INFRASTRUKTURA I EKOLOGIA TERENÓW WIEJSKICH INFRASTRUCTURE AND ECOLOGY OF RURAL AREAS Nr 4/2011, POLSKA AKADEMIA NAUK, Oddziaá w Krakowie, s. 7–19
Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi
Jarosáaw Taszakowski
OCENA PRZYDATNOĝCI MAP
BYàEGO KATASTRU AUSTRIACKIEGO
DLA REGULACJI STANU PRAWNEGO
NIERUCHOMOĝCI W POàUDNIOWEJ POLSCE
____________
USABILITIES EVALUATION OF CADASTRAL MAPS
OF FORMER AUSTRIAN CADASTRE FOR REAL ESTATE
LEGAL STATUS REGULATION IN SOUTHERN POLAND
Streszczenie
W procesie regulacji stanów prawnych nieruchomoĞci w poáudniowej Pol-sce istotne znaczenie ma dokumentacja byáego katastru austriackiego, zarówno jej czeĞü kartograficzna jak i opisowa. Dokumentacja ta jest szczególnie przydatna przy sporządzaniu wykazów synchronizacyjnych przejĞcia parcel gruntowych na dziaáki ewidencyjne i niejednokrotnie warunkuje moĪliwoĞü ujawnienia prawa wáasnoĞci w ksiĊdze wieczystej. W szczególnoĞci odgrywa ona bardzo pozytywną rolĊ gdy przetworzy siĊ mapĊ byáego katastru austriackiego do postaci cyfrowej i naáoĪy siĊ ją na istniejącą mapĊ ewidencji gruntów i budynków. Przetworzenie rastra mapy katastralnej byáego katastru austriackiego do ukáadu „2000” oraz transformacja wspóárzĊdnych katastralnych do obowiązującego ukáadu paĔstwo-wego umoĪliwia kompilacjĊ tej mapy z numeryczną mapą ewidencji gruntów i budynków, bądĨ jej rastrem.
Sáowa kluczowe: stan prawny nieruchomoĞci, mapa byáego katastru austriackiego, wykaz synchronizacyjny, parcela gruntowa.
Summary
The documentation of Austrian cadastre has a very important significance in the process of real estate legal status regulation in southern Poland. Both descriptive and cartographic part of this documentation is especially useful during
preparing a specification of synchronization for land parcel and plot of land, which is many a time a necessary condition of revealing ownership right in land register. Transformation of former Austrian cadastra’ map and coordinates into a frame of reference “2000” enables compilation of former Austrian cadastra’ map with digital land and buildings register map.
Key words: legal status of real estate, cadastral map of former Austrian cadastre, specification of synchronization, land parcel
WPROWADZENIE
Realizowanie modernizacji polskiego systemu ujmowania danych o grun-tach, budynkach i lokalach, zmienia identyfikatory dotychczasowych dziaáek (numery) w procesie tworzenia map cyfrowych (powstaáych z wektoryzacjĊ bądĨ digitalizacji) czy numerycznych (powstaáych z bezpoĞredniego pomiaru w terenie). Taka zmiana juĪ wczeĞniej w Polsce wystĊpowaáa począwszy od pierwszego zakáadania tego systemu w oparciu o dekret [Dekret 1955]. W nie-których miejscowoĞciach zmiany numeracji dziaáek byáy wykonywane wielo-krotnie. Taki stan rzeczy sprawia, Īe przy regulacji stanu prawnego nieruchomo-Ğci zarówno na potrzeby inwestycyjne jak i przy przenoszeniu prawa wáasnonieruchomo-Ğci na osoby trzecie w szeroko pojĊtym obrocie nieruchomoĞciami trzeba wykony-waü synchronizacjĊ dziaáek i parcel. W przypadkach pojedynczych dziaáek czy parcel synchronizacja nie stanowi aĪ tak duĪego problemu. TrudnoĞci siĊ po-wiĊkszają gdy naleĪy dokonaü ustalenia stanu prawnego nieruchomoĞci objĊtych liniami rozgraniczającymi inwestycji oraz wykonaü stosowną dokumentacjĊ niezbĊdną do dalszych czynnoĞci inwestycyjnych, w tym takĪe przy przejmowa-niu nieruchomoĞci na rzecz Skarbu PaĔstwa pod inwestycje liniowe, bądĨ w procesie scalenia i wymiany gruntów.
Sytuacje, gdy w ksiĊdze wieczystej (KW) ujawnione są numery parcel gruntowych zamiast numerów dziaáek ewidencyjnych, niejednokrotnie poddane dalszym podziaáom, nie ujawnionym w KW stanowią najczĊstsze problemy przy synchronizacji parcel gruntowych z dziaákami ewidencyjnymi. Jest to wynik zerwania áącznoĞci pomiĊdzy operatem ewidencyjnym a ksiĊgami wieczystymi. Rozwiązanie tego problemu jest bardzo pracocháonne i Īmudne gdyĪ wymaga zbadania dawnych operatów katastralnych, operatów zaáoĪenia oraz moderniza-cji ewidenmoderniza-cji gruntów i budynków. W oparciu o te dokumenty naleĪy sporządziü opisy zmian a takĪe wykazy synchronizacyjne parcel katastralnych z dziaákami ewidencyjnymi. Sporządzenie wykazów synchronizacyjnych jest konieczne równieĪ w przypadkach, gdy prawo wáasnoĞci okreĞlone jest na podstawie sa-mych aktów wáasnoĞci ziemi [Taszakowski 2010].
