Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie
Oddział w Poznaniu
Danuta Nowak
OCHRONA WÓD
PRZED ZANIECZYSZCZENIAMI
W KONTEKŚCIE PRAWA WODNEGO
Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Poznaniu ISBN 978-83-60232-88-0 Projekt okładki: Alicja Zygmanowska Skład, łamanie: Justyna Stawna
Wydawca: Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Poznaniu
ul. Winogrady 63, 61-659 Poznań; tel. (0-61) 823-20-81; e-mail: sekretariat@cdr.gov.pl
www.cdr.gov.pl
Spis treści
WSTĘP 5
I. ROLNICZE ŹRÓDŁA ZANIECZYSZCZENIA WÓD 6
II. TERMINY I ZASADY NAWOŻENIA 7
III. WARUNKI PRZECHOWYWANIA NAWOZÓW NATURALNYCH I
POSTĘ-POWANIE Z ODCIEKAMI 11
IV. OBLICZANIE POJEMNOŚCI LUB/I MIEJSC DO PRZECHOWYWANIA
NAWOZÓW NATURALNYCH 14
V. VI.
PRZYKŁAD 1 – GOSPODARSTWO Z BYDŁEM MLECZNYM 17
PRZYKŁAD 2 – GOSPODARSTWO Z TRZODĄ CHLEWNĄ 22
VII. DAWKI I SPOSOBY NAWOŻENIA AZOTEM 26
VIII. SPOSÓB DOKUMENTOWANIA 33
IX. REGULACJE PRAWNE 35
X. ZAŁĄCZNIKI 36
Zał. 1 Współczynniki przeliczeniowe sztuk rzeczywistych zwierząt
go-spodarskich na DJP 36
Zał. 2 Wzory pomocne przy sporządzaniu obrotu stada – obliczanie
sztuk przelotowych i stanów średniorocznych zwierząt gospodarskich 38
Zał. 3 Sposób obliczania wymaganych pojemności zbiorników oraz
powierzchni miejsc przechowywania nawozów naturalnych 39
Zał. 4 Sposób obliczania pojemności płyty gnojowej i pojemności
zbiornika na gnojówkę dla drobiu 41
Zał. 5 Średnie roczne wielkości produkcji nawozów naturalnych i
kon-centracja zawartego w nich azotu w zależności od gatunku zwierzęcia, jego wieku i wydajności oraz systemu utrzymania 42
Zał. 6 Jednostkowe pobranie azotu w kg/1t plonu 46
Zał. 7 Zasoby azotu mineralnego wiosną, w warstwie gleby 0-60 cm
(kg/ha) 47
Zał. 7a Ilość azotu działającego po uprawie roślin bobowatych 47
Zał. 8 Równoważniki nawozowe azotu z różnych źródeł w zależności
od terminu stosowania 48
Zał. 9 Maksymalne dawki azotu działającego ze wszystkich źródeł dla
upraw w plonie głównym (uregulowany odczyn gleby, zbilansowane
nawożenie MPK) 49
Zał. 10 Umowa zbytu na nawóz naturalny – przykład 50
Zał. 11 Ewidencja zabiegów agrotechnicznych związanych z
nawoże-niem azotem 51
Zał. 12 Terminy stosowania nawozów azotowych mineralnych i
natu-ralnych płynnych na GO w okresie od 1 marca do 15 października
– województwa 52
Zał. 13 Terminy stosowania nawozów azotowych mineralnych i
natu-ralnych płynnych na GO w okresie od 1 marca do 25 października
WSTĘP
Woda to bardzo ważny składnik środowiska przyrodniczego. Warunkuje życie wszystkich organizmów żywych na ziemi. Tam gdzie nie ma wody, nie ma życia, nie ma przyrody – roślin, zwierząt, ludzi.
Woda jest podstawowym surowcem w produkcji rolniczej, decyduje o wysokości i niezawodności plonowania, jest niezbędna w chowie i hodowli zwierząt stanowiąc podstawowy czynnik rozwoju gospo-darczego wsi. Dlatego należy popierać wszelkie działania, które chronią ilość i jakość zasobów wodnych. Zwiększająca się wciąż skala i kon-centracja produkcji zwierzęcej oraz roślinnej bez odpowiednich unormowań dotyczących nadmiaru przenikania związku azotu do środowiska przyrodniczego gleby i wody może potęgować niepożądane tego skutki.
Od 2018 r. zmienił się sposób realizacji tzw. Dyrektywy Azotanowej, dotyczącej ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego, którą Polska rozpoczęła wdrażać od 2004 r. Podstawą tej zmiany jest nowe Prawo wodne1, na podstawie
którego opracowano tzw. program działań2, jeden dla całego kraju.
Dotychczas realizacją dyrektywy azotanowej objęta była niewielka powierzchnia kraju (niecałe 4,5%), którą określano jako tzw. OSN3.
Obecnie wszyscy rolnicy, osoby/podmioty prowadzące produkcję rolniczą, w tym działy specjalne produkcji rolnej4 na terenie kraju są
objęci wspólnym programem działań. Sposób realizacji działań wynikających z programu zależy od profilu gospodarstwa, jego powierzchni, położenia, skali i intensywności produkcji.
Poniżej przedstawiono wymogi wynikające z rozporządzenia nt. „Program
działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu”.
1 Ustawa Prawo wodne z dnia 20 lipca 2017 r. Dz. U. z 2017r. poz. 1566
2 Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie przyjęcia „Programu działań mających na celu zmniejszenie .…” z dnia 5 czerwca 2018 r. Dz. U. z 2018r. poz. 1339
I. ROLNICZE ŹRÓDŁA ZANIECZYSZCZENIA WÓD
Istnieje wiele źródeł zanieczyszczenia wód. Ich pochodzenie może być naturalne lub powodowane działalnością człowieka. Na wsi pod-stawowymi źródłami zanieczyszczeń są: niewłaściwe przechowywane i stosowane nawozy mineralne oraz nawozy naturalne (odchody zwierząt gospodarskich: obornik, gnojówka, gnojowica, wody gnojowe, pomiot ptasi), osady ściekowe, ścieki, kiszonki oraz nie zawsze właściwa gospodarka ściekami bytowo-gospodarczymi. Ze względu na charakter źródeł występowania zanieczyszczeń dzieli się je na:
– zanieczyszczenia punktowe, – zanieczyszczenia obszarowe.
Zanieczyszczenia punktowe – powstają w gospodarstwie na niewielkiej powierzchni. Powodowane są nieszczelnością zbiorników na nawozy naturalne oraz szamb, niewłaściwym przechowywaniem kiszonek czy składowaniem obornika bezpośrednio na gruncie, co powoduje, że powstające z nich odcieki (źródło m. in. azotanów) przedostają się do wód. Zanieczyszczenia obszarowe – pochodzą z dużej powierzchni użytków rolnych. Powstają, gdy wody opadowe wypłukują składniki nawozowe z pól do cieków wodnych i wód podziemnych, szczególnie przy niewłaściwym dawkowaniu nawozów i nieodpowiednim terminie ich stosowania.
Azotany to jedna z form występowania azotu zanieczyszczająca wody. Nadmierna zawartość azotanów w wodzie pitnej stanowi bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt, a w wodach powierzchniowych również zagrożenie dla równowagi życia biologicznego. Zanieczyszczeniu azotanami towarzyszą zwykle zawartości innych substancji szkodliwych, co stanowi sygnał zagrożenia jakości podstawowego zasobu przyrody, jakim jest woda.
Należy również pamiętać, że:
− nie tylko człowiek jest narażony na niekorzystne skutki obecności azotanów w wodzie do picia - azotany są także szkodliwe dla zwierząt; − wniknięcie azotanów do wód podziemnych degraduje trwale
najcenniejsze zasoby wody pitnej, pozbawiając jej także przyszłe pokolenia.
II. TERMINY I ZASADY NAWOŻENIA
W celu zapobiegania zanieczyszczeniu wód gruntowych i powierzchnio-wych azotanami ze źródeł rolniczych określono terminy i zasady stosowania nawozów azotowych mineralnych i naturalnych na gruntach rolnych.
