Konstantinos Tsirigotis, Ewa
Lewik-Tsirigotis
Zagadnienie płciowego różnicowania
funkcjonowania osobowościowego
kandydatów na nauczycieli
Nauczyciel i Szkoła 1-2 (22-23), 175-193
Konstantinos Tsirigotis, Ewa Lewik-Tsirigotis
Zagadnienie płciowego różnicowania
funkcjonowania osobowościowego
kandydatów na nauczycieli
W stęp
Ważnym elem entem osobow ości człow ieka je st struktura potrzeb przez niego odczuw anych oraz hierarchia w artości przez niego uznaw anych i zw iązanych z jeg o potrzebam i. Zaspokojenie potrzeb nauczyciela/w ychow aw cy w arunkuje po niekąd i zaspokojenie potrzeb uczniów /wychow anków. Z kolei nauczyciel/w ycho w awca w sposób św iadom y lub nieśw iadom y przekazuje uczniom /w ychow ankom sygnały o w artościach przez siebie uznaw anych czy w ręcz w ychow uje ich w edle swojej hierarchii wartości.
System (gr., Σ ύ σ τ η μ ά ) w a rto ś c i to w yuczona organizacja pew nych reguł w y borów i rozwiązyw ania konfliktów między dw om a sposobami zachow ania lub m ię dzy dw om a bądź w ięcej ostatecznym i celam i istnienia (end-states o f existence); jest to trwała organizacja przekonań dotyczących preferowanych sposobów postępo wania lub ostatecznych celów istnienia, uporządkowanych wg względnej ważności.
H ie ra rc h ia (gr., Ι ε ρ α ρ χ ί α ) w artości natom iast stanowi organizację ich w taki sposób, żeby uniknąć konfliktu w artości lub żeby człow iek m ógł funkcjonow ać w sytuacji konfliktu w artości, jeśli takow y w ystąpi; hierarchia w artości zatem stano wi organizację, w ram ach której rozw iązyw ane są konflikty i podejm owane decyzje. N a doniosłość w artości i etyki w pracy nauczyciela zw raca uw agę S zkudlarek1, który traktuje j ą w ręcz jak o podstaw ę działania pedagogicznego.
N auczyciel w spółczesnej szkoły napotyka na w iele problem ów m oralnych. W swojej pracy musi dokonyw ać hierarchii określonych wartości, dokonyw ać m ię dzy nimi w yboru2. Musi w ięc w iedzieć, że w artości są rdzeniem życia m oralnego, w arunkiem i ostoją poczucia godności3.
N a konieczność podkreślania podmiotowości ucznia i w ychowanka zwraca uwagę Legowicz4, który utrzym uje, że po to, by przeobrazić w spółczesną szkołę i przy
1 Szkudlarek T., Sliwerski B., Wyzwania pedagogiki krytycznej i antypedagogiki. Impuls, Kraków 2000 2 K raw cew icz S., W spółczesne problem y zaw odu nauczyciela, Ki W, Warszawa 1979
' D uraj-N ow akow a K., System ologiczne inspiracje pedeutołogii. Im puls, K raków 2000
Nauczyciel i Szkota 1-2 2004
sposobić j ą do kształcenia i zarazem w ychow ania człow ieka czasów dzisiejszych, trzeba zerw ać nie tylko z „obkuw aniem um ysłów ” lecz rów nież z tradycyjną w izją ucznia zdyscyplinow anego dla samej dyscypliny, pracow itego z czystego i abstrak cyjnego obowiązku.
Do szczególnie znaczących zaw odow o w artości D uraj-N ow akow a5 zalicza na stępujące: zgodność z sobą, w ew nętrzną praw dziw ość uczuć, przekonań i sum ie nia, potrzebę doskonałości, poczucie odpow iedzialności i obow iązku oraz m oralną odw agę.
K raw cew icz6 zw raca rów nież uw agę na fakt, że w zaw odzie nauczycielskim nie m ożna oddzielać w artości od czynności zaw odow ych, poniew aż postępow anie nauczyciela uw ikłane je s t w oceny moralne m.in. spraw iedliw ości i niespraw iedli w ości, kłam stw a i praw dom ów ności, dobra i zła.
W alory m oralne nauczyciela nie sprow adzają się tylko do tego, ile wie i umie, lecz także do tego, ja k um ie przekształcić w ychow anków w ludzi posiadających b o g atą i tw órczą osobow ość, ja k um ie zaszczepić im m.in. norm y m oralne7.
W ostatnich czasach coraz w iększą rolę przypisuje się różnicom w funkcjono w aniu psychologicznym , w ynikającym z przynależności do płci8,9,10, " , 12,13.
N ieliczne są prace dotyczące system u w artości nauczycieli a jesz c z e mniej ich traktuje o w artościach kandydatów na nauczyciel14,15. N a rów ni w ażne zdaje się być zagadnienie różnic w strukturze osobow ości, zw łaszcza w zakresie potrzeb i w artości, w ynikających z przynależności do różnych płci.
M etodologia badań
W celu zrealizow ania postaw ionych celów badaw czych badaniom poddano 70- osobow ą grupę studentów (35 m ężczyzn, 35 kobiet) kierunków nauczycielskich w Kolegium Nauczycielskim w Wieluniu za pom ocą polskiej wersji Adjective Check List (A C L) G ougha i H eil-bruna, tj. Testu Przym iotników i K w estionariusza
(Ska-5 D uraj-N ow akow a K., System ologiczne inspiracje p ed eutologii, Im puls, Kraków 2000 0 K raw cew icz S., W spółczesne problem y zaw odu nauczyciela, KiW, Warszawa 1979 ł D uraj-N ow akow a Κ., System ologiczne inspiracje pedeutologii, Im puls, K raków 2000 * Pospiszyk Κ.: Psychologia kobiety, PWN, Warszawa 1986
5 M oir A., Jessel D., P leć m ózgu, PIW, Warszawa 1993 10 Buss D.: Ew olucja po żą d a n ia , GWP, Gdańsk 2000
11 Oppcrm an K., Weber E., Język kobiet, ję z y k m ężczyzn, GWP, Gdańsk 2000
12 Bem S.L.: M ęskość-Kobiecość, GWP, Gdańsk 2000
'·' T sirig o tis K. (red.)» Ż ycie p sych o seksu a ln e . R adości i sm ulki, E d u cato r A k ad em ia P olo n ijn a, C zęstochow a 2000
u Lewik-Tsirigotis E., Tsirigotis Κ., C echy osobowości kandydatów na nauczycieli, (w): M ikołajewicz W. (red.): Kształcenie І doskonalenie nauczycieli (dla) edukacji alternatywnej, Impuls, Kraków 2001, 137-51 и Lew ik-Tsirigotis E., T sirigotis Κ., H ierarchia w artości u kandydatów na n a u czycieli, „R ocznik Edukacji A lternatyw nej” , 2003, 1 (3)
Konstantinos Tsirigotis, Ewa Lewik-Tsirigotis - Zagadnienie płciowego
177
li) W artości, tj. polskiej w ersji Rokeach Value Survey (RVS, V S,) M. R oke
ach a16, 17,18 w opracow aniu B rzozow skiego19,20,21 z uwagi na dopracow aną i roz b udow aną koncepcję w artości tegoż autora.