Prostym rozwiązaniem napotkanych trudnoĞci identyfikacji stanu prawne-go ujawnioneprawne-go poprzez numery parcel czy numery dziaáek i dalsze ich podziaáy jest sposób przetworzenia na terenach Maáopolski analogowych map byáego
katastru austriackiego do postaci cyfrowej. Sposób opracowany zostaá przez [Kubowicz 2006] i zweryfikowany przez autora niniejszego opracowania w przygotowywanej dysertacji doktorskiej.
Wykonanie transformacji katastralnego ukáadu lwowskiego do obowiązu-jącego ukáadu odniesieĔ przestrzennych sposobem opracowanym przez [Kubo-wicz 2006] pozwala na porównanie treĞci mapy byáego katastru austriackiego z obowiązującą mapą ewidencji gruntów i budynków i uwidocznienie rozmia-rów stanów prawnych przebiegu granic wáasnoĞci. Uzyskana nakáadka stanu prawnego umoĪliwia analizĊ zmian poáoĪenia granic parcel gruntowych z prze-biegiem granic dziaáek na mapie ewidencyjnej oraz uáatwia i przyĞpiesza syn-chronizacjĊ parcel katastralnych z dziaákami ewidencyjnymi.
Z tak pojĊtego problemu regulacji stanu prawnego nieruchomoĞci wynika cel pracy, którym jest okreĞlenie przydatnoĞci map byáego katastru austriackiego w procesie dochodzenia stanu prawnego nieruchomoĞci.
OcenĊ przydatnoĞci map byáego katastru austriackiego dokonano dla tere-nów rolnych na przykáadzie wsi WiĞniowa w powiecie myĞlenickim oraz dla terenów silnie zurbanizowanych - Rynek Gáówny w Krakowie.
WARTOĝû DOKUMENTACJI BYàEGO KATASTRU AUSTRIACKIEGO. Dokumentacja byáego katastru austriackiego, zarówno jej czĊĞü graficzna jak równieĪ opisowa, odegraáy w historii Polski bardzo waĪną rolĊ. W II poáo-wie XIX poáo-wieku sáuĪyáa jako Ĩródáo informacji o poáoĪeniu, popoáo-wierzchni, uĪytku i klasie gruntu, zabezpieczaáa prawa wáasnoĞci w ksiĊgach gruntowych, uáa-twiaáa obrót nieruchomoĞciami i dostĊp do kredytów. Niejednokrotnie wykorzy-stywana byáa jako materiaá dowodowy i podstawa prawna podczas ustalenia stanu posiadania i ochrony prawa wáasnoĞci. Niekwestionowane znaczenie miaáo wykorzystanie tej dokumentacji w sporze toczonym z WĊgrami o Morskie Oko w Tatrach, wygranym w 1902 roku przez stronĊ polską w Trybunale Związko-wym w Lozannie.
Na mapach byáego katastru austriackiego oparto zaáoĪenie nowej ewidencji gruntów od 1955 roku. Powszechnie wykorzystywano ją takĪe do sporządzania map gleboznawczej klasyfikacji gruntów, a nastĊpnie przy tworzeniu map gle-bowo – rolniczych w skali 1 : 5000 dla poszczególnych wsi i 1 : 25000 dla daw-nych powiatów [Sobol 1981]. W dalszym ciągu mają wielostronne zastosowanie przy wszelkich pracach urządzeniowo-rolnych, projektowych, wywáaszczenio-wych itp. Mimo, Īe pomiar katastralny jak na ówczesne czasy zostaá wykonany wedáug ogólnych zasad stosowanych w geodezji, to jednak wykorzystanie map byáego katastru austriackiego nastrĊcza sporo trudnoĞci, w związku z tym, iĪ sporządzone byáy metodą graficzną w oparciu o sieü punktów triangulacji IV rzĊdu, wykonaną równieĪ graficznie, których to punktów jak i stanu wáadania nie stabilizowano trwale.
Jak wiemy za pomocą kierownicy wyznaczano na mapie metodą wciĊü gáówne punkty zaáamania dróg, wód, czy kompleksów dziaáek oraz tzw. linii rolowych. Natomiast poszczególne dziaáki mierzono metodą liniową i prowa-dzono szkice polowe. Sposób ten zwiĊkszaá dokáadnoĞü sporządzania map. Z dotychczasowych doĞwiadczeĔ wiadomo, Īe najlepszymi punktami staáymi tych map tj. najlepiej zachowanymi w terenie, zaĞ na mapie naleĪycie wyzna-czonymi, są pierwotne trójmiedze parcel macierzystych czyli styki miedz trzech parcel naleĪących do róĪnych wáaĞcicieli. Miedze takie byáy dokáadnie mierzone i kontrolowane. Jako najlepsze trójmiedze, uwaĪano takie, pomiĊdzy którymi kąt byá zbliĪony do kąta prostego.
