W
spóáczesne media wiele czasu poĞwiĊcają samym sobie i swoim przekazom, zarów-no jawnie (np. reklamy, zapowiedzi), jak i mniej otwarcie (np. w informacjach). Elementy auto-prezentacyjne sáuĪą zwykle autopromocji: mają identyÞ kowaü medium, odróĪniaü nadawcĊ od konkurencji, a takĪe ksztaátowaü postrzeganie marki medialnej przez odbiorców.Znaczenie autoprezentacji wzrasta w sytu-acji ostrej rywalizsytu-acji na rynkach lokalnych. W niniejszym artykule analizujĊ serwisy infor-macyjne piĊtnastu rozgáoĞni w trzech miastach, zwracając uwagĊ na liczbĊ elementów autopre-zentacyjnych, ich umiejscowienie, formĊ jĊzy-kową i treĞü.
Radio lokalne w Polsce
DeÞ niowanie radia lokalnego tradycyjnie odby-waáo siĊ przy uĪyciu kryterium zasiĊgu: „radio, którego zasiĊg jest ograniczony geograÞ cznie do okreĞlonego obszaru, relatywnie maáego”1 czy „stacja radiowa o ograniczonym zasiĊgu
geograÞ cznym”2. Obecnie kryterium technicz-ne traci na znaczeniu, gdyĪ rozpowszechnianie sygnaáu radiowego przez internet znosi ograni-czenia terytorialne, nie powodując zaniku idei radia lokalnego.
Trwalszym i pewniejszym wyznacznikiem lokalnoĞci radia jest jego treĞciowy i funkcjo-nalny związek ze spoáecznoĞcią zamieszkującą okreĞlony obszar, mniejszy niĪ caáy kraj.
W radiu lokalnym przewaĪają (lub stanowią waĪną czĊĞü oferty) tematy dotyczące Īycia mieszkaĔców danego terytorium. Jak pisze Sta-nisáaw Michalczyk, „struktura tematyczna me-dium lokalnego stanowi tworzywo, konstrukcjĊ, na której opiera siĊ caáy sens jego istnienia”3.
Dla audytorium lokalna zawartoĞü jest nie tylko cechą charakterystyczną medium, ale jego podstawową wartoĞcią4. Odbiorca uzysku-je bowiem informacuzysku-je niedostĊpne w mediach ogólnokrajowych. Są to w dodatku treĞci bar-dzo konkretne, gdyĪ operują „pojĊciami dobrze znanymi (np. nazwy geograÞ czne, pojĊcia
histo-Elementy autoprezentacyjne
w serwisie informacyjnym
radia lokalnego
Krzysztof Kaszewski
1 S. Michalczyk, Media lokalne w systemie komunikowania. Wspóáczesne tendencje i uwarunkowania
rozwo-jowe, Katowice 2000, s. 81.
2 Sáownik terminologii medialnej, red. W. Pisarek, Kraków 2006, s. 176. 3 S. Michalczyk, Media lokalne w systemie komunikowania…, dz. cyt., s. 122. 4 TamĪe, s. 85.
ryczne, jĊzyk, nazwy przedmiotów i zjawisk, na-zwiska), czĊsto z bezpoĞredniego uczestnictwa”5. Informacje są dla odbiorcy sprawdzalne, dziĊki czemu zyskują na wiarygodnoĞci. BliskoĞü treĞci sprawia teĪ, Īe medium lokalne jest áatwiejsze w odbiorze i postrzegane jako swojskie.
Drugim wyznacznikiem lokalnoĞci jest lo-kalizacja redakcji lub przynajmniej jej czĊĞci. „W odczuciu odbiorców bowiem umiejscowie-nie redakcji Ğwiadczy a priori […] o lokalnoĞci lub pozalokalnoĞci medium”6. Taka sytuacja jest teĪ korzystna dla zespoáu radia: „wzglĊdy praktyczno-dziennikarskie wymagają […] bli-skiej obecnoĞci zespoáu i redakcji”7.
Mediom lokalnym przypisuje siĊ co naj-mniej dziewiĊü podstawowych funkcji: po-znawczą, informacyjno-kontrolną, socjalizacyj-no-edukacyjną, perswazyjną, integracyjną, mo-bilizacyjną, rozrywkową, reklamowo-ogáosze-niową, dokumentacyjną8. Ten zestaw nie róĪni siĊ od funkcji mediów w ogóle, lecz inaczej są rozáoĪone akcenty. Zyskuje na znaczeniu funk-cja informowania (w mediach mainstremowych ustĊpująca rozrywce), zwáaszcza o sprawach miejscowych. Wysoki status ma funkcja inte-grująca, polegająca na skupianiu i wzmacnianiu miejscowej spoáecznoĞci. Andrzej Kowalczyk podkreĞla, Īe „istotą mediów lokalnych jest w zasadzie integrowanie Ğrodowiska poprzez tworzenie wiĊzi mentalnej áączącej mieszkaĔ-ców”9. Natomiast czĊsto jest ograniczona moĪ-liwoĞü peánienia funkcji kontrolnej, gdyĪ sáaba kondycja Þ nansowa wielu nadawców sprawia,
Īe są uzaleĪnieni od miejscowych wáadz lub sponsorów10.
Obecnie radiofonia lokalna w Polsce jest liczna i zróĪnicowana. Wykaz obowiązują-cych koncesji na nadawanie lokalne na stro-nie KRRiT zawiera ponad 250 pozycji11: stacji komercyjnych, samorządowych, koĞcielnych, akademickich. W niniejszym opracowaniu naj-bardziej przyda siĊ podziaá oparty na kryterium wáasnoĞci. W ten sposób moĪna wyróĪniü: a) nadawców samodzielnych, np.
komercyj-nych (Radio Kolor, Warszawa; KRK FM, Kraków), akademickich (np. Radio Afera, PoznaĔ), diecezjalnych (np. Radio Silesia, Zabrze);
b) nadawców naleĪących do sieci rozgáoĞni, np. Radio Eska (40 stacji, Grupa Radiowa TIME), RMF MAXXX (38 stacji, Grupa RMF), Radio Záote Przeboje (29 stacji, Gru-pa Radiowa Agory), Radio Zet Gold (22 sta-cje, Grupa Eurozet), Radio Plus (17 stacji, Grupa Radiowa Time i Grupa Eurozet)12; c) stacje naleĪące do wymienionych wyĪej
grup, ale niewchodzące w skáad sieci, np. ESKA Rock Warszawa.
PrzynaleĪnoĞü stacji do sieci i grupy medialnej ma istotne znaczenie dla wielu wymiarów jej funkcjonowania, m.in. związanych z wizerun-kiem (np. logo) i promocją (cross-promocja wáaĞcicielska, wspólne kampanie reklamowe, serwisy internetowe itp.). TreĞci lokalne stano-wią uzupeánienie gáównego przekazu, identycz-nego w caáej sieci.
5 S. Michalczyk, Media lokalne w systemie komunikowania…, dz. cyt., s. 143. 6 TamĪe, s. 84.
7 TamĪe, s. 85.
8 A. Kowalczyk, Media lokalne w Polsce t. 1., PoznaĔ 2008, s. 357–358. Obszerne omówienie wyróĪnionych
funkcji i zadaĔ – zob. tamĪe, s. 352–389.
9 TamĪe, s. 97. 10 TamĪe, s. 69–70.
11 Wykaz koncesji – Radiofonia naziemna (obowiązujące),
http://www.krrit.gov.pl/dla-nadawcow-i-operato-row/koncesje/wykaz-koncesji-i-decyzji/results,1,1,0,0,1,1,0,0.html [dostĊp: 02.12.2015].