Test P rzym iotników (A C L) składa się z 300 określeń opisujących różne ce chy osobow ości; zostało ono skonstruow ane do zbadania cech osobow ości i po trzeb. N ajnow sza am erykańska w ersja zaw iera 37 skal, do których w niniejszej pracy dołączono jeszcze 4 (D fn i Lab ze starszej w ersji oraz Sam lub S-ac i O pt M atkow skiego). Skale narzędzia zostały uporządkow ane w pięć grup. Pierw szą część stanow ią 4 skale „m odus operandi” m ające częściow o charakter skal kontrolnych inform ujących o p o sta w ie , jak ąp rzy jęła osoba badana w obec sytuacji badania i ostrzegających przed m ożliw ościam i zniekształceń w yników pozosta łych skal.
1. N o.C kd-C alkow ita L iczba Zaznaczonych (w ybranych) Przym iotników (N u m b er o f A d jectives C hecked).
W ynik w tej skali je st istotny przy obliczaniu wyników standardow ych pozosta łych skal; w skazuje rów nież na poziom aktyw ności w oddziaływ aniach i kon taktach z innymi.
2. Fav-Liczba w ybranych przym iotników pozytyw nych (N um ber o f favora ble a d jectiv es).
Skala bada skłonność do oddziaływań związanych ze zdobywaniem akceptacji społecznej i konwencjonalnego zachowania.
3. U nfav-L iczba w ybranych przym iotników negatyw nych (N um ber o f unfa v o ra b le ad jectives).
Wyniki w tej skali wskazują na stopień kontroli nad wrogimi, agresywnymi nastawieniami.
4. C om -T ypow ość (C om unality).
Skala ta została wprowadzona później i ma zadanie dwojakie: identyfikację nierzetelnie wypełnionych protokołów oraz ocenę czynnika typowości odpo wiedzi22.
14 R okeach M ., B eliefs.attitudes a n d values, Jossey-B ass, San Franscisco 1968. 17 Rokeach M., The nature o f hitm an values. Free Press, New York 1973. '· R okeach M ., Value Survey, Halgren Tests, Sunnyvale, 1982.
19 B rzozow ski P., P o lsk a w ersja Testu W artości R o kea ch a i j e j teo retyczn e p o d sta w y y „P rzeg ląd P sychologiczny”, 1986, 2, 527-40.
20 B rzozow ski P., S ka la W artości-P olska w ersja testu M iltona R okeacha, [WJ: D rwal R.L. (red.):
Techniki kw estionariuszow e и» diagnostyce psychologicznej, UM CS, Lublin 1987, 81-122.
21 B rzozow ski P., S ka la W artości (SW ). P olska adaptacja Value Survey M. R okeacha. P odręcznik, РТР psychol., W arszaw a 1989.
ы G ough H. G.» H eilbrun A. B. (Jr), The Adjective C heck L ist m anual, Palo A llo 1980, C onsulting Psychologists Press.
Nauczyciel i Szkota 1-2 2 0 04
5. D fn -N a sta w ien ie o b ron n e (D efen siv n ess).
Skala ta stosow ana w pracy niniejszej pochodzi ze starszej w ersji narzędzia i za zadanie m a w ykryw anie fałszow ania odpow iedzi23.
Drugą część narzędzia stanow i grupa 15 skal potrzeb skonstruow anych w opar ciu o koncepcję potrzeb M urray'a, pozw alających na określenie osobow o ściow ych korelatów potrzeb psychicznych.
6. A ch -P o trzeb a O siągn ięć (A ch ievem en t).
D ążenie do osiągania sukcesu i społecznie uznaw anego znaczenia. 7. D om -P otrzeba D om inacji (D om inance).
D ążenie do pełnienia przyw ódczej roli w grupie oraz chęć w yw ierania w pły wu na innych.
8. E nd-Potrzeba W ytrw ałości (Endurance).
Potrzeba w ytrw ania w podejm ow anych przedsięw zięciach. 9. O rd-Potrzeba Porządku (O rder).
Troska o porządek, system atyczność, organizow ane i planow anie swojej ak tywności.
10. Int-Potrzeba R ozum ienia siebie i innych (Intraception). D ążenie do rozum ienia sw ego zachow ania i postępow ania innych. 11. N ur-Potrzeba O piekow ania się innym i (N urturance).
A ngażow anie się w działania na rzecz innych (m aterialnie lub em ocjonalnie). 12. A ff-Potrzeba Przynależności, afiliacji (A ffiliation).
Poszukiw anie i utrzym yw anie przyjaznych stosunków z w ielom a osobam i. 13. Het-P. K on tak tów H eterosek su aln ych (H etero sex u a lity ).
Poszukiw anie kontaktów i czerpanie zadow olenia z interakcji z rów nym i so bie osobam i płci przeciwnej.
14. Exh-P. E kshibicjonizm u, pokazania się (E xhibition).
Tendencja i gotow ość do zachow ań zm ierzających do zw racania na siebie uwagi.
15. A ut-Potrzeba A utonom ii (A utonom y).
Potrzeba działania niezależnego od innych ludzi oraz od społecznych oczeki w ań i w artości.
16. A gg-P otrzeb a A gresji (A ggression ).
11 Gough 1-і. G., Heilbrun Л. В. (Jr), The Acljeclive C heck List M anual, Palo A lto 1971, Consulting P sychologists Press.
Konstantinos Tsirigotis, Ewa Lewik-Tsirigotis - Zagadnienie płciowego
Tendencja do zachow ań atakujących innych lub spraw iających innym przy krość.
17. C h a -P o tr z e b a Z m ia n (C h an g e).
Tendencja do poszukiw ania now ych dośw iadczeń i unikania rutyny. 18. S u c -P o trz e b a O p a rc ia (S u cco ran ce).
Z abieganie o m iłość, sym patię, pom oc lub em ocjonalne w sparcie ze strony innych.
19. A b a -P o tr z e b a P o n iż a n ia się (A b asem en t).
W yrażanie poczucia niższości przez przeżyw anie poczucia w iny i sam okryty cyzm lub niezaradność społeczną.
20. D e f-P o trz e b a U leg ło ści (D e fe re n c e ).
Skłonność do poszukiw ania i podejm ow ania podporządkow anych ról w sto sunkach z innymi.
T rzecia część narzędzia zaw iera 10 skal tem atycznych, obejm ujących różne aspekty osobow ości i zachow ań interpersonalnych.
21. C R S -G o to w o ść do p o d d a n ia się p o ra d n ic tw u (C o u n c e iin g R e a d in e ss S cale).
Poziom m otyw acji do zm iany siebie pod w pływ em oddziaływ ań psychoko- rekcyjnych i psychoterapeutycznych.
2 2 . S -C n -S a m o k o n tro la (S e lf-C o n tro l).
Poziom kontrolow ania się i koncentracji na przestrzeganiu norm społecznych. 2 3. S -C fd -Z a u fa n ie do sam eg o sieb ie (S elf-C o n fid en ce).
Poziom zrów now ażenia i pew ności siebie w relacjach interpersonalnych. 2 4. P -A d j-P rz y s to s o w a n ie O so b o w o ścio w e (P e r s o n a l A d ju s tm e n t).
Poziom życiow ego optym izm u i zdolności adaptacyjnych. 2 5. IS S -S k aia Id e a ln e g o „ J a ” (Id e a l S elf Scale).
Skala ta pozw ala określić stopień zgodności obrazu siebie z preferow anym ideałem osobow ości i stanow i altern aty w n ą strategię w obec skali P-Adj w zakresie oceny przystosow ania.
2 6. C P S -S k a la T w ó rczej O so b o w o ści (C re a tiv e P e rs o n a lity S cale). Bada ona tw órcze w łaściw ości osobow ości.