Brak danych liczbowych i stabilizacji punktów jest sáabą stroną byáego katastru austriackiego [KobyliĔski 1939, Murzewski 1939], dlatego opieranie ciągów poligonowych i obliczanie ich w oparciu o odczytane graficznie z mapy wspóárzĊdne jest maáo dokáadne, káopotliwe i nieekonomiczne. Wykorzystując oznaczenie sekcji mapy katastralnej moĪna okreĞliü wspóárzĊdne jej naroĪy za pomocą tablic [Instruction 1907], lub obliczyü w oparciu o godáo mapy. Nato-miast wspóárzĊdne trwaáych punktów katastralnych wewnątrz sekcji oblicza siĊ graficznie do najbliĪszej kreski calowej z uwzglĊdnieniem transformacji lokalnej [Noga 1973]. Noga i Schilbach [1973] zmodyfikowali metodĊ pomiarów poligo-nowych i ich wkreĞlenia do mapy wzorując siĊ na doĞwiadczeniach austriackich. OkreĞlili moĪliwoĞü wpasowania mapy byáego katastru austriackiego do mapy z nowego pomiaru i udowodnili przydatnoĞü map byáego katastru austriackiego w pracach scaleniowych, okreĞlając báĊdy w przemieszczeniach granic wáasno-Ğci i powierzchni dziaáek.
Badania nad wykorzystaniem map byáego katastru austriackiego dowodzą, Īe pomiary stolikowe wykazują dokáadnoĞci, które przy uwzglĊdnieniu ówcze-snych metod pomiaru i reprodukcji są w peáni zadawalające. Pomiary stolikowe wykonane w latach 1844–1861 wykazaáy dokáadnoĞü prawie 10 – krotnie wiĊk-szą niĪ w latach prac początkowych 1817–1830. NaleĪy tu zaznaczyü, Īe pomia-ry katastralne w naszym kraju wykonane byáy w latach 1844 (woj. krakowskie) do 1854 (woj. rzeszowskie), a wiĊc posiadamy jedne z lepszych materiaáów byáego katastru austriackiego.
Obecnie funkcjonuje przekonanie, Īe mapy byáego katastru austriackiego moĪna wykorzystywaü w procesach granicznych, jeĪeli nieruchomoĞci nie ule-gáy formalnym i nieformalnym zmianom przestrzennym i prawnym oraz jeĪeli nie zmieniáy siĊ punkty granic sąsiednich parcel. Ze wzglĊdu na to, ze drugi warunek jest rzadko speániony opracowano specjalną procedurĊ korekcyjną [Hycner, Szczutko 1996, 1997] polegającą na: wyznaczeniu moĪliwie duĪej liczby punktów oparcia lub dostosowania identyfikowalnych i równomiernie rozáoĪonych na mapie i w terenie oraz badaniu ich staáoĞci stosując wielokrot-noĞü procesów transformacji wielopunktowej z zaáoĪeniem báĊdu dopasowania. Kolejnym etapem jest wyznaczenie poáoĪenia punktów oparcia w ukáadzie
lo-kalnym mapy (kameralna digitalizacja) i lolo-kalnym ukáadzie terenowym (pomiar tachimetryczny) oraz wyliczenie poáoĪenia punktów spornej granicy w ukáadzie terenowym przy wykorzystaniu parametrów transformacji.
Badania nad moĪliwoĞcią wykorzystania dokumentacji byáego katastru au-striackiego przedstawione w [Hanus 2006] dowodzą jej peánej przydatnoĞci przy wykonywaniu wspóáczesnych prac geodezyjnych przy zastosowaniu wáaĞciwej technologii jej wykorzystania. Analiza dostĊpnych materiaáów katastralnych wykazaáa, Īe są one w peáni przydatne przy pracach geodezyjnych takich jak: podziaáy i rozgraniczenia nieruchomoĞci, modernizacja operatu ewidencji grun-tów i budynków, czy teĪ pozyskiwanie danych dla systemu IACS. Wedáug [Ha-nus 2006] najbardziej kompletne i moĪliwe do wykorzystania okazaáy siĊ pier-worysy i matryce map katastralnych, natomiast arkusze posiadáoĞci gruntowej oraz protokoáy parcelowe powinny sáuĪyü raczej do kontroli danych uzyskanych z map ewidencyjnych.
Dokumentacja byáego katastru austriackiego moĪe byü wykorzystywana w pracach geodezyjnych, w których istotą jest geodezyjno – prawny aspekt granicy nieruchomoĞci. W szczególnoĞci dotyczy to regulacji stanu prawnego nieru-chomoĞci, wywáaszczenia nierunieru-chomoĞci, scalenia i wymiany gruntów oraz in-nych zagadnieĔ geodezyjno – prawin-nych.
