SUROWCE PRZEMYSŁU CHEMICZNEGO

ALEKSAND:EB. JELINSKl ANTONI MORA WIECKI STANISLAW PAWLOWSKI

SUROWCE

PRZEMYSŁU CHEMICZNEGO

Przemysł chemiczny jest chylba jedyną gałęzią

prze--mysłu wykorzystującą wszystlkie. pierwiastki występują­ ce w lito- hydro-i atmosferze.

Jeżeli związki tych pierwiastków tworzą duże złoża, mogą powstać duże zaJidady przemysłowe. W przypadku rozproszenia pierwiastków, tak jak to się dzieje np. z jodem, kadmem, :wanadem i .innymi, związki iCh są . uzyskiwane ubocznie w innych gałęziach przemysłu.

· Zależnie od form występowania oraz od wielkości

za-potrzebowania jedne związki są wytkorzystywane w za-k;resie drobnym, inne natomiast w bardzo dużych iloś­

ciach. Złoża pierwia&llków wykorzystywanych w dużych ilościach stanowią bazę podstawowego przemyshl che-micznego, gdy tymczasem produkcję związków mało­ tGnażowych zaliczamy do drobnego przemysłu chemic'L-nego.

· Podstawowy przemysł chemiczny opiera się na: .kau-sto-biolitach, siarce, fosforytach, solach potasowych, soli kuchennej itd.

Mały przemysł chernieMy wykorzystuje zlo±a natu-ralne zawierające związki litu, strontu, baru berylu,

ziem rzadkich itd. . . '

Nie ma ·dziedziny życia gospodarczego,

w

której_

pro-duk:ty chemkme nie miałyby zastosowania, stąd · te:i: oga.-omn,e 7!Ilaczenie tego pr7;emysłu dla gospodarki

na-rodowej. ·

W latach przedwojennych przemysł chemiczny w Pol-sce był bardzo '>labo rozwinięty; · Przyczyną tego 'było

opanowanie większości dużych zakładów przez ·kapitał

zagraniczny, któr.emu zupełnie nie zależało na rozwoju tej dziedziny gospodarit.i. Nawet wówczas, gdy istniały realne podstawy rozwoju tej czy innej gałęzi

przemy-słu chemicznego, nie znajdowało to właściwego. wyra-zu w ~odarce narodowej. Nagminne •bY·lY fakty

Ol!lli-jan.ia przez przemysł chemiczny obowiązujących zarzą­ dzeń, np .. niektóre •Produkty farmaceu.tyczne Si[lrowa-dzano do kraju pośrednimi drogami, przepakowywano i sprzedawano jako wytwarzane w Polsce. Z drugiej strony rozwój gałęzi opartych na s·urowcli importowa~

nym hamowany bYtł przez koncerny międzyna-rodowe,

które zdecydowanie odmawi~ły dostarczania surowca,

obawiając się konkurencji. T·ak ·było między innymi w przYJpadku, gdy grupa drobnych przemysłowców chcj,ała i"ązpocząć w !kraju ;.produkcję zwią21ków

kobal-towych i bizmutowych. Zapoczątkowana na wiele lat przed wojną akcja zmierzająca do wykol"'L.ystania

kirajo-wych złóż fosforytowych nie 1111ałazla pozytywnego roz-wiąza:nia przede wszystkim dlatego, że była hamowana przez .kcm.cerny zaQPatrujące Polskę w fosforyty z

Al-geru, TIUnisu, Maroka i USA.

Po woj-nie upadio panowanie kapitału nad prz~y­ słem chemicznym w Połsce i znikły sztucme hamulce.·

Polska Ludowa obrzymala w spuściźnie 'PO okresie

przedwojennym i zniszczeniach wojennych przemysł

chemiczny zdewastowany lub •Da ·bardzo niskim

pozio-mie. Partia i 'l"Ząd doceniając znaczenie tego przemysłu · dla go~aJrki narodowej otoczyły go tr~iwą opieką zapewniając mu wszelkie środki do rozwoju. Przemysł

chemiczny "jako jeden z atajważńiejszych przemysłów

rQzwija się

w

Polsce LUdC7Wej z szytbkośćią, która nie posiada precedensu w naszej historii. Rozwój

przemy-słu chemicznego stał się węzłowym zagadnieniem gos-.. podarki narodowej, jednym z najmocniejszych

gwaran-tów podniesienia stqpy życiowej sżerO'kich mas

pracu-jących ..

