych. Tę zaletę w skazało 36,53% n au czy ­ cieli, 30,76% logopedów i 21,15% rodziców. Dało się tu zauw ażyć in te r e ­ s u ją c ą zależność. Część logopedów w yróżniając w śród zalet s.o.l. d o stęp ­ ność, wzięło pod uw agę (odm iennie niż w p oprzednim p y ta n iu ) nie tylko w a ru n k i m a te ria ln e (liczba placówek świadczących pomoc logopedyczną), organizacyjne (liczba etató w w w ym ienionych instytucjach) czy społeczne (liczba pacjentów p rzypadających n a jednego logopedę), ale w łasn e zaso­ by - przygotow anie m etodyczne i m erytoryczne oraz gotowość do św iad ­ czenia pomocy.

Kolejne zalety s.o.l. p o tw ie rd z a ją profesjonalizm d z ia ła n ia logope­ dów. Rodzice dzieci z zab u rz en ia m i mowy - 25% osób - jako główny a tu t w ym ienili „fachowe podejście do pro b lem u zab u rz e ń mowy, dobre p rz y ­ g o to w an ie zaw odow e logopedów ”, n a d ru g im m iejscu p o d ali d o s tę p ­ ność (21,15%). W śród z alet 19,23% rodziców w ym ieniało t a k że stosow a­ n ie różnorodnych form i m etod te rap ii. N a te n a s p e k t rów nież n au cz y ­ ciele (9,61%) zwrócili uw agę. N auczyciele (23,07%) i logopedzi (15,38%) w śró d a tu tó w s.o.l. w y m ie n ia ją kolejno po d o stęp n o ści „ w z ra s ta ją c ą świadom ość sp o łeczn ą p ro b lem u ”. R espondenci wywodzący się z g rupy logopedów p o trak to w ali jako zaletę b ezpłatność świadczonych u słu g logo­ pedycznych (13,46%), w czesn ą diagnozę (11,53%), a ta k ż e d z iałan ia p ro ­ p agujące opiekę logopedyczną (9,61%). Pozostali rozmówcy w ym ienili te atuty, je d n ak w zdecydowanie niższym odsetku. Dysproporcje owe o b razu ­ je rys. 2.

Rodzice i nauczyciele atu tó w s.o.l. d o p atry w ali się głównie w d zia ła ­ n iach dydaktycznych i wychowawczych (np. p ro filak ty k a zaburzeń, peda- gogizacja - w a rs z ta ty dla rodziców, nauczycieli). Logopedzi dostrzegli i w sk azali korzy stn e założenia i rozw iązania teoretyczne oraz p raw n e (or­ ganizacyjne), dotyczące działającego m odelu.

R espondenci za p y ta n i zostali o deficyty, z któ ry m i w ich ocenie b o ry ­ k a się n asz system opieki logopedycznej. Ich zestaw ien ie u ję te zostało w ta b eli 2.

[%] 40 35 30 25 20 15 10 5 0 mmm

Г

i г1У

□ Rodzice O Nauczyciele Ш Logopedzi

Rys. 2. A tu ty w spółczesnego m odelu opieki logopedycznej w o piniach re sp o n d e n tó w 1 - nie dostrzeżono; 2 - dostępność dla szerokiego g ro n a zaintereso w an y ch ; 3 - bezp łatn o ść św iadczo­ nych u słu g logopedycznych; 4 - fachowe podejście do p roblem u z ab u rzeń mowy - dobre przygotow anie zawodowe logopedów; 5 - profilak ty k a; 6 - w czesna diagnoza; 7 - w z r a s ta ją c a św iadom ość społeczna problem u; 8 - d z ia łan ia p ro p ag u jące opiekę logopedyczną; 9 - różnorodne form y i m etody te ra p ii

T a b e l a 2

B r a k i s.o.l. w y o d r ę b n i o n e p r z e z r e s p o n d e n t ó w

R espondenci Rodzice N auczyciele L ogopedzi R a z e m

Różnice B r a k i N % N % N % N % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 N ie m a b r a k ó w - nie dostrzeżono 8 15,38 7 13,46 0 0,00 15 9,61 X2 = 8,41, d f = 2 N is k ie n a k ł a d y fi­ n a n s o w e 4 7,69 18 34,61 23 44,23 x 2= 18,18, d f = 2 B r a k w y s ta r c z a ją ­ cej lic z b y z a t r u d ­ nionych logopedów 11 21,15 23 44,23 20 38,46 x = 6,63, d f = 2 B r a k w y s ta r c z a ją ­ cej liczby placów ek św iadczących opie­ kę logopedyczną