12 LiczbĊ stacji podajĊ na podstawie informacji o zajmowanych czĊstotliwoĞciach, dostĊpnych na stronach
Liczba samodzielnych stacji lokalnych oraz czáonków sieci dynamicznie siĊ zmienia – nowe oddziaáy sieci czĊsto powstają w wyniku prze-jĊcia samodzielnych nadawców, zwáaszcza mających káopoty Þ nansowe (taką przeszáoĞü ma wiele rozgáoĞni RMF MAXXX). DziĊki temu rozgáoĞnia moĪe przetrwaü, ale są i kosz-ty tej operacji – „proces sieciowania powoduje zmniejszanie siĊ liczby niezaleĪnych podmio-tów nadawczych oraz standaryzacjĊ ich zawar-toĞci”13. WejĞcie stacji do sieci czĊsto teĪ wiąĪe siĊ z ograniczeniem dziaáalnoĞci miejscowej redakcji – wiĊkszoĞü pracy wykonuje centrala, niekiedy bardzo odlegáa.
Przyjmując, Īe lokalnoĞü przysáuguje w pewnym stopniu kaĪdej stacji, która oferuje treĞci lokalne (przydatne tylko dla mieszkaĔ-ców okreĞlonej czĊĞci Polski)14, do trzech po-wyĪszych grup moĪna doáączyü dwie kolejne: a) oddziaáy regionalne radia publicznego – 23
stacje we wszystkich województwach, sku-pione w Audytorium 17; np. Polskie Radio Biaáystok, Polskie Radio Wrocáaw, Polskie Radio RDC (Warszawa);
b) oddziaáy niektórych komercyjnych stacji ponadregionalnych (speániające warunek obecnoĞci treĞci lokalnych), np. Antyradio (16 stacji, Grupa Eurozet).
W ofercie oddziaáów radia publicznego treĞci lokalne zajmują wiele miejsca, a o związku rozgáoĞni z danym obszarem Ğwiadczy zwy-kle juĪ nazwa stacji. W stacjach naleĪących
do prywatnych sieci ponadregionalnych treĞci lokalnych jest mniej i nie akcentuje siĊ teĪ lo-kalnoĞci przez dodanie czáonu odróĪniającego do nazwy stacji.
RozgáoĞnie lokalne nie mogą rywalizowaü pod wzglĊdem sáuchalnoĞci z czoáówką ogólno-polską, ale są istotnym uzupeánieniem ich oferty, wykorzystywanym przez odbiorców. W okresie styczeĔ–marzec 2015 r. áączny udziaá w czasie sáuchania dla stacji o róĪnym stopniu lokalno-Ğci wyniósá 35,5% (koncesjonowane stacje lo-kalne 29,6%, w tym 10,5% stacje samodzielne; regionalne i miejskie rozgáoĞnie radia publicz-nego 5,9%). WaĪną rolĊ radia lokalnego widaü jeszcze wyraĨniej na poziomie wojewódzkim: w dwunastu województwach w pierwszej pi ąt-ce najdáuĪej sáuchanych stacji byáa co najmniej jedna rozgáoĞnia lokalna15.
Monitoring prowadzony w latach 2009– 2011 przez KRRiT wykazaá, Īe tematyka lo-kalna byáa obecna gáównie w audycjach infor-macyjnych i informacyjno-publicystycznych. Wymogi koncesji (okreĞlony czas nadawania treĞci lokalnych) lepiej realizowaáy stacje sie-ciowe niĪ samodzielne, jednak w tych ostatnich zanotowano wiĊksze zróĪnicowanie gatunkowe audycji lokalnych oraz mniej powtórek16.
Radiowy serwis informacyjny
Radio to medium Ğwietnie nadające siĊ do in-formowania: wiadomoĞci są szybkie (niejed-nokrotnie na Īywo z miejsca zdarzeĔ, dziĊki
13 A. Kowalczyk, Media lokalne…, dz. cyt., s. 287.
14 Takie poszerzone rozumienie lokalnoĞci wykorzystuje np. Andrzej Kowalczyk, zob. A. Kowalczyk, Media
lokalne…, dz. cyt., s. 97. Jest ono uzasadnione zwáaszcza w odniesieniu do duĪych miast.
15 Dane na podstawie raportów KRRiT: M. Trochimczuk, Udziaá w czasie sáuchania i wielkoĞü audytorium
programów radiowych w podziale na województwa (styczeĔ – marzec 2015), Warszawa 2015, http://www. krrit.gov.pl/Data/Files/_public/Portals/0/kontrola/program/radio/kwartalne/radio-woj-1kw-2015_p.pdf [dostĊp: 02.12.2015]; M. Trochimczuk, Udziaá w rynku i wielkoĞü audytorium programów radiowych w I kwartale 2015 r., Warszawa 2015, http://www.krrit.gov.pl/Data/Files/_public/Portals/0/kontrola/program/radio/kwartalne/rynek _1_kwartal2015.pdf [dostĊp: 02.12.2015].
16 M. WiĞniewski, M. Trochimczuk, Udziaá tematyki lokalnej w programach o zasiĊgu lokalnym na podstawie
monitoringów w latach 2009–2011, Warszawa 2012, http://www.krrit.gov.pl/Data/Files/_public/Portals/0/publika-cje/raporty/2lokalnosc-w-programach-radiowych.pdf [dostĊp: 03.01.2016].
czemu wygrywają nawet z internetowymi), dynamiczne i sugestywne (dĨwiĊk áatwo nasy-ciü emocjami), a ich odbiór – naturalny i áatwy (moĪna równoczeĞnie robiü coĞ innego).
Z tego wzglĊdu informacja jest waĪnym, staáym skáadnikiem oferty wiĊkszoĞci rozgáo-Ğni. Nie rezygnują z niej nawet stacje bĊdące ty-powym radiem towarzyszącym, w których rola sáowa jest zredukowana. WiadomoĞci stanowią swoiste metrum komunikacji przykuwające uwagĊ odbiorców – sáuchalnoĞü wtedy wzrasta (rano wrĊcz skokowo)17.
Serwisy są nadawane najczĊĞciej o peánych godzinach, a rano zwykle co póá godziny. Po-ranek to bowiem radiowy prime time: od godz. 6.30 lawinowo przybywa odbiorców. S áuchal-noĞü osiąga maksimum miĊdzy 9.00 a 10.00 i utrzymuje siĊ na wysokim poziomie mniej wiĊcej do godz. 16.00, wyraĨnie zaĞ spada po 18.3018, gdyĪ odbiorców przejmuje telewizja. Niektóre rozgáoĞnie komercyjne rezygnują z wieczornych wiadomoĞci (ostatni serwis np. o godz. 17.00), skupiając siĊ na rozrywce.
FormĊ i treĞü informacji radiowej ksztaátują dwa podstawowe czynniki: awizualnoĞü i dąĪe-nie do atrakcyjnoĞci. Serwis radiowy musi byü krótki, trwa zwykle od dwóch do piĊciu minut. Prowadzi go jedna lub dwie osoby (zawsze są to wtedy mĊĪczyzna i kobieta, by wzmocniü dynamikĊ przekazu). Serwis moĪe rozpoczy-naü czoáówka, bardzo skrótowo przedsta-wiająca informacje, które zostaną rozwiniĊte w czĊĞci gáównej (w radiu komercyjnym jest
to bardziej reklama informacji niĪ wstĊpna informacja19), a koĔczy go na ogóá prognoza pogody. Początek i koniec serwisu sygnalizu-je rozpoznawalny dĨwiĊk, w podobny sposób czĊsto oddziela siĊ takĪe kolejne newsy20, aby uáatwiü odbiór przekazu ulotnego i niewidocz-nego. W gáównej czĊĞci serwisu pojawia siĊ 3–5 informacji, które zawsze zawierają tekst czytany przez lektora, a niektóre mają takĪe wypowiedzi reporterów, korespondentów oraz osób trzecich (np. uczestników zdarzeĔ, eks-pertów). Na treĞü skáadają siĊ przede wszyst-kim wiadomoĞci z kraju i ze Ğwiata, po których czĊsto pojawia siĊ wydzielona czĊĞü sproÞ lo-wana tematycznie (np. sportowa, ekonomiczna czy kulturalna)21.
