ISSN0860-7435
Magdalena Kwiatkowska
Katedra Informatologii i Bibliologii Uniwersytet Łódzki
e-mail: mhakwiatkowska@uni.lodz.pl
„Książka, biblioteka, informacja – między podziałami
a wspólnotą”. Piąta Ogólnopolska Konferencja
Naukowa (Kielce, 25–26 kwietnia 2016 r.)
DOI: http://dx.doi.org/10.18778/0860-7435.22.23.19
W dniach 25–26 kwietnia 2016 roku odbyła się kolejna, piąta już konferen-cja z cyklu „Książka, biblioteka, informakonferen-cja – między podziałami a wspólnotą”. Konferencję zorganizował Instytut Dziennikarstwa i Informacji Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Honorowy patronat nad nią objął Prezydent Miasta Kielce Wojciech Lubawski i Rektor UJK prof. dr hab. Jacek Semaniak. Stronę finansową przedsięwzięcia kieleckiego wsparli sponsorzy, Antykwariat Naukowy im. Andrzeja Metzgera, firma handlowa CEIBA Spółka z o.o., Muzeum Historii Kielc, Muzeum Zabawy i Zabawek w Kielcach oraz Regio-nalna Organizacja Turystyczna Województwa Świętokrzyskiego.
Konferencja zgromadziła ponad pięćdziesiąt osób z krajowych ośrodków badawczych, bibliotek naukowych i publicznych oraz z kilku instytucji ukraiń-skich. Dwudniowe obrady rozpoczęło ciepłe powitanie licznego grona gości przez JM Rektora prof. dr hab. Jacka Semaniaka i dyrektora Instytutu Dzien-nikarstwa i Informacji dr hab. prof. UJK Jolantę Chwastyk-Kowalczyk. Z powodu nieobecności prof. Bożeny Koredczuk z Uniwersytetu Wrocław-skiego sesję plenarną zainaugurowała dr hab. prof. Uniwersytetu Łódzkiego Ewa Andrysiak. W referacie Kaliskie edycje druków lwowskich. Przyczynek
do kontaktów edytorskich w Polsce międzywojennej referentka podkreśliła fakt rozszerzenia usług drukarń kaliskich po odzyskaniu niepodległości oraz do-konała analizy bibliologicznej publikacji zamówionych przez wydawców z odległego Lwowa, przez ponad 140 lat oddzielonego od Kalisza kordonem granicznym. Olga Antonyk z Ukraińskiej Akademii Druku omówiła główne etapy rozwoju księgoznawstwa na Ukrainie. Zwróciła uwagę na trudne uwa-runkowania polityczne kształtowania się dyscypliny i ograniczenia w zakresie instytucjonalizacji dyscypliny w epoce radzieckiej oraz scharakteryzowała kie-runki badawcze i dyskusję specjalistów toczoną w kontekście przemian in-formacyjnych i konwergencji interdyscyplinarnej w dwudziestopięcioleciu ukraińskiej niepodległości. W kolejnym referacie, Między podziałami a wspól-notą: przypadek tygodnika „Do Rzeczy”, Magdalena Przybysz Stawska w Uni-wersytetu Łódzkiego podjęła próbę opisu specyficznej proweniencji tytuło-wego tygodnika opiniotwórczego. Przytoczyła okoliczności sprzyjające utrzymaniu się tytułu na rynku i zdobyciu licznego, mimo silnej konkurencji, grona czytelników. Ostatni w sesji plenarnej referat, autorstwa Bogumiły Staniów i Renaty Aleksandrowicz z Uniwersytetu Wrocławskiego, zawierał analizę czytelnictwa książek popularnonaukowych w Polsce po roku 1989, którą przeprowadzono w oparciu o wyniki badań prowadzonych w ostatnim dwudziestopięcioleciu.
Dalsze obrady toczyły się w sześciu sekcjach problemowych. Interesujący zestaw tematów obejmujący z górą dwieście lat zaproponowali referenci w sekcji „Książka”. Zdzisław Kropidłowski z Uniwersytetu Kazimierza Wiel-kiego w Bydgoszczy, powołując się na historyczne księgozbiory cechów gdań-skich, mówił o upodobaniach estetycznych i bibliofilskich społeczeństwa mia-sta w XVIII w. Przedmia-stawiciel gospodarzy konferencji, Jacek Rodzeń scharakteryzował funkcje ilustracji naukowej w polskich XVIII-wiecznych podręcznikach fizyki. Liczącą ponad dwieście tomów serię wydawniczą „No-wa Biblioteka Uniwersalna” krakowskiej firmy J. K. Żupański i K. J. Heu-mann omówiła Anna Gruca z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Analiza książki Biblioteka gminna. Katalog podstawowy. Wskazówki praktyczne pod redakcją Wandy Dąbrowskiej (1939) stała się kanwą rozważań Moniki Olczak-Kardas z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego nad przydatnością tego opracowania dla bibliotek.