Tabela 1. Terminy stosowania nawozów na gruntach Rodzaj użytku Nawozy azotowe mineralne
i nawozy naturalne płynne
Nawozy naturalne stałe Grunty orne 1 marca - 20 października
1 marca - 31 października
Grunty orne (1) 1 marca – 15 października
(1) Dotyczy gmin z woj.: dolnośląskiego, małopolskiego, podkarpackiego, podlaskiego, śląskiego, warmińsko-mazurskiego – załącznik 12
Grunty orne (2) od 1 marca do 25 października
1 marca - 31 października
(2) Dotyczy gmin z woj.: dolnośląskiego,
kujawsko-po-morskiego, lubelskiego, lubuskiego, łódzkiego, mało-polskiego, mazowieckiego, omało-polskiego, podkarpac-kiego, pomorspodkarpac-kiego, śląspodkarpac-kiego, świętokrzyspodkarpac-kiego, war-mińsko-mazurskiego, wielkopolskiego – załącznik 13
Uprawy: - trwałe - wieloletnie - TUZ
1 marca - 31 października 1 marca – 30 listopada
Gleby odłogowane5
Zakaz nawożenia cały rok
! dopuszczalne nawożenie jesienią przed planowanym zakończeniem odłogowania
Powyższe terminy nawożenia dla gruntów ornych (1) i (2) mogą ulec nieco opóźnieniu w przypadku:
• zakładania upraw jesienią po późno zbieranych przedplonach, buraku cukrowym, kukurydzy lub późnych warzywach, dopuszczalna dawka azotu w nawozach wieloskładnikowych to maksymalnie 30 kgN/ha;
! Wymagane jest udokumentowanie tej sytuacji - podanie terminu zbioru, daty nawożenia, dawki i zastosowania nawozów oraz jesiennego terminu siewu.
• niekorzystnych warunków pogodowych, np. zbyt wilgotna gleba, nie można było dokonać zbiorów lub nawożenia - dla nich termin graniczny stosowania nawozów - do 30 listopada;
• terminy nawożenia w tabeli 1 nie dotyczą upraw pod osłonami i upraw kontenerowych.
Terminy stosowania nawozów zamieszczone w tabeli 1 nie dotyczą nawo-zów organicznych czy przekompostowanego obornika (shumifikowany kompost o postaci ziemistej uzyskany w procesie fermentacji tlenowej z aktywnym napowietrzaniem).
1. Warunki stosowania nawozów w pobliżu wód powierzchniowych Zabrania się stosowania nawozów na gruntach rolnych w pobliżu
wód powierzchniowych.
Tabela 2. Odległości w jakich nie stosujemy nawozów w pobliżu wód powierzch-niowych
Na gruntach rolnych od brzegu Rodzaj nawozów Jeziora/zbiornika wodnego o pow. do 50 ha cieków naturalnych6
rowów nie licząc rowów o szer. do 5 m liczonej na górnej krawędzi brzegu
rowu
kanałów
Nawozy bez
gnojowicy 5 m 5 m 5 m 5 m
Gnojowica 10 m 10 m 10 m 10 m
Na gruntach rolnych od: Rodzaj nawozów brzegu jezior i zbiorników wodnych o pow. powyżej 50 ha
ujęć wody, gdy nie ustano-wiono strefy ochronnej wg ustawy z dnia 20 lipca 2017 r.
Prawo wodne obszary morskie pasa nadbrzeżnego Wszystkie nawozy 20 m 20 m 20 m
Odległości określone w tabeli 2 mogą zostać zmniejszone o połowę w przypadku występowania uprawy roślinnej i:
− stosowania nawozów przy pomocy urządzeń bezpośrednio aplikujących je do gleby;
6 Cieki naturalne – to rzeki, strugi, strumienie i potoki oraz inne wody płynące w sposób ciągły lub okresowy, naturalnymi lub uregulowanymi korytami;
− podzielenia pełnej dawki nawozów na co najmniej 3 równe części i stosowanie ich w odstępach przynajmniej 2 tygodni (min. 14 dni). 2. Zasady stosowania nawozów na terenach o dużym nachyleniu
Za tereny o dużym nachyleniu uważa się stok/stoki o nachyleniu większym niż 10%, co oznacza wzrost pochylenia terenu o 1 m na długości 10 m. Na terenach o dużym nachyleniu w kierunku wód, odległości stosowania nawozów zwiększa się o 5 m w stosunku do terenów mniej stromych czy płaskich – tabela 3.
Tabela 3. Odległości, w jakich nie stosujemy nawozów na terenach o dużym nachyleniu w kierunku wód powierzchniowych
Na gruntach rolnych od brzegu Rodzaj nawozów Jeziora/zbiornika wodnego o pow. do 50 ha cieków natural-nych rowów z wyłączeniem rowów o szer. do 5 m liczonej na górnej krawędzi brzegu rowu
kanałów
Nawozy bez
gnojowicy 10 m 10 m 10 m 10 m
Gnojowica 15 m 15 m 15 m 15 m
Na gruntach rolnych od: Rodzaj nawozów brzegu jezior i zbiorników wodnych o pow. powyżej 50 ha
ujęć wody, gdy nie ustanowiono strefy ochronnej wg Prawa wodnego z dnia
20 lipca 2017 r. obszary morskie pasa nadbrzeżnego Wszystkie rodzaje nawozów 25 m 25 m 25 m
Również na terenach o dużym nachyleniu z okrywą roślinną stosując nowoczesne aplikatory doglebowe do nawozów czy dzieląc dawki nawozów na co najmniej 3 równe części stosowane w odstępach przynajmniej 14 dniowych, można zmniejszyć o połowę odległości ich stosowania podane w tabeli 3.
3. Nawożenie pozostałych terenów o dużym nachyleniu
• dawki nawozów azotowych mineralnych dzielić < 100 kg N/ha,
• na GO – aplikować nawozy bezpośrednio do gleby lub przyorać lub wymieszać z glebą,
• w okresie wegetacji azot stosować w okresie największego zapo-trzebowania roślin na ten składnik,
• nawozy naturalne przyorać lub wymieszać z glebą najlepiej w ciągu 4 godzin od zastosowania, najpóźniej następnego dnia po ich zastosowaniu,
• działkę rolną uprawiać w kierunku poprzecznym do nachylenia stoku, skiby odkładać w górę stoku (jeśli pozwala wielkość działki i jej usytuowanie) lub
• stosując konserwujące systemy uprawy (uproszczona, uproszczona pasowa, zerowa) na działkach > 1 ha (jeśli taką technologię się stosuje). Nie przechowuje się nawozów na terenie o dużym nachyleniu w odległości od linii brzegu wód powierzchniowych, pasa morskiego i ujęć wód oraz wód powierzchniowych.
Zabrania się stosowania nawozów na glebach zamarzniętych powierzchniowo, zalanych wodą, nasyconych wodą
lub przykrytych śniegiem. Zgodnie z kodeksem dobrej praktyki rolniczej:
• Gleby zamarznięte, to gleby stwardniałe, stawiają opór naciskowi i nie wchłaniają wody z powodu zablokowania porów przez lód.
• Gleby zalane, te na których widoczne są zastoiska wody.
• Gleby nasycone wodą, gleby które pomimo braku zastoisk nie wchłaniają wody, są maziste i plastyczne.
• Gleby pokryte śniegiem, można uważać pola, na których co najmniej 50% powierzchni pokrywa warstwa śniegu, spod której nie jest widoczna gleba.
• Gleba nadmiernie uwilgotniona - niewskazany jest wypas zwierząt, gdyż składniki nawozowe z odchodów mogą się przemieszczać do wód gruntowych.
Dopuszcza się stosowanie nawozów na glebach, które rozmarzają co najmniej powierzchniowo w ciągu dnia.
• Dopuszcza się nawożenie nawozami naturalnymi lub azotowymi mineralnymi stawów wykorzystywanych do chowu lub hodowli ryb.
III. WARUNKI PRZECHOWYWANIA NAWOZÓW NATURALNYCH I POSTĘPOWANIE Z ODCIEKAMI
1. Przechowywanie nawozów naturalnych
Podmioty prowadzące produkcję rolną, w tym działy specjalne produkcji rolnej oraz działalność, w ramach której są przechowywane odchody zwierzęce lub stosowane nawozy, powinny przestrzegać poniższych warunków przechowywania nawozów naturalnych, tj.:
• Płynne i stałe nawozy naturalne przechowywać oraz składować w sposób bezpieczny dla środowiska, zapobiegając przedostawaniu się odcieków do wód i gruntu.
• Nawozy naturalne, wytwarzane w gospodarstwie rolnym lub przyjęte od innego gospodarstwa rolnego, zabezpieczyć w postaci nieprze-puszczalnych miejsc (nawozy stałe) i/lub zbiorników o szczelnym dnie i ścianach oraz osłonie elastycznej lub pływającej przez okres, w którym nie jest możliwe ich rolnicze wykorzystanie.
• W przypadku utrzymywania zwierząt gospodarskich7 na głębokiej
ściółce obornik można przechowywać w budynku inwentarskim o nieprzepuszczalnym podłożu.
• W przypadku wytworzonych w gospodarstwie rolnym nawozów naturalnych, które podlegają procesom technologicznego przetwa-rzania lub są przekazywane, miejsca przechowywania tych nawozów mogą ulec odpowiednio zmniejszeniu.
• Podmioty przyjmujące nawozy naturalne na podstawie umowy powinny posiadać w chwili przyjmowania tych nawozów odpowiednią powierzchnię lub pojemność miejsc do ich przechowywania, zapo-biegając przedostawaniu się odcieków do wód i do gruntu.