Jednym ze sposobów zrekompensowania awi-zualnoĞci informacji radiowej jest serwis interne-towy – na stronie rozgáoĞni oferuje siĊ dodatkowe treĞci, zamieszcza wiadomoĞci z ostatniej chwi-li, a takĪe udostĊpnia materiaáy multimedialne. Wspóápraca radia i internetu pokazuje, Īe choü serwis informacyjny pozostaje niezmiennie wa Ī-nym skáadnikiem oferty radiowej, to podlega nie-ustannej ewolucji22. Radiowa informacja zmieniáa siĊ w wyniku uwolnienia rynku radiowego (wol-norynkowej konkurencji) i przeobraĪeĔ w sferze komunikacji publicznej. Podstawowe odstĊpstwa od wzorca kanonicznego informowania, obecne zwáaszcza w radiu komercyjnym, to:
a) áączenie funkcji powiadamiania z ekspre-sywną i fatyczną; wypowiedzi prymarnie fatyczne wtórnie sáuĪą autoprezentacji;
17 M. Trochimczuk, Prime-time w programach radiowych, Warszawa 2009, http://www.krrit.gov.pl/Data/
Files/_public/Portals/0/kontrola/program/primetime_w_radio_2.pdf [dostĊp: 03.01.2016], s. 1.
18 TamĪe.
19 M. Steciąg, Informacja, wywiad, felieton. Sposoby istnienia tradycyjnych gatunków w radiu komercyjnym,
Zielona Góra 2006, s. 159–164.
20 Szczegóáową analizĊ gatunku w radiu sformatowanym moĪna znaleĨü w: G. Stachyra, Gatunki audycji
w radiu sformatowanym, Lublin 2008, s. 125–130.
21 Widaü róĪnicĊ miĊdzy wiadomoĞciami porannymi i wieczornymi: serwisy po 19.00 są na ogóá krótsze,
prowadzi je jeden prezenter, mniej jest relacji reporterskich i wypowiedzi goĞci.
22 HistoriĊ informacji radiowej w Polsce i za granicą przedstawiają obszernie: M. Steciąg, Informacja, wywiad,
b) áączenie odzwierciedlania faktów z ich kre-owaniem, przetwarzaniem – w celu zwróce-nia uwagi odbiorcy i zgodnie z jego oczeki-waniami;
c) urozmaicanie przekazu, a osáabianie kon-wencjonalizacji;
d) zbliĪanie siĊ do odbiorcy i nakáanianie go do (dalszego, ciągáego) sáuchania23.
Konsekwencją przemian pragmatycznych są zmiany jĊzykowe. Podstawowe zjawiska (typo-we dla wszystkich mediów) to nastawienie na naturalnoĞü, konkretnoĞü, wyrazistoĞü przekazu, w czym pomagają kontrasty (antonimia), hiper-bole i ekspresywizmy oraz potocznoĞü24. Naczel-ną wartoĞcią informacji staje siĊ coraz czĊĞciej atrakcyjnoĞü, którą nadawcy starają siĊ zwiĊk-szaü przez odpowiednie projektowanie struktury globalnej serwisu czy pojedynczej wiadomoĞci oraz zabiegi stylistyczne (standaryzacja stylu, prostota jĊzyka25, dynamizowanie26).
Jednym z wymiarów perswazyjnoĞci infor-macji radiowej jest autoprezentacja – przeko-nywanie, Īe nadawca radiowy jest wartoĞcio-wy i lepszy od konkurencji – stanowiąca jedno z narzĊdzi autopromocji. Elementy serwisu po-magające budowaü poĪądany obraz rozgáoĞni przedstawiĊ w dalszej czĊĞci artykuáu.
Elementy autoprezentacyjne
w serwisie informacyjnym
radia lokalnego
W warunkach wolnorynkowej konkurencji media muszą byü promowane jak kaĪdy inny towar. Sytuacja marketingowa na rynku
me-dialnym jest jednak specyÞ czna, poniewaĪ: a) medium (produkt medialny) jest
jednocze-Ğnie podmiotem i przedmiotem promocji; b) ogromne znaczenie mają nazwy – symbole
marki i produktu;
c) oferta medialna w wielu segmentach rynku jest bardzo zbliĪona – produkty nie odróĪ-niają siĊ zawartoĞcią, wiĊc jedynym wyj-Ğciem pozostaje promocja27.
WieloĞü nadawców na rynku lokalnym zmusza ich do intensywnych dziaáaĔ promocyjnych28. KonkurencyjnoĞü jest wysoka, zwáaszcza w du-Īych miastach, jak bowiem podkreĞla Stanisáaw Michalczyk, „sieü stacji lokalnych w Polsce ma charakter gáównie miejski, w znacznej mierze nawet – wielkomiejski” 29. Z tego powodu ma-teriaá badawczy stanowiáo 15 rozgáoĞni w trzech duĪych oĞrodkach – w Krakowie, Warszawie i Poznaniu. Analizowano stacje reprezentuj ą-ce róĪne stopnie lokalnoĞci (lokalnoĞü w sensie najwĊĪszym, oddziaáy regionalne radia publicz-nego, miejscowe rozgáoĞnie sieci ponadregio-nalnych) oraz róĪne podmioty polskiego rynku radiowego30 – chodziáo bowiem o sprawdzenie, czy i w jaki sposób status nadawcy wpáywa na natĊĪenie i strategie autoprezentacji.
Szczegóáy przedstawia tabela 1. Obok nazw stacji podano udziaá w czasie sáuchania w danym mieĞcie w okresie wrzesieĔ 2014–luty 201531.
Przeanalizowano 105 serwisów infor-macyjnych, nadanych miĊdzy 3 a 12 lutego 2015 r., w siedem dni roboczych o 8.00 i 20.00 (lub wczeĞniej, jeĞli byá to ostatni serwis, np. o 17.00). Serwisy informacyjne wybrano do
23 M. Steciąg, Informacja, wywiad, felieton…, dz. cyt., s.115–116. 24 TamĪe, s.155.
25 G. Stachyra, Gatunki…, dz. cyt., s. 126.
26 M. Steciąg, Informacja, wywiad, felieton…, dz. cyt., s. 121.
27 A. Jupowicz-Ginalska, Marketing medialny, Warszawa 2010, ss. 62–70, 183–184. 28 A. Kowalczyk, Media lokalne..., dz. cyt., s. 288.
29 S. Michalczyk, Media lokalne w systemie komunikowania…, dz. cyt., s. 214. 30 Badanie objĊáo te stacje, które ówczeĞnie udostĊpniaáy sygnaá w internecie.
31 Dane na podstawie rankingu sáuchalnoĞci Radio Track (realizowanego przez Millward Brown), http://www.
analizy z dwóch powodów. Po pierwsze, wia-domoĞci to swoisty miernik komunikacji w me-diach – obecnoĞü okreĞlonych zjawisk w sferze informacyjnej dowodzi, Īe są one obecne i waĪ-ne w caáej komunikacji medialnej. Po drugie, informacje to wizytówki konkretnych mediów: „DziaáalnoĞü informacyjną stacji radiowych moĪna potraktowaü jako probierz stosowanych przez nie strategii komunikacyjnych i sposobów ksztaátowania dyskursu […]”35; formuáa wiado-moĞci „wiąĪe siĊ z zaáoĪeniami formatowymi stacji, a sposób antenowej prezentacji jest wpisa-ny w kreowanie jej medialnego wizerunku”36.