2 7. M L S -S k a la (w o jsk o w y ch ) Z d o ln o ści P rzy w ó d czy ch (M ilita ry L e a d e r sh ip Scale).
Skala opracow ana dla celów w ojska, diagnozuje cechy przydatne w kierow a niu grupami ludzkimi.
Nauczyciel i Szkota 1-2 20 04
28. M as-Skala M ęsk ości (M ascu lin e A ttrib u tes Scale) oraz 2 9 . F em -Skala K ob iecości (F em in in e A ttrib u te Scale).
Skale te spelniajątrzy funkcje, z których najw ażniejsza to um iejscowienie osób badanych na kontinuum, którego jeden kraniec obejmuje cechy „mniej” męskie, bardziej zależne i skrom ne, drugi zaś zachow ania „m ęskie”, pełne inicjatywy. 3 0 . Lab-Skala L abilności (Lability)
Skala bada takie cechy ja k spontaniczność, elastyczność, brak konw encjona- lizmu, indywidualizm.
Czwarta część narzędzia to 5 skal opracow anych na bazie teorii A nalizy Trans akcyjnej Beme'a, w edle której zachowania intrapsychiczne i interpersonalne, "trans akcje", m ożna opisyw ać w kategoriach poszczególnych stanów ego, jak o w yw o dzące się z je g o trzech pierw otnych stanów. Te trzy podstaw ow e stany pe łn ią p ię ć funkcji, które są obecne w każdej transakcji.
3 1 . С Р-R odzic K rytyczny (C ritical Parent).
Tendencje do zachow ań surow ych, rygorystycznych i karzących w stosunku do innych.
3 2 . N P-R odzic W ychow ujący (N urturing Parent).
Tendencje do zachow ań opiekuńczych i ochronnych w stosunku do innych. 3 3 . A -D orosly (A dult).
Poziom integracji osobow ościowej i zdolności do empatii. 3 4 . F C -N atu raln e (sw obodne) D ziecko (Free C hild).
Tendencje do działań spontanicznych, um iejętność zaspokajania w łasnych pra gnień emocjonalnych.
3 5 . А С -P rzystosow an e D ziecko (A dapted C hild).
Poziom przystosow ania do w ym ogów społecznych, uleganie konw encjonal nym zachow aniom .
O statnią, piątą część narzędzia stanow ią 4 skale O ryginalności-Inteligen-cji oparte na koncepryginalności-Inteligen-cji W elsha, w g której tw órczość (oryginalność) i inteligencja stanow iąniezależne w ym iary i struktury osobow ości; dla tych w ym iarów stw orzył on dwa neologizm y: O rigence i Intellectence. Jakości te m o g ą w ystępow ać w czterech różnych, niezależnych od siebie konfiguracjach obrazujących odm ienne funkcjonowanie osobowości.
3 6 . A l-W y so k a O rygin aln ość, N iska Inteligencja. Typ histrioniczny i obdarzony wyobraźnią.
3 7 . A 2-W ysoka O ryginalność, W ysoka Inteligencja. Typ intelektualny i intuicyjny.
Konstantinos Tsirigotis, Ewa Lewik-Tsirigotis - Zagadnienie płciowego ... 1 8 1
3 8 . A 3-N iska O rygin aln ość, N iska Inteligencja. Typ pragm atyczny i konw encjonalny.
3 9 . A 4-N iska O rygin aln ość, W ysoka Inteligencja. Typ naukow y i analityczny.
Skale Com , ISS, CPS, M LS, M as, Fern, CP, NP, A, FC, A C, A l , A 2, A3 і A 4 są now e i w ystępują w w ersji narzędzia z 1980r.
W Polsce narzędzie to je s t od daw na stosow ane w kilku różnych w ersjach; z tego pow odu M atkowski przeprow adził adaptację i norm alizację oraz dodał ska lę S am oakceptacji (Sam , S-ac) i O ptym izm u (O pt), które zastosow ano rów nież w pracy niniejszej24,25,26.
Z adanie osoby badanej polega jed y n ie na oznaczeniu tych przym iotników , spo śród 300, które opisują j ą samą. Instrukcja i w ykonanie je s t bardzo proste a to zadecydow ało o w yborze tej techniki do badań w niniejszej pracy. Skale tak orygi nalnej wersji ja k i adaptacji ACL dokonanej przez M atkow skiego charakteryzują się w ysoką rzetelnością i trafnością.
K w estionariusz (Skala) W artości (RVS) służy do pom iaru w artości podm io tow ych i składa się z dwóch podskal po 18 pozycji każda; jed n a z podskal przezna czona je s t do pom iaru W artości O statecznych (W O ), tj. najw ażniejszych celów istnienia a druga do badania W artości Instrum entalnych (W I), tj. najogólniej szych sposobów postępow ania. W tej pracy zastosow ana została polska adaptacja w ersji E, w której ob. otrzym uje dw ie listy po 18 w artości każda (W O i W I) i jej zadanie polega na porangow aniu ich od 1 do 18 w g w ażności każdej w artości dla niej; rangę 1 otrzym uje w artość najw ażniejsza a 18 najm niej ważna. W artości w podskalach są ułożone alfabetycznie i przy nazw ie każdej w artości je s t dopisane krótkiejej określenie. N azwy wartości w podskalí WI m ająform ę przymiotnika, imie słowu lub inną, do określania najbardziej preferowanych sposobów postępowania.
I. W artości ostateczne
B ezpieczeństw o N arodow e (Zabezpieczenie przed napaścią). B ezpieczeństw o R odziny (Troska o najbliższych)
D ojrzała M iłość (B liskość seksualna i duchow a)
w M ałkow ski M., Test Przym iotników ja k o narzędzie do badania stru ktu ry p o trzeb je d n o stk i, [W]: Przegląd Psychologiczny, 1984, 2
25 W olińska J., Drwal R. Ł., Test Przym iotnikow y A C L 1LG. Gougha i A.B. H eilbruna w badaniach
sa m o o cen y i p e r c e p c ji sp o łeczn ej, [W ]: D rw al R. (red .), te c h n ik i kw e stio n a riu szo w e w d ia g n o styce psychologicznej. Wybrane zagadnienia, UMCS, Lublin 1987,
26 Wolińska J., Drwal R.L., Test Przym iotnikow y (ACL) ll.G . Gougha i A.B. H eilbruna w badaniach
sam ooceny i percep cji społecznej, [WJ: Drwal R.L. (red.), Adaptacja kw estionariuszy osobowości, PWN,
182
Nauczyciel i Szkoła 1-2 20 04D ostatnie Życie (D obrobyt)
M ądrość (D ojrzale R ozum ienia życia)
Poczucie D okonania (W niesienie trw ałego w kładu) Poczucie W łasnej G odności (Sam opow ażanie) Pokój na Św iecie (Św iat w olny od w ojen i konfliktu) Praw dziw a Przyjaźń (B liskie koleżeństw o)
Przyjem ność (M iłe uczucia, brak nadm iernego pośpiechu) R ów now aga W ew nętrzna (Brak konfliktów w ew nętrznych) Rów ność (B raterstw o, jed n ak o w e szanse dla w szystkich) Szczęście (R adość, zadow olenie)
Św iat Piękna (Piękno natury i sztuki) U znanie Społeczne (Pow ażanie, podziw )
W olność (N iezależność osobista, w olność wyboru) Zbaw ienie (Z baw ienie duszy, życie w ieczne) Ż ycie Pełne W rażeń (Podniecające, aktyw ne)
II. W artości instrumentalne
A m bitny (Pracowity, z aspiracjam i) Czysty (Zadbany, schludny)
Intelektualista (Inteligentny, m yślący) K ochający (Czuły, delikatny) Logiczny (K onsekw entny, rozum ny)
N iezależny (Nie podporządkow any nikom u, sam odzielny) O bdarzony w yobraźnią (Śmiały, tw órczy)
O dpow iedzialny (N iezaw odny, rzetelny) O dw ażny (B roniący sw oich przekonań) O panow any (Pow ściągliw y, zrów now ażony) O szerokich horyzontach (O otw artym um yśle) Pogodny (Wesoły, niefrasobliw y)
Pom ocny (Pom agający, niosący pom oc)
Posłuszny (W ypełniający polecenia, pełny szacunku) U czciw y (N iezdolny do oszustw a, szczery, praw dom ów ny) U przejm y (Życzliw y, grzeczny w obec innych)
Uzdolniony (O dużych um iejętnościach) W ybaczający (G otow y do w ybaczania innym ).