• W przypadku zbywania nawozów naturalnych do ich bezpośredniego rolniczego wykorzystania należy zawierać pisemną umowę, którą trzeba przechowywać przez 3 lata od dnia jej wygaśnięcia (obie strony). Umowa powinna zawierać ilość zbywanego nawozu naturalnego oraz zawartość w nich azotu (N kg/t lub m3).
• Terminy dostosowania miejsc i pojemności przechowywania nawozów naturalnych przedstawiono w tabeli 4.
• !UWAGA Do czasu obowiązywania terminów (tabela 4) płynne na-wozy naturalne należy przechowywać w szczelnych zbiornikach o pojemności co najmniej 4-miesięcznej produkcji tego nawozu.
• W przypadku utrzymywania zwierząt futerkowych w wyniesionych klatkach i bateriach z ażurową podłogą, miejsca pod nimi wymagają zabezpieczenia w postaci szczelnej, litej i odpornej na mechanicznie
uszkodzenia powierzchni, odpowiednio wyprofilowanej, zabezpie-czającej przed przedostawaniem się odcieku do wód lub gruntu.
• Tylko w przypadku systemu pastwiskowego z regularną zmianą zadarnionych kwater, można umieszczać klatki dla zwierząt futerko-wych z ażurową podłogą, bezpośrednio na gruncie.
• Zabrania się mieszania i wspólnego przechowywania odchodów zwierząt futerkowych mięsożernych z odpadami pochodzącymi z przygotowania paszy dla tych zwierząt.
• ! UWAGA Zabronione jest składowanie pomiotu ptasiego bezpo-średnio na gruncie przez cały rok. Dotyczy to sytuacji, gdy drób utrzymywany jest w systemie bezściółkowym. Jeżeli drób utrzymy-wany jest na ściółce to jest to obornik a nie pomiot ptasi.
• ! UWAGA Zabronione jest składowanie i przechowywanie kiszonek bezpośrednio na gruncie, ponieważ może to powodować przedo-stawanie się odcieków do gleby i wód.
• Kiszonki należy przechowywać w szczególności w silosach, rękawach foliowych, na płytach lub na podkładzie z foli, sieczki lub słomy, lub innym materiale, który pochłania odcieki oraz pod przykryciem foliowym.
2. Warunki składowania obornika na pryźmie
• Dopuszcza się czasowe składowanie obornika na pryzmie, bezpo-średnio na gruncie rolnym.
• Maksymalny czas składowania 6 miesięcy od dnia utworzenia każdej z pryzm obornika.
• Zabronione jest tworzenie pryzmy obornika w tym samym miejscu przez 3 lata.
• Lokalizacja pryzmy:
− poza zagłębieniami terenu, na możliwie płaskim terenie, − dopuszczalny spadek terenu do 3%,
− miejsce niepiaszczyste, nieprzepuszczalne i niepodmokłe.
• Zabrania się składowania pryzm w odległość mniejszej niż 25 m od studni, ujęć wód, linii brzegu wód8 powierzchniowych czy pasa
morskiego.
• Każdą lokalizację pryzmy należy zaznaczyć na mapie lub szkicu działki wraz z datą złożenia obornika i przechowywać dokument przez okres 3 lat od dnia zakończenia składowania obornika.
8 Linia brzegu wód powierzchniowych, pasa morskiego i ujęć wód, jeżeli nie ustanowiono strefy ochronnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne;
Zabrania się mycia rozsiewaczy nawozów i sprzętu do aplikacji nawozów oraz rozlewania wody z ich mycia w odległości mniejszej niż 25 m od brzegu zbiorników wodnych, jezior, cieków naturalnych, rowów, kanałów oraz ujęć wody, jeżeli nie ustanowiono strefy ochronnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne.
3. Terminy dostosowania pojemności zbiorników i miejsc do przechowy-wania nawozów naturalnych
Podmioty prowadzące produkcję rolną, w tym działy specjalne produkcji rolnej oraz podmioty prowadzące działalność, w ramach której prze-chowywane są odchody zwierzęce lub stosowane nawozy, zobowiązane są dostosować powierzchnię lub pojemności miejsc do przechowywania nawozów naturalnych w terminie podanym w tabeli 4.
Przy czym pojemność zbiorników na płynne nawozy naturalne powinna zapewnić 6-cio miesięczny okres ich przechowywania natomiast po-wierzchnia miejsc dla stałych nawozów naturalnych powinna umożliwiać ich przechowywanie przez 5 miesięcy.
Tabela 4. Terminy dostosowania pojemności zbiorników i miejsc przechowywania nawozów naturalnych
Lp. Podmioty
prowadzące Wielkość produkcji Termin
1.
chów lub hodowlę zwierząt gospodarskich
- w liczbie większej niż 210 DJP, w tym - drobiu powyżej 40 000 stanowisk
- świń powyżej 2 000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg lub
- 750 stanowisk dla macior
31.12.2021 r. 2. chów lub hodowlę zwierząt gospodarskich
IV. OBLICZANIE POJEMNOŚCI LUB/I MIEJSC DO PRZECHOWYWANIA NAWOZÓW NATURALNYCH
Sposób obliczania wymaganej pojemności zbiorników czy powierzchni miejsc do przechowywania nawozów naturalnych określa tabela 5. Żeby dokonać stosownych obliczeń należy:
− wyliczyć stany średnioroczne zwierząt gospodarskich, − przeliczyć zwierzęta ze stanów średniorocznych na DJP.
Wyliczenie stanów średniorocznych poprzedza sporządzenie obrotu i obliczenie przelotowości zwierząt w danej grupie technologicznej. Tabela 5. Wymagana pojemność zbiorników i miejsc przechowywania nawozów naturalnych – współczynniki obliczania
Dla zwierząt gospodarskich innych niż drób
Lp. Rodzaj wyposa-żenia Pojemność płyta/zbior nik na 1 DJP (m3)
Współczynnik odliczenia Pojemność płyty/zbiornika (m3) okres pastwi-ska system, wyposażenie 1 płyta gnojowa 2,10 A D X1 = 2,1 x nDJP x A x D 1a* +10% 2,31* 1b* +20% 2,52* 2 zbiornik na gnojówkę 1,40 B F X2 = 1,4 x nDJP x B x F + G 2a* +10% 1,54* 2b* +20% 1,68* 3 zbiornik na gnojowicę 5,80 C E, F X3 = 5,8 x nDJP C x E x F + G 3a* +10% 6,38* 3b* +20% 6,96* Objaśnienia do tabeli 5:
W przypadku chowu krów mlecznych podane w tabeli 5 przy wyliczaniu pojemności zbiornika/miejsc do przechowywania nawozów naturalnych uwzględnia się współczynniki:
− podstawowy dla krów mlecznych o wydajności mlecznej 6 tys. l, tj. odpowiednio 2,1 (płyta); 1,4; i/lub 5,8 (zbiorniki);
− dla krów mlecznych o wydajności mlecznej 6-8 tys. l, tj. rubryki (a*) współczynnik zwiększono o 10%
odpowiednio 2,31 (płyta); 1,54; i/lub 6,38 (zbiorniki);
− dla krów mlecznych o wydajności mlecznej powyżej 8 tys. l, tj. rubryki (b*) podstawowy zwiększony o 20%
Tabela 5a9. Wartości współczynników odliczenia okresu pastwiskowego i syste-mów utrzymania oraz wyposażenia technicznego do tabeli 5
Lp.
Gatunek, typ użytkowości
zwierząt
Współczynnik odliczenia
okres pastwiskowy system i wyposażenie
dla płyty dla zbiornika bez ściółki drób separacja gnojowicy – faza ciekła przykryty płyta zbiornik gnojówka gnojowica częściowo ruszt trzoda podsuszony pomiot A B C D E F 1. Bydło mleczne 0,6 0,7 0,6 - 0,7 0,8 2. Bydło mięsne 0,5 0,6 0,6 - 0,7 0,8 3. Konie 0,5 0,6 - - - 0,8 4. Owce, kozy 0,5 0,6 - - - 0,8 5. Jelenie, daniele, króliki 0,2 0,5 - - - 0,8 6. Świnie 0,7 0,6 0,6 0,8 0,7 0,8 7. Drób 0,7 0,6 - 0,7 0,8 0,8 8. Pozostałe - - - 0,8
Tabela 6. Wymagana pojemność zbiorników i miejsc przechowywania nawozów naturalnych – współczynniki obliczania dla drobiu
Dla drobiu 1 płyty
gnojowe 1,20 A D X1 = 1,2 x nDJP x A x D 2 zbiornik nagnojówkę 0,7 B E, F X2 = 0,7 x nDJP x B x E x F + G
nDJP - liczba zwierząt gospodarskich w gospodarstwie wyrażona w DJP obrotu stada
G - współczynnik odliczenia odcieku z powierzchni wybiegu. Wartość wyrażona w m3 obliczana ze wzoru G = P X 0,15, gdzie P to powierzchnia
wybiegu w m2. Dla wybiegów zadaszonych G = 0.