Za elementy autoprezentacyjne w badanych serwisach uznawano treĞci, które odnosiáy siĊ do stacji radiowej, czyli nadawcy (bezpo Ğred-nio lub poĞrednio), a nie wiązaáy z gáównym te-matem newsa (ich usuniĊcie nie spowodowaáo-by niezrozumiaáoĞci ani zuboĪenia zasadniczej treĞci przekazu).
Gáówne pytania badawcze to:
• W których miejscach i elementach serwisu pojawiają siĊ elementy autoprezentacyjne? • Za pomocą jakich Ğrodków jĊzykowych
ra-dio mówi o sobie?
• Jakie swoje role, funkcje, cechy itp. szcze-gólnie eksponuje?
• Czy stacje róĪnego typu znacząco róĪnią siĊ pod wzglĊdem autoprezentacyjnym?
Umiejscowienie elementów autoprezentacyjnych Elementy autoprezentacyjne wystĊpowaáy we wszystkich czĊĞciach serwisów i pojedyn-czych newsów. Otwieraáy serwis (w czoáów-ce), pojawiaáy siĊ miĊdzy kolejnymi newsami, zamykaáy serwis. Byáy teĪ obecne w kaĪdym elemencie pojedynczego newsa, choü z róĪnym natĊĪeniem.
NajwiĊcej badanych elementów wystĊpo-waáo w tekstach wiadomoĞci czytanych przez
32 Ostatnie dni jego funkcjonowania przed przeprowadzką do Katowic.
33 GrupĊ Radiową Agory reprezentuje radio TOK FM, poniewaĪ inne rozgáoĞnie naleĪące do tej grupy nie
udostĊpniaáy sygnaáu w internecie i/lub nie nadawaáy informacji lokalnych w badanych miastach. Dane dotyczące TOK FM traktujĊ jako táo porównawcze.
34 Od czerwca 2015 r. – Radio Pogoda 102,4 FM (Grupa Radiowa Agory).
35 R. Dybalska, D. KĊpa-Figura, P. Nowak, Przemoc w jĊzyku mediów? Analiza semantyczna i pragmatyczna
audycji radiowych, Lublin 2004, s. 219.
36 G. Stachyra, Gatunki…, dz. cyt., s. 130.
Tabela 1. Analizowane stacje radiowe
Kraków Warszawa PoznaĔ
Polskie Radio Radio Kraków (4,8%) Radio RDC (0,9%) Radio Merkury (7,4%); MC Radio (1,5%) Grupa RMF RMF MAXXX Kraków
(3,8%)
RMF MAXXX PoznaĔ (2,9%) Grupa Eurozet Antyradio (Kraków)
32
(1,4%)
Antyradio (Warszawa) (2,3%)
Grupa Radiowa Time Radio Plus Kraków (3,5%)
Radio Eska Warszawa (6,9%)
Radio Eska PoznaĔ (12,6%)
Grupa Radiowa Agory TOK FM33 (6,8%)
lokalne samodzielne Radio KRK FM34 (1,4%) Radio Kolor (1,5%) Radio Afera (0,4%)
lektorów (54%), wiele takĪe w linerach37 (44%). Poszczególne stacje bardzo róĪniáy siĊ pod tym wzglĊdem – niektóre rzadko korzystaáy z line-rów lub w ogóle ich nie uĪywaáy (rozgáoĞnie radia publicznego), w innych elementy autopre-zentacyjne pojawiaáy siĊ gáównie w takich ha-sáach, odtwarzanych niekiedy po kaĪdym new-sie (Antyradio, KRK FM, ESKA). We wszyst-kich serwisach najmniej autoprezentacyjne byáy relacje reporterów i korespondentów (2%).
O wadze autoprezentacji – oprócz jej wszechobecnoĞci – Ğwiadczy teĪ to, Īe pojawia siĊ ona w bardzo wyeksponowanych miejscach, np. w pierwszym zdaniu newsa.
Jak mówią o sobie lokalne stacje radiowe? RozgáoĞnie mówiáy o sobie na cztery sposoby: wykorzystywaáy nazwĊ stacji, czasowniki w 1. os. lm., zaimki 1. os. lm., rzeczowniki pospolite dotyczące radia lub mediów. PrzedstawiĊ je, za-czynając od najczĊstszego.
Podstawowy sposób mówienia o sobie (pra-wie 2/3 przypadków) to uĪycie nazwy stacji: [1] SàUCHASZ INFORMACJI TOK FM38 [2] To jest poranny ß esz RMF MAXXX [3] TU INFO KRK FM
[4] TO SĄ NEWSY RADIA ESKA
Nazwy rozgáoĞni czĊĞciej wystĊpowaáy bez czáonu radio – krótszej, nieco mniej oÞ cjalnej i bardziej indywidualnej – przykáady [1]–[3]. NazwĊ stacji zawieraáy niemal wszystkie li-nery39.
Wykorzystywanie nazwy wáasnej najpre-cyzyjniej informuje, jakiej stacji wáaĞnie siĊ sáucha. Jest to takĪe najbardziej obiektywny sposób mówienia o rozgáoĞni (tak samo mówią osoby z zewnątrz). Ogromną zaletą tej metody jest teĪ utrwalanie nazwy marki40.
Drugi sposób mówienia radia o sobie to uĪywanie czasowników w 1. os. lm.:
[5] Przypominamy o tym, bo jutro i pojutrze
z okazji piątku trzynastego oraz walenty-nek odbĊdą siĊ specjalne edycje nocnego zwiedzania. [MX-K]41
[6] JuĪ za chwilĊ powiemy o poĞpiesznie
otwartym targowisku w Rydlicach. [PRK]
[7] Przenosimy siĊ od razu do Zdan pod
Sie-dlcami, skąd wyruszy najwiĊksza liczba ciągników. [RDC]
Formy MY w polszczyĨnie mogą obejmowaü odbiorcĊ (MY inkluzywne) albo nie (MY eks-kluzywne). W badanym materiale czĊstsze byáy formy dotyczące tylko radia (przykáady [5] i [6]). Podsuwają one szereg sugestii wizerun-kowych: Īe serwis tworzy liczny zespóá, który jest bardzo aktywny – czasowniki w 1. os. lm. wskazują bowiem na bezpoĞrednie zaanga-Īowanie dziennikarzy gazety w daną sprawĊ. Formy czasownikowe zawsze zwiĊkszają dyna-mikĊ przekazu, którą w wielu badanych przy-káadach dodatkowo jeszcze wzmacnia uĪycie czasu teraĨniejszego [5] i [7].
W analizowanych zdaniach lub skáadowych czasowniki peánią funkcjĊ orzeczenia, a wiĊc
37 Liner to dĪingiel zawierający hasáo przewodnie rozgáoĞni lub serwisu. Jego podstawowe zadania to m.in.
delimitacja i strukturyzowanie przekazu, by byá on áatwiejszy percepcyjnie. Obszerniej piszĊ o linerach w artyku-le: K. Kaszewski, Linery polskich stacji radiowych – analiza jĊzykowa [w:] O wáasnej promocji Ğrodków przekazu w Polsce – miĊdzy teorią a praktyką, red. A. Jupowicz-Ginalska, Warszawa 2013, s. 93–113.
