~~~---~ Er 3 :I. o
...
•
•
~ c. ... Z Ob 5•
b 5 -;.,. 6-
'
•
«l0 /DC 300 2:TRRyc. 4. Zmienno§c pieTwiastkOw mm rzadkich w
procesie ewolucji mateTii chondrytowe; na diagra-mie Balaszowa.
1 - lIrednia d1a ItbI powieaclm1 Ksi~ca wg Hasldna, 2 - e~y wg HaaIrlna 1 :In., 3 - choncIn>ty wg Haskina i in., , - wYaoko~ratu:rowe peryc104;yty wig Hasldna i in., 5 - ba~ wg }ra8Idna 1 in., 8 - !ldenme.k
zr6tnico-wan1a TB w .proces:le ewoill\lCjl planet ty.pu Ziemi.
Fig. 4. VariabUitll of rare earth elements in the evolution process of chondrite substance on
BaZa-shOtJ's diagram.
1 - mean :for Moon's SllX'lece lOCks 8JOOO:l'd;Ing to Haskin,
:I - eucril:es accordlag flO HaaIdn et al., 3 - cbondrJ.tes a~ to HaI!lk1n et al., 4 - hJ@b-ltempe:l"ature peridotltes
IIIClCOIrd1nC iI>o Huldn et al., 5 - basalts 8ICCO'1'd1ng toO Haskln
et al., 11 - trends in TB dlfterentl.atlon in evolution o! pianel:s ot 1I11e EaTth't! type.
i~h streiowego zr6znicowania, polega na frakcjonal-nym wytaplaniu z maJterii chondrytowej latwotopli-wych sldadnik6w wedlug mechanizmu strefowego topienfa. Isto~ procesu strefowego topienia jest wlelokrotne przechodzenie ciepla w jednym klerun-ku, kt6re powoduje zr6Znicowanfe substancji na ruchllwe "topnikli" ~ bezwladn~, trudnotopliWll
po-zostal~, niepodlegaj~c~ uplynnianiu. Dyferencjacja
materi! ziemskiej zachodzlls. pod wplywem c1epla radiogenicznego wydzielanego w plaszczu w wyniku
roz:padu KeD, Th i U.
Proces frakcjonaInego uplynniania, pierwotnie jednorodnej, chondrytowej substancjd plaszcZl!. do-prowadzU do jej rozdzlelenia na trudnotopliwe du-nity, skuplajllce Mg, Fe, Ni, Co, Or i platynowce or8fl; bazalty, bogate w takie latwotopliwe skladniki jak krzermonka, alkalia, wapfl, tytan f lantanowce.
Hipotez~ !r6znicowania sI~ materii planet na drodze :Crakejonalnego .wytapianf8. potwierdZliJIl wskliZniki geochemiczne, oparte gl6wnie na pierwiastkach ziem rzadkich. Widma rozm.ieszczenia lantanowc6w w pe-rydotytacb z wysokotemperaturowych intruz.tl. oraz w bazaltach. dope}niaj~ si~ nawzajem do rozkladu tych pierwiastk6w w chondrytach (ryc. 3).
Decyduji\ca rola strefawego topienia w procesie r6inicowania si~ skal Ksi~zyea wynika takZe z
ro:z;-W8Zafl Haskfna (3). Autor ten wykorzystuj~c
zja-:wlsko wzgl~dnego deffcytu europu or8oZ modele ma-tematyczne, opisujllce zachowanie si~ pierwliastk6w
~ladowych w procesac'h dyferencjacjj magmowej
SUMMARY
On the basis of chemical properties of rock samples taken from the Moon's surface by the crew of the space ship "Apollo 11", a review and verification of the hypotheses on the origin and the differentiation mode of the lunar substance has been presented.