H – gdy w gospodarstwie stosuje się ciągłe kompleksowe procesy technologicznego przetwarzania nawozów naturalnych, w szczególności
produkcji biogazu, kompostowania aeracyjnego, pirolizy, spalania, wówczas stosuje się jeden współczynnik ”H” o wartości H= 0,5, dla wszystkich rodzajów wyposażenia.
! UWAGA
Niezbędną powierzchnię płyt obornikowych (m2) w stosunku do jej
pojemności (m3) wylicza się dzieląc wartość X
1 przez deklarowaną
wysokość składowania, wynikającą z posiadanych przez rolnika środków technicznych.
Wymagana wielkość urządzeń do przechowywania nawozów naturalnych może ulec odpowiednio pomniejszeniu, gdy wytwarzane w gospo-darstwie nawozy naturalne podlegają procesom technologicznym przetwarzania lub przekazaniu.
Poniżej na przykładach przedstawiono kolejność obliczeń celem wyli-czenia minimalnej powierzchni płyty obornikowej i zbiornika na gno-jówkę/gnojowice wraz z roczną produkcją nawozów naturalnych i zawar-tego w nich azotu w oparciu o sporządzenie obrotu stada:
− obrót stada,
− przelotowość zwierząt w grupie technologicznej,
− stany średnioroczne zwierząt, DJP10 − współczynniki przeliczeniowe,
− wyliczenie płyty i zbiornika na nawóz naturalny,
− obliczenie produkcji nawozów naturalnych i zawartego w nich azotu.
10 DJP duża jednostka przeliczeniowa zwierząt gospodarskich równa zwierzęciu o masie 500 kg albo zwierzętom o łącznej masie 500 kg;
V. PRZYKŁAD 1 - GOSPODARSTWO Z BYDŁEM MLECZNYM
Gospodarstwo, bydło mleczne, produkcja mleka. Powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwie 61 ha, w tym GO - 51 ha, a TUZ - 10 ha.
Bydło mleczne 30 sztuk z przychówkiem. Wydajność mleczna krów powyżej 7200 l mleka. Krowy użytkowane 5 lat, brakowanie 20%, jałówki na remont stada z własnej hodowli, sprzedaż byczków. Zwierzęta utrzymywane są na płytkiej ściółce.
Stan początkowy: krowy - 30, jałówki cielne - 6, jałówki powyżej roku - 5,
jałówki od 0,5 do roku - 5, cielęta do 0,5 roku - 4.
Inne dane: z urodzenia – 28 cieląt, z czego część przeznaczono na sprzedaż – 13 sztuk, a część do dalszego chowu – 14 sztuk, jedno cielę padło, sprzedano część jałówek cielnych – 5 sztuk oraz krów - 7.
Obrót stada Rodzaj zwierząt S tan p o czątkowy Przychody Rozchody S tan ko ń co wy Pr ze lo to wo ść S tan śr e d n io ro czny Pr ze lic zni k n a D JP Ilość DJP Z ur o d ze n ia Z pr ze kl aso wani a Z z aku p u Pr zy ch o d y N a p rze kl aso wani e S p rze d aż Pad n ię ci a /u b ó j R o zch o d y Krowa 30 5 5 7 7 28 29 29 1 29 Jałówka cielna 6 10 10 5 5 10 6 10 7,5 1 7,5 Jałówka pow. roku 5 9 9 10 10 4 9,5 4,75 0,8 3,8 Jałówka od 0,5 do roku 5 10 10 9 9 6 9,5 4,75 0,3 1,43 Cielęta do 0,5 roku 4 28 28 10 13 1 24 8 25,5 12,75 0,15 1,91 Razem 50 62 60 52 43,64
1. Przelotowość zwierząt w grupie technologicznej wg załącznika 2:
A) zwierzęta przebywające rok/dłużej w danej grupie technologicznej– krowy
Przelotowość = (stan początkowy + stan końcowy) : 2
B) zwierzęta przebywające krócej niż rok w danej grupie technologicznej Przelotowość= sztuki sprzedane + szt. przeklasyfikowane + (sztuki padłe + ubite
z konieczności) : 2 + (stan końcowy – stan początkowy) : 2
Wyliczenia przelotowości:
• cielęta: 13 + 10 + (1:2) + [(8-4) : 2] = 25,5
• jałówki od pół do roku: 0 + 9 + 0 + [(6-5) : 2] = 9,5
• jałówki powyżej roku: 0 + 10 + 0 + [(4-5) : 2] = 9,5
• jałówki cielne: 5 + 5 + 0 + [(6-6) : 2] = 10 2. Stan średnioroczny zwierząt:
A) zwierzęta przebywające w danej grupie technologicznej rok lub dłużej stan średnioroczny = (stan początkowy + stan końcowy) : 2
Wyliczenie: (30 + 28) : 2 = 29 krów
B) zwierzęta przebywające w danej grupie technologicznej krócej niż rok stan średnioroczny = (przelotowość x miesiące przebywania w grupie) : 12 Wyliczenia stanów średniorocznych:
• cielęta: (25,5 x 6) :12 = 12,75
• jałówki od pół do roku: (9,5 x 6) :12 = 4,75
• jałówki powyżej roku: (9,5 x 6) :12 = 4,75
• jałówki cielne (10 x 9) :12 = 7,5
3. Duże jednostki przeliczeniowe (DJP) zwierząt:
DJP = stany średnioroczne zwierząt x współczynniki przeliczeniowe Wyliczenia: Lp. Grupa technologiczna Stan średnioroczny Przelicznik na DJP zał.1. Ilość DJP a b c = a x b 1. Krowa 29 1 29 2. Jałówka cielna 7,5 1 7,5
3. Jałówka pow. roku 4,75 0,8 3,8
4. Jałówka od 0,5 do roku 4,75 0,3 1,43
5. Cielęta do 0,5 roku 12,75 0,15 1,91
4. Wyliczenie płyty i zbiornika na nawóz naturalny:
Ponieważ wydajność mleczna krów przekracza 7200 litrów mleka należy w obliczeniach płyty i zbiornika (krowy mleczne stada podstawowego) uwzględnić przeliczniki powiększone o 10% (załącznik 3). Poniżej wyli-czono minimalne pojemności budowli do przechowywania nawozów naturalnych wynikające z obowiązującego rozporządzenia.
Płyta obornikowa:
X1 = 2,10 m3x nDJP x A x D (stado bez krów mlecznych)
X1 = 2,31 m3 x nDJP x A x D (stado krów mlecznych)
A, D – współczynnik odliczenia - pastwiskowy i wyposażenia – nie dotyczą, 2,31 m3 – przelicznik większy o 10%, wydajność powyżej 7200 l mle-ka/krowę
Wyliczenie dla pryzmy składowanej na 2 m:
stado bez krów mlecznych X1 = 2,10 m3 x 14,64DJP x 1 = 30,74 m3 krowy mleczne X1 = 2,31 m3 x 29 DJP x 1 = 66,99 m3
(66,99 m3 +30,74 m3) : 2 m = 97,73 m3: 2 m = 48,87 m2
Zbiornik na gnojówkę(odciek z przechowywania obornika):
X2 = 1,54 m3 x nDJP x B x F (stado krów mlecznych)
X2 = 1,40 m3 x nDJP x B x F (stado bez krów mlecznych)
1,54 m3– poj. zbiornika zwiększona o 10%, wydajność > 7200 l mle-ka/krowę
B, F – współczynnik odliczenia - pastwiskowy i wyposażenia – nie dotyczą, Wyliczenie dla zbiornika na gnojówkę:
stado krów mlecznych X2 = 1,54 m3x 29 DJP x 1 x 1 = 44,66 m3 pozostałe stado X2 = 1,4 m3x 14,64 DJP x 1 x 1 = 20,496 m3 44,66 m3 +20,494 m3 = 65,156 m3 Wyliczone wielkości: płyta - 48,87 m2 zbiornik na gnojówkę - 65,156 m3
5. Średnia roczna wielkość produkcji nawozów naturalnych i koncentracji zawartego w nich azotu:
W dalszej kolejności wylicza się roczną wielkość produkcji nawozu naturalnego i koncentracji zawartego w nim azotu – (załącznik 5). Na podstawie fragmentu załącznika 5, przedstawiono poniżej wielkość produkcji nawozów naturalnych w gospodarstwie dla systemu utrzymania zwierząt na płytkiej ściółce oraz zawartość w nich azotu bez uwzględnienia współczynnika odliczenia koncentracji ”w”.