Konstantinos Tsirigotis, Ewa Lewik-Tsiriqotis - Zagadnienie płciowego
183
Tak oryginalna w ersja E SV ja k i polska adaptacja E-4 SW charakteryzują się w ysoką trafnością i rzetelnością.
D ane ilościow e uzyskane w w yniku przeprow adzonych badań poddano analizie statystycznej stosując takie statystyki i m etody ja k średnia (x), odchylenie standar dow e (σ), test „t”, za pom ocą kom puterow ego pakietu statystycznego Statistica
PL 5.1 f o r W indows11.
W yniki badań własnych i ich omówienie.
Różnice w strukturze osobowości mężczyzn i kobiet
W yniki uzyskane przez m ężczyzn i kobiety przedstaw ione są w tab. 1 i wykr. 1. W zbiorze 41 badanych zm iennych stw ierdzono różnice statystycznie istotne w przypadku 10 z nich. Poniew aż obie grupy uzyskały w yniki przew ażnie oscylu jące w okół w yników przeciętnych, w iększe znaczenie diagnostyczne zd ająsię mieć
wyniki najbardziej od tychże przeciętnych odbiegające.
Wykr. l:P ro fil o so b o w o ści w A C L stu d en tó w i stu d en tek KN (w y ró żn io n e s ą sk ale , w których stw ierd zo n o staty sty czn ie isto tn e różnice).
Spośród skal m odus operandi istotne statystycznie różnice stw ierdzono w ska lach N C k, Unfav i D fn, w których kobiety uzyskały w yniki niższe. R óżnice w skali N Ck św iadczą o tym , że kobiety w ykazują w iększe zrów now ażenie, są
184
Nauczyciel i Szkoła 1-2 20 04Tab. I: P orów nanie średnich w artości (± σ ) skal badających strukturę osobow ości w A C L studentów i studentek KN. S K A L E A C L M Ę C Z Y Z N I K O B I E T Y IST O T N . R O Z N IC X σ X σ t P l .N C k 4 7 ,2 8 9 ,8 8 4 1 ,3 4 9,01 2 ,5 0 0,01 2 .F a v 5 2 ,0 0 10,27 4 8 ,8 3 6 ,9 6 1,26 ni. 3 .U n fa v 5 3 ,3 3 10,58 4 7 ,9 0 5,6 8 2 ,4 9 0,01 4 .C o m 3 7 ,0 4 9 ,8 6 4 0 ,0 4 8 ,93 -1 ,1 2 ni. 5 .D fn 4 5 ,4 4 7 ,6 4 4 0 ,7 9 7 ,2 4 2 ,5 0 0 ,01 6 .A c h 5 1 ,7 4 9 ,6 8 5 4 ,0 0 7,41 -0,91 ni. 7 .D o m 5 4 ,1 9 10,91 5 4 ,3 5 9 ,5 0 -0 ,0 6 ni. 8 .E n d 5 1 ,7 0 9 ,43 5 5 ,1 7 9 ,5 8 -1 ,2 9 ni. 9 . 0 r d 4 9 ,6 7 9 ,4 9 5 3 ,7 4 9,2 8 -1 ,5 3 ni. lO .In t 5 0 ,1 5 9,81 5 2 ,8 3 10,10 -0 ,9 5 ni. 11.N u r 5 3 ,1 5 10,07 5 6 ,7 8 7 ,8 0 -1,41 ni. 1 2 .A ff 4 4 ,9 7 7,5 5 4 0 ,5 2 7 ,2 3 2,41 0,01 13 .H e t 52,31 11,69 4 2 ,5 9 6 ,6 7 3 ,9 8 0 ,0 0 0 1 4 .E x il 5 0 ,5 2 9,2 3 4 8 ,8 7 8 ,2 4 0 ,6 6 ni. 1 5 .A u t 5 3 ,6 3 10,84 53 ,0 0 8,3 8 0 ,2 3 ni. l ć .A g g 4 7 ,9 6 11,92 4 5 ,0 9 8 ,8 0 0 ,9 6 ni. 1 7 .C h a 51,11 9 ,9 6 5 4 ,2 6 9 ,0 4 -1 ,1 6 ni. 18 .S u e 5 1 ,5 2 11,25 5 2 ,6 5 10,15 -0 ,3 7 m. 1 9 .A b a 49,41 12,64 4 8 ,8 7 6 ,0 6 0,1 9 ni. 2 0 .D e f 5 1 ,3 3 11,45 5 1 ,7 0 11,27 -0,11 ni. 2 1 .C R S 5 3 ,2 6 12,11 4 8 ,8 3 6 ,3 4 3 ,3 6 ,0 0 2 2 2 .S -C n 5 4 ,3 7 7,3 5 5 1 ,7 0 8 ,6 0 1,19 m. 2 3 .S - C f 4 5 ,6 7 10,67 4 7 ,1 3 9 ,7 5 -0 ,5 0 ni. 2 4 .P -A d j 4 5 ,0 4 7 ,9 4 44,91 8 ,43 0,0 5 ni. 2 5 .IS S 45,4 1 10,05 4 8 ,0 0 5,41 -1,11 ni. 2 6 .C P S 4 4 ,2 6 8,6 7 4 6 ,4 3 8 ,6 4 -0 ,8 9 ni. 2 7 .M L S 4 3 ,5 6 10,21 4 3 ,3 9 8 ,4 3 0 ,0 6 ni. 2 8 .M a s 5 0 ,8 9 10,14 49,91 10,19 0 ,3 4 ni. 2 9 .F c m 51 ,3 3 10,24 5 0 ,0 4 10,16 0 ,4 5 ni. 3 0 .L a b 5 6 ,9 4 8,9 4 4 8 ,2 4 10,70 3 ,5 7 0,001 3 1 .C P 4 8 ,9 3 8 ,0 2 5 0 ,2 2 9 ,4 7 -0 ,5 2 ni. 3 2 . N P 4 8 ,3 3 8,1 4 4 8 ,2 6 7,31 0,0 3 ni. 3 3 .A 3 9 ,6 7 8,2 0 4 4 ,0 3 6 ,9 6 -2 ,2 8 0 ,0 2 6 3 4 .F C 4 3 ,6 3 8 ,3 6 4 3 ,0 4 8,61 0 ,2 4 ni. 3 5 .A C 5 5 ,5 9 11,80 53 ,0 9 8 ,5 9 0 ,8 4 ni. 3 6 .A l 5 2 ,0 0 9 ,5 6 4 2 ,2 2 7 ,8 0 3 ,9 2 0 ,0 0 0 3 7 .A 2 51,81 8 ,90 4 9 ,1 7 9 ,1 2 1,03 ni. 3 8 .A 3 50,11 10,03 4 6 ,3 0 8 ,4 7 1,44 ni. 3 9 .A 4 3 2 ,0 4 8 ,4 6 3 7 ,9 6 8 ,9 0 -2 ,4 0 0 ,0 2 4 0 .S a m 5 1 ,5 2 8 ,8 0 5 6 ,5 7 9,71 -1 ,9 3 ni. 4 1 .O p t 54,9 3 9 ,34 5 4 ,6 5 8 ,3 7 0,11 ni.