38 Wielkimi literami zapisujĊ linery.
39 Jedynym linerem niezawierającym nazwy stacji byáo TRZYMAMY RĉKĉ NA PULSIE (Radio Eska). 40 Por. K. Skowronek, M. Rutkowski, Media i nazwy. Z zagadnieĔ onomastyki medialnej, Kraków 2006.
41 W nawiasie kwadratowym są skróty nazw stacji: MX-K – RMF MAXXX Kraków; PRK – Polskie Radio
Kraków; ES-P – Radio Eska PoznaĔ; MER – Radio Merkury PoznaĔ; MX-P – RMF MAXXX PoznaĔ; AF –
Ra-dio Afera, PoznaĔ; ES-W – Radio Eska Warszawa; KOL – Radio Kolor, Warszawa; KRK – KRK FM, Kraków;
stanowią fundament struktury wypowiedzi. CzĊsto rozpoczynają zdanie, wiĊc są dobrze widoczne.
Trzeci sposób to uĪywanie zaimków nasz oraz my:
[8] Przez dwa lata 40 znanych artystów, je
Ī-dĪąc po naszym regionie odwiedziáo kilka-dziesiąt miast. [ES-P]
[9] Zaledwie co dwudziesty piąty samochód
w naszym kraju ma mniej niĪ dwa lata. [TOK]
[10] Rzecznik urzĊdu miasta powiedziaá nam,
Īe zgodnie z prawem na stanowiska poli-tyczne w samorządzie nie trzeba ogáaszaü konkursu. [MER]
Zdecydowanie czĊĞciej wykorzystywano za-imek nasz, poĞrednio wskazujący rozgáoĞniĊ (ukazuje związek medium i okreĞlonego obiek-tu). Zaimka my uĪyto zaledwie kilka razy, za-wsze w celownikowej formie nam. WyraĪa ona bierną postawĊ odbiorcy, zatem sáabo pasuje do aktywnej, dynamicznej natury radia.
Zaletą wszelkich form 1. os. lm. jest zwiĊ-záoĞü, naturalnoĞü i perswazyjnoĞü, wadą zaĞ – kontekstowoĞü (samodzielnie nie wskazują, o jaką stacjĊ chodzi).
Ostatnim sposobem (stosowanym doĞü rzad-ko) byáo posáugiwanie siĊ nazwami pospolitymi dotyczącymi wszystkich mediów:
[11] Jak powiedziaá naszemu reporterowi,
spo-dziewaá siĊ lepszego wyniku. [MC]
[12] Jak siĊ jeĨdzi po mieĞcie – o tym nasz
re-porter Tomek WoáczyĔski. [MX-P]
[13] UrzĊdową limuzyną na partyjne spotkanie
do Warszawy pojechaá w grudniu nowy prezydent Poznania Jacek JaĞkowiak z PO – wynika z informacji, do których dotará reporter Radia Merkury.
NajczĊstsze pojawiające siĊ w przykáadach okreĞlenie to reporter(ka), wskazujące na pra-cĊ w terenie, bezpoĞrednie relacje, nierzadko na Īywo. Nazwy pospolite zawsze áączyáy siĊ z zaimkiem nasz(a) [11]–[12] lub nazwą stacji
w D. [13], czyli nie byáa to metoda funkcjonu-jąca samodzielnie.
CzĊstoĞü uĪycia czterech gáównych sposo-bów mówienia o sobie pokazuje wykres 1.
Wykres 1. CzĊstoĞü wykorzystania czterech gáównych sposobów mówienia o sobie
ħródáo: opracowanie wáasne
WyraĨne nastawienie na posáugiwanie siĊ nazwą stacji wskazuje, Īe jednym z pod-stawowych zadaĔ badanych elementów jest utrwalanie nazwy stacji (nazwy marki me-dialnej). W medium awizualnym, jakim jest radio, ten zabieg ma teĪ znaczenie i uzasad-nienie praktyczne – przypomina, jaka stacja jest wáączona. UĪywanie nazwy wáasnej jest neutralne (moĪe wartoĞciowaü sama nazwa rozgáoĞni).
Drugim aspektem uwypuklanym nazew-niczo jest kolektywnoĞü radia. PodkreĞlają ją formy czasownikowe oraz zaimki, w sumie stanowiące blisko 30% przykáadów. Zwykle jednak nie zaprasza siĊ do tej grupy sáuchaczy, poniewaĪ prawie 70% form to MY ekskluzyw-ne. Posáugiwanie siĊ nimi sugeruje, Īe serwis tworzy liczny, zgrany, aktywny i dynamiczny zespóá o duĪej sile i moĪliwoĞciach.
Jakie swoje role i cechy eksponują badane rozgáoĞnie lokalne?
Autoprezentacja medialna – jak kaĪda inna – polega nie tylko na tym, Īe nadawca mówi lub pisze o sobie. Chodzi teĪ (a moĪe gáów-nie) o wartoĞciowanie, zazwyczaj pozytywne. PoniewaĪ nie da siĊ ukazaü wszystkich zalet nadawcy, autoprezentacja zawsze opiera siĊ na selekcji informacji i eksponowaniu tylko
wy-branych ról, funkcji czy cech uznanych za ko-rzystne wizerunkowo.
W dalszej czĊĞci artykuáu ukazujĊ, w jakich rolach chĊtnie siĊ obsadzają stacje radiowe oraz jakie atrybuty chcą przypisaü sobie i swoim dziaáaniom. Role rekonstruujĊ zarówno na pod-stawie formy jĊzykowej (wartoĞci rozmaitych kategorii gramatycznych oraz stosowane kon-strukcje skáadniowe), jak treĞci przekazu (zna-czenie i konotacje uĪytych sáów i konstrukcji, áączliwoĞü okreĞleĔ). Punktem wyjĞcia jest ana-liza struktury gramatycznej wypowiedzi, ponie-waĪ pozwala ona odkryü fundamenty obrazu – szkielety pojĊciowe utrwalone w jĊzyku, które obudowuje siĊ szczegóáowymi znaczeniami.
Analizy wykazaáy, Īe badane stacje radio-we najczĊĞciej przedstawiają siĊ jako: 1) dys-ponenta okreĞlonych dóbr (twórcĊ, wáaĞciciela lub posiadacza dostĊpu do czegoĞ lub kogoĞ); 2) podmiot podejmujący okreĞlone dziaáania; 3) czáonka grupy, do której naleĪy sáuchacz; 4) miejsce (przestrzeĔ) pewnych zdarzeĔ. Po-szczególne wcielenia przedstawiam w kolejno-Ğci odpowiadającej czĊstokolejno-Ğci wystĊpowania. • Dysponent dóbr
W ponad poáowie analizowanych przykáadów stacja radiowa jest ukazywana jako podmiot, który rozporządza jakimiĞ dobrami, poniewaĪ jest ich twórcą, posiadaczem, ma do nich do-stĊp itp.
[14] TO SĄ WIADOMOĝCI RADIA KOLOR. [15] BĊdziemy do tego wszystkiego jeszcze
wracaü w informacjach TOK FM.
[16] PRAWDA ANTYRADIA.
[17] W siedzibie JSW jest nasza reporterka
Daria Klimza-StĊpieĔ. [TOK]
[18] Z Robertem Opasem oraz Piotrem
Jakub-czakiem ze stoáecznej policji rozmawiaá reporter RMF MAXXX Przemek Bzyk.