Średnia roczna wielkość produkcji nawozów naturalnych i koncentracja zawartego w nich azotu – chów płytka ściółka
Rodzaj zwierząt S tan ś re dn ior oc zn y SYSTEM UTRZYMANIA Ws pó łc zy nn ik od li cz e n ia k o nce nt rac ji w 1), 2 SYSTEM UTRZYMANIA Płytka ściółka Płytka ściółka
Obornik Gnojówka Produk-cja t/rok Razem produkcja t /rok Zawartość N kg/t obornika Razem produkcja N kg w oborniku Produkcja m3/rok Razem produkcja m3/rok Zawartość N kg/m3 gnojówki Razem produkcja N kg w gnojówce a b o = a x b c n = o x c f d m = a x d e p = m x e Krowy mleczne 1a - 10,0 - 2,8 - 0,7 6,2 - 2,7 - Krowy mleczne 2b 29 14,8 429,2 3,3 (3,3 x 0,97=3,2) 1416,36 0,7 7,6 220,4 3,2 (3,2 x 0,97=3,1) 705,28 Krowy mleczne 3c - 16,2 - 4,0 0,7 8,4 - 3,8 - Jałówki cielne 7,5 8,5 63,75 3,2 204,0 0,7 5,4 40,5 3,1 125,55 Jałówki pow. roku 4,75 6,0 28,5 2,8 79,8 0,7 5,8 27,55 2,7 74,385 Jałówki od ½ - 1 roku 4,75 3,6 17,1 3,5 59,85 0,7 2,4 11,4 3,7 42,18 Cielęta do 1/2 roku 12,75 1,6 20,4 2,8 57,12 1,4 17,85 3,2 57,12 Razem - 558,95 - 1817,13 - 317,7 - 1004,515
Średnia zawartość azotu w kg/t
obornika i w kg/ m3 gnojówki XN- 3,25 XN- 3,16
Wyliczona produkcja:
obornika - 558,95 t, o zawartości - 1817,13 kg N. Średnio 3,25 kg N/1t.
gnojówki - 317,7 m3, o zawartości 1004,515 kg N. Średnio 3,16 kg N/1 m3
Łącznie w nawozach naturalnych- 2821,645 kg azotu
Uwzględniając zawartość azotu w 1t obornika i 1 m3 gnojówki dawka
w tych nawozach nie powinna przekraczać odpowiednio ok. 52,3 t i 53,7m3na ha uprawy. Maksymalnie 170 kg N/1ha UR w czystym składniku.
6. Obliczanie azotu działającego w dawce nawozu naturalnego:
Stosując obornik w ilości około 50 t (3,25 kg N/1t) wprowadza się około 162,5 kg czystego (ogólnego) azotu w nawozie naturalnym. Chcąc obliczyć ilość tzw. azotu działającego z obornika należy uwzględnić termin jego stosowania. Ustalenie terminu zastosowania nawozu naturalnego (np. jesień, wiosna, przedplon), pozwala uwzględnić odpowiedni tzw. równo-ważnik nawozowy azotu (załącznik 8) celem przeliczenia czystego azotu na azot działający.
Azot działający = azot ogólny (naw. naturalny) x równoważnik nawozowy
Przykłady dla obornika z chowu bydła:
azot ogólny = 50 t/ha x 3,25 N kg/1t = 162,5 kg
• jesień Azot działający = 162,5 kg N x 0,35(zał. 8) = 56,88 kg
• wiosna Azot działający = 162,5 kg N x 0,4(zał. 8) = 65 kg
• obornikprzedplon Azot działający = 162,5 kg N x 0,15(zał. 8) = 24,38 kg Przykłady dla gnojówki z chowu bydła:
Stosując gnojówkę w ilości około 50 m3 (3,16 kg N/ m3) wprowadza się
około 158 kg czystego (ogólnego) azotu w nawozie naturalnym. azot ogólny = 50 m3/ha x 3,16 N kg/ m3 = 158 kg N • jesień Azot działający = 158 kg N x 0,55(zał. 8) = 86,9 kg
• wiosna Azot działający = 158 kg N x 0,75(zał. 8) = 118,5 kg
Czy areał upraw w gospodarstwie jest wystarczający dla wykorzystania nawozów naturalnych? Tak
Produkcja azotu z n. naturalnych z powyższej tabeli – 2821,645 kg N (1817,13 kg N + 1004,515 kg N)
2821,645 kg N : 170 kg N/ha = 16,6 ha
W przypadku dużej obsady zwierząt i braku możliwości wykorzystania nawozów naturalnych we własnym gospodarstwie należy zabezpieczyć odbiór nadwyżki tych nawozów na podstawie pisemnej umowy.
VI. PRZYKŁAD 2 - GOSPODARSTWO Z TRZODĄ CHLEWNĄ
Gospodarstwo rolne o powierzchni 51 ha GO zróżnicowanych jakościowo. Uprawa roślin zbożowych, korzeniowych i oleistych. Chów trzody chlew-nej. Maciory - 40 szt., średnio 23 prosiąt od maciory. Sprzedaż tuczników w roku - 584 szt. Zwierzęta utrzymywane bezściołowo na rusztach. Upadki: prosięta 30 szt., warchlaki 15 szt., tuczniki 2szt.
Stan początkowy: maciory 40, loszki hodowlane – 0, tuczniki 60,
warchlaki 3-4 miesiące - 41, prosięta 67, razem 208 sztuk.
Stan końcowy: maciory 40, loszki hodowlane – 0, tuczniki 172, warchlaki
3-4 miesiące - 165, prosięta 120, razem 497 sztuk.
Poniżej przedstawiono etapy sporządzenia obrotu stada w gosdarstwie, ustalenia przelotowości zwierząt i stanów średniorocznych po-trzebnych do wyliczenia minimalnej powierzchni zbiornika gnojowicy oraz rocznej produkcji nawozów naturalnych i koncentracji zawartego w nich azotu (załącznik 5). Obrót stada Rodzaj zwierząt S tan p oc zątk owy Przychody Rozchody S tan k o ńco wy P rze lot ow ość S tan ś re dn ior oc zny P rze li cz ni k na D JP Ilość DJP Z ur od ze n ia Z pr ze kl asowa n ia Z zak up u P rzyc h od y N a pr ze kl as owa ni a S pr ze daż P ad ni ę ci a/ ub ój R ozc ho d y Maciory 40 18 18 18 18 40 40 40 0,35 14 Tuczniki 60 698 698 584 2 586 172 641 106,8 0,14 14,95 Warchlaki 41 837 837 698 15 713 165 67,5 127,9 0,07 8,95 Prosięta 67 920 920 837 30 867 120 878,5 146,4 0,02 2,92 Razem 208 2473 2184 497 403,74 40,83
1. Przelotowość zwierząt w grupie technologicznej wg załącznika 2: A) zwierzęta przebywające rok/dłużej w danej grupie technologicznej
Przelotowość = (stan początkowy + stan końcowy) : 2
Wyliczenie: maciory (40 + 40) : 2 = 40
B) zwierzęta przebywające krócej niż rok w danej grupie technologicznej: prosięta, warchlaki, tuczniki
Przelotowość= sztuki sprzedane + szt. przeklasyfikowane + (sztuki padłe + ubite
Wyliczenia przelotowości:
• prosięta: 0 + 837 + (30 :2) + (120 – 67) : 2 = 878,5
• warchlaki: (0 + 698 + (15 :2) + (165 – 41) : 2 = 767,5
• tuczniki: (584 + 0 + (2 :2) + (172 – 60) : 2 = 641 2. Stan średnioroczny zwierząt:
A) zwierzęta przebywające w danej grupie technologicznej rok lub dłużej stan średnioroczny = (stan początkowy + stan końcowy) : 2
Wyliczenie: (40 + 40) : 2 = 40 macior
B) zwierzęta przebywające w danej grupie technologicznej krócej niż rok stan średnioroczny = (przelotowość x miesiące przebywania w grupie) : 12 Wyliczenia stanów średniorocznych:
• prosięta: (878,5 x 2) : 12 = 146,4 (2 miesiące w grupie) • warchlaki: (767,5 x 2) : 12 = 127,9
• tuczniki: (641 x 2) : 12 = 106,8
3. Duże jednostki przeliczeniowe DJP zwierząt:
DJP = stany średnioroczne zwierząt x współczynniki przeliczeniowe
Wyliczenia: Lp. Grupa technologiczna Stan średnioroczny Przelicznik na DJP zał.1 Ilość DJP a b c = a x b 1. Maciory 40 0,35 14 2. Tuczniki 106,8 0,14 14,95 3. Warchlaki 127,9 0,07 8,95 4. Prosięta 146,4 0,02 2,93 Razem 40,83
4. Wyliczenie płyty i zbiornika na nawóz naturalny:
Zwierzęta utrzymywane na rusztach. Obliczany tylko zbiornik na gno-jowicę według załącznika 3
X = 5,8 m3 x nDJP x C x E x F + G
C – odliczenie okresu pastwiskowego, nie uwzględnia się, wartość C = 1 E i G – współczynników tych nie uwzględnia się
F – współczynnik odliczenia ze względu na zastosowane przykrycie zbior-nika na gnojowicę, wartość F = 0,8
Wyliczenie:
X3 = 5,8 m3 x 40,83 DJP x 1 x 0,8 = 189,45 m3
Minimalna wyliczona pojemność zbiornika w gospodarstwie na gnojowicę wynosi 189,45 m3 wg obowiązującego rozporządzenia (może być niewy-starczająca w stosunku do produkcji nawozu pkt 5).