Cykl tematów odnoszących się do czasów powojennych i współczesnych rozpoczął Piotr Nowak z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, któ-ry omówił cenzurowanie korespondencji, słabo zbadany wątek kontroli życia literackiego w PRL. Adrian Uljasz z Uniwersytetu Rzeszowskiego podjął pró-bę porównania obrazu świata przedstawionego przez Pawła Jasienicę w Kraju nad Jangcy i przez Arkadego Fiedlera w Dzikich bananach, oraz stosunku obu
autorów do propagandy obowiązującej w kraju w latach 50. i 60. XX w. Tekst pod wymownym tytułem Książka, która otworzyła puszkę Pandory w polskim Londynie w XXI wieku wygłosiła profesor Jolanta Chwastyk-Kowalczyk. Referentka podniosła kwestię niewybrednych ataków, m.in. w prasie emigra-cyjnej, na Reginę Wasiak-Taylor, autorkę książki Ojczyzna Literatura. O śro-dowisku skupionym wokół Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie (Londyn, Oficyna Poetów i Malarzy, 2013). Wypowiedzi o charakterze politycznym i osobistym są dalekie od zasadniczo dobrej i bardzo dobrej merytorycznej oce-ny opracowania przez specjalistów (m.in. Chwastyk-Kowalczyk 2014). Sesję zakończył referat Andrzeja Bucka z Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki im. C. Norwida w Zielonej Górze, w którym autor zaproponował jedną z możliwych odpowiedzi na pytanie o miejsce biblioteki w społeczeństwie mo-bilnym i sieciowym. Odpowiedź nawiązującą do teorii R. Oldenburga biblioteki jako trzeciego miejsca zawarł w tytułowym haśle „Biblioteka. Literatura. Teatr”. W drugim dniu konferencji obradowała sekcja „Ruch wydawniczy. Księ-garstwo”. Jako pierwsza referowała Oksana Karlina z Uniwersytetu im. Łesi Ukrainki w Łucku. Omówiła strategie reglamentacji czytania stosowane przez instytucje książki w Rosji przed pierwszą wojną światową (biblioteki, czytelnie, hurtownie, księgarnie). Problematykę zdrowia, zdrowotności i higieny w kra-kowskich kalendarzach dla ludu z przełomu XIX i XX w. przeanalizowała Aleksandra Lubczyńska z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Małgorzata Mirek z Nowego Sącza podjęła próbę opisu małych drukarń i księgarń żydowskich w tym mieście przed 1914 r. Referat Artura i Krystyny Jazdonów poświęcony był ruchowi wydawniczemu w Poznaniu w latach pierwszej wojny światowej. Omówione zostały zmiany ilościowe i strukturalne oferty miejscowych wydawców.
Po przerwie podjęto tematy bliższe nam czasowo. Larysa Golovata z Lwowskiej Narodowej Biblioteki Naukowej Ukrainy im. V. Stefanyka (Ossolineum) dała usystematyzowany wykład na temat wizji Europy w wy-dawnictwach ukraińskiej emigracji w drugiej połowie latach 40. XX w. Wanda Ciszewska, odwołując się do unikatowych materiałów archiwalnych, mówiła o kolportażu zakładowym i instrukcjach Domu Książki z lat 1950–1951, to jest w czasie, gdy czynniki rządowe podjęły próbę pełnej centralizacji pro-dukcji wydawniczej i radykalnego ograniczenia rynku książki w Polsce. Nadia Zubko z Ukraińskiej Akademii Druku przeanalizowała etapy i specyfikę roz-woju rynku książek edukacyjnych na Ukrainie po 1991 r. Kazimierz Adam-czyk z Biblioteki Głównej Uniwersytetu w Bydgoszczy zaprezentował różne-go typu wydawnictwa bydróżne-goskich bibliotek.