AceordLng to the present author, the most pro-bable hypothesis ds thatf; the MOon's primitive matter, resembling achondrites or chondrl1les poar in metallic phase, comes from an asteroid zone and has ·been differentiated, bY 'fractional liquefaction; according
to
the action of zonary melting.doszedl do wniosku,
te
materia Ksi.~Zyca r6inico-wala si~ wedlug mechanizmu Btrefowego topnienia, a nie frakcyjnej krystalizacji.'Zdaniem 8,utorki, w Awietle obec.nego stanu wie-dzy 0 skalach powlierzchni Ksi~Zyca, najbardziej
prawdopodobna jest hipoteza 0 pochodzemu prama-terii tego ciala niebieskiego z pasa asteroid i jej r6z-nicowaniu si~ na drodze frakcjonalnego uplynnialllia zachodzqcego wedlug mechanizmu strefowego topie~ nia. Hipotez~ t~ potwierdzajll m. in.:
1) chemizm ksi~zyco.wyc'h &kal, r6zny od bazalt6w ziemskich pod wzgl~em koncentracji zelaza, al-kali6w I krzemionki (tab. I, rye. 1 i 2);
2) wysoka zaW8rioSc pierwiastk6w ziem rzadkich, niespotykana w pospolitych zasadowych skalach magmowych Zied;
3) odchylenia punkt6w projekcyjnych skal Ksi~Zyca
od krzywych ilustruj~cych kierunki zr6Zn.icowania materif chondrytawej w proc~ie ewolucji plasz-cza Ziemi (rye. 2 I 4);
4) zgodnoAc rozkladu lantanowc6w z matematycz-nymi modelami, opisujllcymi zachowanie sd~ pier-wiastk6.w Aladowych w procesie strefowego topie-nia akal (3).
Mater.ia Ksi~zyca, majllca !Sklad achondryt6w
~dZ chondryt6w ubogich w f~ metalicZDll, po~ c'hodzi wi~c pr:r.;ypuszczalnie z pasa asteroid i 2Ilaj-duje si~ we wczesnym stadium dyferencjac'jd
zacho-dqcej wedlug mechanizmu strefowego topiEillia.
LITERATURA
1. B a 1 a s Z 0
vi
Ju. A. - Ob analogii razdzielenija riedkoziemielnych elemientow w mietieoritach i porodach zi.emnoj kory. Problemy gieochimii. Moskwa, 1965.2. Has kin L. A., F r e y F. A., S c h m i t t R. A., S m i t h R. H. - Meteoritic, solar and terrestrial rsore-earth distributions. New York, London, Paris, 1966.
3. Haskin L. A. - Rare-Earth Elements in Apollo 11 Returned Lunar Samples. Science, 1970
(w druku).
4. K ~ t 0 I i n W. A. - S~atisticzesko~ izuczenije chlmizma bazaltow. Moskwa, 1969.'
5. Pr e 1 i m i noli. r l' Examination of LUD8IT Samples from Apollo 1'1. Science, v. 165, No 3899, 1969. 6. Tu r e k ! an K. K.. Wed e po h I K. H. -
Dis-tribution .of the Elements in Some Major Units of the Earth's Crust. Bull. Geol. Soc. Amer. 72, 175, 1961.
7. W ~ n 00 g r 8. d 0 w A. P. - Proischozdienije obo-loczek Zl.emli. 'Izw. AN SSSR, ser. gleo!. 1962
nr 11. '
8. Win 0 g r ado:w A. P., Jar 0 sz e w ski j A. A.
- 0 fizic"zeskich uslowijach zonnogo plawlenija w.oboloczkach zlemli. Gieochimija, 1965,
nr
7. 9. W 1 nog r ado w A. P.. Sur k 0 w Ju., A. i ~n.Izmierienija gamma-iz}uczenija lunnoj
powderch-'. nosti na kosmicze.skoj stancii l.una-lO. Gieochi-mija, 1966, nr 8.
10. Winogradow A. P. - 0 sostawie porod l.u-ny. Gieochimija, 1969, nr 10.
11. Win 0 g r 8, d 0 w A. P. - K proischozdieniju lunnych poroo. Gieochimfja, 1970,
nr
1.PE310ME
Ha OCHOSEtmm: XH'.MH3Ma 06pa3QOB nopo){ J1ysRo:A: DOBepxHOICm, ,tl'OCTaBJIeHHhIX 9IOmalKeM KOC'MH'IeC-Koro KOpa~JISI "AnoJIJIOU' 11", aHaJJH3HPYJOTCH
l'HIIO-'l'e3bI, KacalOUlHeCH npoHCX02K,ll;emm H
AHtP<PePeH-~aI'(J1'K J1YBHo:A: Mareprm. ,
TIo IJofUeHHIO aBTOPa, uaJtfioJIee BepoJlTHa 'l'HII0'l'e3a.
YTBeplK,lI;aIO~ag, 'iTO uepBK'luag MarepHH JIYHbI
axoH,Zl;pHTOBOI'O ·HJ1H XOH,D;PH'roBOl'O COCTaBa c He60m.-moA IIPHMec&IO MeTli.lUDAecxoA
qm:n.x
npoKCXO,ll;HTH3 nOJIOCbl acTepo.H,lI;OS H ~peHqHpOBa.nacb
ny-Tell cPPa:K:qHOHHPOBamroro paCIIJIaBJIeHHJt Cor;JIacao