[19] Pomóc w jĊzykowych dylematach moĪe
nasz ekspert prof. Tadeusz Zgóáka. [AF]
[20] No wáaĞnie nasz numerek akurat czynny
w kaĪdej sprawie, nawet w sprawie po-dziĊkowania. [ES-W]
[21] Szczegóáy takĪe na naszej stronie
radio-krakow.pl
W przykáadach [14]–[16] jest ukazana najczĊst-sza sytuacja, typowa zwáaszcza dla linerów: rozgáoĞnia przedstawia siĊ jako twórca serwisu informacyjnego, który moĪe posiadaü tytuá toĪ-samy z pospolitym okreĞleniem gatunkowym – wiadomoĞci [14], informacje [15], serwis lub indywidualną, wyróĪniającą go nazwĊ, jak ß esz [2], info [3], newsy [4], prawda [16].
Druga odmiana roli dysponenta pojawia siĊ w poáączeniach zawierających okreĞlenia osób – przykáady [17]–[19]. Radio jest ukazywane najczĊĞciej jako pracodawca – przykáady ze sáowami reporter(ka), korespondent. Nielicz-ne przykáady innego typu ukazują radio jako podmiot, który ma dostĊp do kogoĞ – ekspert [19] lub podmiot, z którym ktoĞ jest związa-ny (domyĞlnie trwale) – sáuchacz [wczeĞniej]. W ostatniej wartej wyróĪnienia podgrupie przy-káadów rozgáoĞnia jest wáaĞcicielem okreĞlo-nych dóbr lub są one czĊĞcią stacji, jak numer telefonu w przykáadzie [20]. Rola wáaĞciciela moĪe áączyü siĊ z rolą twórcy, np. gdy chodzi o stronĊ internetową [21].
Poszczególnym odmianom roli dysponen-ta odpowiadają róĪne Ğrodki formalne. Rola twórcy serwisu informacyjnego zawsze jest wyraĪana nazwą stacji w dopeániaczu. Zwią-zek okreĞlonej osoby z rozgáoĞnią podkreĞla albo uĪycie nazwy stacji, albo zaimek nasz, z kolei rola wáaĞciciela jest obsáugiwana gáów-nie przez zaimek nasz. Wszystkie wcielenia dysponenta áączy jednak to, Īe są statyczne i trwaáe (lub przynajmniej trwają przez jakiĞ czas) oraz to, Īe te elementy (lub caáe zdania) moĪna usunąü bez szkody dla zasadniczej tre-Ğci przekazu.
Przedstawianie stacji jako dysponenta okre-Ğlonych dóbr ma czytelny rys autoprezenta-cyjny: medium, które ma dostĊp do informacji i osób waĪnych czy atrakcyjnych dla odbiorcy, musi byü wartoĞciowe. Kontakt z ofertą takie-go nadawcy pozwala odbiorcy, przynajmniej
czĊĞciowo, pozyskaü owe dobra dla siebie42. O przyjaznym nastawieniu medium Ğwiadczy teĪ to, Īe chĊtnie dzieli siĊ swoimi dobrami ze wszyst-kimi, a zwáaszcza z wiernymi sáuchaczami. • Podmiot dziaáający
Druga rola, w którą wchodziáy badane rozgáo-Ğnie, to rola podmiotu, który podjąá, prowadzi lub podejmie okreĞlone dziaáania. NajczĊĞciej radio mówi o swojej aktywnoĞci komunikacyj-nej, np.:
[22] Tymczasem, jak juĪ informowaliĞmy
w RDC, Sáawomir Izdebski z OPZZ-etu straszy wielkim protestem w Warszawie, jeĞli rząd nie speáni rolniczych postulatów.
[23] Powiemy teraz o przedáuĪającym siĊ w
nie-skoĔczonoĞü remoncie Kaponiery. [ES-P]
[24] JuĪ za chwilĊ powrócimy do dzisiejszych
zmian w krakowskim magistracie, podzie-limy siĊ teĪ dobrą wiadomoĞcią z zako-piaĔskiego szpitala. [PRK]
[25] Kierowcom przypominamy – od dziĞ
mu-sicie siĊ liczyü z utrudnieniami w ruchu w ciągu ulicy Bukowskiej. [MX-P]
[26] W wiadomoĞciach przestrzegamy przed
grypą. [KOL]
NajczĊĞciej wystĊpują tu neutralne verba
di-cendi typu: mówiü, powiedzieü, rozmawiaü, informowaü. CzĊĞü z nich przypomina o
wcze-Ğniejszych dziaáaniach informacyjnych radia (chĊtnie dodawana partykuáa juĪ), wiĊcej jed-nak jest form czasu przyszáego. Ich prymarną funkcją wydaje siĊ organizacja (podkreĞlają ciągáoĞü przekazu i przygotowują odbiorcĊ na kolejne informacje, aby áatwiej mu byáo zrozu-mieü ulotny komunikat), zaĞ autoprezentacja jawi siĊ jako naddatek znaczeniowy.
W przykáadach [25]–[26] o dziaáalnoĞci komunikacyjnej stacji mówią sáowa o bogat-szym znaczeniu: przypominaü, przestrzegaü (w materiale teĪ wyjaĞniaü). Nazywają one dziaáania wyraĨnie ukierunkowane na odbior-cĊ, który bywa nawet wprost nazwany
(kie-rowcy w przykáadzie [25]), co nigdy nie ma
miejsca przy ogólnych czasownikach mówie-nia. Inaczej jest teĪ z czasem gramatycznym – tu zwykle pojawiają siĊ formy teraĨniejsze, a wiĊc mówienie jest równoczesne (równo-znaczne) z dziaáaniem i ksztaátowaniem czy-jejĞ ĞwiadomoĞci.
Druga liczna grupa czynnoĞci to te związa-ne ze zdobywaniem informacji:
[27] Nasza reporterka sprawdziáa, czy
miesz-kaĔcy Krakowa są taką ofertą pracy zain-teresowani. [KRK]
[28] Do tych informacji dotará reporter Radia
Kraków.
[29] Caáa historia leczenia na kartce A4
rzad-ko podpisanej przez lekarza – jak ustaliá reporter TOK FM, tak wygląda codzien-noĞü w klinice in vitro w Policach.
NajczĊstszym czasownikiem byáo w tej gru-pie sprawdzaü. Inne typowe (powtarzalne) to dotrzeü, dowiedzieü siĊ, ustaliü, zaĞ jed-nostkowo wystąpiáy Ğledziü (temat), zająü siĊ
(sprawą).
Przy aktywacji roli podmiotu dziaáającego to stacja radiowa jest podmiotem zdania poje-dynczego lub czáonu skáadniowego zdania záo-Īonego. Sposób wyraĪenia podmiotu wiąĪe siĊ z typem dziaáania – podczas mówienia o aktyw-noĞci komunikacyjnej stosuje siĊ zawsze cza-sowniki w 1. os. lm. [22]–[26], przy opisywaniu zdobywania informacji dominują poáączenia
42 Do gáównych strategii autoprezentacyjnych zalicza siĊ sugerowanie posiadania cennych dla partnera
war-toĞci materialnych czy przedmiotowych i niematerialnych (kontakty towarzyskie, wáadza, prestiĪ itp.) oraz su-gerowanie korzyĞci páynących z interakcji z nim – zob. A. Olszewska-Kondratowicz, Obraz wáasnej osoby jako mechanizm regulujący rodzaj stosowanych przez czáowieka technik ingracjacji, „Psychologia Wychowawcza” 1975, nr 1, s. 53; D. GalasiĔski, Chwalenie siĊ jako perswazyjny akt mowy, Kraków 1992, s. 50.
rzeczownika pospolitego z zaimkiem nasz(a) [27] lub z nazwą stacji [28]–[29].