W roku 1953 ;produkcja w przemyśle chemicznym

przewyższyła 2,5 raza prodrukcję z roku 1949, a 4,3 ra:zs produkcję przedwojenną. Rozwój ten trwa i będzie t·rwał dalej, ·przemysł chemiczny bowiem ma zająć

dru-gie miejsce -pod względem tonażowym i finansowym wśród przemysłów krajowych. Osiągnięcia

te

były moż-·

liwe dzięki opa~rciu się na krajowej 1bazie 61.lll'owcoweJ, której rozszerzenie jest .pierwszym warunkiem dalszego

I'ozwoju przemysłu chemicznego.

Włączając się do ogólnej dyslrusji ,geologia polska stm przed poważnym zadaniem: wskazać drogi, na których

w lepszy i jeszcze !bardziej efektywny sposób można bę­ dzie wyzyskać, pogłębić i ro~zerzyć krajową bazę

su-rowcową.

Wydaje się, że .baza surowcowa wielkiej organicznej syntezy -chemicznej jest zapewniona wielkimi złożami ·

kausto-biolitów (węgiel :kamienny, brunatny, torf). Produkcja mas .plastycznych, sztuczn}·ch włókien,

ba·rwników sy;ntetycznych, farmaceutyków oparta na .przeróbce węgla wymaga zwiększonego ·wysiłku geol o-gów węglowych, górników, koksowników, którzy zapew-nią tym wa:bnym gałęz.i{)m przemysłu chemicznego

do-stateczną ilość surowców. · _

Szeroko wykorzystując rcm;iane po całym kxaju złoża węgla brunatnego i torfu rozwiną~ się powinien prze-mysł chemiczny ady.lmlów pierwszej potrzeby (pasty,

.pa-rafiny itd.).

Zarówno w wielkim prze:my·śle, jak i w drobnym

przemyśle chemiC7Jł'lym potrzebne są znaczne .ilości su-.

rowców pomocniczych: olbciąilników, nośników, kat

ah-zatorów, adsorbentów, do których Jł.ależą: kaoUn, ben· · tonit, ziemia oknemkowa i wiele innych. Obowiązek

•vsk~ia rodzimych źródeł tych surowe&w spada na

barki .geologów. ·

Jednym z podstawowych produktów mających szero-kie zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu są związ­

ki siarkowe. Produlkcja związków si81Ckbwych znalazłli S'We oparcie w dużych pakladach gipsów i anhydrytów, siarczków cynku i ołowiu. Jednak !pOZnanie złóż

S'lllrOW-ców-służących do produkcji związków siarkawych nie jest wystarczające. · ·'

W dziedzinie związków siarkowych przemysł krajo-wy nie rozporządza ibazą najłatwiejszego do przeróbki

surowca, jakim jest siadka rodzima. W ostatnim czasie zaorysowały się możliwości. znalezienia w kraju poważ­

nlejszych złóż tego surowca, których zbadanie i ·ustal e-nie zasobów oraz adapt.a<:ja przemysiowa wymagają

wytężonej p.racy zarówno ze sbrony . geolog&w, jak i przemysb.J. Z tym zagadnieniem 8ciśle się. wiąże pro~ dukcja kwasu siarkowego, pólproduktu nie'llbędnego we ·wszystkich dziedrzinach g<liSJP(>darki narcdowej. Żłoża

gipsu i anhydrytu w okolicach Buska, na Podk81Cpaciu, na Kujawach i w :niecce bolesławieckiej zapewniają możliwości elksploatacji tego surowca do !Produkcji

kwa-:;u siarkowego w ciągu ib~dzo długiego ·czasu. Rola geo~ lOgów polegać tu będzie na opracowaniu całkowitej do-kumentacji tych złóż oraz l"ozszerzmiu znanej już bazy.

Jednak możliwości rz:nalezienia łatwiejszego w

produk-cji S·UTowca - siarki rodzimej roztaczają przed goopo-darką narodową· tak szert>kie mażliwot\ci i korzyści, 7.e na czoło zagadnień wysuwa się konieczność jak naj-szybszego .przeprowadzenia po911Ukiwań z z

astosowa-. niem wierceń celem ustalenia zasOibów przynajmniej na razie w n&j.niższej ·kategorii .. ·

Równie ważnym surowcem dla wielkiego przemysll~

jest sól kuchenna jako surowiec !Przy :produkcji sody.