5 9,61 7 13,46 12 23,07 x = 8,93, d f = 2

Odległe te rm in y w i­ zyt u sp e cja listy - lo g o p e d y ( r z a d k ie s p o tk a n ia )

cd. ta b . 2 1 2 3 4 5 6 7 8 Zbyt p ó źn a dia g n o ­ za - s ła b a p ro filak ­ ty k a 5 9,61 8 15,38 5 9,61 -O graniczona w spół­ p r a c a pom iędzy o g n iw am i sy s te m u op ie k i logopedycz­ nej 10 19,23 3 5,76 7 13,46 X2 = 4,25, d f = 2 Zła o rg an iz ac ja s t r u k t u r sy ste m u ( b ra k je d n o z n a c z ­ n y ch regulacji praw nych) 3 5,76 4 7,69 13 25,00 X 2 = 10,43, d f = 2 B ra k i w w yposaże­ n i u w pom oce d y ­ d a k ty c z n e 10 19,20 8 15,38 9 17,30

-W b ad an e j g rupie ogółu resp o n d en tó w 9,61% osób w ypowiedziało się, iż n ie d o strzeg a m a n k a m e n tó w s.o.l działającego n a G órnym Śląsku, w ty m 15,38% stanow ili rodzice, a 13,46% nauczyciele. Logopedzi z b a d a ­ nej populacji w ykazali n a to m ia st liczne b ra k i s.o.l.

Pomimo dostrzegania wielu braków system u opieki logopedycznej dane liczbowe dla poszczególnych w sk a z a ń różnie się ro z k ła d a ją i nie m ożna określić n ad rzęd n eg o m a n k a m e n tu w spólnego d la ogółu. W skazyw anym przez 61,53% rodziców deficytem s.o.l. były odległe te rm in y w izyt u specja­ listy - logopedy. Z kolei 44,23% nauczycieli wymieniło, jako zasadniczy dla tej g ru p y m a n k a m e n t s.o.l., b ra k z a tru d n ie n ia w ystarczającej liczby logo­ pedów. Był on po d aw an y przez p o d o b n ą liczbę logopedów - 38,46% oraz o połowę m niejszą grupę rodziców (21,15%). N iskie n ak ład y finansowe prze­ znaczone n a opiekę logopedyczną wyróżniło 44,23% logopedów. Z ty m po­ glądem zgodziło się 34,61% nauczycieli i tylko 7% b ad an y c h rodziców. Po­ śród m an k am en tó w s.o.l. w skazanych przez respondentów badanych grup, w y so k ą frekw encyjnością w yróżniały się także:

1) w grupie rodziców:

- 19% osób - „ograniczona w spółpraca pomiędzy ogniwam i system u opieki logopedycznej”;

2) w gru p ie nauczycieli:

- 15% b ad an y c h - „zbyt późna diagnoza rozw oju mowy”, i tyle sam o - „braki w w yposażeniu w pomoce dyd ak ty czn e” (ten o s ta tn i wyróżniło rów nież 17% logopedów);

3) w gru p ie logopedów:

- 25% respondentów - „zła organizację s tr u k tu r sy stem u ” (brak sk u tecz­ nych regulacji praw nych), w ty m 23% osób wyróżniło „b rak w y sta rc z a ­ jącej liczby placówek świadczących opiekę logopedyczną”.

N a podstaw ie poczynionych u s ta le ń respondenci wyróżnili i ocenili po­ ziomy jakości u słu g logopedycznych świadczonych w s.o.l.

[%] 80 70 60 50 40 30 20 10 0

Rys. 3. O cena jakości u słu g logopedycznych św iadczonych w s.o.l. w św ietle odpow ie­ dzi re sp o n d e n tó w