STAN PRAWNY NIERUCHOMOĝCI
Stan prawny nieruchomoĞci to podmiotowe prawo rzeczowe do okreĞlonej nieruchomoĞci ujawnione w ksiĊdze wieczystej, na mocy dokumentów stwier-dzających stan prawny nieruchomoĞci, którymi wg. [Rozp. 1999] są: odpisy z ksiąg wieczystych lub odpisy dokumentów ze zbiorów dokumentów, wypisy z aktów notarialnych (umowy sprzedaĪy, darowizny, zamiany, przekazania gospodarstwa rolnego), prawomocne orzeczenia sądowe (o nabyciu spadku, o zasiedzeniu nieruchomoĞci), oraz ugody sądowe, oraz ostateczne decyzje ad-ministracyjne (akty nadania ziemi – z osadnictwa oraz akty wáasnoĞci ziemi – z uwáaszczenia decyzje podziaáowe i wywáaszczeniowe).
Stan prawny nieruchomoĞci obejmuje ogóá praw związanych z daną nieru-chomoĞcią, w szczególnoĞci dotyczy prawa wáasnoĞci.
W celu ustalenia stanu prawnego nieruchomoĞci prowadzone są ksiĊgi wieczyste [Ustawa 1982]. W ksiĊgach wieczystych zawarte są informacje o podmiotowym stanie prawnym nieruchomoĞci, a w przypadku ich braku w zbiorach dokumentów. Informacje w zakresie przedmiotowym zawarte są w systemie ewidencji gruntów i budynków, wprowadzone z operatów scalenio-wych, pomiarów regulacyjnych, pomiarów uzupeániających.
Ustalenie stanu prawnego nieruchomoĞci wymaga wiĊc nie tylko zbadania i przeanalizowania ksiąg wieczystych, zbiorów akt, ale takĪe operatów ewidencji gruntów i budynków, byáych operatów katastralnych, operatów modernizacji
ewidencji gruntów i budynków i wielu róĪnych dokumentów archiwalnych, posiadających moc dowodową.
Stan prawny powinien byü zgodny ze stanem faktycznym i ewidencyjnym, wtedy nieruchomoĞü ma uregulowany stan prawny. Brak uregulowanego stanu prawnego wynika z braku zaáoĪonej KW lub zbioru dokumentów. WystĊpuje w tym przypadku niemoĪnoĞü wskazania wáaĞciciela nieruchomoĞci i innych praw z nią związanych.
Badanie ksiĊgi wieczystej ma na celu ustalenie aktualnego stanu prawnego nieruchomoĞci poprzez wgląd w zapisy poszczególnych dziaáów KW i ich po-równanie z faktycznym stanem prawnym nieruchomoĞci oraz stanem wynikają-cym z zapisów w ewidencji gruntów i budynków. W razie stwierdzenia nie-zgodnoĞci danych z ewidencji z oznaczeniem nieruchomoĞci w KW, Sąd Rejonowy na wniosek wáaĞciciela lub uĪytkownika wieczystego i popartego wykazem synchronizacyjnym dokonuje sprostowania oznaczenia nieruchomoĞci na podstawie danych z ewidencji gruntów i budynków. Ze wzglĊdu na to, Īe zmiany stanu prawnego nieruchomoĞci nastĊpują niezaleĪnie od wpisu w KW wyróĪniamy: stan prawny ujawniony – wynikający z treĞci wpisu w KW oraz stan prawny rzeczywisty – wynikający z treĞci aktualnych dokumentów okre-Ğlających rzeczywisty stan prawny nieruchomoĞci. Uzgodnienie treĞci KW z rzeczywistym stanem prawnym polega na dokonaniu nowego wpisu w KW i usuniĊciu niezgodnoĞci na podstawie skierowanego wniosku do sądu rejono-wego do wydziaáu ksiąg wieczystych wraz z dokumentami okreĞlającymi rze-czywisty stan prawny nieruchomoĞci.
Badanie stanu prawnego nieruchomoĞci polega wiĊc ma ustaleniu czy nie-ruchomoĞü posiada zaáoĪoną ksiĊgĊ wieczystą, zbiór dokumentów (ZD) lub dawną austriacką ksiĊgĊ gruntową (Lwh), uzyskaniu aktualnego wypisu bądĨ sporządzeniu protokoáu badania ksiĊgi wieczystej, ustaleniu czy w przypadku braku KW, ZD, Lwh istnieją dokumenty okreĞlające prawo wáasnoĞci, w osta-tecznoĞci stwierdzeniu, Īe dana nieruchomoĞü nie posiada uregulowanego stanu prawnego.