Konstantinos Tsirigotis. Ewa Lewik-Tsirigotis - Zagadnienie płciowego
sze, ostrożniejsze, bardziej trzym ają na uboczu, w ięcej w ykazują zachow ań ko n w encjonalnych, a m niej im pulsyw nych. R óżnice w skali U nfav oznaczają, że u m ężczyzn w ystępuje w w iększym stopniu bunt, upór, brak zaufania do siebie, mniej liczą się oni z przekonaniam i i postaw am i innych; kobiety są spokojniejsze, w stosunkach z innym i są„d o b rze ułożone”, w ykazują w ięcej uprzejm ości i taktu. R óżnice w skali D fn św iadczą o tym , że kobiety odczuw ają w ięcej lęku, niezado wolenia z siebie, byw ająm alkontentne, zamartw iają się, są bardziej krytyczne wobec siebie i innych; zam artw ianie się w raz z rum inacjami m yślow ym i („przeżuw aniem ” m yślow ym ) i pesym izm em stanow ią istotne przyczyny i składowe depresji, na którą częściej chorują kobiety28,29.
W grupie skal potrzeb stw ierdzono różnice istotne statystycznie w skali Afif i Het, w których kobiety uzyskały w yniki niższe. Różnice w skali A ff oznaczają, że kobiety w stosunkach m iędzyludzkich w ykazująm niej zaufania, do życia większy pesym izm , źle się czują w sytuacjach w ym agających intensyw niejszych i dłuż szych kontaktów z ludźm i, w ykazująw ięcej indyw idualizm u i niezależności w sto sunkach z innym i. R óżnice w skali H et św iadczą o tym , że m ężczyźni w ykazują w iększe zainteresow anie p łcią przeciw ną, rów nież w sensie erotycznym , co jest jeszcze jed n y m przejaw em ich ogólnego zainteresow ania życiem , św iatem i ota czającą rzeczyw istością; kobiety zaś charakteryzuje w iększa rezerw a i nieśm ia łość w stosunkach z innym i oraz zaham ow anie. O gólnie zachow anie m ężczyzn cechuje w iększa ekspansja i dynam izm niż zachow anie kobiet30.
W grupie skal tem atycznych stw ierdzono statystycznie istotne różnice w skali CRS i Lab, w których m ężczyźni uzyskali w yniki w yższe. R óżnice w skali CRS oznaczają, że kobiety dobrze się czują w roli łagodnej, bez w iększych am bicji, ule głej osoby. Różnice w skali Lab św iad cząo tym , że m ężczyźni w ykazują w iększą spontaniczność, są w rażliw i na to, co now e i ciekawe, m ają bogatą w yobraźnię, lecz są rów nież pełni napięcia i niespokojni; kobiety zaś charakteryzuje w iększy flegm atyzm , konw encjonalność, skłonność do planow ego i rutynow ego działania, potrzeba porządku i regularności.
W grupie skal analizy transakcyjnej istotną statystycznie różnicę stw ierdzono w skali A (stan Ego D orosły), w której m ężczyźni uzyskali w ynik niższy, co ozna cza, że łatw iej im osiągać stan odprężenia (ży ją bardziej „na luzie”), lecz gorzej radzą sobie z odpow iedzialnością i obow iązkam i; kobiety zaś są bardziej skoncen trow ane na pracy i obow iązkach, kosztem spontaniczności i zabawy.
W grupie skal O ryginalności-Inteligencji Welsha stw ierdzono że kobiety uzy skały istotnie niższe w yniki w skali A 1 a mężczyźni w skali A4. R óżnice w skali A 1
M S cligm an M.E.P., O ptym izm u m ożna się nauczyć, MRoP, Poznań 1993 24 Seligm an M.E.P., Co m ożesz zm ienić, a czego n ie m ożesz, MRoP, Poznań 1994
30 T sirig o tis K. (red .), Ż ycie p sych o seksu a ln e . R a d o ści i sm u tki, E d u cato r A k ad em ia P olo n ijn a, C zęstochow a 2000,
Nauczyciel i Szkota 1-2 20 04
(W ysoka Oryginalność, N iska Inteligencja, typ Histrioniczny, z w yobraźnią) ozna czają, że mężczyźni w w iększym stopniu ulegają popędom i instynktom, lubiązaba- w ę i uciechy, lubią w ygodę w życiu, ż y ją w w iększej zgodzie ze so b ą i z innym i; kobiety są ostrożniejsze, bardziej czujne, p lan u jąsw e działania, w w iększym stop niu kontrolująsw oje impulsy, przyw iązująw iększą wagę do konwenansów. R óżni ce w skali A 4 (N iska O ryginalność, W ysoka Inteligencja, typ Naukow y, A nalitycz ny) oznacza, że u m ężczyzn w ystępuje m niejsza kontrola, w iększe odprężenie i zm ienność u kobiet zaś w iększa dyscyplina, napięcie i planow anie działań i pracy dla osiągnięcia założonych celów.
Reasum ując kw estię różnic w strukturze osobow ości studentek i studentów KN m ożna stwierdzić, że w funkcjonow aniu intrapsychicznym kobiet dom inuje zrów now ażenie, spokój w ręcz flegm atyzm , ostrożność, a naw et zaham ow anie, silniej odczuw ająpotrzebę porządku i regularności. W w iększym stopniu ko ntrolująsw o je impulsy, odczuw ają więcej lęku i napięcia, niezadow olenia z siebie, byw ająm al- kontentne, zam artw iają się; ich postaw ę do życia charakteryzuje w iększy pesy mizm, sąbardziej krytyczne wobec siebie i innych, dobrze się czują w roli łagodnej, bez w iększych am bicji, uległej osoby.
W relacjach interpersonalnych, w ykazują mniej zaufania do innych, charaktery zuje j e w iększa rezerw a i nieśm iałość, są bardziej czujne, źle się czują w sytu acjach w ym agających intensywniejszych i dłuższych kontaktów z ludźmi (lęk przed zaangażowaniem ?). M imo takiego odbioru i przeżyw ania stosunków z innymi ludź mi, w ykazują więcej uprzejm ości i taktu, są„dobrze ułożone”, przyw iązująw iększą w agę do konw enansów.
Jeśli chodzi o to, co je s t w idoczne dla innych (zachow anie i działanie) bardziej trzy m ająsię na uboczu, sąbardziej skoncentrow ane na pracy i obow iązkach kosz tem spontaniczności i zabaw y; m ają skłonność do planow ego i rutynow ego działa nia, charakteryzuje je w iększa dyscyplina i planow anie działań i pracy dla osiągnię cia założonych celów.