1 — w ysoka; 2 — p rz ec ię tn a; 3 — n isk a ; 4 — b r a k z d a n ia

Z dokonanych an aliz o trzy m an y ch w yników b a d a ń w ynika, iż praw ie 45% b ad an e j populacji wysoko oceniło jakość u słu g św iadczonych w obrę­ bie s.o.l. N ajbardziej u saty sfak cjo n o w an a ja k o śc ią św iadczeń b y ła g ru p a rodziców, w śród których aż 71,15% b ad an y ch przyznało jakości św iadczeń n ajw y ższą notę. Z odpowiedzi 33,33% b a d an y c h w ynikało, iż jakość d z ia ­ ła ń s.o.l. określili oni jako przeciętną. N is k ą jakość u słu g logopedycznych wyróżniło 10,25% badanych, a 11,53% nie zajęło w tej kw estii stanow iska. A n aliza sta ty sty c z n a dan y ch w ykazała, że istn ieje zależność m iędzy w y­ znaczo n ą oceną jakości a p rzy n ależn o ścią do k o n k retn ej g rupy badawczej. W skazanie dotyczące wysokiej jakości u słu g logopedycznych podane przez b ad an y ch rodziców znacznie przew yższało w arto ść w s k a z a n ą przez n a ­ uczycieli oraz logopedów.

P odane przez respondentów oceny jakości usłu g logopedycznych św iad­ czonych w s.o.l. m ożna uznać za pozytywne pomimo zróżnicow ania ro zk ła­ du w sk a z a ń dotyczących „wysokiej” i „przeciętnej” jakości d zia łań dla po­ szczególnych grup respondentów. Jakość świadczonej opieki logopedycznej

w s.o.l. p rzy staje w dużym sto p n iu do oczekiw ań odbiorców, je d n ak nie z a ­ spokaja w pełni ich in dyw idualnych potrzeb.

D okonana an aliza sk łan ia do sform ułow ania uogólnienia odnoszącego się do przyczyn w y stęp o w an ia różnic w ocenie jakości u słu g logopedycz­ nych. Owa różnorodność ocen wiąże się z odm iennym i oczekiw aniam i grup społecznych (rodziców, nauczycieli, logopedów) wobec system u, różnego zasobu wiedzy o działaniu s.o.l., a także z ograniczeniami formalnymi, które w ią ż ą się z funkcjonow aniem s.o.l. w n aszy m k raju , regionie.

Z ak res d z ia ła n ia sy ste m u opieki logopedycznej ro z p a try w a n y był z uw zględnieniem k rę g u osób, k tó re m a ją być objęte jego u słu g am i, oraz rodzajów działań, k tó re ów system świadczy.

D okonane analizy pozwoliły ustalić, iż 35,25% respondentów uważało, że k a żd a osoba p o trzeb u jąca pomocy logopedycznej może j ą uzyskać. O d­ m iennego z d an ia było 55,76% bad an y ch , czyli p o n ad połowa re sp o n d e n ­ tów. P rzed staw ia n o różne a rg u m e n ty za ograniczonym zak resem d ziałal­ ności s.o.l. W grupie 29% nauczycieli podano, iż rodzice często b a g atelizu ją problem zab u rzeń mowy i nie zg łaszają się do specjalisty. Tak więc, dziecko p o trzebujące te ra p ii - nie u zy sk u je jej. Logopedzi (13%) w sk azali tę p rzy ­ czynę, obarczając odpow iedzialnością nie tylko rodziców, ale nauczycieli i lekarzy. Zwrócili rów nież uw agę n a fakt, iż sam i pacjenci zn iech ęcają się i p o rzu cają te rap ię (13%). B ad an i rodzice (51,92%) byli w iększym i optym i­ sta m i i przychylnie oceniali zak res d z iałań s.o.l., tw ierdząc, iż je s t p ełn a dostępność pomocy logopedycznej, trz eb a jed n ak „chcieć się po n ią zgłosić”. O graniczenie z a k re su b a d a n i rodzice dostrzegli w niew ielkim dostępie do opieki logopedycznej dla osób dorosłych.

U zyskane w yniki w skazują, iż w ystępuje zależność isto tn a sta ty sty c z­ nie pomiędzy oceną zakresu opieki logopedycznej a przynależnością do grupy badaw czej. O dm iennie więc oceniają możliwość u z y sk an ia przez p acjen ta pełnej pomocy logopedycznej rodzice (51,92%), nauczyciele (30,76%) i lo­ gopedzi (23,07%). W ystąpiły rów nież zależności pom iędzy ocenam i o k re ­ ślającymi „brak pełnego zak resu usług” a w skazaniam i poszczególnych grup respondentów . U jaw niły się one dla p a r rodzice (40,38%) - nauczyciele (61,53%) oraz rodzice (40,38%) - logopedzi (65,38%).