Soda jest jednym z najważniejszym półproduktów nie-zbędnych dla przemysłów: szklarskiego, mydlarskiego,

papierniczego, tekstylnegq, przy wyrobie cbemikalii

i w gospodarstwie domowym. .

Zarówno poszukiwania nowych :blóż, jak i szczegóło­ wa dokumentacja oraz .pomoc w eksploatacji złóż zna-nych stanowić będą ·podstawowy wkład geologów w za-gadnienie solne.

l>~emysł dątr1l:>idowy oparty na wapieniach ma u nas

szerokie możliwośoi. roiwojowe z uwa·gi na znaczne

za-soby tego surowca, · · ·

OpracÓwanle

i udokumentowanie

poszczeaóltty.ch jego

złóź jest zadaniem służby geologicznej.

Duże żapotrzebowanie na produkty ·przeffiysłu

karbi-dowego w wielu dziedzinach życia gospodarczego nakla ..

da OboWią2ek (l&,~ieczenia mu bieżącej produkcji, jak

-i perspektyw rozwojowych.

. Osobllym ·zagadnieniem, ważnym szcLególnie dla rol-nictwa, jest zagadnienie przemysłu azotowegQ, a zwłasz­ cza produkcji nawozów. Produkcja ich w mniejszym lub w_iększym stopniu wiąże się z wielkim przemysle.m, któ -~ego półprodukty i odpady zużywane są do. ich wytwa

-rzania. ·

·Produkcja azotniaku (cjanamid wapnia) uwarunk~ wana jest złożami odpowiedniego jakościowo wapienia, · z którego olirzymuje się karbid, pólpro~ukt, z którego z kolei przez działanie ażotem w wysokiej temperatu-rze otrzymuje się azotniak. Dopuszczalne zanieczyszcza-nia w wapieni'll ograniczone są dość· ostrymi .normami. .Rc:snące-zapokzetowanie na azotniak niewątpliwie

spo-woduje konieczność znalezienia 1 oszacowania złóż wa-pieni o wymaganym składzie.

Przemysł nawozów mineralnych i jego rozwój· zależy

od zabezpieczenia własną bazą surowcową. Szczególme

paląca dla rolnictwa jest sprawa nawozów potasowych.

Wprawdzie w ostatnich latach stwierdzone zostaey

w

kraju powaime zło~ soli potasowych, · jednak

me

zmniejsza to potrzeby dalszych p06Zukłwań. Sole pota~

sowe mają szerokie zastosowanie w rolnictwie i w . wie-lu gałęziach przemysłu chemicznego.

Zagadnieniem bardzo ściśle wiąiącym się z produkcją kwasu siarkowego jest zagadp.i.erue produkcji_i;uperfo~ staw. Do produkcji tej

w

c.hwili obecnt:j używany j~t apatyt importowany ze Związku Radzi~ego. Jednak · · prowadzone obecnie prace Poszukiwawcze ~ złoża fosforytowe w kraju wykazują znaczne zasoby tego surowca. Surowiec ten jest jednak ubogi w P20:s i stąd w dotychczasowej postaci wykorzystywany jest do pro. :-dukcji ta;k zwanej mączki fosforytowej; Przed przemy:.. slem polskim stoi w tej dziedzinie zadanie znalBli.enia metod uzyskiwania z tego surowca: produktu na tyla wzbogaconego w P20~ aby nadawał się do wytwarzania·

wysokowartościowych nawozów fosforowych, lub opra-cowania tąk.ich metod technologicznych; ·które pozwoliły­

by· uzyskać :na drodze pośredniej potrzebne rolnictwu·

związ~ fosforowe (termofosfat,. supertomasyna itpJ. Należy. zaznaczyć, że znaczna ilość znanych w Polsce niiejsc występowania fosforytów nie została jeszcze zbadana pod_ względem złożowym. W najbliższym

okre-. sie geologowie powinni się zająć poza fosfooytami ceno-mańskimi zbadaniem fosforytów kambryjskich okolic · Sandomierza oraz fosforytów k~ko-dewońskich na przestrzeni od Lagowa do Gałęzie. Zloźa te wydają się

być szczególnie obiecujące. ·

W związku z podnoszeniem na coraz v.ryi!ny pcr.liom metod hodowli roślin w rolnictwie i ogrodnictwie po w-staje waźny problem walki ze szkodnikami o.raz choro-bami .roślin .. Produkcja środków owadobójczych i

anty-ch~wYch leżY

':'# zaki-esie

Prźem_ySiU

:

c:'h~cznego.