SYNCHRONIZACJA PARCEL GRUNTOWYCH Z DZIAàKAMI EWIDENCYJNYMI
Prace związane z wymianą operatów ewidencyjnych z czĊĞcią kartogra-ficzną sporządzoną przed II Wojną ĝwiatową rozpoczĊáy siĊ w drugiej poáowie lat 70-tych poprzedniego wieku. Nowe mapy ewidencyjne powstawaáy w innych niĪ austriackie mapy katastralne skalach: 1:500, 1:1000, 1:2000 i 1:5000. Zasad-niczą róĪnicą wystĊpującą pomiĊdzy mapą ewidencyjną a katastralną byáo jed-nak przyjĊcie róĪnych obiektów powierzchniowych wystĊpujących na tych ma-pach. W katastrze austriackim podstawowym obiektem powierzchniowym byáa parcela, definiowana jako obszar uĪytku gruntowego lub jego czĊĞü, bĊdący
przedmiotem tego samego wáadania. W nowym systemie ewidencyjnym pod-stawowym obiektem powierzchniowym byáa dziaáka, okreĞlana jako ciągáy ob-szar gruntu, ograniczony gruntami stanowiącymi przedmiot odrĊbnego wáadania lub uĪytkowania. Dziaáka mogáa siĊ skáadaü z kilku uĪytków. Do czasu wprowa-dzenia nowych map ewidencyjnych korzystano z oznaczeĔ mapy katastralnej podczas dokonywania umów cywilnoprawnych, przeprowadzania reformy rolnej czy realizacji ustawy uwáaszczeniowej z 1971 roku. Oznaczenia parcel katastral-nych wprowadzane byáy do ksiąg wieczystych. Wprowadzenie nowej mapy ewidencyjnej, posiadającej nowe oznaczenia dziaáek, spowodowaáo, Īe zerwana zostaáa áącznoĞü pomiĊdzy operatem ewidencyjnym, a ksiĊgami wieczystymi, ustalającymi stan prawny nieruchomoĞci.
Powstaáa sytuacja spowodowaáa koniecznoĞü sporządzania dokumentacji geodezyjnej umoĪliwiającej uzyskanie zgodnoĞci oznaczeĔ dziaáek w operatach ewidencji gruntów i ksiĊgach wieczystych. Dokumentacja zwana „Wykazami przejĞcia z parcel katastralnych na dziaáki ewidencyjne” lub „Wykazami syn-chronizacyjnymi” skáada siĊ z czĊĞci graficznej i opisowej. CzĊĞü graficzną sta-nowi wyrys z mapy ewidencyjnej, natomiast czeĞü opisowa zawiera dane z ope-ratu ewidencji gruntów i budynków i z ksiąg wieczystych [Piasek, Surówka 2004]. Opis przejĞcia z parcel katastralnych na dziaáki ewidencyjnej najczĊĞciej ma nastĊpującą formuáĊ:
Dziaáka ewidencyjna nr 64 powstaáa z parcel katastralnych (pgr) nr: pgr23, pgr24, pgr25objĊtych (liczba wykazu hipotecznego) lwh. 125, gminy
ka-tastralnej WiĞniowa. lub
Dziaáka ewidencyjna nr 65 odpowiada parcelom katastralnym (pgr) nr: pgr33, pgr34, pgr35, objĊtych ksiĊgą wieczystą nr.... .
ZasadĊ wykonywania wykazów synchronizacyjnych regulowaá § 99 ust. 2 zaáącznika do zarządzenia Ministra Rolnictwa i Gospodarki Komunalnej z 20 lutego 1969 roku w sprawie ewidencji gruntów [Zarządz. 1969], które stwierdza:
„JeĪeli w istniejącej ksiĊdze wieczystej mają byü dokonane zmiany doty-czące oznaczenia nieruchomoĞci, naleĪy przed wydaniem danych z ewidencji ustaliü granice nieruchomoĞci w sposób okreĞlony wáaĞciwymi przepisami. Do tych danych naleĪy wówczas doáączyü wyciąg z wykazu zmian gruntowych”.
Zgodnie z tym przepisem sporządzenie wykazu synchronizacyjnego po-przedzone byü powinno wczeĞniejszym ustaleniem granic nieruchomoĞci, we-dáug przewidzianej odpowiednimi przepisami prawnymi procedury. W praktyce wymieniony wyĪej przepis nie byá zarówno stosowany przez geodetów, jak i nie byá takĪe egzekwowany przez wáaĞciwe organy. Spowodowane to byáo gáównie wzglĊdami finansowymi. Liczba parcel naleĪących do przeciĊtnego gospodar-stwa na terenie Maáopolski wynosiáa od kilkudziesiĊciu do kilkuset. W związku z tym procedura rozgraniczeniowa w tym przypadku wymagaáa duĪych
nakáa-dów finansowych, a wáaĞcicieli gospodarstw nie byáo staü na rozgraniczanie swoich gruntów przed zmianą oznaczeĔ w ksiĊgach wieczystych.