5. Średnia roczna wielkość produkcji nawozów naturalnych i koncentracji zawartego w nich azotu:
Wyliczanie rocznej wielkość produkcji nawozu naturalnego bez koncen-tracji zawartego w nim azotu – (załącznik 5), współczynnika odliczenia koncentracji ”w”, ponieważ w gospodarstwie brakuje udokumentowanej informacji dotyczącej zbilansowania żywienia zwierząt.
Średnia roczna wielkość produkcji nawozów naturalnych i koncentracja zawartego w nich azotu – chów bezściołowy
Rodzaj zwierząt Stan średnio-roczny System utrzymania Współczyn-niki odliczenia koncentracji ”w” Gnojowica
Bezściołowo Razem Razem
Gnojowica Produkcja w m3/rok Zawartość N w kg/ m3 Produkcja w m3/rok Zawartość N w kg a b c d =a x b e =d x c Lochy 40 4,6 4,3 0,79 184 791,2 Tuczniki 106,8 1,9 4,6 0,75 202,92 933,43 Warchlaki od 2 - 4 mies. życia 127,9 1,4 2,8 0,79 179,06 501,37 Prosięta do 2 mies. 146,4 0,7 2,0 - 102,48 204,96 Razem 668,46 2430,96
Średnia zawartość azotu
Obliczona produkcja gnojowicy wynosi 668,46 m3 i zawiera 2430,96 kg
azotu. Średnio 1 m3 gnojowicy zawiera 3,64 kg N.
Biorąc pod uwagę powyższe obliczenia, maksymalna ilość gnojowicy nie powinna przekraczać 45 m3 na ha uprawy, (dopuszczalne 170 kg azotu
wprowadzanego na pole uprawne w dawce nawozu naturalnego). 6. Obliczanie azotu działającego w dawce nawozu naturalnego:
Stosując gnojowicę w ilości 45 m3 (3,64 kg N/ m3) wprowadza się około
164 kg ogólnego azotu w nawozie naturalnym. Chcąc obliczyć ilość tzw. azotu działającego z gnojowicy należy uwzględnić termin jego stosowania (np. jesień, wiosna, przedplon) i odpowiedni tzw. równoważnik nawo-zowy azotu (załącznik 8) celem przeliczenia azotu ogólnego na azot działający.
Azot działający = azot ogólny (naw. naturalny) x równoważnik nawozowy
Przykłady dla gnojowicy z chowu trzody chlewnej:
Stosując gnojowicę 45 m3 (3,64 kg N/ m3) wprowadza się około 164 kg
azotu ogólnego w nawozie naturalnym.
azot ogólny = 45 m3/ha x 3,64 N kg/ m3 = 163,8 kg N • jesień Azot działający = 163,8 kg N x 0,6 kg(zał. 8) = 98,28 kg
• wiosna Azotdziałający = 163,8 kg N x 0,7 kg(zał. 8) = 114,66 kg
Czy areał upraw w gospodarstwie jest wystarczający dla wykorzystania nawozów naturalnych? Tak
VII. DAWKI I SPOSOBY NAWOŻENIA AZOTEM
1. Ogólne informacje
Roczna dawka nawozów naturalnych wykorzystywanych rolniczo może zawierać nie więcej niż 170 kg azotu (N) w czystym składniku
na 1 ha użytków rolnych.
Sposób wyliczania dawki w nawozach naturalnych poprzedza:
• sporządzenie obrotu stada (wzory załącznik 2),
• wyliczenie stanów średniorocznych zwierząt gospodarskich (załącznik 2), a następnie/i
• obliczenie średniej rocznej produkcji nawozów naturalnych i zawar-tości w nich azotu zgodnie z załącznikiem 5.
Po ustaleniu ilości nawozów naturalnych jakimi dysponujemy przezna-czamy je pod zaplanowane działki czy uprawy.
W przypadku zbywania nawozów naturalnych należy zawierać umowy. Do określenia ilości zbywanych nawozów naturalnych i zawartego w nich azotu zobowiązana jest osoba, która chce zbyć nadmiar tych nawozów. Podmioty przyjmujące nawozy naturalne na podstawie umowy, zobo-wiązane są posiadać, w chwili przyjmowania tych nawozów, odpowiednie urządzenia do ich przechowywania i składowania w sposób bezpieczny dla środowiska, tj. bez odcieków do wód i gruntu.
W przypadku, gdy nabywa się nawozy naturalne od dużych producentów wymagających pozwoleń zintegrowanych tzn. prowadzących chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 000 stanowisk, bądź świń powyżej 2 000 stanowisk (świń o wadze ponad 30 kg) lub 750 stanowisk dla macior, nabywca takiego nieprzetworzonego nawozu naturalnego opracowuje w ciągu 30 dni od dnia zawarcia umowy plan nawożenia.
2. Plany
A. Plan nawożenia
Podmiot prowadzący produkcję rolną, który prowadzi chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 000 stanowisk lub chów lub świń powyżej 2 000 stanowisk (świnie waga ponad 30 kg) lub 750 stanowisk dla macior (pozwolenia zintegrowane):
• jest obowiązany do posiadania planu nawożenia;
• może zbyć do 30% gnojówki i gnojowicy do bezpośredniego rolniczego wykorzystania, na podstawie umowy zawartej w formie pisemnej pod rygorem nieważności, a pozostałą ilość przeznaczyć do produkcji biogazu rolniczego lub zagospodarować na użytkach rolnych, których jest posiadaczem i na których prowadzi uprawę roślin; strony przecho-wują zawartą umowę, co najmniej przez 3 lata od dnia jej wygaśnięcia;
• pozostałe 70% gnojówki i gnojowicy zagospodarowuje na użytkach rolnych, których jest posiadaczem i prowadzi tam uprawę roślin lub może przeznaczyć do produkcji biogazu;
• w przypadku zbywania części nawozów na podstawie umowy, umowy te należy przechowywać przez 3 lata od dnia jej wygaśnięcia.
Plan nawożenia:
− należy opracować w oparciu o zasobność gleby (analizę gleby), potrzeby pokarmowe roślin oraz skład chemiczny stosowanych nawo-zów, odpadów itp.;
− uzyskać pozytywną opinię o planie wydaną przez okręgową stację chemiczno-rolniczą, opinia musi być wydana do dnia rozpoczęcia stosowania nawozu naturalnego czy produktu pofermentacyjnego; − kopie planów wraz z ich pozytywną opinią wydaną przez okręgową
stację chemiczno-rolniczą należy doręczyć wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) oraz wojewódzkiemu inspektoratowi ochrony środowiska właściwemu ze względu na miejsce stosowania nawozów naturalnych czy produktów pofermentacyjnych;
− termin doręczenia kopii planu oraz opinii okręgowej stacji chemiczno-rolniczej należy dostarczyć do w/w miejsc do dnia rozpoczęcia nawo-żenia.
Ten kto nabywa nawóz naturalny lub produkt pofermentacyjny do bezpośredniego rolniczego wykorzystania w celu nawożenia lub poprawy właściwości gleby od prowadzącego produkcję rolną, która wymaga pozwolenia zintegrowanego musi posiadać plan nawożenia azotem. Ten plan musi być opracowany dla każdej działki i przechowywany 3 lata od zakończenia nawożenia na podstawie tego planu.
Również ci, którzy nabywają nawóz naturalny lub produkt pofer-mentacyjny do bezpośredniego rolniczego wykorzystania, od podmiotu importującego nawóz naturalny lub produkt pofermentacyjny są zobo-wiązani do posiadania planu nawożenia i przechowywania go 3 lata od zakończenia nawożenia na podstawie tego planu.
B. Plan nawożenia azotem
Plany nawożenia azotem (uproszczony bilans N) muszą opracowywać podmioty, które prowadzą produkcję rolną:
• w gospodarstwach powyżej 100 ha UR lub
• uprawiając tzw. uprawy intensywne powyżej 50 ha lub
• utrzymując obsadę większą niż 60 DJP wg stanu średniorocznego
Tabela 7. Gatunki upraw uważane za intensywne Uprawy intensywne Lp. Gatunek rośliny Nawożenie
powyżej N kg/ha
Gatunek rośliny Nawożenie powyżej N kg/ha
1 pszenica 120 kukurydza 160
2 ziemniak późny 120 rzepak ozimy 150
3 pszenżyto 100 burak cukrowy 150
4 żyto mieszańcowe 100 burak pastewny 150
5 Uprawy polowe: brokuł, burak ćwikłowy, cebula, cukinia, kalafior, kapusta głowiasta biała, kapusta brukselka, marchew, ogórek, por, seler korzeniowy
6 Uprawy pod osłonami: pomidor, ogórek, papryka
W gospodarstwach rolnych, zobowiązanych do opracowania planu nawo-żenia stosuje się dawki nawozów wynikające z planu nawonawo-żenia.