Dwie najliczniej reprezentowane sekcje, „Biblioteki” (13 referentów) i „Prasa” (14), obradowały w ciągu dwóch dni. W sekcji „Prasa” wyraźnie
przeważały prace o charakterze historycznym. Magdalena Dąbrowska z Uni-wersytetu Warszawskiego omówiła najstarsze rosyjskie czasopisma lekarskie. Tłem wypowiedzi referentka uczyniła historię medycyny w Rosji, z uwzględ-nieniem instytucji i wybitnych lekarzy. Tematem referatu Krzysztofa Walcza-ka z Uniwersytetu Wrocławskiego było życie codzienne guberni Walcza-kaliskiej na łamach „Kaliskich Gubernšskich Vedomostej”. Albert Lewandowski z Zes-połu Szkół Zawodowych w Kielcach zreferował stan badań nad „Gazetą Kie-lecką” (1870–1939).
Większy cykl referatów odnosił się do czasopism okresu po 1918 r. Jolanta Dzieniakowska z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach za przedmiot rozważań przyjęła informacje o periodykach nauczycielskich na łamach kwartalnika rządowego „Szkoła Powszechna” (1920–1928). Refe-rentka podjęła próbę odpowiedzi na pytanie o cel i sposób prezentowania czasopism fachowych przez MWRiOP. Ewa Fogelzang-Adler z Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie referowała problematykę okupacyjną i wizję powojennej Polski w „Dzienniku Polskim” (1940–1945), konspiracyj-nym piśmie Stronnictwa Demokratycznego.
Dla kilku referentów periodyki stanowiły źródło wiedzy na temat różnych przejawów życia społecznego. Bogumiła Warząchowska z Uniwersytetu Śląskiego mówiła o działalności kulturalno-oświatowej Górnoślązaków w świetle czasopisma „Głosy znad Odry” (1918–1924), organie Towarzystwa im. św. Jacka w Opolu, ważnym czynniku konsolidacji społecznej i narodo-wej. Tarnowskie czasopisma mniejszości żydowskiej i ich rolę w życiu spo-łeczno-kulturalnym miasta w latach 1919–1939 omówiła Iwona Gleisner z Gminnej Biblioteki Publicznej w Wierzchosławicach. Początki procesu zmian zachodzących w edukacji i opiece nad dzieckiem niepełnosprawnym w wybranych krajach europejskich w świetle publikacji na łamach „Szkoły Specjalnej” (1924–1939) zreferowała Katarzyna Iwańska z Kielc.
Referaty sekcji „Prasa” w drugim dniu konferencji dotyczyły czasopism drugiej połowy XX w. i współczesnych. Maria Kycler z Biblioteki Uniwersyte-tu Śląskiego scharakteryzowała naukowe pismo „Paideia. Międzynarodowy Rocznik Pedagogiczny” wydawany przez PAN w latach 1972–1992/1993. Reprezentująca organizatorów Olga Dąbrowska-Cendrowska podjęła temat sytuacji rynkowej magazynów rozrywkowo-plotkarskich dla kobiet i procesu subsegmentacji prasy kobiecej w Polsce. Zagadnieniem periodyków politycz-nych i polityki w periodykach zajęli się reprezentanci Uniwersytetu Warmiń-sko–Mazurskiego w Olsztynie. Przedmiotem rozważań Zbigniewa Anculewi-cza stało się pismo lewicy laickiej, „Krytyka. Kwartalnik Polityczny” (1978– 1989) jako niezależna instytucja życia intelektualnego końcowych lat PRL. Renata Rozbicka natomiast mówiła o medialnym wizerunku Petra
Poroszen-ki. Prasą w aspekcie regionalnym zainteresowały się: Sylwia Bielawska z Pań-stwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu – w relacji o „Kronice Wałbrzyskiej” w latach 1979–1999 jako źródle wiedzy o regionie oraz Magdalena Żmijkowska z Uniwersytetu Warmińsko-Mazur-skiego, która przeanalizowała problematykę niemiecką na łamach „Gazety Olsztyńskiej” w latach 1989–2004.