NajczĊĞciej opracowania równowaĪników parcel katastralnych z dziaákami ewidencyjnymi w okresie obowiązywania tego przepisu wykonywali geodeci zatrudnieni w gminach, w ramach pracy dodatkowej. Wykonywane w warun-kach kameralnych wykazy synchronizacyjne nie speániaáy kryteriów dokáadno-Ğciowych przewidzianych dla bezpoĞrednich pomiarów granic w terenie. W wiĊkszoĞci przypadków sporządzane w ten sposób równowaĪniki nie byáy zgáaszane do oĞrodków dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej, nie podle-gaáy wiĊc Īadnej kontroli technicznej. Podpis wykonawcy záoĪony na sporzą-dzonym przez niego wykazie synchronizacyjnym wystarczyá na dokonanie zmian oznaczeĔ nieruchomoĞci w ksiĊgach wieczystych. ĝlad po tych opraco-waniach pozostaá jedynie w zbiorze dokumentów ksiąg wieczystych.
Po 30 wrzeĞnia 1999 roku, Īadne przepisy prawne, w tym instrukcje geo-dezyjne i wytyczne techniczne nie okreĞlają ani zasad wykonywania wykazów synchronizacyjnych, ani norm dokáadnoĞciowych, jakimi powinny charaktery-zowaü siĊ te opracowania. Brak kryteriów dokáadnoĞciowych utrudnia w prakty-ce techniczne wykonanie wykazów synchronizacyjnych, a takĪe wiąĪe siĊ z niebezpieczeĔstwem ujawniania nowych oznaczeĔ nieruchomoĞci w doku-mentacji wieczysto-ksiĊgowej pomimo róĪnic w ukáadzie granic i powierzchni synchronizowanych obiektów [Piasek, Surówka 2004].
TRANSFORMACJA MAPY BYàEGO KATASTRU AUSTRIACKIEGO DO OBOWIĄZUJĄCEGO UKàADU ODNIESIEē PRZESTRZENNYCH
W Uniwersytecie Rolniczym w Krakowie pod kierunkiem Nogi po raz pierwszy opracowano sposób matematycznej transformacji katastralnego ukáadu lwowskiego do paĔstwowego ukáadu odniesieĔ przestrzennych bez pomiarów terenowych wykorzystującej narzĊdzia i programy komputerowe, której zaáoĪe-nia i rezultaty szczegóáowo przedstawione zostaáy w [Kubowicz 2003, Kubo-wicz 2006]. Jest to nowe ujĊcie bardzo usprawniające poprzednie metody, gdyĪ wykorzystuje wspóárzĊdne punktów triangulacji katastralnej z Katalogu SáuĪby Geodezyjnej [Katalog 1932]. Wykonanie transformacji katastralnego ukáadu lwowskiego do obowiązującego ukáadu odniesieĔ przestrzennych byáo moĪliwe dziĊki odszukaniu wspóárzĊdnych punktów triangulacji I, II, III rzĊdu, a nastĊp-nie ich identyfikacji z punktami posiadającymi wspóárzĊdne w ukáadzie „1965” i „2000”. Tak zidentyfikowane zbiory punktów posáuĪyáy do wyznaczenia przy-bliĪonych formuá transformacyjnych. Przy uĪyciu programu GEONET obliczo-no parametry transformacji páaskiej konforemnej II stopnia. Wyznaczone przy-bliĪone parametry transformacji posáuĪyáy do wstĊpnego przeliczenia punktów dostosowania, którymi byáy naroĪa sekcji szczegóáowych mapy byáego katastru austriackiego wraz z punktami calowymi do ukáadu „1965”. W celu zachowania
katalogowych wspóárzĊdnych punktów dostosowania zastosowano poprawki post-transformacyjne Hausbrandta’. W oparciu o punkty dostosowania dokona-no wstĊpnej kalibracji rastrów. Polegaáa ona na odtworzeniu w ukáadzie map faktycznego ukáadu prostokątnego, zaáoĪonego przy ich tworzeniu oraz elimina-cji báĊdów spowodowanych deformacją materiaáów kartograficznych, a takĪe báĊdów powstaáych w procesie skanowania [Kubowicz 2007]. KalibracjĊ wyko-nano z zastosowaniem przeksztaácenia wielomianowego-afinicznego III rzĊdu na kaĪdym rastrze arkusza mapy osobno w programie EwMapa. Maksymalna od-chyáka wpasowania rastra do ramki nominalnej nie moĪe przekroczyü 1,5 m. [Wáodek 2003]. Dla arkuszy z niepeáną ramką nominalną odchyáki wymiarów rastra od wymiarów mapy nie mogą przekraczaü 2,5 m [Wáodek 2003]. W wyni-ku tych czynnoĞci uzyskano przybliĪony obraz mapy byáego katastru austriac-kiego na tle mapy numerycznej, lub rastrowej w obowiązującym ukáadzie oraz ortofotomapy cyfrowej. NaáoĪenie na siebie tych obrazów ma uáatwiü ostateczny etap transformacji, którym jest identyfikacja i pomiar wspóárzĊdnych par punk-tów sytuacyjnych, gáównie trójmiedze parcel macierzystych na obrazie mapy byáego katastru austriackiego z odpowiadającymi im punktami na mapie nume-rycznej bądĨ jej rastrze. Identyfikacja ta daje równomiernie rozmieszczony zbiór punktów sytuacyjnych bĊdących punktami dostosowania. Jako model transfor-macji zastosowano transformacjĊ konforemną II stopnia z dopuszczalnym báĊ-dem Ğrednim transformacji M < 3m. W oparciu o nowo obliczone punkty za pomocą programu EwMapa dokonano ostatecznej kalibracji rastra mapy byáego katastru austriackiego.