Plan nawożenia azotem należy sporządzać corocznie dla każdej działki rol-nej i przechowywać przez 3 lata od dnia jego sporządzenia, a nawożenie stosować według dawek wynikających z opracowanego planu.
Poniżej przedstawiono ogólną zasadę/sposób obliczania dawek nawozów mineralnych wraz z objaśnieniami.
DN min = {(Plon ) x (Ppobranie) - (∑N inne żródła) x (RR) - (KB)} : 0,7
Objaśnienia:
DNmin - dawka nawozu mineralnego w kg
Ppobranie - N kg /t (Załącznik 6)
∑N - azot z innych źródeł, np. z gleby (Załącznik 7), n. naturalnych RR - równoważnik nawozowy (Załącznik 8)
KB - korekta dla roślin uprawianych po przedplonach lub międzyplonach bobowatych (Załącznik 7a)
Przykład wyliczeń:
1 . Jęczmień jary pastewny
Dane: plon 5,4 t/ha, uprawa 3 ha, gleba średnia, nawozy mineralne
azotowe - polifoska, saletra amonowa, nawożenie naturalne gnojowica 25m3.
Ustalanie dawki, obliczenia dawki azotu z nawozów mineralnych: Zapotrzebowanie 5,4 t/haplon x 24 kg N/ha zał. 6 = 129,6 kg N
Ndz z gnojowicy 25m3 x 3,64 kg N/ha x 0,7 zał. 8 = 63,7 kg N
Ndz z gleby 62 kg N/ha zał. 7 x 0,6 zał. 8 = 37,2kg N/ha
DNmin = 129,6 kg N - (37,2kgN/ha + 63,7 kg N) : 0,7 = 41 kg N/ha DNmin = 3ha x 41 kg N/ha = 123 kg N/3ha
Maksymalnie w nawozach mineralnych można zastosować 123 kg N/ha. C. Maksymalne dawki azotu
W gospodarstwach rolnych, w których nie ma obowiązku opracowania planu nawożenia azotem, stosując nawozy zawierające azot należy ustalać tzw. maksymalne dawki azotu działającego, Załącznik 9.
Dotyczy to gospodarstw, które:
− utrzymują równo lub więcej 10 DJP lub − mają równo lub więcej 10 ha UR bądź − posiadają mniej niż 100 ha UR lub − utrzymują mniej lub równo 60 DJP lub
− uprawiają uprawy intensywne równo lub poniżej 50 ha.
Sposób ustalania maksymalnej dawki azotu działającego polega na uwzględnieniu azotu działającego ze wszystkich źródeł (tj. z gleby, nawozów naturalnych, roślin bobowatych, odpadów, osadów itd.) dla upraw w plonie głównym i plonów uzyskiwanych w warunkach uregu-lowanego odczynu gleby, zbilansowanego nawożenia NPK i stosowania integrowanej ochrony roślin. Przykłady obliczeń przedstawiono poniżej. W gospodarstwach rolnych, które nie muszą mieć opracowanego planu nawożenia azotem, a zostanie on opracowany dobrowolnie mogą stosować dawki zgodnie z opracowanym planem.
Rolnik, który stosuje nawożenie według maksymalnych dawek azotu (Załącznik 9) musi posiadać obliczenia dla tych dawek. Musi również przechowywać zapiski tych obliczeń przez 3 lata licząc od zakończenia nawożenia. Poniżej wzór do obliczenia.
DN min = {Dmax - (∑ Ndz inne źródła) x (Rrównoważnik)
Objaśnienia:
DN min – dawka azotu w nawozie mineralnym
Dmax – maksymalna dawka azotu działającego w Nkg/ha – Załącznik 9
∑N – azot z innych źródeł – np. z gleby (Załącznik 7), n. naturalnych, r. bobowate (Załącznik 7a),
R równoważnik – równoważnik nawozowy – Załącznik 8
Przykład wyliczeń:
Gospodarstwo o powierzchni 15 ha: uprawa rzepaku oz., pszenicy oz., pszenżyta, stosuje gnojowicę świńską w ilości 80m3 – umowa. Obliczanie
maksymalnych dawek. 1. Rzepak ozimy
Dane: plon 4 t/ha, uprawa 4 ha, gleba średnia, nawożenie gnojowicą
świńską 80m3, o zawartości 3,64 N kg/ha (wynika z umowy przekazania
nawozu), nawóz zastosowany jesienią), w ilości 20m3/ha. Dopuszczalna
maksymalna dawka azotu działającego 240kg/ha (Załącznik 9). Ustalanie dawki, obliczenia azotu działającego:
Ndz z gleby 62 kg N/ha zał. 7 x 0,9 zał. 8 = 55,8kgN/ha
Ndz z gnojowicy 80m3 x 3,64 kg N/ha x 0,6 zał. 8 = 174,72 kg N
Ndz z gnojowicy 174,72 kg N : 4ha = 43,68kgN/ha
DN min 240kgN/ha – (55,8kgN/ha + 43,68kgN/ha) = 140,52 kgN/ha Maksymalnie w nawozach mineralnych można zastosować jeszcze 140,52 kg N/ha. Zostanie zastosowane 140 kg N/ha, na cały areał 560 kg N. 2. Pszenica ozima
Dane: plon 6,5 t/ha, uprawa 6,5 ha, gleba średnia, nawożenie mineralne
azotowe stosowane w ilości 140 kg/ha. Dopuszczalna maksymalna dawka azotu działającego 200 kg/ha (Załącznik 9).
Ustalanie dawki, obliczenia azotu działającego: Ndz z gleby 62 kg N/ha zał. 7 x 0,9 zał. 8 = 55,8kgN/ha
DN min 200kgN/ha – (55,8kgN/ha + 140kgN/ha) = 4,2 kgN/ha
Stosowane nawożenie mineralne w ilości 140 kg N/ha, nie przekracza dopuszczalnej ilości azotu działającego po odliczeniu. Na cały areał potrzeba 910 kg N.
3. Pszenżyto ozime
Dane: plon 5t ziarna/ha, powierzchnia uprawy 4,5 ha, gleba średnia.
Dopuszczalna maksymalna dawka azotu działającego 180 kg/ha. (Załącznik 9).
Ustalanie dawki, obliczenia azotu działającego: Ndz z gleby 62 kg N/ha zał. 7 x 0,9 zał. 8 = 55,8kgN/ha
DN min 180kgN/ha - 55,8kgN/ha = 124,2 kgN/ha
Maksymalnie w nawozach mineralnych można zastosować 124,2 kg N/ha. Zostanie zastosowane 120 kg N/ha, na cały areał 540kg N.
Podsumowanie zbiorcze dotyczące zastosowania azotu w nawozach mineralnych Działka
rolna
Nr dz. ewiden.
Pow.