~

Wykorzystuje ona ·cały szereg głównych surowców tru-: jących, jak sole arsenu, miedzi, cyn:k,u i innych ora'! szereg surowców pomocniczych. Zienu.a okrZemkowa;'" kaoli.Ji, bentonit, wap.no palone, siarka, gips, węglan ba-r u -. oto surowce, ·które bądź w roli rozcieńczaczy środ-~ ków owadobójczych, bądź w .niektórych przypadkach jako działające bezpośrednio, pożądane $<l w pokaźnych'. ilościach. Należałoby je ·eksploatować w wielu punktach,·

celem uniknięcia koszt.ownego transportu · '

W związku .z przewidywanym na jes~cze Większą ska.o.·

lę rozwojem budownictwa i wielu galę~i przemysłu.; zwiększone znaczenie w gospodarce narodowej .będą'

miały farby, polewy 1 pigmenty mineralne. Zapotrzebo-•

waniu na nie przemysł nie zawsze może s:Proetać w ok.resie intensywnej odbudowy zniszcżonego wojną kraju. Konieczny jest w tej dziedzLnie rozwój drobnej" .wytw(lrezoścl, która mogłaby swą produk~ję. o~4.~ !}$ :

złożach farb ziemnych występujących w wielu miej

-scach. Dość częste surowce tego typu, jak k.reda, :ochry, umbry i wiele innych dałyby możm.ość otTzymania z nich szeregu farb mineralnych przy st06unkowo niew,iellq~h nakładach inwestycyjnych. Konieczne jest rozszerzenie bazy surowcowej takich produktów, jak litopon, -minia, biele cynkowe, biele tytanowe itd. Poza tym w zakresie 1robnego przemysłu chemiC210ego !IStnieje w kraju zna-czna lic21ba złóż drobnych, niewykorzystanych przez.

go-spodarkę narodową, oo do których brak ;est dokł~dnieJ-:­

szych danych. Są to złoża barytu, celestynu, molibden1-:. tu,· berylu i innych. Złoża te rozrzucane na różnych ob.; szaTach k-raju mogą być z pożytkiem wykorzystane przez przemys~ miejscowy, a na ich bazie mogłyby pow~ stać drobne zakłady zaspokajające niekiedy z nadwyżką. potrzeby gos,podarcze. Przeważna . ich c;zęść wymaga wszakże zbadania przez geologów i oszacowania .istni~

jąeych zasobów. Należy nadmienić, ze w ~edzinie.

za-spokajania pod względem surowcowym potrzeb przemy-' . słu chemicznego, prace geologów powinny być ta-k ściśle

związane z pracami technologów, jak w ·żadnej innej

dziedzinie.

Baza surowcowa dla przerl'..ysłu chemiC7lllego jest wiel-ka, jednak nie jest geologicznie dostatecznie zbadan!l;

ani też przemysłowo wykorzystana. Stoi tu przed geolo-.

gami. poważna ilość zagadnień do rozwiązania. Muazą być dokladniej po:z.riane równiez zloża węgla kamienne-go, brunatnego i torfu. Mało dotychczas uwagi poświę-. cono zagadnieniom występowania w rudach cynkowa-olowianych i miedzianych takich pierwiastków, jak md,·

gennan, wanad i inne, które albo już mają doniosłe· znaczenie w gospodarce narodowej, albo też w naj·b~­

szym czasie znaczenia tego nabiorą.

Zbyt obszerny jest zakres zapcitr~elbcwań surowCQ-.· wych .przemysłu chemicznego, by można jP. było wymi~ nić w tym krótkim zestawieniu, tym bardziej że bujme-• rozwijaj!lce się życie gospodareze wysuwa coraz to no-. we problemy, przemysł zaś nieustannie zwiębza Wił-\ chlarz ewoich !Wy.robów.