WYKORZYSTANIE MAP BYàEGO KATASTRU AUSTRIACKIEGO PRZY DOCHODZENIU STANU PRAWNEGO DO NIERUCHOMOĝCI
Badania nad moĪliwoĞcią wykorzystania map byáego katastru austriackie-go przy dochodzeniu stanu prawneaustriackie-go do nieruchomoĞci oparto na dwóch od-miennych obiektach. Jednym z nich jest wieĞ WiĞniowa poáoĪona w powiecie myĞlenickim – przyjĊta do badaĔ jako obiekt rolniczy, nisko zurbanizowany, oraz Rynek Gáówny w Krakowie jako obszar wysoko zurbanizowany, o wyso-kiej stabilnoĞci granic.
Transformacja map byáego katastru austriackiego dla WiĞniowej i Rynku Gáównego w Krakowie daáa bardzo dobre rezultaty i umoĪliwiáa ich kompilacjĊ z rastrem mapy ewidencyjnej w obowiązującym ukáadzie odniesieĔ przestrzen-nych (rys. 1), bądĨ mapą ewidencyjną w postaci cyfrowej (rys. 2). DziĊki temu zabiegowi w jednoznaczny sposób moĪna dokonaü porównania oznaczenia par-cel katastralnych z odpowiadającymi im numerami dziaáek ewidencyjnych. Syn-chronizacja staje siĊ jednoznaczna.
ħródáo: Opracowanie wáasne. Source: the author’s study.
Rysunek 1. Fragment mapy katastralnej z naáoĪonym rastrem mapy ewidencji gruntów i budynków dla wsi WiĞniowa
Figure 1. Fragment of cadastral map at scale 1 : 2880 with raster of cadastral map at scale 1 : 2000 for WiĞniowa village
Zastosowanie takiego rozwiązania jest szczególnie istotne dla obiektów, dla których wielokrotnie zmieniane byáy identyfikatory dziaáek, przy zakáadaniu ewidencji gruntów na bazie mapy byáego katastru austriackiego (np. wieĞ WiĞniowa), przy kilkukrotnych odnowieniach ewidencji (np. Rynek Gáówny w Krakowie) oraz w procesie tworzenia map cyfrowych czy numerycznych. W wyniku tych zabiegów dziaáki ewidencyjne otrzymywaáy nowe oznaczenia, niejednokrotnie nieujawnione w ksiĊgach wieczystych. Zerwana áącznoĞü po-miĊdzy ksiĊgami wieczystymi a rejestrem ewidencji gruntów stwarzaáa i stwarza problemy, z którymi boryka siĊ wiĊkszoĞü geodetów w poáudniowej Polsce zaj-mując siĊ dochodzeniem stanu prawnego nieruchomoĞci.
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie [Synowiec 2009] Source: the author’s study based on [Synowiec 2009]
Rysunek 2. Mapa katastralna Rynku Gáównego w Krakowie z 1848 r. w reprodukcji z 1856 r. z granicami i numerami dziaáek ewidencyjnych.
Figure 2. Cadastral map of Market Square in Krakow from 1848 in reproduction from 1856 with borders and land identification numbers.
PODSUMOWANIE
Badania nad moĪliwoĞcią wykorzystania map byáego katastru austriackie-go przy dochodzeniu stanu prawneaustriackie-go nieruchomoĞci wykazaáy bardzo duĪe ich znaczenie. DziĊki zastosowaniu transformacji ukáadu katastralnego do
obowią-zującego ukáadu odniesieĔ przestrzennych i w konsekwencji osadzeniu tych map w przestrzeni i wspóárzĊdnych, w której funkcjonują aktualne opracowania ma-powe, problem dochodzenia stanu prawnego nieruchomoĞci jest niezwykle usprawniony i jednoznacznie rozwiązywalny. Porównanie treĞci mapy byáego katastru austriackiego z obowiązującą mapą ewidencji gruntów i budynków umoĪliwia analizĊ zmian poáoĪenia granic parcel gruntowych z przebiegiem granic dziaáek ewidencyjnych, ale równieĪ jednoznacznie rozwiązuje problem identyfikacji numerów dziaáek z odpowiadającymi im numerami parcel grunto-wych. DziĊki temu ich synchronizacja jest jednoznaczna.
BIBLIOGRAFIA
Hanus P. Ocena przydatnoĞci dokumentacji byáego katastru austriackiego dla potrzeb prac
geode-zyjnych. Rozprawa doktorska. AGH Kraków. Kraków 2006.