W funkcjonow aniu intrapsychicznym badanych m ężczyzn dom inuje bunt, upór, brak zaufania do siebie. W ykazują oni w iększą spontaniczność, s ą w rażliw i na to, co now e i ciekawe, m ają bogatą w yobraźnię, lecz s ą rów nież pełni napięcia i nie spokojni. M ężczyźni w w iększym stopniu ulegająpopędom i instynktom , lu b iąza- baw ę i uciechy, lubią w ygodę w życiu, ży ją w większej zgodzie ze so b ą i z innym i; w ystępuje u nich m niejsza kontrola, w iększe odprężenie i zm ienność, łatwiej im osiągać stan odprężenia (żyją bardziej „na luzie”), lecz gorzej ra d z ą sobie z odpo w iedzialnością! obowiązkami. W relacjach interpersonalnych mniej liczą się z prze konaniam i i postawam i innych. Poza tym w ykazują w iększe zainteresow anie płcią przeciw ną, rów nież w sensie erotycznym , co je s t jeszcze jed n y m przejaw em ich ogólnego zainteresow ania życiem , św iatem i otaczającą rzeczyw istością.
Konstantinos Tsirigotis, Ewa Lewik-Tsirigotis - Zagadnienie płciowego
187
cieli, tj. studentów K olegium N auczycielskiego, rów nież w aspekcie różnic zw ią zanych z płcią osób badanych m ożna stwierdzić, że ogólnie w strukturze osobow o ści badanych studentów dom inujątendencje do opiekow ania się i udzielania pom o cy potrzebującym i słabszym (N ur), co je s t cechą pożądaną w pracy nauczyciela, który m .in. m a w spierać proces rozw oju osobow ości m łodych ludzi. N atom iast niepokój m oże w zbudzać konfiguracja tych skal: rów nie w ysokie je s t nasilenie tendencji dom inacyjnych (D om ) przy m niejszym natężeniu potrzeby afiliacji, bli skich stosunków interpersonalnych (Aff). K onfiguracja taka m oże zaow ocow ać p o s ta w ą ,ja dla w as, bez w as” bo , j a w iem lepiej” ; innym i słow y istnieje niebez pieczeństw o pozbaw iania dzieci ich w łasnej podm iotow ości, być m oże z dw óch pow odów: nauczyciel je s t przekonany o swojej nieom ylności (w obec „om ylności” dzieci) lub w oli gdy dzieci są m u podporządkow ane3',32.
W kw estii różnic w ynikających z płci, m ożna zaryzykow ać obrazow o stw ierdze nie, że badani m ężczyźni ja w ią sięjak o „beztroscy, w eseli chłopcy”, w przeciw ień stwie do kobiet, które ja w ią się jak o „zam artw iające się tytanki pracy i obow iązko w o ści” .
A czkolw iek trudno jest poddać się „chirurgii osobowości” w celu dokonania zmian w jej strukturze i w nasileniu poszczególnych cech, m ożna udoskonalić pew ne aspekty funkcjonow ania intrapsychicznego i interpersonalnego, zanim kandydaci p odejm ą pracę w zaw odzie, jeszcze w trakcie studiów.
Różnice w hierarchii wartości mężczyzn i kobiet
Tak ukształtow ana struktura osobow ości i takie różnice w zakresie cech oso bowości i odczuwanych potrzeb nie są bez znaczenia dla różnic w hierarchii wartości. Skala rangow a je s t sk alą porządkow ą, co znacznie ogranicza zakres dopuszczal nych analiz statystycznych i dlatego rangi, które osoby badane przypisały poszcze gólnym wartościom, przekształcone zostały w wyniki standaryzowane „z” w g wzoru H ayesa33. Tak przekształcone w yniki uzyskane przez m ężczyzn i kobiety przed staw ione są w tab. 2 i wykr. 2. W w yniku przeprow adzonej analizy statystycznej stw ierdzono w ystąpienie istotnych statystycznie różnic w przypadku w yboru sied m iu W artości O gólnych a dw óch W artości Instrum entalnych. W zakresie W arto ści O statecznych (W O ) m ężczyźni wyżej niż kobiety cenili w artości Wolność,
B ezpieczeństw o Narodowe, D ostatnie Ż ycie i Życie P ełne Wrażeń; kobiety wyżej
·" Lewik-Tsirigolis E., Tsirigotis Κ., C echy osobowości kandydatów na nauczycieli, [W]: Mikołajewicz W. (red.), Kształcenie i doskonalenie nauczycieli (dla) edukacji alternatywnej, Impuls, Kraków 2001, 137-51
32 T sirigotis Κ., L ew ik-Tsirigotis E., N iektóre za g a d n ien ia fu n k cjo n o w a n ia osobow ościow ego kan
dydatów na nauczycieli, „N auczyciel i szkoła”, 2004, w recenzji
33 B rzo zo w sk i P., P olska w ersja Testu W artości R o kea ch a i j e j teo re tyczn e p o d sta w y, „P rzegląd P sychologiczny”, 1986, 2, 527-40.
Nauczyciel i Szkoła 1-2 2 0 04
ceniły w artości P oczucie W łasnej Godności, R ów now aga W ewnętrzna i Uzna
nie Społeczne. W podskali W artości Instrum entalnych (W I) m ężczyźni w yżej ce
nili w artość N iezależny a kobiety Uczciwy.
W artość Wolność, tj. niezależność osobista i w olność w yboru oraz B ezpieczeń stw o N arodow e, tj. zabezpieczenie przed n apaścią n ależą do bieguna O rientacji Społecznej IV-ego czynnika O rientacja Społeczna-O rientacja O sobista (Rokeach) oraz do czynnika B ezpieczeństw o (Scw artz, Bilsky). W ybory takie u m ężczyzn m o g ą stanow ić oznaki ataw istycznych pozostałości lub patriarchalnego m odelu m ężczyzny ja k o żyw iciela i obrońcy rodziny34. W artości D ostatnie Życie, tj., do brobyt i Życie Pełne W rażeń, tj. życie aktyw ne i podniecające n ależ ą do bieguna G ratyfikacji B ezpośredniej I-ego czynnika G ratyfikacja B ezpośrednia-G ratyfika- cja O droczona (R okeach) oraz Przyjem ność (Schw artz, B ilsky). Takie ludyczne nastawienie do życia u m ężczyzn potw ierdzają w yniki badań w innych pracach35,36. W ybór w artości niezależności i sam odzielności zdaje się być ściśle pow iązany z w yborem w artości wolności.