w ha Rodzaj gleby Uprawa
N kg/ha w naw. mineralnych
N kg/uprawę w naw. mineralnych A 107 4 średnia Rzepak ozimy 140 560
B 107a 6,5 średnia Pszenica
ozima 140 910
C 108 4,5 średnia Pszenżyto oz. 120 540
Ewidencja zabiegów agrotechnicznych
dzi ał ka ro ln a data st oso wan ia nawo zu Upr awa P o wi e rzc hn a [ha
] Rodzaj nawozu Ilość (dawka) zastosowanego nawozu
Nazwa Zawartość N - kg 1/t /m3/dt Dawka- nawozu na 1 ha uprawy t, m3, dt/ha Dawka nawozu na pow. uprawy t, m3, dt Dawka N kg /na 1 ha uprawy Rzepak ozimy a b c d = a x c e = b x c A 10-08-18 Rzepak oz 4 Gnojowica świńska 3,64 20,0 m3 80 72,8 17--09-18 Polifoska 6 NPK 6-20-30 6,00 2,0 dt 8 12 01-03-18 Saletra amonowa 34,00 2,25 dt 9 76,5 05-04-18 Saletra amonowa 34,00 1,5 dt 6 51 Pszenica ozima B 19-09-18 Pszenica ozima 6,5 Polifoska 6 NPK 6-20-30 6,00 2 dt 13 12 01-03-19 Saletra amonowa 34,00 2 dt 13 68
Pszenżyto ozime C 19-09-18 Pszenżyto ozime 4,5 Polifoska 6 NPK 6-20-30 6,00 2 dt 9 12 01-03-19 Saletra amonowa 34,00 1,75 dt 7,875 59,5 21-03-19 Saletra amonowa 34,00 1,5 dt 6,75 51
VIII. SPOSÓB DOKUMENTOWANIA
Wszelka działalność związana ze stosowaniem nawozów zawierających azot (n. naturalne, n. mineralne) wymaga prowadzenia dokumentacji. Podmioty prowadzące produkcję rolną, w tym działy specjalne produkcji rolnej oraz działalność, w ramach której są przechowywane odchody zwierzęce lub stosowane nawozy, mają obowiązek:
− prowadzenia dokumentacji związanej ze zmianą terminów nawożenia (wyjątki) odbiegające od terminów ogólnie przyjętych w tabeli 1, − prowadzenia ewidencji zabiegów agrotechnicznych związanych z
na-wożeniem azotem prowadzonej w formie własnych zapisów, zeszytów, arkuszy, dzienników, książki nawozowej czy w postaci elektronicznej, które powinny zawierać następujące informacje (uprawę i powierzch-nię, datę zastosowanego nawozu, nazwę zastosowanego nawozu, jego dawkę, termin przyorania nawozu naturalnego, gdy nawóz ten stoso-wany jest na terenie o dużym nachyleniu),
− prowadzenie ewidencji zabiegów agrotechnicznych obowiązuje tych, którzy prowadzą gospodarstwa o powierzchni równej lub większej niż 10 ha lub utrzymujących zwierzęta w ilości równej lub większej 10 DJP, − prowadzenie powyższej dokumentacji nie dotyczy nawożenia upraw pod osłonami (szklarnie, inspekty, namioty foliowe) i kontenerowych, wy-korzystujących technologię zamkniętego obiegu nawozów i wody, − podmioty zbywające/nabywające nawozy naturalne powinny mieć
zawarte umowy na te nawozy (obowiązkowa informacja w umowie, dane osobowe, nawóz, ilość, zawartość N w kg/ t/dt/m3),
− nabywający nawozy naturalne od podmiotów wymagających pozwo-leń zintegrowanych, niezależnie od wielkości swojego gospodarstwa muszą też opracować plan nawożenia,
− posiadania mapy/szkicu działek z lokalizacją pryzmy obornika w polu i datą jej założenia (maksymalnie 6 miesięcy w jednym miejscu), − prowadzenia dokumentacji związanej z nawożeniem upraw nawozami
zawierającymi azot, stosownej do wielkości prowadzonego gospodar-stwa (plan nawożenia, plan nawożenia azotem czy maksymalne dawki azotu z obliczeniami),
− powyższe dokumenty należy przechowywać przez okres 3 lat licząc od dnia zakończenia, np. nawożenia wykonanego wg planu nawożenia, składowania pryzmy, ewidencjonowania zabiegów agrotechnicznych.
Tabela 8. Tabelaryczny zestaw wymaganej dokumentacji Lp. Podmioty prowadzące produkcję
rolną
Wymagana dokumentacja
1. chów lub hodowlę:
• drobiu powyżej 40 000 stano-wisk
• świń powyżej 2 000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg
lub
• macior 750 stanowisk
• pełen plan nawożenia (analiza gleby) • pozytywnie zaopiniowany plan przez
OSCHR
• kopię planu z opinią przekazać do wójta/burmistrza, WIOŚ
• ewidencja zabiegów nawożenia azotem • gnojowica gnojówka
− 70% zagospodarować UR, biogaz − 30% zbyć umowa
• nabywający nawóz od tego podmiotu musi opracować plan nawożenia • mapę/szkic lokalizacji pryzmy obornika
w polu
2. • posiadające gospodarstwo rolne powyżej 100 ha UR lub
• uprawiający uprawy intensywne
powyżej 50 ha lub
• utrzymujący więcej niż 60 DJP średniorocznie
• plan nawożenia azotem – dla każdego pola
• ewidencja zabiegów nawożenia azotem
• mapę/szkic lokalizacji pryzmy obornika w polu
3. • utrzymujący równo lub więcej 10 DJP
• gospodarujący na równo lub
więcej 10 ha UR
• maksymalne dawki N (z obliczeniami) lub
• plan nawożenia azotem (dobrowolnie) • ewidencja zabiegów nawożenia
azotem
• mapę/szkic lokalizacji pryzmy obornika w polu
4. • utrzymujący mniej niż 10 DJP lub
• gospodarujący poniżej 10 ha UR
• nie wymaga się dokumentacji
• przestrzeganie terminów stosowania nawozów
IX. REGULACJE PRAWNE
Ustawa – Prawo wodne z dnia 20 lipca 2017 r.
(Dz. U. 2017r. poz.1566; tekst jednolity Dz. U. 2018r. poz.2268)
Ustawa o nawozach i nawożeniu z dnia 10 lipca 2007 r.
(Dz. U. 2007r. Nr 147, poz.1033 z późn. zm.; tekst jednolity Dz. U. 2018r. poz.1259)
Ustawa – Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r.
(Dz. U. 2018 r. poz. 799 - tekst jednolity)
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 czerwca 2018 r. w sprawie przyjęcia „Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu”
(Dz. U. 2018 r. , poz. 1339)
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 20 lipca 2018 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowego sposobu stosowania
nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania
(Dz. U. 2018r., poz. 1438)
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 sierpnia 2013 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu MRiGŻ w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie
(Dz. U. 2014r. Nr 0, poz. 81)
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko
X. Załączniki
Załącznik 1 Współczynniki przeliczeniowe sztuk rzeczywistych zwierząt gospodarskich na DJP
Rodzaj zwierząt Przeliczania
na DJP Rodzaj zwierząt
Przeliczenia na DJP
Bydło Drób
Buhaje 1,4 Kury, kaczki 0,004
Krowy powyżej 500 kg 1,2 Kury do 18 tyg. życia 0,0014 Krowy 1 Kurczęta brojlery 0,0036
Jałówki cielne 1 Gęsi 0,008
Jałówki powyżej 1 roku 0,8 Indyki 0,024 Jałówki od 1/2 - 1 roku 0,3 Przepiórki 0,0003 Opasy powyżej 1 roku 0,9 Perlice 0,003 Opasy od 1/2 do 1 roku 0,36 Gołębie (mięsne)
Cielęta do 1/2 roku 0,15 Gołębie (mięsne) 0,002
Trzoda chlewna Owce
Knury 0,40 Tryki powyżej 1,5 roku 0,12 Maciory 0,35 Owce powyżej 1,5 roku 0,1 Tuczniki 0,14 Jagnięta do 3,5 mies. 0,05 Warchlaki 2-4 mies. 0,07 Jarlaki tryczki 0,08 Prosięta do 2 mies. 0,02 Jarlaki maciorki 0,1
Konie ras dużych/Konie pozostałe Konie ras małych (m.in. hucuł, konik polski)
Ogiery, klacze, wałachy 1,2 Ogiery, klacze, wałachy 0,6 Źrebaki powyżej 2 lat 1 Źrebaki powyżej 2 lat 0,5 Źrebaki powyżej 1 roku do 2 lat 0,8 Źrebaki powyżej 1 roku 0,35 Źrebaki od 1/2 do 1 roku 0,5 Źrebaki od 1/2 do 1 roku 0,2 Źrebięta do 1/2 roku 0,3 Źrebięta do 1/2 roku 0,12
Bawół domowy Kozy
Bawół domowy powyżej 2 lat 0,7 Kozy matki 0,15 Bawół domowy od 1 roku do 2
lat
0,4
Koźlęta do 3,5 miesiąca 0,05 Bawół domowy od 0,5 - 1 roku 0,3 Koźlęta od 3,5 mies. do 0,5
roku 0,08
Bawół domowy do 0,5 roku 0,13 Pozostałe kozy 0,1
Lisy polarne Lisy pospolite
Lisy polarne samce 0,020 Lisy pospolite samce 0,017 Lisy polarne samice 0,016 Lisy pospolite samice 0,011 Lisy polarne młode 0,006 Lisy pospolite młode 0,005
Rodzaj zwierząt Przeliczania na DJP Rodzaj zwierząt Przeliczenia na DJP
Tchórze Jenoty
Tchórze samce 0,003 Jenoty samce 0,018 Tchórze samice 0,0016 Jenoty samice 0,016 Tchórze młode 0,0008 Jenoty młode 0,006
Norki Króliki
Norki samce 0,0042 Króliki samce 0,007 Norki samice 0,0031 Króliki samice 0,007 Norki młode 0,0015 Króliki młode 0,004
Nutrie Szynszyle
Nutrie samce 0,009 Szynszyle samce 0,0012 Nutrie samice 0,008 Szynszyle samice 0,0012 Nutrie młode 0,004 Szynszyle młode 0,0007
Jelenie szlachetne Jelenie sika i Daniele
Byki 0,42 Byki 0,22
Łanie 0,24 Łanie 0,13
Pozostałe 0,1 Pozostałe 0,06
Muł Osioł
Muł powyżej 2 lat 0,6 Osioł powyżej 2 lat 0,5 Muł od 1roku do 2 lat 0,3 Osioł od 1roku - 2 lat 0,25 Muł do roku 0,1 Osioł do roku 0,07
Strusie
Strusie afrykańskie 0,2 Strusie Emu i Nadu 0,1