Hycner R., Szczutko T. Wykorzystanie Ĩródáowej mapy katastralnej w sprawach o zasiĊg prawa
wáasnoĞci do nieruchomoĞci gruntowej. Przegląd Geodezyjny 12, Warszawa 1996, s. 9–11.
Hycner R., Szczutko T. Badanie wpáywu poáoĪenia punktów oparcia na dokáadnoĞü wyznaczenia
z mapy katastralnej zasiĊgu prawa wáasnoĞci do nieruchomoĞci gruntowej. Przegląd
Geo-dezyjny 7, Warszawa 1997, s. 10–14.
KobyliĔski J. Konsolidacja Miernictwa w Polsce. Aktualne zagadnienia miernictwa. Warszawa 1939.
Kubowicz H. MoĪliwoĞü wykorzystania map katastru austriackiego przy modernizacji ewidencji
gruntów o budynków. Geodezja, Kartografia i Fotogrametria, 63, Min. OĞwiaty i Nauki
Ukrainy, Wyd. Politechniki Lwowskiej. Lwów 2003.
Kubowicz H. Koncepcja wykorzystania danych z map byáego katastru austriackiego do
opraco-wania cyfrowych map ewidencyjnych. Maszynopis pracy doktorskiej AGH. Kraków 2006.
Kubowicz H. OkreĞlenie moĪliwoĞci wykorzystania map katastru austriackiego do opracowania
map cyfrowych. ZN. Geodezja. Zeszyt 24. AR Kraków. Kraków 2007.
Murzewski W. Pomiary metodą stolikową. Pomiary i klasyfikacja gruntów, T.III, z.2 i 3, Warsza-wa 1939.
Michaáowski J., Sikorski T. Katalog punktów trygonometrycznych obejmujący wspóárzĊdne
i wysokoĞci punktów triangulacji szczegóáowej wykonany przez AustriĊ, Niemcy i RosjĊ przed rokiem 1918 w granicach Rzeczypospolitej Polskiej. Gáówna Drukarnia Wojskowa,
Warszawa 1932.
Noga K. Zmodyfikowany sposób obliczania deformacji map. Zeszyty Naukowe AR Kraków, Geodezja. Nr 4. Kraków 1973, s 181-192.
Noga K., Schilbach J., Badania nad moĪliwoĞcią wykorzystania map byáego katastru
austriackie-go do prac scaleniowych. Zeszyty Naukowe AR Nr 4 w Krakowie. Kraków 1973.
Piasek Z., Surówka A. Generacja wykazów synchronizacyjnych na potrzeby geodezyjno –
karto-graficzne. Przegląd Geodezyjny Nr 8.Warszawa 2004.
Sobol M. Jak powstaáy mapy katastralne na terenie województwa tarnowskiego. Przegląd Geode-zyjny 7–8, Warszawa 1981, s. 252–253.
Synowiec K. Rozwój zagospodarowania Rynku Gáównego w oparciu o plany i mapy miasta
Kra-kowa w latach 1594 do 2009 wraz z dokáadnoĞcią poáoĪenia granic nieruchomoĞci. Praca
magisterska napisana w Katedrze Geodezyjnego Urządzania Terenów Wiejskich Uniwer-sytetu Rolniczego w Krakowie, Kraków 2009.
Taszakowski J. Sposób ujmowania prawa wáasnoĞci i jego zasiĊgu w nabywaniu nieruchomoĞci
na rzecz Skarbu PaĔstwa w poáudniowej Polsce. Infrastruktura i Ekologia Terenów
Wiej-skich, Kraków 2010, s. 17–28.
Wáodek J. Z nowych zdjĊü bĊdzie taniej. Geodeta. Magazyn Geoinformacyjny nr 8 (99), Warsza-wa 2003.
Dekrety i ustawy:
Dekret z dnia 2 lutego 1955 r. o ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. Nr 6, poz. 32).
Ustawa z dnia 6 lipca 1982 roku o ksiĊgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 110, poz. 1189
z 2001 r.)
Rozporządzenia i zarządzenia:
Zarządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Komunalnej z 20 lutego 1969 roku w sprawie ewi-dencji gruntów (Monitor Polski, Nr 11, poz.98; z 1988r. Nr 7,poz.62).
Rozporządzenie Ministrów Spraw WewnĊtrznych i Administracji oraz Rolnictwa i Gospodarki ĩywnoĞciowej z 14 kwietnia 1999 roku w sprawie rozgraniczania nieruchomoĞci (Dz. U. Nr 45, poz.453).
Instrukcje:
Instruktion Grundsteuerkatasters, Verlag des K. K. Lithographischen Institutes des Grundsteuerka-tasters aus der K. K. Hof und Staatsdruckerei. Wien 1907.
Mgr inĪ. Jarosáaw Taszakowski Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Katedra Geodezji Rolnej, Katastru i Fotogrametrii 30-198 Kraków, ul. Balicka 253a. e-mail: jaroslawtaszakowski@o2.pl Recenzent: Prof. dr hab. inĪ. Ryszard Hycner