W ykr. 2: P o ró w n a n ie śred n ic h (± σ ) h ie ra rc h ii w a rto śc i, b ad a n y ch z a p o m o c ą RV S, u stu d e n tó w i studentek KN (w yniki standaryzow ane „z” ; w yróżniono statystycznie istotne różnice)
M T sirig o tis K. (red .), Ż ycie p sych o seksu a ln e . R a d o śc i i sm u tki, E du cator A k adem ia P olon ijn a, C zęsto ch o w a 2000,
•v Lewik-Tsirigotis E., Tsirigotis Κ., Cechy osobowości kandydatów na nauczycieli, [W]: M ikołajewicz W. (red.): Kształcenie i doskonalenie nauczycieli (dla) edukacji alternatywnej, Impufs, Kraków 2001, I37-5I
w’ L ew ik-Tsirigotis E., T sirigotis Κ ., H ierarchia w artości u kandydatów na n a u czycieli, „R ocznik Edukacji A lternatyw nej”, 2003, 1 (3)
Konstantinos Tsirigotis, Ewa Lewik-Tsirigotis - Zagadnienie płciowego
189
Tab. 2: P o ró w n a n ie śre d n ic h (± σ ) h ie ra rc h ii w a rto ś c i, b ad a n y ch za p o m o c ą RV S, u stu d e n tó w i studentek KN (w yniki standaryzow ane „z”)
W A R T O Ś C I O ST A T E C Z N E M ęiczy zn i K obiety IS T O T N . R O Z N IC X σ X σ t P 1.B ezpieczeństw o N aro d o w e -0,53 0,83 0,04 0,78 -2,83 0,006 2 .B ezpieczeństw o R odziny -1,14 0,58 -1,34 0,61 1,39 ni
3 .D o jrza ła M iłość -0,39 0,63 -0,21 0,81 -0,98 ni
4.D o statn ie życie 0,32 0,93 0,85 0,95 -2,23 0,02 S .M ądrość -0,45 0,71 -0,76 0,58 1.88 ni 6 .Poczucie D o k onania 0,67 0,79 0,57 0,72 0,51 ni 7.P 0CZ. W łasn ej G odności -0,05 0,53 -0,49 0,60 3,18 0,002 8. P o k ó j n a Świecie -0,85 0,97 -0,61 1,01 -0,99 ni 9. P n i w d/iw a P rz y ja ź ń -0,11 0,63 -0,30 0,61 1,22 ni lO .P rzy jem n o ść 0,52 0,65 0,59 0,59 -0,46 ni 11.R ów n o w ag a W ew n ę trz n a 0,10 0,72 -0,26 0,58 2,16 0,03 12.R ów ność 0,54 0,88 0,24 0,69 1.53 І1І 13.Szczęście -0,44 0,78 -0,67 0,59 1.31 m
l i.Św iat Piękna 0.61 0,74 0,64 0,59 -0,16 n i
15.U znanic Społeczne 0.82 0,65 0,50 0,55 2.13 0,03
16. W olność -0,66 0,85 -0,25 0,76 -2,00 0,05 17. Z b aw ien ie 0,43 1,07 0,34 1,26 0,31 ni 18.Życie P cln e W ra ż e ń 0,62 0,88 1,13 063 -2,67 0,01 W A R T O ŚC I IN S T R U M E N T A L N E 1.A m b itn y -0,05 0,90 -0,01 1,03 -0.17 ni 2.C zysty 0,24 1,01 -0,15 0,82 1,72 n i 3 .In te le k tu a lista -0,21 0,97 -0,19 0,87 -0,08 ni 4. K ocha jcy -0,73 0,79 -1,02 0,72 1,56 n i S.Logiczny 0.03 0,74 -0,03 0,86 0,28 ni 6.Niez.ałeżny -0,58 1,14 0,32 1,09 -3.21 0,002 7.O b d a rz o n y W y o b ra źn ią 0,22 0,80 0,34 0,85 -0,57 ni 8. O d p o w ied zialn y -0,52 0.94 -0,49 0,69 -0.13 11І 9 .0 d w a ż n y 0,17 0,90 -0,06 0,82 1.10 n i lO .O panow any 0,14 0,87 0,28 0,69 -0,73 ni 1 1 .0 S zerokich H o ry z o n ta ch 0,78 3,41 0,37 0,67 0,64 ni 12.Pogodny 0,26 0,62 0.31 0,63 -0.32 n i 13. Pom ocny -0,07 0,78 -0,32 0,65 1,37 ni 14.Posłuszny 1,22 0,79 1,42 0,66 -1,08 11І 15. Uczciwy -0,61 0,92 -1,07 0,74 2,19 0.03 ló .U p rz c jm y -0,04 0,78 0,11 0,74 -0,76 ni 17.U zdolniony 0,40 0,70 0,48 0,79 -0.42 ni 18. W yb aczający -0,07 0,98 -0,26 0,88 0,82 n i
Charakter w artości, którym kobiety przypisały statystycznie istotnie w yższe ran gi zdaje się być zupełnie inny. Poczucie W łasnej G odności, tj. sam opow ażanie (O rientacja O sobista) i R ów now aga W ewnętrzna, tj., brak konfliktów w ew nętrz nych (G ratyfikacja O droczona) w ch o d ząw skład czynnika D ojrzałość (Schw artz, Bilsky); podstaw y do poczynienia hipotez o w iększej w adze dojrzałości dla kobiet
190
Nauczyciel i Szkoła 1-2 2 0 04dały rów nież w yniki badań w innych pracach37,38. U znanie Społeczne, tj. pow a żanie i podziw je s t zw iązane z percepcją i oceną społeczną. Uczciwość, tj. szcze rość i praw dom ów ność, je s t zw iązana z jednej strony z po staw ą w obec innych ludzi i z relacjami interpersonalnymi, ale z drugiej strony je st związana z w ymogami superego i zw ierciadłem społecznym .
K ończąc om aw ianie różnic w w yborze w artości dokonanym przez m ężczyzn i kobiety m ożna stw ierdzić, że w zakresie W O m ężczyźni w yżej cenili w artości
Wolność, B ezpieczeństw o N arodow e, D ostatnie Z ycie i Zycie P ełne Wrażeń;
kobiety w yżej ceniły w artości P oczucie W łasnej G odności, R ó w now aga We
wnętrzna i U znanie Społeczne. W podskalí W I m ężczyźni w yżej cenili w artość N iezależny a kobiety Uczciwy. W artość W olność, tj. niezależność osobista i w ol
ność w yboru oraz B ezpieczeństw o N arodow e, tj. zabezpieczenie przed napaścią W ybory takie u m ężczyzn m ogą stanow ić oznaki ataw istycznych pozostałości lub patriarchalnego m odelu m ężczyzny ja k o żyw iciela i obrońcy rodziny. Wartości D o
statnie Życie, tj., dobrobyt i Życie Pełne Wrażeń, tj. życie aktyw ne i podniecające
związane są z przyjem nością. W ybór w artości niezależności i sam odzielności zdaje się być ściśle pow iązany z w yborem w artości w olności. C harakter w artości, któ rym kobiety przypisały statystycznie istotnie w yższe rangi zdaje się być zupełnie inny. P o czu cie W łasnej G odności, tj. sam opow ażanie (O rien tacja O sobista) i Rów now aga Wewnętrzna, tj. brak konfliktów w ew nętrznych (G ratyfikacja O d roczona) s ą zw iązane z dojrzałością. Uznanie Społeczne, tj. pow ażanie i podziw oraz Uczciwość, tj. szczerość i praw dom ów ność są zw iązane z relacjam i interper sonalnym i i zw ierciadłem społecznym.
O cena poszczególnych w artości była różna u m ężczyzn i u kobiet. W zakresie W O m ężczyźni wyżej cenili w artości Wolność, B ezpieczeństw o Narodowe, D o
statnie Ż ycie i Ż ycie P ełne Wrażeń; kobiety w yżej ceniły w artości P oczucie W łasnej G odności, R ó w n o w a g a W ew nętrzna i U znanie S p o łeczn e. W p o d
skalí WI m ężczyźni w yżej cenili w artość N iezależny a kobiety Uczciwy. N iezależ ność osobista, w olność i sam odzielność w yboru oraz zabezpieczenie przed n apa ścią m o g ą stanow ić oznaki ataw istycznych pozostałości lub patriarchalnego m o delu m ężczyzny jak o żyw iciela i obrońcy rodziny. Z kolei dobrobyt i życie aktywne i podniecające zw iązane są z przyjem nością. C harakter w artości, preferow anych przez kobiety zdaje się być zupełnie inny. Sam opow ażanie i brak konfliktów w e w nętrznych są zw iązane z orientacją osobistą, gratyfikacja odroczoną i dojrzało ścią. Pow ażanie i podziw oraz szczerość i praw dom ów ność są zw iązane z relacja mi interpersonalnym i i zw ierciadłem społecznym.