Sekcję „Biblioteki” zainaugurowały prace o charakterze historycznym. Katarzyna Seroka z Uniwersytetu Warszawskiego podjęła próbę odpowiedzi na pytanie o oceny, jakie Bibliotece Polskiej w Paryżu wystawiała prasa emi-gracyjną w latach 1838–1871. Dla Switłany Krawczenko z Wschodnioeuro-pejskiego Narodowego Uniwersytetu im. Łesi Ukrainki w Łucku materiały archiwalne o Bibliotece Polskiej w Paryżu stanowiły punkt wyjścia dla porów-nania sytuacji polskiej placówki emigracyjnej założonej w drugiej ćwierci XIX wieku i Ukraińskiej Biblioteki im. Symona Petlury w Paryżu istniejącej krótko, od 1926 r. do drugiej wojny światowej. Referat Marty Pękalskiej z Zakładu Narodowego im. Ossolińskich oparty na dorobku publikacyjnym i bogatej spuściźnie rękopiśmiennej był hołdem dla osoby i twórczości na-ukowej i pracy organizacyjnej lwowsko-wrocławskiego uczonego, historyka teatru i bibliotekarza, ossolińczyka Franciszka Pajączkowskiego (1905–1970). Zdzisław Gębołyś z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy pod-jął próbę nakreślenia głównych założeń przyszłej mapy bibliotek mniejszości narodowych i etnicznych zamieszkujących w obecnych granicach Polski. Magdalena Kwiatkowska z Uniwersytetu Łódzkiego omówiła wybrane dzie-dziny współpracy międzynarodowej bibliotekarzy polskich, podjęła też próbę oceny zmian, jakie w dobie informatyzacji i globalizacji zaszły w pracach spe-cjalistów reprezentujących różnego typu biblioteki i organizacje zawodowe.
Większość referatów wygłoszonych w sekcji „Biblioteki” miała charakter bibliotekoznawczy. Zbigniew Gruszka z Uniwersytetu Łódzkiego, na podsta-wie wyników badań własnych, poddał analizie status pracowni regionalnych w bibliotekach województwa łódzkiego, ich ofertę i główne rodzaje aktywno-ści. Małgorzata Kowalska z Uniwersytetu Wrocławskiego przybliżyła pojęcie „kapitału społecznego” oraz przedstawiła przykłady inicjatyw służących za-cieśnianiu współpracy bibliotek z otoczeniem. Działania bibliotek publicz-nych na rzecz środowisk lokalpublicz-nych oraz ich znaczenie w budowaniu świado-mości regionalnej jako przeciwwagi dla procesów globalizacji omówiła Małgorzata Całka z Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego w Kaliszu. Agnieszka Kowalczyk i Alicja Potocka z Biblioteki Głównej Politechniki Warszawskiej scharakteryzowały narzędzia i procesy wykorzystywane w zarządzaniu zbiorami w dominujących obecnie wśród bibliotek naukowych książnicach hybrydowych. Mariusz
Jarocki z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu podniósł zagadnienie zmian w dziedzinie usług informacyjno-bibliotecznych oraz stopnia wykorzy-stania przez biblioteki uczelniane potencjału posiadanego w tym zakresie. Anna Myśliwska z Biblioteki Narodowej omówiła wyniki badań porównaw-czych obejmujących proponowany przez amerykański przewodnik online zestaw wytycznych określających sposób zachowania bibliotekarzy wobec czytelnika oraz materiały zebrane w trakcie szkoleń prowadzonych w Biblio-tece Narodowej i dane pozyskane ze źródeł amerykańskich. Jolanta Sobielga z Biblioteki Politechniki Świętokrzyskiej w Kielcach przestawiła założenia projektu realizowanego z inicjatywy SBP dotyczącego kompleksowego bada-nia i analizy efektywności bibliotek drogą charakterystyki wskaźników funk-cjonalności bibliotek, ze szczególnym uwzględnieniem wskaźnika satysfakcji. Problem poprawienia wykorzystania usług oferowanych przez bibliotekę uczelnianą oraz podnoszenia poziomu informowania klientów, jakości porad-nictwa, nagłośnienia polityki i działań bibliotecznych – z wykorzystaniem Internetu i mediów społecznościowych – omówiła Katarzyna Domańska z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.
Konferencję dopełniła wycieczka do nowego gmachu Biblioteki UJK, koncert w Antykwariacie Naukowym im. Andrzeja Metzgera i uroczysta kola-cja w pierwszym dniu spotkania. Żywa dyskusja, w której głos zabrali uczest-nicy sześciu sekcji konferencji, koncentrowała się wokół problemów poru-szonych w referatach. Należy wyrazić przekonanie, że rezultaty spotkania ludzi nauki znajdą odzwierciedlenie w publikacji, która podobnie jak po czte-rech poprzednich konferencjach kieleckiego cyklu bibliologiczno-prasoznaw-czego nie każe na siebie długo czekać.
Bibliografia
Chwastyk-Kowalczyk Jolanta (2014). [Rec.] Regina Wasiak-Taylor, Ojczyzna literatu-ra. O środowisku skupionym wokół Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 2013, ss. 285, 3 nib. Rocznik Bibliologiczno – Prasoznawczy 6/17, 315–318.