Mówienie o dziaáaniach jest z wielu wzglĊ-dów korzystne dla nadawcy. W ten sposób ukazuje on siebie jako podmiot, który aktyw-nie i dynamiczaktyw-nie zajmuje siĊ tym, czego siĊ od niego oczekuje. Jest przy tym dociekliwy, wytrwaáy, chce i umie zdobywaü informacje, takĪe te trudno dostĊpne, a moĪe wrĊcz ukry-wane, dla kogoĞ niewygodne (ustaliü, dotrzeü). Mówienie o dziaáaniach moĪe teĪ pokazywaü, Īe radio peáni (lub przynajmniej ma aspiracje peániü) rolĊ kontrolną (sprawdzamy), a takĪe Īe dba o swoich odbiorców – zdobywa dla niego informacje ĞwieĪe, mogące go uratowaü przed káopotami (przestrzegamy,
przypomina-my) i przedstawia mu je na bieĪąco, w sposób
uporządkowany i przyjazny (zapowiedzi, co nastąpi).
• Czáonek grupy, do której naleĪy sáuchacz W 12% przykáadów radio jest ukazywane jako czáonek wspólnoty tworzonej przez odbior-ców:
[30] W naszym regionie czwarty dzieĔ jest
nie-przejezdna krajowa dwójka w Zdanach koáo Siedlec. [RDC]
[31] [...] to pytanie zadaliĞmy na ulicach
na-szego miasta. [MX-P]
[32] Po raz pierwszy w naszym kraju
prze-szczepiono nerki miĊdzy dwiema niespo-krewnionymi parami. [AN-K]
[33] Na pewno maj, ale kiedy dokáadnie bĊdą
wybory prezydenckie, dowiemy siĊ dzisiaj.
[AN-W]
[34] BĊdziemy Ğledziü przebieg rolniczego
pro-testu. [PL]
Pojawiają siĊ tu zawsze formy MY inklu-zywnego, jednakĪe po raz kolejny jest tak, Īe róĪnym odmianom roli odpowiadają róĪne Ğrodki formalne. JeĞli radio wáącza siĊ do spo-áecznoĞci wyznaczonej terytorialnie (region [30], miasto [31] lub kraj [32]), zawsze uĪywa siĊ zaimka nasz. JeĪeli zaĞ chodzi nie tyle o na-zwanie grupy, ile o ukazanie istnienia wspól-nych dziaáaĔ, doznaĔ, a moĪe i potrzeb, wyko-rzystuje siĊ czasowniki: wszyscy coĞ odczujemy,
czegoĞ siĊ dowiemy, wspólnie bĊdziemy Ğledziü
itp. – przykáady [33]–[34].
Te zabiegi mają charakter ĞciĞle autoprezen-tacyjny – te same treĞci moĪna by áatwo prze-kazaü bez odwoáywania siĊ do kategorii osobo-wych i sugerowania związku miĊdzy nadaw-cą i odbiorcą. W wielu zdaniach te elementy moĪna pominąü, zastąpiü nazwą wáasną (nasz
region = np. Wielkopolska) czy formą
bezoso-bową. Formy MY jednak brzmią naturalnie (są w polszczyĨnie bardzo czĊste), a subtelne uka-zywanie stacji jako kogoĞ bliskiego, swojego jest wizerunkowo bezcenne. To wrĊcz jeden z najbardziej poĪądanych atrybutów wspóácze-snych mediów – jak piszą Jerzy Bralczyk i Gra-Īyna Majkowska, „Swoistą metawartoĞcią, obecną w jĊzyku mediów, jest pewnego rodzaju wspólnota, do której nadawca czĊsto uzurpa-cyjnie siĊ odwoáuje [...] eksponując motywy porozumienia i jednoĞci […]”43. W przypadku radia ta potrzeba jest szczególnie istotna – jest ono z natury przekaĨnikiem skrajnie interperso-nalnym, opartym na wielowymiarowej blisko-Ğci z odbiorcą44 i „wáaĞciwie nie ma rozgáoĞni, która z mniejszą lub wiĊkszą czĊstotliwoĞcią nie odwoáywaáaby siĊ do motywu jednoĞci ze sáuchaczami”45.
43 J. Bralczyk, G. Majkowska, JĊzyk mediów – perspektywa aksjologiczna [w:] JĊzyk w mediach masowych,
red. J. Bralczyk, K. Mosioáek-KáosiĔska, Warszawa 2000, s. 50.
44 W. Markiewicz, Radio – „Ğwiat z dĨwiĊków” [w:] Dziennikarstwo i Ğwiat mediów, red. Z. Bauer, E.
Chu-dziĔski, Kraków 2012, s. 315.
• Miejsce (przestrzeĔ, pojemnik)
Ostatnia rola rozgáoĞni byáa znacznie rzadziej aktywowana (ok. 6% przykáadów), jednak wy-daje siĊ warta opisania ze wzglĊdu na wyrazi-stoĞü i odmiennoĞü charakteru. Przykáady: [35] A juĪ teraz w Radiu Plus prognoza
pogo-dy. [PL]
[36] Sáawomir Izdebski z rolniczego OPZZ-etu
dodawaá w TOK FM, Īe związkowcy sta-wiają sprawĊ na ostrzu noĪa.
[37] Na antenie RDC bĊdziemy przez caáy
dzieĔ oceniaü kondycjĊ naszych uczelni.
Radio jest tu miejscem, przestrzenią lub po-jemnikiem mieszczącym w sobie coĞ innego: zarówno obiekty statyczne, np. audycje [35], jak i dynamiczne, np. dziaáania: dodawaá [37],
bĊdziemy oceniaü [38]. TĊ rolĊ wyraĪa zawsze
konstrukcja przyimkowa, w przygniatającej wiĊkszoĞci przypadków z przyimkiem w. Jej autoprezentacyjna natura uwidocznia siĊ w tym, Īe w kaĪdym przykáadzie da siĊ ją pominąü bez szkody dla struktury zdania i zasadniczej treĞci przekazu.
Obsadzenie radia w roli przestrzeni podkre-Ğla jego dynamikĊ (jest miejscem akcji, dzia-áaĔ), a takĪe goĞcinnoĞü, otwartoĞü i idącą za tym róĪnorodnoĞü oferty rozgáoĞni. WaĪny jest teĪ rys ekskluzywnoĞci – informacja, Īe dane sáowa padáy w okreĞlonym radiu (i tylko tu, ni-gdzie indziej), nie ma znaczenia dla przekazu, ale ma ogromną wagĊ dla obrazu rozgáoĞni. Ma siĊ ona jawiü siĊ jako wyjątkowa i niepowta-rzalna.
JednoczeĞnie zastosowanie tej strategii au-toprezentacyjnej sugeruje wiĊkszy dystans miĊ-dzy rozgáoĞnią a tym, co ona zawiera lub co siĊ w niej dzieje (np. w stosunku do roli twórcy/ dysponenta). Z tej przyczyny bardzo rzadko za-wartoĞcią radiowego pojemnika czyni siĊ ele-menty stanowiące podstawĊ oferty porządnej rozgáoĞni, m.in. serwis informacyjny. Konstruk-cja typu wiadomoĞci w radiu X pojawiáa siĊ tyl-ko raz w badanym materiale – przy mówieniu o informacjach zawsze korzystano z roli
twór-cy, wskazującej na znacznie silniejszy związek informacji ze stacją.
Cztery omówione wyĪej role obejmują po-nad 90% badanych elementów. Proporcje licz-bowe ukazuje wykres 2.