Szeroki zak res opieki logopedycznej, z bogactw em jej form, był realizo ­ w any w placówkach, w których p ra c u ją nauczyciele i logopedzi; ta k d e k la ­ rowało 50% nauczycieli i 57,62% logopedów. B ad an i w skazali n a specyficz­ n ą form ę pomocy logopedycznej, poszerzającej jej zak res, skierow anej do dzieci i młodzieży o specjalnych potrzebach edukacyjnych (11,53% nau czy ­ cieli i 32,69% logopedów). Logopedzi do z ak re su działalności s.o.l. dołączyli grupę dzieci do 3. ro k u życia (11%) oraz dorosłych (31%), k tó ry m świadczo­ n a b y ła pomoc.

W sk aza n ia resp o n d en tó w określające k rą g odbiorców opieki logope­ dycznej s ą zgodne z założeniam i teoretycznym i, gdzie głównymi celam i s.o.l. jest profilaktyka, stym ulacja mowy i korekcja jej zaburzeń, a więc dzia­ łan ia przede w szystkim kierow ane do odbiorcy m iędzy 3. a 18.—20. rokiem życia.

Z zap rezen to w an y ch u s ta le ń w ysnuć m ożna wniosek, iż opinie św iad ­ czące o jakości i w ydajności współczesnego m odelu opieki logopedycznej s ą zbieżne w w yróżnionych g ru p ach b ad an y ch , lecz w n iek tó ry ch k w estiach rozbieżne ze w zględu n a funkcje pełnione w owym system ie.

G ru p a 53,85% nauczycieli i 28,85% logopedów za c h a ra k tery sty c zn e zjawisko w yw ierające wpływ n a s.o.l. u z n a ła zw iększające się zapotrzebo­ w anie n a opiekę logopedyczną, w ynikające ze w zrastającej liczby dzieci defektywnie kom unikujących się. Respondenci w skazali m a n k am en ty sys­ te m u opieki logopedycznej, w yróżnili społeczne czynniki, k tó re n eg aty w ­ nie w p ły w ają n a funkcjonow anie s.o.l.3. Sprecyzow ali rów nież swoje ocze­ k iw an ia wobec nowoczesnego sy stem u opieki logopedycznej. W śród w spól­ nych p o stu lató w sform ułow ano zasadniczy, iż logopeda pow inien być z a ­ tru d n io n y w k ażd y m przed szk o lu i szkole. R ealizacja tego z a d a n ia s tw a ­ rz a szansę w drożenia dwóch innych propozycji — zw iększenia liczby etatów logopedycznych i placówek świadczących tę opiekę. Pozostałe oczekiwania dotyczące s.o.l. były różnolicznie w sk azan e w b ad an y ch grupach. R ealiza­ cja wczesnej interw encji była w ażn a dla 30,77% rodziców i 19,23% logope­ dów. N a potrzebę wspólnego d zia ła n ia całego s.o.l. w skazało 34% logope­ dów, a d la 30,77% nauczycieli i 26,92% logopedów is to tn a by ła zm ian a pozw alająca n a łatw iejszy dostęp do inform acji o opiece logopedycznej.

P rzed staw io n e p o stu la ty św iad czą o u m iejętności dokonyw ania k o n ­ struktyw nej krytyki i staw ian ia rzeczowych propozycji rozw iązań z a istn ia­ łych sytuacji. O czekiw ania w yróżnione przez g ru p y resp o n d en tó w w sk a ­ z u ją n a duży potencjał możliwości tkw iący w osobach realizujących z a d a ­ n ia zw iązane z op iek ą n a d mową, a zarazem tc h n ą optym izm em .

N asu w a się więc w niosek, iż w spółcześnie funkcjonujący n a G órnym Ś ląsk u system opieki logopedycznej nie zaspokaja w pełni potrzeb osób ko­ rzy stający ch z jego działalności. J e d n a k osoby świadczące w różnym z a ­ kresie pomoc logopedyczną s ą świadome jego ograniczeń i d ostrzegają moż­ liwości konstruktyw nego rozw iązania problemów.