17 Lewik-Tsirigotis E., Tsirigotis Κ ., Cechy osobowości kandydatów na nauczycieli, (w): M ikołajcw icz W. (red.), Kształcenie І doskonalenie nauczycieli (dla) edukacji alternatywnej, Impuls, Kraków 2001, 137-51
4 L ew ik-Tsirigotis E., T sirigotis Κ., H ierarchia w artości u kandydatów na nauczycieli, „R ocznik Edukacji A lternatyw nej” , 2003, 1 (3)
Konstantinos Tsirigotis, Ewa Lewik-Tsirigotis - Zagadnienie płciowego
191
N a podstaw ie w yników ww. badań m ożna stw ierdzić, że kw estia różnic w funk cjonow aniu psychologicznym m ężczyzn i kobiet stanow i obszar, którem u w arto i trzeba pośw ięcić sporo uw agi i pracy.Bibliografia:
B em S.L., M ęskość-K obiecość, GWP, G dańsk 2000
B rzozow ski P., P olska w ersja Testu Wartości Rokeacha i j e j teoretyczne p o d
stawy, „Przegląd P sychologiczny”, 1986, 2, 527-40.
B rzozow ski P., S ka la W artości-P olska w ersja testu M iltona R okeacha, (W ): D rw al R .Ł. (red.), Techniki kw estionariuszow e w d iagnostyce p sy c h o lo
gicznej, UMCS, Lublin 1987, 81-122.
B rz o z o w s k i P., S k a la W a r to śc i (S W ). P o ls k a a d a p ta c ja V alue S u r v e y
M. Rokeacha, Podręcznik, РТР., W arszawa 1989.
B uss D., E w olucja pożą d a n ia , GWP, G dańsk 2000
D uraj-N ow akow a K.: S ystem ologiczne inspiracje p ed eu to lo g ii, Im puls, K ra ków 2000,
G ough H. G., H eilbrun А. В. (Jr), The A djective C heck L ist M anual, Palo A lto 1971, C onsulting P sychologists Press.
G ough H. G ., H eilb ru n A. В. (Jr), The A d je c tiv e C heck L is t m a n u a l, P alo A lto 1980, C onsulting Psychologists Press.
Krawcewicz S., Współczesne problemy zawodu nauczyciela, KiW, Warszawa 1979 L egow icz }., O nauczycielu. F ilozofia nauczania i w ychow ania, PW N , W ar
szaw a 1975
Lew ik-Tsirigotis E., T sirigotis Κ ., C echy osobow ości kandydatów na nauczy
cieli, (w): M ikolajew icz W. (red.), K ształcenie i doskonalenie nauczycie li (dla) edukacji alternatywnej, Im puls, K raków 2001, 137-51
L ew ik-Tsirigotis E., T sirigotis Κ.: H ierarchia w artości u kandydatów na na
uczycieli, „R ocznik Edukacji A lternatyw nej”, 2003, 1 (3)
M atkow ski M ., Test P rzym iotników ja k o narządzie do badania stru ktu ry p o
trzeb je d n o stki, „Przegląd Psychologiczny” , 1984, 2
M oir A., Jessel D., Pleć m ózgu, PIW, W arszawa 1993
M urray H. A .(ed.), E xplorations in personality, O xford U niversity Press, N ew York 1949.
M urray H. A., P róba analizy s il kierunkow ych osobow ości, (W ): R eykow ski J.(red.), P roblem y osobow ości i m otyw acji w p sych o lo g ii am erykańskiej, PW N, W arszawa 1964,
192
N auczyciel i Szkota 1-2 2004M urray H .A ., K luckhohn C., Schneider D., P ersonality in nature, society a nd
culture, N ew York 1953, Knopf.
O pperm an Κ., W eber E., Języ k kobiet, ję z y k m ężczyzn, GWP, G dańsk 2000 P o le sz a k W., B o g u ck i J., C ech y o so b o w o śc i w y b ra n y c h g ru p n a u c zy c ie li
w św ietle analizy psychologicznej, „E dukacja” , 2000, 1
P ospiszyk K.: P sychologia kobiety, PW N , W arszaw a 1986
R okeach M., B eliefs,attitudes a nd values, Jossey-B ass, San Franscisco 1968. R okeach M ., The nature o f hum an values, Free Press, N ew York 1973. R okeach M ., Value Survey, H algren Tests, Sunnyvale, 1982.
Schwartz S.H., Bilsky W., Toward a universal psychological structure o f human
values, „Journal o f Personality and Social Psychology” , 1987, 53, 550-62
Schulz R., K ształtowanie postaw i zachow ań innowacyjnych nauczyciela, „N a uczyciel i W ychow anie”, 1977, 3
Seligm an M .E.P., O ptym izm u m ożna się nauczyć, MRoP, Poznań 1993 Seligm an M .E.P., Co m ożesz zm ienić, a czego nie m ożesz, MRoP, Poznań 1994 StatSoft Polska, S ta tis tk a PL, K raków 1997
Szkudlarek T., Śliw erski B.: Wyzwania p ed a g o g iki krytycznej i antypedagogi-
ki, Im puls, K raków 2000
Tsirigotis К . (red.), Życie psychoseksualne. R adości i sm utki, E ducator A kade m ia Polonijna, C zęstochow a 2000
T sirigotis K., L ew ik-Tsirigotis E.: N iektóre zagadnienia fu n kcjo n o w a n ia oso
bow ościow ego kandydatów na nauczycieli, „N auczyciel i szkoła” , 2004,
(w recenzji)
W łodarski Z., P ożądane cechy nauczyciela i sp osoby p o ro zu m iew a n ia się w
p ro cesie nauczania, (W ): Przetacznikow a M ., W łodarski Z.: Psychologia
W ychow aw cza, PW N , W arszawa 1979
W olińska J., D rw al R. Ł., Test P rzym iotnikow y A C L H.G. G ougha i A.B. H eil
b ru n a w b a d a n ia ch sa m o o cen y i p e r c e p c ji s p o łe c zn e j, (W ): D rw al R.
(red.), Techniki kw estio n a -riu szo w e w d iagnostyce p sych o lo g iczn e j. Wy
brane zagadnienia, UM CS, Lublin 1987
W olińska J., D rwal R.Ł., Test P rzym iotnikow y (ACL) H.G. G ougha i A.B. H e
ilbruna w badaniach sam ooceny i p ercep cji społecznej, (W ): D rw al R.Ł.
(red.), A d a p ta cja b v e stio n a riu szy osobow ości, PW N , W arszaw a 1995 Zaborow ski Z., P sychospołeczne determ inanty p ra c y nauczyciela, „K w artal
Konstantinos Tsirigotis, Ewa Lewik-Tsirigotis - Zagadnienie płciowego
193
S u m m a ry
The aim o f the paper was a description o f gender differences in the personality functioning o f prospec tive (aspirant) teachers. 70 college students (35 m en,35 women) w ere examined using the Polish version o f the Adjective Check List (ACL) and the Rokeach Value Survey (RVS) as tools.
O ne could venture the statem ent that the exam ined men show themselves as „care-free, un-concem ed, joyful boys” as opposite to women who show them selves as "eating their heart out dem ons o f work and sense o f duty". A mong the terminal values, men higher rated freedom, national security, a com fortable life and an excititing life; w om en-inner harmony, self-respect and social recognition. R egarding the instru m ental values, men rated h igher independence, w om en-honesty. Personal independence, freedom , free choice and protection from attack may be signs o f atavistic residuum or o f the patriarchal model o f a man as a support (bread-w inner) and protector.