Wykres 2. CzĊstoĞü aktywowania czterech gáównych ról
ħródáo: opracowanie wáasne
Wspólna dla trzech podstawowych ról jest antropomorÞ zacja – rozgáoĞniĊ ukazuje siĊ jak czáowieka, który coĞ tworzy, dziaáa w okreĞlony sposób bądĨ którego coĞ áączy z innymi ludĨmi. WyraĨne jest teĪ nastawienie, by pokazywaü radio jako zespóá, grupĊ – widoczne w zwáasz-cza w roli dysponenta i podmiotu dziaáającego. ĩadna z ról nie wiąĪe siĊ z perspektywą odbior-cy – wszystkie są związane z punktem widzenia nadawcy lub są neutralne. Za niezgodne z ocze-kiwaniami moĪna uznaü teĪ to, Īe trzy spo-Ğród czterech najczĊĞciej aktywowanych ról są statyczne. Jedynie rola podmiotu dziaáającego wspóágra z dynamiczną naturą radia.
Elementy dotyczące trzech ról (dysponent, czáonek wspólnoty, miejsce) zwykle moĪna usunąü z tekstu bez szkody dla jego struktury i treĞci, co Ğwiadczy o ich wybitnie autoprezen-tacyjnym charakterze. Formy przedstawiające radio jako podmiot dziaáający są fundamentem zdania, co z kolei dowodzi wagi tej informacji. RóĪnice miĊdzy poszczególnymi nadawcami i miastami
Dotychczas skupiaáem siĊ na tym, co wspólne dla wszystkich badanych stacji. Na zako Ĕcze-nie chciaábym wskazaü niektóre róĪnice
miĊ-dzy rozgáoĞniami – odróĪnianie siĊ, choüby wi-zerunkowo, jest szczególnie istotne w sytuacji bezpoĞredniej konkurencji na rynku lokalnym.
NajwiĊcej elementów autoprezentacyjnych zawieraáy serwisy informacyjne sieciowych sta-cji komercyjnych, ale i w tej grupie byáy duĪe rozbieĪnoĞci: ESKA i Antyradio wyraĨnie wy-przedzają RMF MAXXX. JeĞli braü pod uwagĊ bezwzglĊdną liczbĊ analizowanych elementów, palmĊ pierwszeĔstwa dzierĪy Radio TOK FM (Grupa Radiowa Agory), czyli stacja, której lokalnoĞü przysáuguje w najmniejszym stopniu spoĞród wszystkich badanych, oraz Antyradio (Warszawa). Najmniej badanych elementów zawieraáy serwisy niesieciowych rozgáoĞni lo-kalnych, choü nie bez wyjątku: serwisy radia KRK FM z Krakowa byáy mocno nasycone au-toprezentacją46. WaĪna wydaje siĊ obserwacja, Īe sytuacja jest silnie spolaryzowana: na ogóá w informacjach byáo albo bardzo duĪo, albo bardzo maáo takich elementów; najmniej byáo serwisów o Ğrednim natĊĪeniu autoreferencji.
RóĪne stacje przodują w róĪnych proÞ lach autoprezentacji. Najsilniej nazwĊ stacji promu-je Antyradio. Swopromu-je dziaáania chĊtnie eksponu-ją Polskie Radio Kraków oraz ESKA PoznaĔ. WspólnotowoĞü lubią podkreĞlaü Radio Plus, TOK FM, RMF MAXXX, zaĞ pokazywaü roz-gáoĞniĊ jako miejsce chcą Radio TOK FM oraz RDC.
Porównanie miast wykazaáo, Īe Ğrednia liczba elementów autoprezentacyjnych w ser-wisach emitowanych w Warszawie i w Krako-wie jest porównywalna, zaĞ wyraĨnie mniej jest ich w Poznaniu. Wskazuje to, Īe im wiĊksza konkurencja i im wiĊcej konsumentów do przy-ciągniĊcia, tym silniejsza walka na elementy autopromocyjne47.
PrzynaleĪnoĞü do okreĞlonej sieci czy gru-py nie powoduje bezwzglĊdnego ujednolicenia sposobów autoprezentacji w serwisie informa-cyjnym. Bardzo podobnie wyglądają strategie Antyradia w Krakowie i Warszawie, a takĪe Eski w Warszawie i Poznaniu, wyraĨnie nato-miast róĪni siĊ autoprezentacja RMF MAXXX w Poznaniu i Krakowie (tu mniej elementów) oraz regionalnych oddziaáów radia publiczne-go. Zdecydowanie najsilniej nasycone bada-nymi elementami byáy serwisy Radia Kraków, drugie miejsce przypadáo Radiu Merkury (Po-znaĔ), ostatnie zaĞ Radiu RDC (Warszawa). Te róĪnice dowodzą wiĊkszej autonomii (w bada-nym aspekcie) rozgáoĞni lokalnych Polskiego Radia niĪ czáonków sieci komercyjnych.
Podsumowanie
Badania elementów autoprezentacyjnych w ser-wisach informacyjnych piĊtnastu nieogólno-polskich stacji radiowych wykazaáy, Īe stano-wią one waĪny (wrĊcz nieodzowny) skáadnik wspóáczesnej wiadomoĞci – są liczne i mocno eksponowane. Mniej wiĊcej poáowa z nich jest jawna (linery), reszta to autoprezentacja ukryta, formalnie i treĞciowo – gáównie w wypowie-dziach lektorów. O duĪym znaczeniu tych ele-mentów Ğwiadczy ich poáoĪenie: wiele z nich pojawia siĊ na początku caáego serwisu i jego skáadników róĪnego szczebla (newsa, zdania). Autoprezentacja prawie zawsze towarzyszy or-ganizowaniu przekazu (linery, zapowiedzi).
O tym, Īe badane elementy sáuĪą ksztaáto-waniu poĪądanego obrazu rozgáoĞni Ğwiadczą co najmniej dwa aspekty: 1) wiĊkszoĞü z nich moĪna usunąü z tekstu bez szkody dla struktury i zasadniczej treĞci zdania i/lub newsa; 2) przy-pisują stacji lub sugerują posiadanie
korzyst-46 Badane serwisy róĪniáy siĊ czasem trwania, wiĊc porównywanie liczb bezwzglĊdnych nie daje peánego
obrazu.
47 RóĪnice wynikają równieĪ z innych czynników, np. stąd, Īe róĪne byáy zestawy badanych rozgáoĞni w trzech
nych atrybutów. Stosowane Ğrodki wskazują, Īe najwaĪniejsze jest ukazywanie stacji jako dysponenta dóbr atrakcyjnych dla odbiorcy, podmiotu podejmującego rozmaite dziaáania korzystne dla sáuchacza, podmiotu bliskiego odbiorcy oraz miejsca interesujących spotkaĔ, zdarzeĔ itp. Nadawcy konkurujący na rynkach lokalnych stosują róĪne strategie autoprezenta-cyjne (czĊstoĞü wykorzystania poszczególnych Ğrodków i aktywizowania rozmaitych ról), nie ma tu jednak prostych podziaáów np. na radio publiczne i komercyjne.
Autoprezentacja w informacji radiowej wy-raĨnie róĪni siĊ od tej w informacji prasowej48: z inną czĊstoĞcią pojawiają siĊ róĪne sposoby nazywania medium, z inną siáą eksponuje siĊ rozmaite role. Dowodzi to dwóch rzeczy: Īe wáaĞciwoĞci komunikacyjne róĪnych typów mediów wpáywają na autoprezentacjĊ silniej niĪ tendencje uniÞ kacyjne oraz Īe badane elementy pojawiają siĊ w przekazach Ğwiadomie i celo-wo, a nie pod wpáywem konwencji czy w wyni-ku bezreß eksyjnego powielania schematów.
48 K. Kaszewski, Elementy autoprezentacyjne w tekstach informacyjnych dzienników ogólnopolskich, „Studia