W zw iązku z u zy sk an y m i w to k u b a d a ń w łasn y ch w y n ik am i dotyczą­ cymi opieki logopedycznej realizow anej n a G órnym Ś ląsk u w spółcześnie, 3 Te w s k a z a n ia n ie w y n ik a j ą z u ch y b ień b ąd ź pow aż n y ch b ra k ó w w spółczesnej opieki logopedycznej funkcjonującej n a Ś ląsk u . U w zględnić n ależ y bow iem satysfakcję i w ysoki poziom ja kości w sk a z a n y przy ocenie fu n k cjo n o w a n ia s.o.l. W yróżnianie defi­ cytów współczesnego sy s te m u w iąże się z p o tr z e b ą d o sk o n a len ia istn iejąc y ch ro z w ią ­ z a ń i p o d ą ż a n ia za z m ie n ia ją c ą się rzeczyw istością.

n a s u w a ją się wnioski. M am y nadzieję, iż przedstaw ione konkluzje z a ry su ­ j ą ra m y koncepcyjne m odelu opieki logopedycznej, p rzystającego do po­ trzeb m ieszkańców Górnego Śląska.

1. K orzystny wpływ n a przebieg i efektywność działań logopedycznych m a fa k t d o k o n an ia m ożliw ie w cześnie rzeteln e j oceny rozw oju mowy dziecka. T aka diagnoza medyczno-logopedyczna sta w ia n a je st w w ielu od­ działach noworodkowych w dużych ośrodkach miejskich. P race n a d posze­ rzen iem jej z a k re su należy kontynuow ać, lecz konieczne w ydaje się zw ró­ cenie uw agi n a w ypracow anie skutecznej opieki n a d m o w ą dziecka od 1. do 5. ro k u życia. N ależy uw rażliw ić n a problem i zaangażow ać we w spół­ p racę z p o rad n iam i logopedycznymi MZ m edyczny p ersonel p o rad n i rejo ­ now ych (p ed iatra, pielęg n iark a). Osoby te m a ją bow iem częsty k o n ta k t z dzieckiem i jego opiekunam i, m o g ą sk u teczn ie i w cześnie ocenić rozwój mowy i w skazać możliwości profesjonalnej pomocy.

2. Isto tn e znaczenie dla poziomu sprawności językowej dziecka m a sty ­ m ulacja rozwoju dokonyw ana w w iek u przedszkolnym . Sensow ne wydaje się w ykorzystanie rodzim ego wzorca pracy logopedycznej, w któ ry m opie­ k a świadczona była dziecku n a teren ie przedszkola. In sty tu c ją o rg an izu ją­ c ą tę opiekę byłaby p o rad n ia pedagogiczno-psychologiczna w d an y m mię- ście, delegująca do p racy w k o n k retn ej placówce przedszkolnej swojego specjalistę. Logopeda prócz roli diagnosty i te ra p e u ty mógłby pełnić fu n k ­ cję e d u k a to ra i doradcy d la rodziców, nauczycieli. O piekę tę, n a w s k a ­ zanych zasad ach , m ożna byłoby w ydłużyć n a kolejny e tap edukacyjny - szkołę podstawową.

3. O pieka logopedyczna pow inna być kom pleksow a i system ow a, czyli ta k a , k tó ra dzięki zaan g ażo w an iu zespołu osób i in sty tu cji będzie oddzia­ ływać n a p acjen ta, niw elując k ilk a deficytów jednocześnie. Isto tn e je st więc dobre porozum ienie um ożliw iające przepływ inform acji m iędzy ogni­ w am i świadczącymi tę opiekę. W skazane wydaje się powołanie osoby, k tó ra k oordynow ałaby tę p r a c ą w trosce o n iesien ie skutecznej pomocy dziecku i podniesienie efektyw ności p racy system u. K o ordynatorem m ogłaby być je d n a z osób prow adzących te ra p ię lub osoba p ow ołana do realizacji owej „łączności”.

4. W trosce o podmiotowe podejście do p acjen ta poradnie psychologicz­ no-pedagogiczne lub p o rad n ie w ielospecjalistyczne w ra m a c h realizo w a­ nych form u słu g logopedycznych pow inny założyć możliwość św iadczenia takiej opieki w dom u pacjenta. Szczególnie zasad n e to rozw iązanie wydaje się w odniesieniu do m ałych dzieci, a ta k ż e do dorosłych, k tó rzy z różnych względów nie pow inni opuszczać m iejsca zam ieszkania.

5. Specjalistyczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne p e łn ią wiele funkcji, u siłu jąc sp ro stać potrzebom szerokiego środow iska społecznego. Nowoczesny sy stem opieki logopedycznej, funkcjonujący n a określonym

obszarze, pow inien dysponować „centrum inform acyjno-konsultacyjnym ”. Skupiałoby ono przedstawicieli resortów zaangażow anych w realizację opie­ ki n a d m o w ą od poczęcia po k res życia. „C e n tru m ” realizow ałoby za d a n ia zw iązane z inform ow aniem pacjentów o możliwości k o rzy stan ia z u słu g lo­ gopedycznych, a także konsultowałoby indyw idualne przypadki, proponując systemowe rozw iązania.

Bibliografia

B a r t k o w s k a T., 1966: Ź ró d ła za b u rze ń m ow y uczniów k la sy pierw szej. „Psychologia W ychowawcza”, n r 5.

B ł a c h n i o K., 1993: H u m a n is ty c z n e w artości logopedii. „Logopedia”, n r 20, s. 17-25. B ł a c h n i o K., 1997: S tr u k tu r a i d y n a m ik a logoterapii. P oznań.

B ł a c h n i o K., 2001: V adem ecum logopedyczne d la s tu d e n tó w pedagogiki. P o znań. D a h l g a a r d J .J ., K r i s t e n s e n K , K a n j i G.K., 2000: P o d sta w y z a r z ą d z a n ia j a ­

kością. W arszaw a.

D e m e l G., 1959: K i lk a liczb i u w a g dotyczących m ow y i g łosu dzieci szkolnych. „Zycie Szkoły”, n r 2.

E m i l u t a - R o z y a D., M i e r z e j e w s k a H., A t y s P , 1995: B a d a n ia przesiew ow e

do w y k r y w a n ia z a b u rze ń rozw oju m ow y dzieci dw u-, cztero-, i sześcioletnich. W a r­

sz a w a .

E n cy klo p ed ia p ed a g o g iczn a X X I w ieku. 2007. T. 2. W arszaw a.

G a ł k o w s k i T., J a s t r z ę b o w s k a G., red. 1998: Logopedia. P y ta n ia i odpowiedzi.

P o dręcznik a ka d e m ick i. Opole.

I w a s i e w i c z A., 1999: Z a rzą d za n ie ja kością. W a rsza w a -K rak ó w .

J a s t r z ę b o w s k a G., 1998: P o d sta w y teorii i dia g n o zy logopedycznej. Opole. K a n i a J.T., 1982: Szk ice logopedyczne. W arszaw a.

Ł y ż y c z k a I., 1975: K orekcja w ym ow y dzieci w g ru p a c h logopedycznych w p r z e d s z k o ­

lu. „ Z a g ad n ien ia Wychowawcze a Zdrow ie P sychiczne”, n r 4.

M i n c z a k i e w i c z E.M., 1997: Logopedia. M owa. R ozw ój - z a b u rze n ia - terapia. K r a ­ ków.

N i t e n d e l - B u j a k o w a E., 1975: L ogopedyczne a sp e k ty dojrzałości szkolnej. „Za­ g a d n ie n ia Wychowawcze a Zdrowie P sychiczne”, n r 5.

P ą c h a l s k a M., 1986: K o m p le kso w y m odel rehabilitacji chorych z o g n isk o w y m u szk o ­

d ze n iem m ózgu i a fa zją c a łk o w itą . Kraków. Program w y ch o w a n ia w p rze d szk o lu . W a rsza w a 1981.

P r u s z e w i c z A., red., 1992: F o n ia tr ia klin ic zn a . W arszaw a. S a w a B., 1980: Dzieci z za b u r z e n ia m i m owy. W arszaw a.

S a w a B., 1991: U w a ru n k o w a n ia i konsekw encje psychologiczne z a b u rze ń m ow y u d zie ­

ci. W arszaw a.

S m ó ł k a L., 1995: Ocena p o z io m u spraw ności ję zyk o w e j dzieci 4 - 8 letnich z a p o m o c ą

testów logopedycznych. „Rocznik N aukow o-D ydaktyczny Wyższej Szkoły P e d a g o ­

S ta n i p e r sp e k ty w a opieki logopedycznej n a d dziećm i w m ło d szy m w ieku s zk o ln y m w wo­ je w ó d ztw ie opolskim . [P rac a do k to rsk a. Opole 1993] (m aszynopis: B iblioteka U n i­

w e r s y te tu Opolskiego).

S t e c k o E., 1996: Z a b u rze n ia m o w y u dzieci. W arszaw a. S t y c z e k I., 1980: Logopedia. W arszaw a.